Trung tá Nguyễn Hữu Lập
Học viện Chính trị, Bộ Quốc phòng
(Quanlynhanuoc.vn) – Phòng thủ dân sự là nhiệm vụ trọng yếu, thường xuyên của toàn Đảng, toàn dân, toàn quân và cả hệ thống chính trị, bộ phận của phòng thủ đất nước. Chính vì vậy, phòng thủ dân sự phải chủ động, chuẩn bị từ sớm, từ xa từ trước khi xảy ra chiến tranh, thảm họa, sự cố, thiên tai, dịch bệnh. Hoạt động phòng thủ dân sự phải dựa vào dân, lấy dân là gốc, trong đó quân đội là lực lượng nòng cốt. Trước yêu cầu nhiệm vụ phòng thủ dân sự trong tình hình mới, việc phát huy vai trò của lực lượng thanh niên quân đội là một đòi hỏi khách quan, nhiệm vụ quan trọng và cấp thiết.
Từ khóa: Thanh niên quân đội; vai trò; nhiệm vụ phòng thủ dân sự; Quân đội nhân dân Việt Nam.
1. Đặt vấn đề
Thanh niên Quân đội nhân dân Việt Nam là một bộ phận của thanh niên Việt Nam đang học tập, công tác và cống hiến trong một lĩnh vực đặc thù là hoạt động quân sự. Thanh niên quân đội chiếm tỷ lệ khá cao của thanh niên cả nước và là lực lượng chủ yếu, trực tiếp thực hiện các nhiệm vụ của quân đội được biên chế ở các đơn vị cơ sở trong toàn quân, trong đó ở các đơn vị huấn luyện và sẵn sàng chiến đấu, thanh niên chiếm trên 80% quân số, ở cấp đại đội hầu hết cán bộ, chiến sĩ ở độ tuổi thanh niên1. Đây là lực lượng nòng cốt, trực tiếp, xung kích, đi đầu thực hiện thắng lợi nhiệm vụ phòng thủ dân sự ở Việt Nam.
2. Vai trò của thanh niên quân đội trong thực hiện nhiệm vụ phòng thủ dân sự hiện nay
Những năm qua, dưới sự lãnh đạo, chỉ đạo, hướng dẫn của Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng, Tổng cục Chính trị, Ban Thanh niên quân đội, các cơ quan, đơn vị trong toàn quân đã luôn quan tâm đến việc phát huy vai trò của thanh niên Quân đội trong tham gia thực hiện nhiệm vụ phòng thủ dân sự, đặc biệt là nhiệm vụ phòng, chống, khắc phục hậu quả thiên tai, thảm họa, bảo vệ nhân dân, cơ quan, tổ chức và nền kinh tế quốc dân. Thanh niên quân đội luôn là lực lượng xung kích thực hiện hiệu quả nhiệm vụ tuần tra biên giới, trên biển, đấu tranh phòng, chống tội phạm; rà phá bom, mìn, vật liệu nổ, thu gom, xử lý chất độc tồn lưu sau chiến tranh, tìm kiếm, quy tập hài cốt liệt sỹ, tham gia lực lượng gìn giữ hòa bình của Liên hiệp quốc, bảo vệ môi trường, phòng, chống biến đổi khí hậu, thiên tai, dịch bệnh.
Trong Văn kiện Đại hội Đoàn Thanh niên quân đội lần thứ X (2022 – 2027) báo cáo cho thấy, đã tham gia quy tập được 6.838 hài cốt liệt sĩ; 218 cán bộ, đoàn viên thanh niên tham gia lực lượng gìn giữ hòa bình của Liên hiệp quốc. Đặc biệt, trước những diễn biến phức tạp của đại dịch, thanh niên quân đội đã phát động, triển khai thực hiện phong trào “Thanh niên xung kích chung tay, đánh bay đại dịch Covid-19”. Với tinh thần “Chống dịch như chống giặc”, xung phong vào tâm dịch để hỗ trợ các địa phương chống dịch, sớm đưa cuộc sống bình yên trở về với Nhân dân. Trước tác động của bão số 3 (IAGY), được đánh giá là cơn bão có cường độ mạnh nhất trong hơn 30 năm qua đã để lại hậu quả nặng nề gây thiệt hại khoảng 40.000 tỷ đồng, ước giảm 0,15 GDP năm 20242, quân đội đã huy động 458.000 cán bộ, chiến sĩ (bộ đội thường trực, dân quân tự vệ, dự bị động viên) và hơn 10.100 phương tiện các loại tham gia phòng, chống, khắc phục hậu quả thiên tai3. Trong số này có hàng chục nghìn thanh niên quân đội đã tham gia khắc phục hậu quả thiên tai, có đồng chí đã anh dũng hy sinh khi thực hiện nhiệm vụ như Đại úy Nguyễn Đình Khiêm, Đại đội trưởng Đại đội 3, Tiểu đoàn 1, Lữ đoàn 513, Quân khu 3 để lại niềm tiếc thương vô hạn cho gia đình, đồng đội, niềm cảm phục trong cán bộ, chiến sĩ và Nhân dân.
Thực hiện nhiệm vụ phòng thủ dân sự nói chung, tham gia khắc phục hậu quả thiên tai nói riêng là sứ mệnh thiêng liêng trước Tổ quốc và Nhân dân, vừa là nhiệm vụ “chiến đấu” trong thời bình, cấp bách hàng đầu của Quân đội nhân dân Việt Nam, vừa là mệnh lệnh từ trái tim của tuổi trẻ quân đội được các địa phương và Nhân dân ghi nhận, đánh giá cao, tin yêu, ủng hộ. Dù ở lĩnh vực, nhiệm vụ nào, khó khăn, hiểm nguy đến đâu, tuổi trẻ quân đội đều có mặt kịp thời, sát cánh cùng Nhân dân, luôn hoàn thành xuất sắc mọi nhiệm vụ; nhiều cán bộ, đoàn viên thanh niên đã không quản hiểm nguy trong đấu tranh phòng, chống tội phạm, thiên tai, dịch bệnh, sẵn sàng hy sinh tính mạng để cứu giúp đồng bào, đồng đội. Trên một mặt trận mới không kém phần phức tạp, nguy hiểm giữa thời bình, lực lượng thanh niên quân đội đã phát huy tốt vai trò, tiếp tục làm ngời sáng phẩm chất cao quý “Bộ đội cụ Hồ”, thắt chặt mối quan hệ đoàn kết máu thịt quân dân trong thời kỳ mới.
Trong thời gian tới, tình hình thế giới, khu vực tiếp tục có những diễn biến phức tạp, tiềm ẩn những yếu tố khó lường; tác động của biến đổi khí hậu, tình hình thiên tai, dịch bệnh sẽ còn diễn biến rất phức tạp, trong điều kiện Đảng, Nhà nước tập trung xây dựng Quân đội nhân dân cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, tiến lên hiện đại theo lộ trình Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng đã xác định. Thực hiện nhiệm vụ phòng thủ dân sự vẫn luôn là một trong những mối quan tâm thường trực của cả hệ thống chính trị và nhân dân ta. Nghị quyết số 22-NQ/TW ngày 30/8/2022 của Bộ Chính trị về phòng thủ dân sự đến năm 2030 và những năm tiếp theo xác định: “Nâng cao nhận thức, trách nhiệm và kỹ năng của các cơ quan, tổ chức trong hệ thống chính trị và toàn dân về phòng ngừa, ứng phó và khắc phục hậu quả chiến tranh, thảm họa, sự cố thiên tai, dịch bệnh; sử dụng hiệu quả mọi nguồn lực, triển khai đồng bộ các giải pháp nhằm giảm đến mức thấp nhất thiệt hại về người, tài sản của Nhà nước và Nhân dân”. Vai trò của quân đội nói chung, thanh niên quân đội nói riêng cần được phát huy mạnh mẽ hơn nữa để thực hiện thắng lợi nhiệm vụ phòng thủ dân sự trong tình hình mới, nhiệm vụ “chiến đấu” trong thời bình của quân đội.
3. Một số giải pháp cơ bản phát huy vai trò của thanh niên quân đội trong thực hiện nhiệm vụ phòng thủ dân sự hiện nay
Để tiếp tục phát huy vai trò của thanh niên quân đội trong thực hiện nhiệm vụ phòng thủ dân sự trước tình mới cần phải thực hiện tốt một số giải pháp cơ bản sau đây:
Một là, tăng cường sự lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy, tổ chức đảng, cán bộ chủ trì đơn vị trong phát huy vai trò của thanh niên quân đội tham gia nhiệm vụ phòng thủ dân sự.
Cần xác định phòng thủ dân sự là nhiệm vụ chính trị trọng yếu, thường xuyên của cấp ủy, chỉ huy các cấp và mỗi cán bộ, đoàn viên thanh niên quân đội, nhất là người đứng đầu các tổ chức. Trước hết, cần phát huy vai trò, trách nhiệm của tổ chức đảng, lãnh đạo, chỉ huy các cấp trong việc quán triệt, giáo dục cho thanh niên quân đội thấu suốt nhiệm vụ: nắm vững nhiệm vụ của đơn vị, những thuận lợi, khó khăn, đặc điểm diễn biến phức tạp của tình hình thiên tai, thảm họa, dịch bệnh, dự kiến về thời gian, quy mô, địa điểm xảy ra thảm họa, sự cố, thiên tai, dịch bệnh và tính chất đặc biệt khó khăn của các tình huống khắc phục hậu quả thiên tai, thảm họa. Trên cơ sở đó, xây dựng cho thanh niên quân đội ý thức thường trực, sẵn sàng nhận và hoàn thành xuất sắc mọi nhiệm vụ trong bất kỳ tình huống nào, xây dựng tinh thần trách nhiệm, ý chí quyết tâm, lòng dũng cảm, tình thương yêu quý trọng tính mạng, tài sản của Nhân dân, không quản nguy hiểm, không sợ gian khổ, sẵn sàng hy sinh với tinh thần “Vì Nhân dân phục vụ, vì Nhân dân quên mình”.
Để thực hiện được điều đó, đòi hỏi cấp uỷ, chỉ huy các đơn vị cơ sở phải nắm vững nghị quyết, chỉ thị, mệnh lệnh của cấp trên về nhiệm vụ phòng thủ dân sự; tình hình phòng, chống, khắc phục hậu quả chiến tranh, tình hình thiên tai, dịch bệnh, thảm họa có thể xảy ra trong khu vực, địa bàn đóng quân được phân công đảm nhiệm. Trong đó, lãnh đạo cần xác định rõ chủ trương, biện pháp lãnh đạo, triển khai thực hiện nhiệm vụ phòng thủ dân sự sát với tình hình nhiệm vụ của đơn vị. Đồng thời chỉ đạo quyết liệt quá trình triển khai thực hiện ở các đơn vị, nhất là ở các đơn vị cơ sở.
Hai là, nâng cao ý thức, trách nhiệm, bồi dưỡng kỹ năng, nghiệp vụ trong thực hiện nhiệm vụ phòng thủ dân sự cho thanh niên quân đội.
Thanh niên quân đội là lực lượng nòng cốt trong tham gia các nội dung hoạt động phòng thủ dân sự. Họ là những người trực tiếp tiếp xúc với Nhân dân, đồng thời trực tiếp đối diện với những hiểm nguy, gian khổ. Do đó, việc nâng cao nhận thức, thái độ, trách nhiệm, bồi dưỡng kỹ năng, nghiệp vụ cho thanh niên quân đội thực hiện nhiệm vụ phòng thủ dân sự có ý nghĩa quyết định đến kết quả hoàn thành nhiệm vụ này.
Các cơ quan, đơn vị trong toàn quân cần tập trung cập nhật, bổ sung, hoàn thiện nội dung và đổi mới hình thức, phương pháp giáo dục chính trị – tư tưởng cho thanh niên quân đội trong thực hiện nhiệm phòng thủ dân sự trong tình hình mới. Công tác giáo dục cần giúp cho mỗi thanh niên hiểu rằng đây là một nhiệm vụ trọng yếu – nhiệm vụ chính trị, nhiệm vụ “chiến đấu” trong thời bình của quân đội. Việc thực hiện nhiệm vụ này chính là sự tiếp nối truyền thống cao quý “Bộ đội cụ Hồ”, là sự cụ thể hóa của chức năng đội quân công tác trong giai đoạn hiện nay. Theo đó, từng thanh niên phải có ý thức trách nhiệm cao, luôn tận tâm, hết lòng hết sức giúp đỡ, bảo vệ nhân dân, coi điều đó là vinh dự, là trách nhiệm chính trị thiêng liêng của một người lính đứng trong hàng ngũ Quân đội nhân dân Việt Nam anh hùng.
Về nội dung huấn luyện, các đơn vị cần nghiên cứu, bổ sung các khoa mục huấn luyện bộ đội tham gia phòng, chống, khắc phục hậu quả thiên tai, dịch bệnh. Trong đó, cần tập trung vào các nội dung như cách nhận diện và xử lý tình huống trong phòng thủ dân sự; phương pháp, kỹ thuật cứu hộ, cứu nạn; phương pháp bảo vệ tài sản, các mục tiêu quan trọng trong tình huống thảm họa, sự cố, thiên tai, dịch bệnh phức tạp; các kỹ năng bảo đảm an toàn cho bản thân; cách sử dụng các công cụ, trang thiết bị thường dùng trong công tác phòng, chống khắc phục hậu quả chiến tranh, thảm họa, sự cố,thiên tai, dịch bệnh…
Về phương pháp huấn luyện, cần tiến hành huấn luyện từ thấp lên cao các kỹ năng, phương pháp phòng, chống khắc phục hậu quả chiến tranh, thảm họa, sự cố, thiên tai, dịch bệnh cho thanh niên quân đội. Lồng ghép trong các hoạt động huấn luyện thường xuyên để tạo sự thuần thục, hình thành kỹ năng, kỹ xảo cho bộ đội. Quá trình huấn luyện phải gắn bó chặt chẽ giữa lý thuyết với thực hành, vừa tập trung vào việc nâng cao, phát triển kỹ năng, phương pháp của từng cá nhân, vừa chú trọng vào tính hiệp đồng, phối hợp lẫn nhau trong thực hiện nhiệm vụ.
Ba là, tổ chức hiệu quả các hình thức hội thao, diễn tập phòng, chống khắc phục hậu quả thảm họa, sự cố, thiên tai, dịch bệnh cho thanh niên quân đội.
Hội thao, diễn tập là một khâu rất quan trọng của công tác huấn luyện, là bước phát triển cao hơn của hình thức huấn luyện thực hành, giúp bộ đội được trải nghiệm những tình huống giả định gần với thực tiễn nhất. Đây cũng là bước kiểm duyệt toàn bộ các nội dung, hình thức, phương pháp huấn luyện đã được áp dụng, từ đó rút ra những ưu điểm, hạn chế, bài học kinh nghiệm để nâng cao hơn nữa chất lượng huấn luyện trong thời gian tiếp theo. Trong phòng thủ dân sự việc tăng cường các hình thức hội thao, diễn tập cho bộ đội có ý nghĩa rất quan trọng, giúp cho thanh niên quân đội nâng cao, đồng thời cả nhận thức, trách nhiệm và kỹ năng, phương pháp trong thực hiện nhiệm vụ.
Lãnh đạo, chỉ huy các đơn vị phải căn cứ vào tình hình thực tiễn và đặc điểm, yêu cầu nhiệm vụ cụ thể của từng đơn vị để xác định nội dung, hình thức hội thao, diễn tập cho phù hợp. Đơn vị thường tham gia phòng, chống loại hình thảm họa, khắc phục sự cố, thiên tai, dịch bệnh nào thì tiến hành hội thao, diễn tập ở loại hình nhiệm vụ ấy. Trước khi diễn tập, cấp ủy, tổ chức đảng tại đơn vị cần xây dựng nghị quyết lãnh đạo thực hiện nhiệm vụ, xác định rõ chủ trương, yêu cầu, nội dung biện pháp sát đúng để hoàn thành thắng lợi nhiệm vụ diễn tập. Chỉ huy đơn vị phải tập trung trí tuệ để xây dựng kịch bản khoa học, chặt chẽ, tạo ra các tình huống giả định sát với thực tiễn nhất để đoàn viên thanh niênđược trải nghiệm.
Trong suốt quá trình hội thao, diễn tập, phải duy trì bộ đội thực hành nghiêm túc, tuy là diễn tập nhưng phải duy trì tinh thần coi đó là thật, chú trọng tạo ra các tình huống bất ngờ để thử thách khả năng xử lý tình huống cho cán bộ, chiến sĩ. Sau diễn tập, các đơn vị cần nghiêm túc rút kinh nghiệm, đặc biệt chú trọng việc chỉ ra những tồn tại, hạn chế để có sự điều chỉnh phù hợp, nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác huấn luyện trong thời gian tiếp theo. Bên cạnh đó, để nâng cao chất lượng, hiệu quả hội thao, diễn tập, các đơn vị cần tăng cường phối hợp, hiệp đồng với chính quyền, nhân dân và các lực lượng có liên quan trên địa bàn đóng quân. Quá trình huấn luyện vừa trực tiếp tập dượt cho tất cả các lực lượng, vừa tạo cơ sở để các cơ quan chức năng, từng đơn vị hoàn thiện các phương án chuẩn bị đối phó với thảm họa, sự cố, thiên tai, dịch bệnh. Trên cơ sở đó, khi có tình huống thật xảy ra, các bộ phận, lực lượng đã có sẵn phương án hành động, không để bị động, bất ngờ, lúng túng.
Bốn là, phát huy tính tự giác, tích cực, chủ động của thanh niên quân đội trong tự học tập, tu dưỡng, rèn luyện nâng cao ý thức, trách nhiệm và phương pháp, kỹ năng thực hiện nhiệm vụ phòng thủ dân sự hiện nay.
Nhận thức, trách nhiệm và kỹ năng, phương pháp của mỗi thanh niên quân đội trong thực hiện nhiệm vụ phòng thủ dân sự suy cho cùng chỉ có thể hình thành, phát triển dựa trên tính tích cực, tự giác, chủ động của bản thân mỗi người. Sự tác động của các chủ thể khác dù tích cực, mạnh mẽ đến đâu cũng chỉ thực sự có tác dụng khi nó được mỗi thanh niên chuyển hóa thành những nỗ lực chủ quan. Chính vì vậy, mỗi thanh niên quân đội cần quán triệt sâu sắc tinh thần việc bảo vệ, giúp đỡ Nhân dân vượt qua khó khăn, hoạn nạn không chỉ đơn thuần là mệnh lệnh từ người chỉ huy, mà đó còn là mệnh lệnh từ chính trái tim mình, là truyền thống, phẩm chất cao đẹp “Bộ đội cụ Hồ” cần được giữ gìn và phát huy hơn nữa.
Cùng với đó, lãnh đạo, chỉ huy các đơn vị cần thường xuyên định hướng cho thanh niên quân đội về nội dung, phương pháp tự giáo dục, tự tu dưỡng, rèn luyện để nâng cao phẩm chất, năng lực thực hiện nhiệm vụ phòng thủ dân sự của mình. Chú trọng bồi dưỡng, khơi dậy ý thức trách nhiệm, lòng yêu nước, tình cảm yêu quý Nhân dân, trân trọng Nhân dân tạo nên động lực để thanh niên quân đội phát huy tính tự giác trong thực hiện nhiệm vụ. Các đơn vị cần chú trọng tạo ra những điều kiện thuận lợi nhằm động viên thanh niên quân đội tích cực tham gia vào các quá trình huấn luyện kỹ năng trong phòng thủ dân sự bảo đảm hiệu quả cao nhất. Điều kiện được hiểu ở đây chính là những yếu tố bảo đảm cho quá trình huấn luyện, rèn luyện, công tác của thanh niên quân đội, như: tài liệu, thời gian, nơi ăn ở, thao trường, bãi tập, vũ khí, trang bị kỹ thuật quân sự.
Các đơn vị cần chú trọng việc xây dựng môi trường thi đua tích cực để khuyến khích mỗi thanh niên không ngừng phấn đấu, rèn luyện. Công tác thi đua, khen thưởng phải được tiến hành nghiêm túc, chặt chẽ, kịp thời. Những đồng chí có thành tích tốt trong tham gia khắc phục hậu quả chiến tranh,phòng, chống thảm họa, sự cố, thiên tai, dịch bệnh phải được biểu dương, khen thưởng xứng đáng.
Bên cạnh đó, cần kịp thời, kiên quyết chấn chỉnh các biểu hiện nhận thức, thái độ và hành động sai trái, lệch lạc, thoái thác nhiệm vụ trong đơn vị. Những biểu hiện, như: thờ ơ, thiếu trách nhiệm, thậm chí trốn tránh nhiệm vụ, đùn đẩy khó khăn cho người khác cần phải kiên quyết đấu tranh, phê phán, xử lý nghiêm khắc để không làm ảnh hưởng đến truyền thống, phẩm chất tốt đẹp “Bộ đội cụ Hồ” trong lòng Nhân dân.
4. Kết luận
Phòng thủ dân sự là nhiệm vụ trọng yếu, thường xuyên đối với toàn Đảng, toàn dân, toàn quân ta, trong đó quân đội là lực lượng nòng. Xuất phát từ vị trí địa lý và tình hình phát triển khoa học – công nghệ, phát triển kinh tế, khai thác tài nguyên, môi trường, biến đổi khí hậu, các vấn đề an ninh phi truyền thống mà Việt Nam đang và sẽ phải đối diện với tình hình thiên tai, thảm hoạ dịch bệnh, sự cố môi trường có chiều hướng phức tạp và gia tăng. Nhiệm vụ phòng thủ dân sự không chỉ của Đảng, Nhà nước mà là nhiệm vụ của các cấp, các ngành, các lực lượng trong xã hội, trong đó quân đội là lực lượng nòng cốt, thanh niên quân đội là lực lượng trực tiếp, xung kích, đi đầu.
Tuy nhiên, do những nguyên chủ quan và khách quan, vấn đề phát huy vai trò của thanh niên quân đội trong tham gia phòng thủ dân sự vẫn còn nhiều khó khăn, chưa đáp ứng toàn diện yêu cầu nhiệm. Chính vì vậy, cần phải tiến hành đồng bộ các biện pháp, đặc biệt là nâng cao nhận thức, trách nhiệm của các chủ thể lãnh đạo, chỉ huy và phát huy tính xung kích, sáng tạo của họ tạo nên sức mạnh tổng hợp thúc đẩy quá trình hiện thực hóa vai trò thanh niên quân đội trong tham gia phòng thủ dân sự đạt hiệu quả thiết thực, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới.
Chú thích:
1. Phát huy giá trị văn hóa giữ nước Việt Nam của thanh niên Quân đội hiện nay. http://hocvienchinhtribqp.edu.vn/index.php/bai-bao-khoa-hoc/phat-huy-gia-tri-van-hoa-giu-nuoc-viet-nam-cua-thanh-nien-quan-doi-hien-nay.html.
2. Bão số 3 gây thiệt hại khoảng 40.000 tỷ đồng ước giảm khoảng 0,15% GDP năm 2024. https://www.qdnd.vn/kinh-te/tin-tuc/bao-so-3-gay-thiet-hai-khoang-40-000-ty-dong-uoc-giam-khoang-0-15-gdp-nam-2024-794473.
3. Quân đội huy động gần 458.000 cán bộ chiến sĩ ứng phó bão số 3.https://www.qdnd.vn/quoc-phong-an-ninh/tin-tuc/quan-doi-huy-dong-gan-458-000-can-bo-chien-si-ung-pho-bao-so-3-792949.
Tài liệu tham khảo:
1. Bộ Chính trị (2022). Nghị quyết số 22-NQ/TW ngày 30/8/2022 về phòng thủ dân sự đến năm 2030 và những năm tiếp theo.
2. Đại hội đại biểu toàn quốc Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh lần thứ XII, nhiệm kỳ 2022 – 2027. http://tapchiqptd.vn/vi/tin-tuc-thoi-su/dai-hoi-dai-bieu-doan-thanh-nien-cong-san-ho-chi-minh-quan-doi-lan-thu-x-2022-2027/19322.html.
3. Giải pháp phát huy vai trò của thanh niên trong thực hiện phong trào thi đua ở đơn vị cơ sở trong quân đội hiện nay. https://www.quanlynhanuoc.vn/2024/09/24/giai-phap-phat-huy-vai-tro-cua-doan-thanh-nien-trong-thuc-hien-phong-trao-thi-dua-o-don-vi-co-so-trong-quan-doi-hien-nay/
