TS. Nguyễn Hồng Anh
Trường Đại học Kinh tế – Kỹ thuật công nghiệp
(Quanlynhanuoc.vn) – Chuyển đổi số đang diễn ra rất mạnh mẽ và có ảnh hưởng trực tiếp đến hầu hết các lĩnh vực, các ngành nghề, trong đó có ngành Kế toán và công tác đào tạo kế toán. Lao động kế toán đứng trước áp lực cạnh tranh rất lớn cùng với yêu cầu phải nâng cao trình độ, tăng cường ứng dụng khoa học – công nghệ, điều đó đặt ra yêu cầu đối với các trường đại học có đào tạo kế toán phải thúc đẩy quá trình ứng dụng công nghệ số trong quá trình đào tạo. Bài viết phân tích sự cần thiết phải ứng dụng công nghệ số trong đào tạo kế toán, các mô hình ứng dụng công nghệ số trong đào tạo cũng như các nhân tố ảnh hưởng đến quá trình ứng dụng công nghệ số trong đào tạo kế toán tại các trường đại học tại Việt Nam, từ đó, đề xuất các khuyến nghị cho các trường đại học tại Việt Nam khi ứng dụng công nghệ số trong đào tạo kế toán.
Từ khóa: Ứng dụng, công nghệ số, đào tạo kế toán, đại học Việt Nam.
1. Sự cần thiết ứng dụng công nghệ số trong đào tạo kế toán tại các trường đại học tại Việt Nam
Kế toán là một trong những lĩnh vực dẫn đầu về ứng dụng công nghệ thông tin. Công việc kế toán trong kỷ nguyên công nghệ số đã được tin học hóa. Phần mềm kế toán đặc biệt là phần mềm kế toán online đã được ứng dụng phổ biến và đã được đưa vào giảng dạy trong chương trình chính khóa ở hầu hết các cơ sở đào tạo về kế toán, kiểm toán. Quy trình kế toán đã và đang có sự thay đổi căn bản khi hầu hết các phần hành kế toán đều ứng dụng công nghệ thông tin từ hoạt động lập chứng từ kế toán (hóa đơn điện tử) đến ghi sổ kế toán, lập báo cáo tài chính và cung cấp thông tin kế toán. Công nghệ dữ liệu lớn (Big Data) cho phép xử lý nhanh và đơn giản các nghiệp vụ thuộc các phần hành kế toán, cho phép truy cập nhanh vào các dữ liệu trong một thời gian ngắn. Công nghệ chuỗi khối (Blockchain) cho phép sử dụng mật mã và các giao thức tin nhắn phân tán để tạo lập các thông tin kế toán chi tiết theo yêu cầu kế toán quản trị. Công nghệ số sẽ mang lại điều kiện làm việc thuận lợi hơn, nâng cao năng suất làm việc khi sử dụng các trang thiết bị, các phần mềm kế toán.
Theo thống kê của Bộ Giáo dục và Đào tạo năm 2024, Việt Nam có 128 trường đại học đào tạo chuyên ngành Kế toán với khoảng hơn 92.000 sinh viên là nguồn nhân lực chính trong lĩnh vực kế toán trong thời đại công nghệ số. Với sự phát triển của công nghệ số, giảng viên tại các trường đại học có thể ứng dụng công nghệ số, cập nhật, tiếp thu những tiến bộ khoa học – công nghệ để áp dụng vào bài giảng, hướng dẫn sinh viên thu thập các thông tin, chiết xuất dữ liệu, tự động hóa nhập chứng từ, hạch toán kế toán, cách thức kết nối với cơ quan thuế, các ngân hàng, các đơn vị đối tác, đối tượng để thực hiện các giao dịch, kiểm tra, đối chiếu hoàn toàn trên phần mềm. Đặc biệt, đây cũng là cơ hội để giảng viên thay đổi phương pháp dạy học truyền thống sang ứng dụng công nghệ hiện đại, chuyển đổi số giảng dạy qua giáo trình kế toán máy, bài tập, khoá học thực hành và phần mềm kế toán Online và cung cấp chương trình đào tạo hiện đại, ứng dụng các công nghệ tiên tiến 4.0 của thế giới. Giảng viên được tiếp cận các mô hình dạy – học tiên tiến trên nền tảng số theo hướng dạy học kết hợp phù hợp với điều kiện, đặc thù, nhu cầu thực tế của giáo dục đại học ngành kế toán. Bên cạnh đó, chuyển đổi số sẽ tạo ra kho học liệu mở khổng lồ cho người học, gồm: bài giảng điện tử, bài giảng dạy trên truyền hình, học liệu số đa phương tiện, giáo trình điện tử, phần mềm mô phỏng và các học liệu khác; có thể phát triển hệ thống ngân hàng câu hỏi trực tuyến cho tất cả các học phần kế toán điều đó có nghĩa là sinh viên có thể truy cập vào các tài nguyên học tập một cách dễ dàng và ít tốn kém hơn thay vì phải tốn chi phí để mua sách hay đến thư viện để đọc, để mượn tài liệu đồng thời người học có thể khai thác học liệu nhanh chóng bằng các thiết bị trực tuyến mà không bị giới hạn.
Như vậy, đứng trước sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ, quá trình đào tạo kế toán tại các trường đại học tại Việt Nam rất cần phải ứng dụng công nghệ số trong quá trình đào tạo cho phù hợp với xu thế của thời đại để đáp ứng nhu cầu xã hội.
2. Các mô hình học tập kết hợp ứng dụng công nghệ số trong đào tạo kế toán
Đứng trước xu thế chuyển đổi số của nền kinh tế, mô hình học tập kết hợp ứng dụng chuyển đổi số cũng ngày càng phát triển nhằm phát huy ứng dụng của công nghệ số trong quá trình giảng dạy. Các trường đại học tại Việt Nam nói chung và các trường đào tạo kế toán nói riêng đang ứng dụng một cách linh hoạt mô hình học tập kết hợp ứng dụng công nghệ số. Có thể kể đến một số mô hình học tập ứng dụng công nghệ số trong đào tạo như sau:
Bảng: Một số mô hình học tập ứng dụng công nghệ số trong đào tạo
| STT | Mô hình | Đặc điểm |
| 1 | Mô hình luân phiên | Mô hình luân phiên là mô hình mà thời gian biểu sẽ được thiết lập để sinh viên vừa có thời gian học tập trực tiếp lẫn trực tuyến với các giảng viên. Sinh viên có năng lực chưa tốt sẽ có thêm thời gian học trực tuyến để cải thiện. Giảng viên cũng sẽ có thể cung cấp cho học viên nhiều hơn sự hỗ trợ cá nhân dựa trên nhu cầu của sinh viên. |
| 2 | Mô hình Flex | Mô hình này chủ yếu dựa trên hướng dẫn giảng dạy trực tuyến, các giảng viên sẽ đóng vai trò là người trực tiếp hướng dẫn hơn là người cung cấp các hướng dẫn. Mô hình này sẽ rất phù hợp với những người đang đi làm hoặc các sinh viên không có nhiều thời gian. |
| 3 | Mô hình Lab School trực tuyến | Mô hình này cho phép các sinh viên tham gia lớp học trực tuyến trong suốt khóa học. Sẽ không có các giảng viên trình độ cao giảng dạy trực tiếp. Tuy nhiên, thay vào đó sẽ có các phụ tá đóng vai trò giám sát. Mô hình này sẽ giúp giảm các vấn đề về quy mô lớp học. |
| 4 | Mô hình selfblend | Mô hình này cho phép các sinh viên mở rộng thêm kiến thức. Sinh viên sẽ vẫn tham gia các lớp học truyền thống nhưng sau đó sẽ ghi danh vào các khóa học để bổ sung cho các chương trình nghiên cứu thường xuyên của họ. Mô hình này sẽ rất hữu ích cho các sinh viên muốn học thêm về một lĩnh vực cụ thể nào đó hay muốn học các khóa nâng cao để lấy tín chỉ sớm và rất phù hợp cho các sinh viên có động lực học cũng như tinh thần tự giác cao trong học tập. |
| 5 | Mô hình Online Driver | Mô hình Online Driver hoàn toàn ngược lại với mô hình học tập truyền thống. Sinh viên sẽ được học tập từ xa và nhận tất cả hướng dẫn thông qua nền tảng trực tuyến. Thông thường, sinh viên sẽ có cơ hội học tập và nếu có thắc mắc sẽ được hỏi đáp trực tuyến với giảng viên. Mô hình này sẽ phù hợp với những người không thể đến trường hay những sinh viên bận rộn có vốn thời gian hạn hẹp và cả những sinh viên có động lực muốn học cao hơn, nhanh hơn so với cách truyền thống. |
Như vậy, các mô hình học tập kết hợp đều có sự pha trộn giữa học truyền thống và học trực tuyến ở các mức độ khác nhau, đặc biệt tạo tính linh động cho người học. Học tập kết hợp có thể được thực hiện ở nhiều mức độ khác nhau, như: kết hợp ở mức độ hoạt động, kết hợp ở mức độ khóa học, kết hợp ở mức độ chương trình và kết hợp ở mức độ tổ chức trong đó kết hợp ở mức độ hoạt động xảy ra khi một hoạt động học tập chứa cả hai hình thức trực tiếp và trực tuyến; kết hợp ở mức độ khóa học đòi hỏi một sự kết hợp của các hoạt động trực tiếp và trực tuyến riêng biệt trong một khóa học. Sự kết hợp có thể cùng thời gian, cũng có thể được sắp xếp hợp lý theo chuỗi thời gian; kết hợp ở mức độ chương trình đòi hỏi người học chọn kết hợp giữa các học phần trực tiếp và các học phần trực tuyến hoặc kết hợp giữa hai hình thức.
Việc tổ chức thực hiện theo phương án chương trình đã thiết kế; kết hợp ở mức độ tổ chức thì tùy thuộc cách thức tổ chức của mỗi nơi mà sự kết hợp có thể khác nhau như người học có thể tham gia các khóa trực tuyến từ xa vào học kỳ hè để tích lũy các học phần khi họ không tập trung ở trường hoặc người học sẽ có học kỳ bắt đầu và kết thúc trực tiếp nhưng ở các học kỳ giữa chương trình thì có thể tham gia trực tuyến. Trong tất cả các mô hình học tập kết hợp thì hiện nay tại các trường đại học tại Việt Nam mô hình học tập kết hợp ở mức khóa học là diễn ra phổ biến nhất và mô hình học tập kết hợp này đặc biệt hữu dụng đối với chương trình đào tạo ngành Kế toán khi mà hiện nay các phần mềm kế toán online đều sử dụng công nghệ điện toán đám mây, không cần phải cài đặt và có thể sử dụng trên mọi trình duyệt web, không phụ thuộc vào hệ điều hành và chạy được trên nhiều thiết bị thông minh như máy tính, laptop, máy tính bảng và điện thoại thông minh.
Với những tính năng của phần mềm kế toán online, sinh viên có thể học tập, thực hành mọi lúc, mọi nơi do đó việc ứng dụng công nghệ số trong đào tạo kế toán sẽ phát huy được tính ưu việt mà công nghệ số mang lại. Để làm tốt được điều này, cần quan tâm phân tích thêm các nhân tố ảnh hưởng đến quá trình ứng dụng công nghệ số trong đào tạo kế toán tại các trường đại học tại Việt Nam từ đó làm căn cứ đề xuất các khuyến nghị cho các trường khi ứng dụng công nghệ số trong đào tạo kế toán.
3. Các nhân tố ảnh hưởng đến quá trình ứng dụng công nghệ số trong đào tạo kế toán tại các trường đại học tại Việt Nam
(1) Ý thức học tập, phong cách và động cơ học tập của sinh viên:
Ý thức tích cực và sự quan tâm của sinh viên đối với công nghệ có thể giúp nâng cao hiệu quả của quá trình học tập. Ý thức cộng đồng về học tập sẽ khuyến khích được cá nhân tự ý thức nâng cao kiến thức công nghệ số của mình bằng mọi cách, mọi phương pháp. Thể hiện rõ nhất trong ý thức cộng đồng chính là văn hóa học tập cảm giác mạnh mẽ của cộng đồng lớp học làm tăng lưu lượng thông tin công nghệ, sự hỗ trợ, cam kết với mục tiêu của nhóm, cảm giác hạnh phúc, hợp tác giữa các thành viên và sự hài lòng với các nỗ lực nhóm. Các yếu tố ảnh hưởng đến sự tự tin, ý thức và sự quan tâm của sinh viên kế toán đối với công nghệ số trong lĩnh vực kế toán tăng lên theo thời gian khi công nghệ số đang thay đổi cách làm việc trong lĩnh vực này. Sự chấp nhận công nghệ số đóng một vai trò quan trọng trong sự hứng thú của sinh viên với việc học kế toán trực tuyến.
Phong cách học tập của sinh viên trong việc định hình cách họ tương tác với công nghệ số trong quá trình học tập kế toán là quan trọng. Phong cách học tập có thể tác động đến hiệu suất học tập và sử dụng hiệu quả công nghệ trong giảng dạy và học tập kế toán. Phong cách học tập là một yếu tố quan trọng ảnh hưởng tới quyết định tham gia đào tạo trực tuyến hay thích nghi với công nghệ thông tin. Sinh viên có sở thích học tập, mong muốn học tập và có phong cách học tập phù hợp thì mới có thể có hành động tham gia học trực tuyến. Phong cách học tập của sinh viên có thể giúp tối ưu hóa trải nghiệm học tập thông qua công nghệ số.
Động cơ học tập sẽ thúc đẩy sinh viên ứng dụng công nghệ thông tin trong quá trình học tập phát huy sự nhạy bén, khả năng tư duy, khả năng nghiên cứu trong việc sử dụng hệ thống học trực tuyến. Động cơ tích cực trong học tập để sử dụng công nghệ bao gồm chuẩn mực chủ quan, nhận thức về tính dễ sử dụng và nhận thức về tính hữu ích, sự tiện lợi của công nghệ đều có tác động đến ý định sử dụng công nghệ số trong quá trình học tập kế toán của sinh viên.
(2) Chất lượng giảng dạy của giảng viên:
Giảng viên có vai trò quan trọng trong việc sử dụng công nghệ số để ứng dụng vào đào tạo kế toán. Sự hỗ trợ, đào tạo và thái độ tích cực của giảng viên có thể tạo điều kiện thuận lợi cho việc tích hợp công nghệ mới vào quá trình giảng dạy và học tập. Vai trò của giảng viên trong quá trình giảng dạy không phải là người giảng dạy trực tiếp mà dần trở thành cho người hướng dẫn đối với sinh viên. Bên cạnh đó, sự hỗ trợ của người hướng dẫn là giảng viên sẽ luôn đem lại hiệu quả tốt nhất cho người học trong quá trình tiếp nhận kiến thức, kỹ năng và thái độ. Chất lượng giảng dạy của giảng viên bao gồm kiến thức về công nghệ, sự ứng dụng công nghệ trong giảng dạy. Kiến thức về công nghệ của giảng viên có có tác động rất lớn đến phương pháp sư phạm của giảng viên trong việc ứng dụng công nghệ trong giảng dạy kế toán giúp cho sinh viên đạt được các năng lực cốt lõi của người kế toán.
(3) Cơ sở vật chất:
Cơ sở vật chất và năng lực phục vụ của đội ngũ cán bộ hỗ trợ sinh viên cũng là một trong những yếu tố có tác động đáng kể đến việc triển khai công nghệ vào trong quá trình giảng dạy để nâng cao chất lượng đào tạo sinh viên kế toán. Đầu tư vào hạ tầng cơ sở và dịch vụ điện toán đám mây tiên tiến để lưu trữ dữ liệu kế toán sẽ đem lại hiệu quả cao. Điều kiện cơ sở vật chất hỗ trợ về mặt kỹ thuật giúp sinh viên vượt qua những trở ngại liên quan đến việc sử dụng công nghệ cũng như phát huy tính ưu việt khi ứng dụng công nghệ số trong lĩnh vực kế toán. Các trường đại học phải tập trung vào việc tăng cường nguồn nhân lực trong một số lĩnh vực để chuyển giao công nghệ thông qua hợp tác. Sự sẵn có của các điều kiện thuận lợi thích hợp như hỗ trợ kỹ thuật và đủ nguồn lực, thiết bị, nền tảng công nghệ số là rất quan trọng trong việc triển khai chương trình đào tạo ngành kế toán cho sinh viên tại các trường đại học.
(4) Chương trình đào tạo:
Trong thời đại công nghệ số, chương trình đào tạo ngành kế toán cần được xây dựng và điều chỉnh phù hợp với xu thế chuyển đổi số của nền kinh tế. Mục tiêu và chuẩn đầu ra của chương trình đào tạo, chuẩn đầu ra học phần, khung chương trình đào tạo, cấu trúc chương trình đào tạo, nội dung học phần cần phải xây dựng theo hướng chuyển đổi số hoặc các học phần có sự tích hợp theo hướng chuyển đổi số. Dựa vào chuẩn đầu ra của môn học, chương trình đào tạo cần thiết kế phương pháp đánh giá phù hợp với chuẩn đầu ra của học phần, thiết kế phương pháp giảng dạy cũng như hoạt động dạy và học phù hợp với phương pháp đánh giá để đạt được chuẩn đầu ra của học phần. Trong quá trình thiết kế phương pháp đánh giá và phương pháp giảng dạy cần chú trọng đến mức độ nhận thức của người dạy về sự cần thiết và cách thức triển khai công nghệ vào quá trình đào tạo nhằm đạt được chuẩn đầu ra của các học phần và chuẩn đầu ra của chương trình đào tạo. Chương trình đào tạo phù hợp là một nhân tố quan trọng trong việc vận dụng công nghệ số trong đào tạo kế toán tại các trường đại học.
4. Khuyến nghị cho các trường đại học khi ứng dụng công nghệ số trong đào tạo kế toán
Thứ nhất, nâng cao ý thức tự học, nhận thức của sinh viên: sinh viên cần phải tham gia đầy đủ trên lớp các môn giảng, tự học, tự nghiên cứu để cập nhật sự thay đổi trong công nghệ số và ứng dụng trong quá trình học tập của mình. Trong quá trình học môn kế toán cần xây dựng mục tiêu học, có thái độ tích cực, tự tin, tạo sự hứng thú với công nghệ trong giáo dục, đồng thời tự quản lý, kiểm soát kế hoạch học tập các môn trong chương trình đào tạo kế toán trên hệ thống LMS. Bên cạnh đó, cần người học cần trang bị cho mình những kỹ năng chuyên nghiệp để tự bản thân có thể nghiên cứu mọi lĩnh vực mới.
Thứ hai, nâng cao chất lượng giảng dạy của giảng viên: nhằm nâng cao chất lượng giảng dạy cho giảng viên kế toán sau khi kết thúc giảng dạy môn học, các trường đại học cần khảo sát để nhận sự phản hồi và góp ý của sinh viên, đồng nghiệp về phương pháp giảng dạy đặc biệt chú trọng đến việc ứng dụng công nghệ số trong quá trình giảng dạy và phương pháp đánh giá nhằm nâng cao hiệu quả học tập của sinh viên, đồng thời cuối năm cần đánh giá giảng viên để giảng viên có động lực nâng cao chất lượng giảng dạy trong chương trình đào tạo kế toán.
Thứ ba, tăng cường cơ sở vật chất phục vụ ứng dụng công nghệ số trong đào tạo kế toán: các trường đại học cần xây dựng hệ thống học tập trực tuyến LMS, hệ thống mạng wifi ổn định để sinh viên có thể thuận tiện và dễ dàng tiếp cận với công nghệ số trong quá trình học tập theo mô hình kết hợp cũng như quá trình sử dụng các phần mềm kế toán online. Nhà trường cần thiết lập các phòng kế toán hiện đại để mô phỏng lại vị trí việc làm của từng kế toán giúp sinh viên có thể tiếp cận với công nghệ số và biết cách ứng dụng lý thuyết vào thực tiễn. Các trường đại học cũng cần tiếp tục phát triển phần mềm thư viện theo hướng công nghệ số giúp sinh viên dễ dàng tiếp cận được với tri thức ở trong nước cũng như trên thế giới liên quan đến các môn học trong chương trình đào tạo kế toán.
Thứ tư, rà soát điều chỉnh chương trình đào tạo thích ứng với quá trình ứng dụng công nghệ số trong đào tạo kế toán: trong quá trình xây dựng chương trình đào tạo ngành kế toán cần phải lấy ý kiến của các nhà tuyển dụng lao động để nắm bắt nhu cầu của các nhà tuyển dụng trong thời đại công nghệ số cũng như cần có sự đối sánh với vị trí việc làm hiện tại của người làm kế toán, khung năng lực thế kỷ XXI, hiệp hội nghề nghiệp để chương trình đào tạo ngành kế toán phù hợp với công nghệ số trong giai đoạn hiện nay. Chương trình đào tạo ngành kế toán cần tích hợp các kỹ năng liên quan đến công nghệ số và khi thiết kế một số học phần chuyên ngành cần xây dựng hệ thống chứng từ điện tử, hệ thống sổ điện tử, báo cáo điện tử nhằm giúp cho sinh viên phát huy năng lực số hóa của mình và khả năng áp dụng kiến thức thông qua công nghệ số vào chương trình đào tạo. Bên cạnh đó, khi xây dựng chương trình đào tạo kế toán cần bổ sung vào chương trình một số môn học có ứng dụng AI, Block chain, Big Data để chương trình đào tạo kế toán phù hợp với xu thế chuyển đổi số của nền kinh tế nói chung và lĩnh vực kế toán nói riêng.
Tài liệu tham khảo:
1. Nguyễn Thị Thu Hoàn (2024). Các nhân tố ảnh hưởng đến vận dụng công nghệ số trong đào tạo kế toán tại các trường đại học Thành phố Hồ Chí Minh. Tạp chí Công nghệ số 69B, Đại học Công nghiệp Thành phố Hồ Chí Minh.
2. Xu hướng phát triển công nghệ số trong cuộc cách mạng 4.0 – Những tác động, thách thức và cơ hội đối với lĩnh vực kế toán. https://vacpa.com.vn/vi/xu-huong-phat-trien-cong-nghe-trong-cuoc-cach-mang-cong-nghiep-4-0-nhung-tac-dong-thach-thuc-va-co-hoi-doi-voi-linh-vuc-ke-toan-kiem-toan.
3. Thủ tướng Chính phủ (2020). Quyết định số 749/QĐ-TTg ngày 03/6/2020 ban hành Chương trình Chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030.
4. Heather Staker and Michael B. Horn (2012). Classifying K-12 Blended Learning, research report, (Boston, MA: Innosight Institute, May 2012).
