TS. Hoàng Cao Cường – Thanh Kim
Trường Đại học Thương mại
(Quanlynhanuoc.vn) – Áp dụng mô hình kinh doanh số đối với hoạt động logistic của Viettel Post là việc sử dụng công nghệ kỹ thuật số vào các quy trình kinh doanh của doanh nghiệp. Đây là xu thế tất yếu, đồng thời, là bước đi chiến lược giúp doanh nghiệp gia tăng năng lực cạnh tranh, tối ưu hóa quy trình và tiếp cận khách hàng một cách hiệu quả. Áp dụng mô hình kinh doanh số cho phép doanh nghiệp tận dụng công nghệ cải thiện hiệu suất và thúc đẩy sự đổi mới. Tuy nhiên, áp dụng mô hình này vẫn còn một số khó khăn thách thức, vì vậy, cần có những giải pháp, chiến lược cụ thể để khắc phục hạn chế trong thời gian tới.
Từ khóa: Chuyển đổi số; mô hình kinh doanh số; hoạt động logistic; Viettel Post.
1. Đặt vấn đề
Thời gian qua, đã có khoảng 60 – 70% doanh nghiệp đang ứng dụng nhiều loại hình công nghệ khác nhau, tùy theo quy mô và tính chất của từng dịch vụ, trong đó Viettel Post là một trong những nhà cung cấp dịch vụ logistic hàng đầu tại Việt Nam. Viettel Post đang đẩy mạnh đổi mới sang mô hình kinh doanh điện tử và đã đạt được một số kết quả, như: tự động hóa các trung tâm khai thác và trung tâm logistic, số hóa quá trình vận hành trong nội bộ hệ thống kho, xây dựng hệ thống các bưu cục số, phát triển sàn vận chuyển đa phương thức MyGo… tạo tốc độ tăng doanh thu đến 350% (từ năm 2019 – 2020). Tuy nhiên, việc phát triển mô hình kinh doanh số đối với hoạt động logistics tại Viettel Post cũng còn tồn tại một số hạn chế, như: nhận thức chưa đầy đủ về chuyển đổi mô hình kinh doanh số, một số khâu và một số hoạt động rất khó để số hóa… dẫn đến gặp nhiều khó khăn. Vì vậy, cần phải triển khai thực hiện các biện pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả chuyển đổi số trong lĩnh vực logistics tại Viettel Post.
2. Mô hình kinh doanh số
Mô hình kinh doanh số là việc doanh nghiệp ứng dụng khoa học – công nghê, kỹ thuật số vào hoạt động kinh doanh nhằm nâng cao hiệu quả, lợi thế cạnh tranh và tối ưu lợi ích cho khách hàng. Trong kỷ nguyên số, việc xây dựng hoặc chuyển đổi mô hình kinh doanh theo hướng số hóa là đặc biệt quan trọng và cần thiết giúp doanh nghiệp có sự thay đổi mạnh và có được lợi thế cạnh tranh bền vững. Trong đó, có 5 sự thay đổi diễn ra trong quá trình chuyển đổi mô hình kinh doanh, cụ thể: (1) Thay đổi về chiến lược; (2) Về cơ cấu tổ chức; (3) Về sản phẩm và thị trường; (4) Về quy trình kinh doanh; (5) Về văn hóa doanh nghiệp (xem Hình 1).
Quy trình đầu tiên là quá trình chuyển đổi kinh doanh điện tử dưới tác động của công nghệ thông tin, khi đó năng lực của doanh nghiệp được thúc đẩy và tăng tốc quá trình chuyển đổi kinh doanh điện tử; đồng thời, nâng cao khả năng chuyển đổi trong 5 yếu tố.
Quy trình thứ hai là doanh nghiệp có thể được chuyển đổi sang mô hình kinh doanh điện tử thành công trên cơ sở thay đổi 5 khía cạnh trong doanh nghiệp. Việc thực hiện chuyển đổi doanh nghiệp điện tử có thể được chia thành 3 bước dựa trên mô hình quá trình chuyển đổi doanh nghiệp điện tử. Cụ thể là:
Bước 1: Xác định mô hình kinh doanh điện tử cho doanh nghiệp. Mô hình kinh doanh điện tử phù hợp với doanh nghiệp là được xác định bằng cách phân tích môi trường bên ngoài từ đặc điểm ngành, đặc điểm công ty, đặc điểm của khách hàng, chiến lược công ty, sản xuất và dịch vụ của doanh nghiệp, văn hóa doanh nghiệp, cơ sở hạ tầng công nghệ thông tin…
Bước 2: Nâng cao khả năng chuyển đổi công nghệ thông tin và kinh doanh điện tử dựa trên mô hình doanh nghiệp điện tử đã chọn. Các mô hình kinh doanh điện tử khác nhau yêu cầu năng lực khác nhau, do đó, cần xác định các năng lực cốt lõi.
Bước 3: Thực hiện chuyển đổi sang mô hình kinh doanh số. Doanh nghiệp cần phải tập trung tất cả các nguồn lực vào việc thực hiện chuyển đổi kinh doanh điện tử để thực hiện mô hình kinh doanh số thành công, mang lại cho doanh nghiệp điện tử đạt được lợi thế cạnh tranh bền vững. Thông qua mô hình này, doanh nghiệp có thể dễ dàng nhận thấy cách chuyển đổi sang mô hình kinh doanh số một cách toàn diện, đa chiều và có hệ thống những thay đổi. Vì vậy, các doanh nghiệp cần chú trọng xây dựng chuyển đổi tổ chức nhằm đạt lợi thế cạnh tranh bền vững.
Tuy nhiên, việc nâng cao 5 khía cạnh trên đòi hỏi doanh nghiệp phải thay đổi theo đặc điểm thực tế và môi trường bên ngoài và phải luôn chủ động thích ứng với sự thay đổi của môi trường kinh doanh. Các doanh nghiệp truyền thống có thể phát triển thêm các dự án thương mại điện tử để đa dạng hóa các hoạt động và tận dụng lợi thế của kinh doanh trực tuyến hoặc có thể chuyển đổi hoàn toàn thành các công ty trực tuyến.
Tại Viettel Post, chuyển đổi mô hình kinh doanh số được tiến hành phân tích và đánh giá dựa trên 5 khía cạnh từ năm 2019 – 2023 với kết quả sau:
Với kết quả đạt được này, Viettel Post đã không ngừng đổi mới, hiện đại hóa, tự động hóa với các công nghệ hiện đại để trở thành công ty cung ứng dịch vụ logistic hàng đầu tại Việt Nam, đây chính là kết quả thể hiện mức tăng trưởng ấn tượng trong giai đoạn 2019 – 2023.
3. Chuyển đổi mô hình kinh doanh số trong hoạt động logistic của ViettelPost
Viettel Post luôn đẩy mạnh sử dụng công nghệ trong kinh doanh, điều này đã thúc đẩy thành quả và hiệu suất hoạt động tăng lên đáng kể. Đặc biệt, từ năm 2019 đến nay, kết quả kinh doanh của Viettel Post đã có bước đột phá đáng kinh ngạc.
3.1. Sự thay đổi nhận thức, chiến lược và tầm nhìn
Viettel Post chú trọng vào hoạt động đào tạo nhân sự và số hóa hệ thống logistics. Lĩnh vực logistic hiện nay không dừng lại là dịch vụ vận chuyển hàng hóa đơn thuần mà đang dần trở thành hạ tầng chuyển phát logistics, đáp ứng mọi nhu cầu vận chuyển đa dạng từ người sử dụng dịch vụ. Tiềm năng của thị trường này ngày càng lớn khi nhu cầu mua sắm trực tuyến ngày càng tăng nhanh. Yêu cầu vận chuyển của khách hàng gia tăng cả về số lượng và chất lượng, đòi hỏi hoạt động logistic cần phải thay đổi đáp ứng nhu cầu thị trường.
Hằng ngày, hệ thống logistic tại Viettel Post phải xử lý và chia chọn hàng trăm hàng nghìn đơn hàng, phân tuyến tới hơn 1.300 bưu cục và hơn 6.000 điểm giao dịch trên cả nước chưa tính đến thị trường nước ngoài1. Khối lượng công việc lớn và phức tạp, như vậy không thể bảo đảm độ chính xác cao nếu chỉ sử dụng lực lượng lao động thuần túy và các công cụ đơn giản. Chính vì vậy, toàn bộ hệ thống nhân sự từ các nhà quản trị tới nhân viên của Viettel Post đều nhận thức được vai trò của công nghệ và áp dụng yếu tố công nghệ là yếu tố then chốt giúp Viettel Post có thể triển khai nhanh chóng và đồng bộ các giải pháp cho hoạt động logistic.
3.2. Thay đổi cơ cấu tổ chức
Quyết định đẩy mạnh số hóa và xây dựng hệ thống logistic thông minh là nền tảng để thực hiện các chiến lược kinh doanh của Tổng công ty, trong đó có chiến lược chuyển đổi sang Công ty Công nghệ bưu chính và logistic thông minh. Viettel Post đã quyết định thay đổi mô hình hoạt động từ mô hình theo chức năng sang mô hình theo sản phẩm (Hình 2).
Mô hình này giúp tối ưu hóa hiệu quả vận hành của bộ máy, tăng hiệu suất vận hành của hệ thống bảo đảm tính chính xác cao trong các khâu của hệ thống hướng đến việc xây dựng các kênh và tổ chức có quy mô lớn và kế hoạch để phát triển hệ thống logistic tương lai.
Thay vì chỉ có hai mảng hoạt động như trước đây, với cơ cấu tổ chức mới Viettel Post hướng tới các hoạt động kinh doanh cụ thể dựa trên các đơn vị kinh doanh chiến lược và các công ty thành viên. Mô hình mới đã xác lập rõ vị trí của logistic, chuyển phát và ứng dụng khoa học – công nghệ trong các sản phẩm của Viettel Post. Mỗi đơn vị kinh doanh chiến lược sẽ phụ trách một mảng sản phẩm từ tạo đến bán sản phẩm đó. Việc sử dụng công nghệ trong vận hành và quản lý bảo đảm các đơn vị chiến lược hoạt động độc lập nhưng vẫn hỗ trợ nhau, nhằm tiết kiệm chi phí và gia tăng hiệu quả. Đồng thời, các nhà quản trị có thể kiểm soát mọi vấn đề của toàn bộ hệ thống, liên kết các yếu tố và phát triển hệ thống.
3.3. Thay đổi sản phẩm, thị trường
Việc chuyển đổi mô hình kinh doanh số và chiến lược logistic cho ngành tiêu dùng trong hoạt động logistic tại Viettel Post mang lại những thay đổi rất đáng chú ý. Các Trung tâm logistic thông minh dựa trên công nghệ số được triển khai, thành quả: (1) Băng chuyền duy nhất tại Việt Nam chia chọn được hàng nặng lên tới 50kg; (1) Tự động hóa bằng công nghệ nhận dạng mã vạch và phân tích hình ảnh tốc độ cao và độ chính xác cao; (3) Công suất chia chọn lên tới 42.000 bưu phẩm/giờ; (4) Tự động chia chọn đến từng đầu ra các quận/huyện; (5) Hệ thống camera giám sát chuyên nghiệp; (6) Hình thành 360 cổng chia hàng nhỏ và 41 cổng chia hàng nặng trên hệ thống; (7) Đưa robot tự động trong hoạt động nâng hạ hàng hóa, trung bình 1 robot có thể thay thế từ 5 – 10 công nhân; (8) Giúp tối ưu 91% nhân lực; (9) Giảm thời gian kết nối toàn trình đối với bưu phẩm, bưu kiện lên tới 6h; (10) Tỷ lệ sai sót gần như bằng không.
Số hóa hệ thống vận chuyển thông minh với sàn vận chuyển đa phương thức MyGo được phát triển từ ứng dụng “Gọi xe và giao hàng trực tuyến MyGo”. MyGo chọn tập trung cho phân khúc chuyển hàng thay vì chở người. MyGo có đầy đủ các dịch vụ giao hàng xe máy; giao hàng xe tải với nhiều hình thức gửi kiện, gửi lô, gửi nguyên chuyến; vận tải quốc tế; chở khách xe máy – taxi với tổng lượng giao dịch khoảng 6 triệu đơn hàng mỗi tháng2. Nền tảng công nghệ của MyGo cho phép kết nối mọi nhu cầu vận chuyển với nguồn lực các nhà xe nhanh chóng theo đúng nhu cầu, từ đó, tiết kiệm chi phí cho khách hàng và tối ưu năng suất cho các nhà xe. MyGo kiểm soát chặt chẽ việc thực hiện đơn hàng trên hệ thống, bảo đảm yếu tố nhanh chóng, an toàn và hợp lý. Sàn MyGo góp phần hoàn thiện hệ sinh thái các sản phẩm số trong hoạt động logistic của Viettel Post.
Phát triển các bưu cục số với nhân sự chỉ một người trên cơ sở công nghệ số. Mô hình bưu cục số chỉ với duy nhất một trưởng bưu cục được trang bị các công cụ công nghệ số để phục vụ khách hàng. Đến nay, trên cả nước đã có gần 600 bưu cục số3. Đây là mô hình mới được Viettel Post triển khai nhằm góp phần mở rộng mạng lưới, nâng cao chất lượng phục vụ khách hàng với sự hỗ trợ của công nghệ số. Trưởng các bưu cục số trên cả nước sẽ đưa được nhiều dịch vụ, sản phẩm đến gần người dùng, đặc biệt hoàn toàn không sử dụng giấy tờ, toàn bộ các thao tác giao nhận hàng hóa được điện tử hóa trên các thiết bị thông minh, chủ yếu là điện thoại thông minh. Với sự hỗ trợ của những công cụ công nghệ số như máy in tốc độ cao, thiết bị bắn mã vạch, cân điện tử, phần mềm thông minh cá nhân… trang bị cho các trưởng bưu cục số, toàn bộ quá trình hoàn tất đơn hàng (từ cân hàng, in và dán bưu gửi, nhận hàng trên hệ thống, chia chọn nhanh…) đều được thực hiện nhanh chóng ngay tại địa điểm của khách. Trưởng các bưu cục số được đào tạo kỹ lưỡng về luồng vận hành, cách thức triển khai kết nối hàng, cách sử dụng phần mềm và công cụ dụng cụ số để phục vụ công việc cùng kỹ năng giao tiếp với khách hàng. Các bưu cục số giúp cho hệ thống logistic hướng tới ngành tiêu dùng của Viettel Post vận hành linh hoạt, bảo đảm độ bao phủ thị trường và kết nối đến người sử dụng dịch vụ trong thời gian ngắn nhất. Mô hình bưu cục số cũng giúp tiết kiệm chi phí, tối ưu quy trình, nâng cao chất lượng dịch vụ, tăng tính linh hoạt trong hoạt động và đặc biệt là đẩy nhanh quá trình chuyển đổi sang mô hình kinh doanh số tại Viettel Post.
3.4. Thay đổi quy trình kinh doanh
Viettel Post bắt đầu tăng tốc hoàn thiện chuyển đổi mô hình kinh doanh số trong hoạt động logistics bằng việc cung cấp đến khách hàng đầy đủ các hệ thống vận hành tự động: (1) Hệ thống quản lý đơn hàng; (2) Hệ thống quản lý kho hàng; (3) Hệ thống quản lý vận tải. Hiện tại, khi sử dụng dịch vụ logistics của Viettel Post, khách hàng chỉ cần lựa chọn hình thức phù hợp, các hoạt động còn lại sẽ được Viettel Post cung ứng đầy đủ với chi phí tối ưu.
Quá trình này hoàn toàn có thể thực hiện trên hệ thống được hỗ trợ bởi các công nghệ hiện đại thông qua các thiết bị thông minh. Viettel Post chuyển sang vai trò người tư vấn và hỗ trợ khách hàng lựa chọn và sử dụng dịch vụ logistic thông qua hệ thống điện tử. Quy trình cung ứng dịch vụ logistic được số hóa, các hoạt động giao dịch hầu như được thực hiện trực tuyến trên hệ thống hoặc thông qua điện thoại, email chiếm phần lớn. Với quy trình này, khách hàng chỉ cần truy cập và lựa chọn dịch vụ logistic phù hợp, còn lại các hoạt động khác Viettel Post sẽ thực hiện và kết quả tới khách hàng ngay khi dịch vụ được hoàn thành. Toàn bộ quá trình này hoàn toàn tự động hóa.
3.5. Thay đổi văn hóa kinh doanh
Trong hệ thống logistic, Viettel Post thực hiện phân công quyền hạn và trách nhiệm chi tiết đến từng vị trí công tác. Các nội dung được cập nhật trên hệ thống quản trị để các thành viên và nhà quản trị có thể theo dõi, đánh giá.
Các quy định phối hợp trong công việc, kết nối các bộ phận đều có quy chế cụ thể. Mỗi khi phát sinh, yêu cầu giữa các bộ phận, hệ thống sẽ được cập nhật và phân tích để lựa chọn phương án tối ưu. Đồng thời, ngay khi tiếp xúc với khách hàng, người Viettel Post gửi lời chào hỏi tới khách hàng ngay từ bước chân đầu tiên bước vào hoặc truy cập hệ thống. Người Viettel Post cũng được đào tạo để lắng nghe và xử lý các vấn đề của khách hàng với thái độ cầu thị theo nguyên tắc “Khách hàng luôn luôn đúng”.
Việc chăm sóc và tri ân khách hàng cũng được chú trọng. Tổng đài của Viettel Post là 1900 8095 hoạt động từ 7:00 – 20:00 hỗ trợ các vấn đề liên quan đến dịch vụ logistics trong nước và quốc tế. Đội ngũ nhân viên chăm sóc khách hàng được đào tạo bài bản, nắm vững nghiệp vụ và các kỹ năng cần thiết để chăm sóc khách hàng hiệu quả. Bên cạnh đó, các chương trình tri ân khách hàng cũng được thiết kế khá đặc biệt mang lại ấn tượng tốt trong lòng khách hàng.
Có thể thấy, Viette Post liên tục đổi mới theo dòng chảy công nghệ, định hướng phục vụ khách hàng bằng việc cá thể hóa từng vấn đề, bí quyết thành công của Viettel Post nằm ở việc luôn là người tiên phong, lựa chọn sự khác biệt và tích cực đổi mới. Tuy nhiên, vẫn còn một số hạn chế trong quá trình chuyển đổi mô hình kinh doanh số, như: mức độ ứng dụng công nghệ thông tin còn chưa đồng bộ, vẫn còn nhiều công đoạn xử lý thủ công cần phải số hóa; trình độ và nhận thức của một số nhân sự còn chưa theo kịp với chiến lược của Viettel Post. Vì vậy, trong thời gian tới, cần phải tập trung giải quyết các hạn chế này để hoàn thành công cuộc chuyển đổi mô hình kinh doanh số.
4. Một số giải pháp
Một là, tăng cường đầu tư cho các hoạt động công nghệ cả về con người và cơ sở vật chất, hạ tầng đáp ứng yêu cầu của chuyển đổi số. Đồng thời, cần có cái nhìn tổng thể các hoạt động logistic, bảo đảm tính đồng bộ của hệ thống trong quá trình chuyển đổi. Đặc biệt, lãnh đạo cần làm gương trong việc áp dụng công nghệ và số hóa công việc.
Hai là, Vietpost cần tổ chức các buổi tập huấn để chia sẻ tầm nhìn, mục tiêu và lợi ích của mô hình kinh doanh số, điều này sẽ giúp cán bộ, công nhân viên hiểu rõ vai trò của họ trong quá trình chuyển đổi. Đồng thời, cung cấp các tài liệu chi tiết minh họa bằng ví dụ thực tế để mọi người dễ tiếp thu về chiến lược số và cách triển khai cụ thể. Kết hợp các công cụ học trực tuyến như video hướng dẫn, quiz, bài tập thực hành để nhân viên vừa học vừa ứng dụng ngay vào công việc thực tế. Bên cạnh đó, cần phát triển một ứng dụng hoặc cổng thông tin nội bộ để cập nhật liên tục thông tin chiến lược, mục tiêu và kế hoạch; đồng thời, đây cũng là nơi để nhân viên đặt câu hỏi và thảo luận.
Ba là, chủ động xây dựng phương án kết nối với tập đoàn để hòa nhập với hệ sinh thái số của toàn Tập đoàn Viettel. Đặc biệt, cần mở rộng hợp tác với các đối tác công nghệ trong và ngoài nước có thể giúp Viettel Post tiếp cận những giải pháp kỹ thuật tiên tiến, giảm bớt rủi ro và tăng cường hiệu quả trong hoạt động. Việc xây dựng một hệ sinh thái logistic linh hoạt, kết nối giữa các bên liên quan và sử dụng tối đa nguồn lực sẵn có là rất cần thiết để duy trì và phát triển vị thế trong ngành.
Đầu tư vào các giải pháp logistic xanh, giảm phát thải carbon và sử dụng hiệu quả nguồn lực tự nhiên sẽ tạo ra lợi ích dài hạn không chỉ cho doanh nghiệp mà còn cho xã hội và môi trường.
5. Kết luận
Việc đổi mới trong áp dụng mô hình kinh doanh số đối với hoạt động logistic ở Viettel Post không chỉ giúp nâng cao hiệu quả hoạt động mà còn tạo ra lợi thế cạnh tranh mạnh mẽ trên thị trường. Sự chuyển đổi này mở ra cơ hội khai thác tiềm năng công nghệ để tối ưu hóa quy trình, giảm chi phí vận hành và nâng cao chất lượng dịch vụ. Qua đó, Viettel Post không chỉ khẳng định vị thế tiên phong mà còn tạo ra thế và lực mới cho hoạt động logistic ngày càng phát triển, giữ vững vị trí nhà cung cấp dịch vụ logistic hàng đầu tại Việt Nam.
Chú thích:
1, 3. Viettel Post (2023). Báo cáo thường niên năm 2023 của Viettel Post.
2. Viettel Post (2021). Báo cáo thường niên 2021 của Viettel Post.
Tài liệu tham khảo:
1. Chính phủ (2020). Quyết định số 749/QĐ-TTg ngày 03/6/2020 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chương trình chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030.
2. “Chìa khóa” chuyển đổi số lĩnh vực bưu chính. https://nhandan.vn/chia-khoa-chuyen-doi-so-linh-vuc-buu-chinh-post856222.html
3. Chuyển đổi số, phát triển logistisc thông minh góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. https://tapchicongthuong.vn/magazine/chuyen-doi-so–phat-trien-logistics-thong-minh-gop-phan-thuc-day-tang-truong-kinh-te-139146.htm
4. Viettel post khẳng định vị thế công nghệ logistics số 1 tại parcel+post expo 2024.https://viettelpost.com.vn/thong-tin-bao-chi/viettel-post-khang-dinh-vi-the-cong-nghe-logistics-so-1-tai-parcelpost-expo-2024/
5. O. A. Sawy & F. Pereira (2013), Digital Business Models: Review and Synthesis, Semanticscholar.
