TS. Đặng Văn Khương
Học viện Chính trị, Bộ Quốc phòng
(Quanlynhanuoc.vn) – Nhận diện và khắc phục bệnh hình thức trong nghiên cứu các tác phẩm kinh điển của C.Mác, Ph.Ăngghen, V.I.Lênin và Hồ Chí Minh là một nội dung quan trọng trong công tác tư tưởng, lý luận của Đảng hiện nay. Bệnh hình thức trong nghiên cứu các tác phẩm kinh điển về tôn giáo là một trong những nguyên nhân dẫn đến thiếu hụt kiến thức lý luận, hiểu chưa đầy đủ, toàn diện những luận điểm gốc về tôn giáo của các nhà kinh điển, từ đó,vận dụng vào thực tiễn giảng dạy, nghiên cứu khoa học, thực hiện công tác tôn giáo trong quân đội hiệu quả không cao. Vì vậy, khắc phục bệnh hình thức trong nghiên cứu tác phẩm kinh điển tôn giáo ở các nhà trường quân đội hiện nay cấp thiết cả về lý luận và thực tiễn.
Từ khóa: Hình thức; bệnh hình thức; tác phẩm kinh điển; nhà trường quân đội.
1. Đặt vấn đề
Bệnh hình thức là trạng thái chỉ việc làm của các chủ thể trong nhận thức và tổ chức hoạt động thực tiễn do quá chú trọng đề cao đến các hình thức bên ngoài, các thủ tục một cách máy móc, cứng nhắc mà quên đi điều kiện, hoàn cảnh và nội dung thực chất của vấn đề nghiên cứu. Nghiên cứu các tác phẩm kinh điển nói chung và tác phẩm kinh điển về tôn giáo nói riêng, là hoạt động phổ biến của giảng viên và học viên, nhất là khoa, bộ môn chuyên ngành ở các học viện, trường sĩ quan trong quân đội hiện nay. Do đặc thù ra đời của các tác phẩm kinh điển về tôn giáo rất khác nhau, nội dung rất phong phú nên người nghiên cứu dễ rơi vào bệnh hình thức. Vậy, tiếp cận và luận giải bệnh hình thức dưới góc độ triết học để thấy rõ bản chất, tác hại của nó, qua đó chỉ ra những giải pháp khắc phục bệnh hình thức khi nghiên cứu tác phẩm kinh điển về tôn giáo, nhằm nâng cao chất lượng giảng dạy tôn giáo ở các nhà trường quân đội hiện nay là việc làm cần thiết.
2. Bệnh hình thức trong nghiên cứu tác phẩm kinh điển tôn giáo
Bệnh hình thức là quá trình phản ánh một số chủ thể của xã hội khi tổ chức thực hiện một nhiệm vụ nào đó mang tính hình thức và trở thành phổ biến khi hình thức đó không phản ánh đầy đủ bản chất cốt lõi của vấn đề, cũng có khi là sự quá đề cao hình thức bề ngoài mà quên đi những nội dung bên trong. Quá trình này được lặp đi, lặp lại và thường thấy ở một số lĩnh vực cũng như một số con người cụ thể, hậu quả của quá trình đó gây thiệt hại rất lớn đến hoạt động thực tiễn cải tạo thế giới của con người.
Với quan điểm duy vật lịch sử, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khái quát bệnh hình thức rất cụ thể và chỉ rõ từng biểu hiện của căn bệnh hình thức, Người cho rằng: “…bệnh hình thức, không thực tế, là xa cách quần chúng, không theo đường lối quần chúng, làm không đúng chính sách của Chính phủ và của Đoàn thể”1 và “Bệnh hình thức – Ở D.T., tuyên truyền rầm rộ, mọi người đeo khẩu hiệu trên ngực, nhưng vì cán bộ không giải thích, nhiều người không hiểu khẩu hiệu nói gì”2. Như vậy, theo Chủ tịch Hồ Chí Minh bệnh hình thức về bản chất và biểu hiện của nó đều là sự thiệt hại đối với cách mạng.
Tiếp cận bệnh hình thức dưới góc độ triết học như một hiện tượng xã hội phản ánh của tồn tại xã hội, đó cũng là như một sự tất yếu, bởi nhận thức của con người cũng như sự mong muốn của một bộ phận cá nhân, trong khi mình chưa thực sự hiểu nội dung, bản chất sự việc, nên cố ý tỏ ra hiểu biết bằng cách đưa ra những vấn đề mang tính hình thức. Chính vì vậy, bệnh hình thức được hiểu là đặc tính phổ biến trong hoạt động cải tạo thực tiễn của con người khi chưa nhận thức đầy đủ thực tiễn đó.
Như vậy, bệnh hình thức là một hiện tượng xã hội, tồn tại trong các tổ chức, cơ quan và bản thân con người khi mà nhận thức và hành động quá chú trọng đến các hình thức bên ngoài, các thủ tục, quy trình, hành động máy móc, cứng nhắc, mà quên đi mục tiêu và nội dung thực chất của công việc. Về bản chất, thì bệnh hình thức chính là sự tách rời giữa nội dung và hình thức; hình thức phản ánh chưa đầy đủ nội dung, có khi phản ánh sai lệnh nội dung.
Các tác phẩm của C.Mác, Ph. Ăngghen, V.I. Lênin và Hồ Chí Minh bàn về tôn giáo là những bài nói, bài viết mẫu mực về phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, tiêu biểu cho thế giới quan khoa học và cách mạng, đứng trên lập trường của giai cấp công nhân; phản ánh tư tưởng và hoạt động cách mạng của C.Mác, Ph.Ăngghen, V.I. Lênin và Hồ Chí Minh về tôn giáo, thái độ của những người cộng sản đối với tôn giáo, các tác phẩm đó có giá trị và ý nghĩa to lớn về lý luận và thực tiễn đối với phong trào công nhân quốc tế và các Đảng Cộng sản trong huy động lực lượng đấu tranh giành, giữ chính quyền và xây dựng thành công xã hội chủ nghĩa xã hội, xóa bỏ tận gốc nguồn gốc sinh ra tôn giáo.
Tác phẩm kinh điển về tôn giáo có vai trò hết sức quan trọng trong giảng dạy và nghiên cứu khoa học đối với giảng viên, học viên. Trước hết, giúp cho giảng viên, học viên nắm được những vấn đề lý luận gốc về tôn giáo, như nguồn gốc, bản chất, vai trò, chức năng, tính chất của tôn giáo… Nghiên cứu tác phẩm kinh điển tôn giáo giúp giảng viên, học viên phát triển thế giới quan, phương pháp luận khoa học trong phân tích, đánh giá tôn giáo và các vấn đề liên quan đến tôn giáo một cách khách quan, toàn diện, lịch sử – cụ thể và phát triển. Đồng thời, là cơ sở lý luận khoa học để mỗi giảng viên, học viên đấu tranh chống lại những quan điểm sai trái, thù địch; bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng trong công tác tôn giáo.
Đặc biệt, trong xu hướng hội nhập, cùng với những biến chuyển của thời đại nhưng những giá trị cốt lõi vẫn không hề thay đổi. Chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về tôn giáo vẫn là sợi chỉ đỏ cho hoạt động thực tiễn cách mạng của Đảng Cộng sản Việt Nam. Xu thế toàn cầu hóa, hội nhập kinh tế quốc tế và đặc biệt là cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0, công nghệ AI đã tác động mạnh mẽ đến mọi mặt của đời sống xã hội; các tôn giáo cũng tận dụng thành tựu đó để làm cho sự gia tăng sự ảnh hưởng của tôn giáo mình đến đời sống tinh thần của Nhân dân, đồng thời cũng làm tăng tính chất phức tạp của hoạt động tôn giáo hiện nay. Do vậy, nhất thiết phải nghiên cứu lý luận gốc về tôn giáo qua các tác phẩm kinh điển để tranh hình thức, hiểu luận điểm gốc chưa toàn diện, dẫn đến thực hiện chưa đúng và hiệu quả không cao trong giải quyết vấn đề tôn giáo hiện nay.
Bệnh hình thức trong nghiên cứu tác phẩm kinh điển về tôn giáo là sự thể hiện nghiên cứu tác phẩm chưa đến nơi, nghiên cứu qua loa, thiếu tính cụ thể, không nghiên cứu trực tiếp những luận điểm gốc mà nghiên cứu thông qua các công trình, bài báo khoa học đã công bố nên thường thiếu, chưa đủ nội dung, không sát với nội dung trích dẫn, không phù hợp hoàn cảnh làm giảm chất lượng, hiệu quả bài giảng và các sản phẩm nghiên cứu khoa học.
Biểu hiện cụ thể: đọc tác phẩm thiếu tính toàn diện, đồng bộ, hoặc không đọc trực tiếp tác phẩm kinh điển mà chỉ tìm những câu trích dẫn thông qua các công trình, bài báo khoa học đã công bố, hoặc bài giảng của giảng viên. Điều đó dẫn đến những cách hiểu, truyền đạt không đúng tư tưởng, tinh thần của các nhà kinh điển; giải thích các luận điểm, tư tưởng của các nhà kinh điển một cách cứng nhắc, giáo điều, hoặc chủ quan, tùy tiện gán ghép cho các nhà kinh điển nói vậy, nhất là lĩnh vực nhạy cảm của tôn giáo. Đọc tác phẩm nhưng mang tính hình thức qua loa, không kỹ, không đặt trong hoàn cảnh lịch sử cụ thể, diễn biến của tôn giáo trong từng giai đoạn, thời đại khác nhau, dẫn đến không hiểu nội dung tư tưởng của các nhà kinh điển. Bởi vì, có tác phẩm bàn chuyên sâu về tôn giáo, có tác phẩm chỉ nói về tác hại của tôn giáo, cũng có tác phẩm chỉ bàn về thái độ của người cộng sản đối với tôn giáo… Do vậy, nếu đọc qua loa, không kỹ, không hết câu thì sẽ không nhận biết được tư tưởng chủ đạo của tác phẩm với những nội dung cụ thể về tôn giáo sẽ dẫn tới đánh giá không đúng về giá trị tư tưởng tôn giáo trong các tác phẩm kinh điển, dẫn đến vận dụng sai. Chẳng hạn, trong tác phẩm Góp phần phê phán triết học pháp quyền của Hêghen – Lời nói đầu, do C.Mác viết vào những năm 1843 – 1844 có nói rõ vai trò xã hội của tôn giáo: “Tôn giáo là thuốc phiện của nhân dân”3, nếu không đọc hết tác phẩm cũng như xâu chuỗi những tác phẩm mà C.Mác đã viết thì rất dễ tuyệt đối hóamặt tiêu cực của tôn giáo, như vậy là hiểu sai nội dung, bản chất của luận điểm này.
Vấn đề quan trọng của nghiên cứu tác phầm kinh điển về tôn giáo là phải tìm ra những lý luận gốc, lý luận đặt trong chỉnh thể thống nhất, hợp lôgíc với quá trình phát triển của lịch sử, phát triển của tôn và thái độ của giai cấp thống trị đối với tôn giáo, để hiểu rõ nội dung của luận điểm. Do vậy, đọc và trích dẫn không đúng, không đầy đủ nội dung đã được trình bày trong các tác phẩm kinh điển hoặc nghiên cứu tác phẩm kinh điển tôn giáo lại quá chú trọng đến việc trích dẫn nhưng về nội dung thì chưa thực sự hiểu rõ, đó cũng là biểu hiện của bệnh hình thức, là sự tách rời nội dung với hình thức. Đồng thời, biểu hiện khi đọc các tác phẩm kinh điển về tôn giáo không đặt rõ mục tiêu, nội dung cần nghiên cứu, đọc để lấy thành tích báo cáo, đọc để phô chương hình thức.
Như vậy, bệnh hình thức trong nghiên cứu tác phẩm kinh điển tôn giáo dù biểu hiện dưới bất cứ hình thức nào cũng có tác hại rất nguy hiểm, trước tiên phản ánh không đúng nội dung của luận điểm và sau đó là dẫn đến lý luận suông, xáo rỗng, thiếu sức thuyết phục trong giảng dạy và nghiên cứu khoa học. Xa rời bản chất cách mạng, khoa học của các luận điểm lý luận gốc, dẫn đến chủ quan, suy thoái về tư tưởng chính trị, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”; ảnh hưởng đến đấu tranh bản vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, nhất là quan điểm, chính sách của Đảng Cộng sản Việt Nam về công tác tôn giáo.
3. Tình hình tôn giáo ở Việt Nam hiện nay
Trong giai đoạn hiện nay, trước sự tác động mạnh mẽ từ hội nhập quốc tế về kinh tế, chính trị, văn hóa và tôn giáo của Việt Nam sau gần 40 đổi mới đất nước cũng làm phong phú, đa dạng hình thức và hoạt động của tôn giáo. Tình hình tôn giáo ở Việt Nam hiện này có sự tác động thuận chiều với sự phát triển kinh tế – chính trị, văn hóa – xã hội. Đời sống tín ngưỡng, tôn giáo luôn luôn có sự vận động, biến chuyển theo sự vận động, phát triển không ngừng của thực tiễn đời sống kinh tế – xã hội đất nước. Xu hướng gắn bó với dân tộc, đi cùng dân tộc là xu hướng chung của các tôn giáo ở Việt Nam, hoạt động đúng tôn chỉ, đúng mục đích, đồng hành cùng dân tộc, cùng đất nước trong khó khăn, thách thức cũng như trong thời cơ thuận lợi. Đất nước ta có phong trào gì, các tôn giáo hưởng ứng và đóng góp tích cực vào phong trào đó. Đất nước có khó khăn thách thức gì, các tôn giáo đồng hành cùng đất nước vượt qua khó khăn, thách thức đó. Đất nước có cơ hội, thời cơ gì, các tôn giáo tham gia thúc đẩy mạnh mẽ để góp phần xây dựng đất nước hùng cường, thịnh vượng, Nhân dân ấm no, hạnh phúc.
Thực tế cũng cho thấy, tình hình tôn giáo ở Việt Nam luôn bị các thế lực thù địch tìm mọi cách để biến các tôn giáo ở Việt Nam trở thành lực lượng đối lập với Đảng và Nhà nước. Chúng luôn cổ súy cho mọi biểu hiện đòi cho tôn giáo độc lập với Nhà nước, kích động tư tưởng ly khai, chủ nghĩa dân tộc cực đoan trong một số tôn giáo và dân tộc. Chúng tìm mọi cách để chia rẽ khối đại đoàn kết toàn dân tộc và tách các tổ chức tôn giáo, các giáo hội ra khỏi sự chi phối của Nhà nước.
Những chuyển biến theo hướng tích cực trong đời sống tôn giáo ở Việt Nam nói trên là bằng chứng khẳng định tính đúng đắn của chính sách đổi mới đối với tôn giáo ở Việt Nam trong điều kiện toàn cầu hóa. Tuy nhiên, tình hình tôn giáo ở Việt Nam trong thời gian qua đã và đang đặt ra những vấn đề cần phải được quan tâm giải quyết không chỉ đối với công tác quản lý nhà nước đối với hoạt động tôn giáo mà còn đối với công tác giáo dục chính trị trong quân đội thông qua việc thực hiện chính sách tôn giáo của Đảng, Nhà nước trong tình hình mới. Trong đó, vấn đề cần thiết phải nghiên cứu kỹ những luận điểm gốc về tôn giáo thông qua các tác phẩm kinh điển, để vận dụng quan điểm, tư tưởng tư tưởng đó vào giảng dạy, nâng cao trình độ lý luận chính trị, thực hiện tốt công tác tư tưởng trong quân đội có điều kiện thuận lợi luận giải chính sách tôn trọng quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo; vấn đề đoàn kết dân tộc của Đảng sẽ thuận lợi bởi đường lối đúng, chính sách đúng và phù hợp với tình hình tôn giáo ở Việt Nam hiện nay.
Khắc phục bệnh hình thức trong nghiên cứu tác phẩm kinh điển tôn giáo ở các nhà trường quân đội là tổng thể các hoạt động có mục đích của các chủ thể trong nhà trường quân đội, làm cho cán bộ, giảng viên thấy được tác hại của bệnh hình thức, qua đó tích cực, chủ động, nghiên cứu nắm thực chất nội dung các tác phẩm kinh điển về tôn giáo, góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy tôn giáo, học tập, nghiên cứu khoa học và đấu tranh phê phán quan điểm, sai trái lợi dụng vấn đề tôn giáo để chống phá Đảng, Nhà nước, bảo vệ vững chắc nền tảng tư tưởng của Đảng đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong tình hình mới.
4. Một số giải pháp khắc phục bệnh hình thức trong nghiên cứu tác phẩm kinh điển tôn giáo ở các nhà trường quân đội hiện nay
Thứ nhất, nâng cao nhận thức của tổ chức đảng các cấp; xây dựng cho giảng viên, học viên thái độ, ý thức, trách nhiệm, phương pháp nghiên cứu tác phẩm kinh điển đúng đắn, khoa học sát với thực tiễn và nội dung của môn Tôn giáo học.
Từng bước, xây dựng và rèn luyện thói quen và phương pháp đọc khoa học đối với tác phẩm bàn về tôn giáo cần chú ý đến việc đọc và nghiên cứu hoàn cảnh ra đời, nhất là sự lớn mạnh của các tôn giáo, sự bắt tay giữa giai cấp bóc lột với tôn giáo thực hiện chức năng đao phủ và chức năng giáo sĩ để giữ gìn nền thống trị của mình. Điều đó có nghĩa là nghiên cứu tác phẩm kinh điển một cách toàn diện: tìm hiểu, xem xét hoàn cảnh ra đời, nội dung, ý nghĩa tác phẩm kinh điển, tìm ra giá trị lịch sử và hiện thực của tác phẩm ở nhiều khía cạnh khác nhau. Phát hiện, giải thích các câu trích, đoạn trích, đề xuất giải pháp, cách thức để giải quyết vấn đề học tập, nghiên cứu. Phát hiện ra các tri thức mới mà những nghiên cứu trước đó chưa đề cập. Sử dụng nội dung đã được khai thác trong các tác phẩm kinh điển hướng vào nâng cao chất lượng bài giảng, nghiên cứu khoa học và đấu tranh tư tưởng lý luận, bảo vệ đường lối, quan điểm, chính sách của Đảng Cộng sản Việt Nam về tôn giáo và công tác tôn giáo trong tình hình hiện nay.
Thứ hai, tiếp tục lãnh đạo, chỉ đạo chặt chẽ việc khắc phục bệnh hình thức trong giảng dạy nói chung và nghiên cứu tác phẩm kinh điển nói riêng, trong đó có tác phẩm liên quan đến tôn giáo; tập trung nâng cao chất lượng công tác lãnh đạo của cấp ủy các cấp; đề cao trách nhiệm chỉ đạo, tổ chức thực hiện mà trực tiếp là bộ môn đảm nhiệm giảng dạy lĩnh vực tôn giáo; xây dựng môi trường tích cực, thuận lợi trong nghiên cứu cơ bản ở các nhà trường hiện nay, động viên, khích lệ giảng viên trẻ tập trung nghiên cứu các tác phẩm kinh điển của C.Mác, Ph.Ăngghen, V.I.Lênin và Hồ Chí Minh.
Bảo đảm cơ sở vật chất phục vụ quá trình nghiên cứu của giảng viên, học viên. Tổ chức phòng lưu trữ giáo trình, tài liệu, nâng cấp phòng chuyên dùng, phòng phương pháp của các khoa để giảng viên có điều kiện nghiên cứu chuyên sâu đúng góc độ chuyên ngành và tốn ít thời gian tra cứu; số lượng đầu sách, báo, tài liệu giáo trình phải phong phú, đa dạng, hàng quý phải tổ chức giới thiệu hệ thống giáo trình, sách, tài liệu mới được cấp, phát và bổ sung từ các nguồn khác nhau.
Tích cực, chủ động thông tin khoa học, thông tin sách và bổ sung sách, giáo trình, tài liệu mới, phối hợp chặt chẽ với cơ quan chức năng làm giàu hệ thống giáo trình, tài liệu, bảo đảm đủ số lượng và chất lượng, qua đó góp phần khai thác, sử dụng giáo trình, tài liệu dạy học ở các khoa đạt hiệu quả cao. Chủ động tập huấn cho giảng viên nghiên cứu tác phẩm kinh điển khi được số hoá, tổ chức giới thiệu những bài giảng chuyên sâu về phương pháp nghiên cứu tác phẩm kinh điển nói chung và tôn giáo nói riêng. Thường xuyên đổi mới và ứng dụng khoa học và công nghệ, trang thiết bị phục vụ bồi dưỡng kỹ năng mềm, kỹ năng khai thác và sử dụng tài liệu, thông tin trên không gian mạng cho giảng viên. Tăng cường xây dựng học liệu, số hoá giáo trình, tài liệu, bài giảng điện tử, kết nối thư viện số ở các khoa để giảng viên thuận tiện khai thác, trao đổi và sử dụng.
Thứ ba, phát huy có hiệu quả vai trò cơ quan chức năng, khoa giáo viên và từng bộ môn giảng dạy liên quan đến lĩnh vực tôn giáo trong khắc phục bệnh hình thức nghiên cứu tác phẩm kinh điển về tôn giáo. Phát huy vai trò của các cơ quan chức năng trong tham mưu, đề xuất các biện pháp khắc phục bệnh hình thức trong nghiên cứu, giảng dạy, kiểm tra đánh giá người học.
Các khoa chuyên ngành cần có chương trình, kế hoạch cụ thể, các bộ môn có nội dung, chương trình giảng dạy liên quan đến tôn giáo phải xây dựng kế hoạch cụ thể, tích cực kiểm tra, giám sát kết quả nghiên cứu kinh điển, giảng dạy kinh điển và vận dụng vào quá trình công tác của từng giảng viên. Từng giảng viên cần phát huy tính tích cực, chủ động trong nghiên cứu các tác phẩm kinh điển, những tác phẩm liên quan đến tôn giáo, cụ thể hóa, bút tích những nội dung đọc, hiểu mang tính khái quát về hoàn cảnh ra đời, nội dung và ý nghĩa của vấn đề nghiên cứu. Chủ động xây dựng kế hoạch và tổ chức thực hiện kế hoạch nghiên cứu cơ bản về tôn giáo, như viết giáo trình, tài liệu dạy học, đề tài, viết báo gửi tạp chí, nhiệm vụ đấu tranh tư tưởng, lý luận bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, bảo vệ đường lối, quan điểm, chính sách của Đảng, Nhà nước về tôn giáo, công tác tôn giáo trong tình hình mới.
Thứ tư, thường xuyên trao đổi, rút kinh nghiệm và bổ sung những hình thức mới, hiện tượng tôn giáo mới, tình hình, xu hướng tôn giáo trên thế giới và ở Việt Nam làm sâu sắc lý luận tôn giáo trong các tác phẩm kinh điển về tôn giáo chỉ ra. Phát huy vai trò của chủ nhiệm Bộ môn trong rà soát kiến thức nền tảng, xây dựng kế hoạch học thuật, tọa đàm, trao đổi những vấn đề lý luận về tôn giáo gắn với hiện thực hiện nay. Kiểm tra, đánh giá, kết quả nghiên cứu, nghiệm thu cụ thể, sát thực với mục tiêu, yêu cầu giáo dục, đào tạo của các nhà trường và nhiệm vụ của bộ môn. Tổ chức xây dựng kế hoạch giao lưu, tọa đàm các khoa giáo viên có nội dung, chương trình giảng dạy liên quan đến tôn giáo, tạo sự thống nhất nhận thức và tổ chức giảng dạy đúng với bản chất các tác phẩm kinh điển về tôn giáo chỉ ra. Đồng thời, giảng dạy đúng góc độ chuyên ngành mà từng khía cạnh tôn giáo phản ánh, cũng như phát huy yếu tố tích cực tôn giáo đối với sự phát triển đất nước mà chuyên môn đảm nhiệm.
5. Kết luận
Như vậy, biểu hiện bệnh hình thức trong nghiên cứu các tác phẩm kinh điển về tôn giáo ở các nhà trường quân đội hiện nay, dù dưới hình thức nào đều ảnh hưởng không tốt đến quá trình nghiên cứu, giảng dạy tôn giáo ở các bậc học. Do đó, trong nhận thức và tổ chức hoạt động nghiên cứu những luận điểm gốc về tôn giáo các tác phẩm kinh điển của C.Mác, Ph.Ăngghen, V.I.Lênin và Chủ tịch Hồ Chí Minh thật chặt chẽ, hiệu quả, hiểu đúng bản chất vấn đề nghiên cứu và vận dụng nghiên cứu cơ bản vào quá trình giảng dạy, nghiên cứu khoa học, đấu tranh bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng giai đoạn hiện nay, qua đó góp phần nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo tại các nhà trường quân đội hiện nay.
Chú thích:
- Hồ Chí Minh toàn tập (2011). Tập 7. H. NXB Chính trị quốc gia, tr. 296.
- Hồ Chí Minh toàn tập (2011). Tập 8. H. NXB Chính trị quốc gia, tr. 365.
- C.Mác – Ph.Ăngghen toàn tập (1995). Tập 1. H. NXB Chính trị quốc gia, tr. 570.
Tài liệu tham khảo:
- Bộ Chính trị (2018). Chỉ thị số 18-CT/TW ngày 10/01/2018 (khóa XII) về công tác tôn giáo trong tình hình mới.
- Đảng Cộng sản Việt Nam (2021). Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII. Tập I, II.H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật.
- Quốc hội (2016). Luật Tín ngưỡng, Tôn giáo năm 2016.
