Trần Thị Tuyền
NCS Học viện Báo chí và Tuyên truyền
(Quanlynhanuoc.vn) – Giáo dục đạo đức cho sinh viên là nhiệm vụ quan trọng góp phần vào hình thành nhân cách, bản lĩnh và trách nhiệm xã hội cho thế hệ trẻ – lực lượng nòng cốt của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Quán triệt sâu sắc quan điểm, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, các trường đại học nói chung và vùng đồng bằng sông Hồng nói riêng luôn chú trọng đến công tác giáo dục đạo đức cho sinh viên như một trụ cột trong đào tạo. Từ đó, xây dựng đội ngũ nhân lực có phẩm chất đạo đức tốt, chuyên môn, nghiệp vụ cao, đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững của đất nước trong thời kỳ hội nhập quốc tế.
Từ khóa: Giáo dục; đạo đức sinh viên; trường đại học; vùng đồng bằng sông Hồng.
1. Đặt vấn đề
Luật Giáo dục năm 2019 xác định mục tiêu giáo dục nhằm phát triển toàn diện con người Việt Nam có đạo đức, tri thức, văn hóa, sức khỏe, thẩm mỹ và nghề nghiệp; có phẩm chất, năng lực và ý thức công dân; có lòng yêu nước, tinh thần dân tộc, trung thành với lý tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội. Giáo dục đại học không chỉ đào tạo nguồn nhân lực, phát triển nhân tài, đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp xây dựng, bảo vệ Tổ quốc và hội nhập quốc tế. Trong đó, nhấn mạnh giáo dục đại học bên cạnh công tác đào tạo nguồn nhân lực, phát triển nhân tài; thúc đẩy hoạt động nghiên cứu khoa học… còn góp phần hình thành thế hệ công dân toàn diện có tri thức, kỹ năng, trách nhiệm và đạo đức nghề nghiệp; có năng lực đổi mới sáng tạo, làm chủ khoa học – công nghệ và thích ứng linh hoạt với thị trường lao động.
Để thực hiện khát vọng đó, các trường đại học, đặc biệt tại vùng đồng bằng sông Hồng cần chú trọng giáo dục đạo đức cho sinh viên, giúp các em hình thành tư duy đúng đắn, nuôi dưỡng ước mơ, sống có trách nhiệm và lan tỏa giá trị văn hóa dân tộc trong hành trình lập thân, lập nghiệp phụng sự Tổ quốc.
2. Một số kết quả đạt được và vấn đề đặt ra trong công tác giáo dục đạo đức cho sinh viên các trường đại học vùng đồng bằng sông Hồng
Vùng đồng bằng sông Hồng có diện tích 23.336 km2, chiếm 6,42% diện tích của Việt Nam; dân số 22,92 triệu người, chiếm 23,49% dân số cả nước; mật độ dân số 1.087 người/km2, cao nhất so với các vùng khác và gấp 3,66 lần so với mật độ trung bình chung của Việt Nam1. Tỷ lệ sinh viên của vùng đồng bằng sông Hồng là 352 sinh viên/vạn dân2. Đặc biệt, vùng có 113 cơ sở giáo dục đại học, nhiều cơ sở giáo dục đại học đã được xếp hạng cao và tăng thứ bậc trên các bảng xếp hạng uy tín quốc tế. Số lượng các trường tăng khá nhiều, có sự tương quan khá chặt chẽ với sự phát triển kinh tế – xã hội giữa các vùng. Các trường phân bổ tập trung chủ yếu vào các vùng kinh tế phát triển, như: đồng bằng sông Hồng: 44,3%, Đông Nam Bộ: 18,4%, Tây Nguyên: 1,6%; Trung du miền núi phía Bắc: 5,7%, Bắc Trung Bộ và duyên hải miền Trung: 18,4%; đồng bằng sông Cửu Long: 7%3. Vì vậy, công tác giáo dục đạo đức cho sinh viên cần được triển khai một cách đồng bộ, sâu rộng và phù hợp với đặc điểm của từng vùng, từ đó, góp phần vào sự nghiệp phát triển của đất nước.
Thứ nhất, giáo dục truyền thống yêu nước, tinh thần tự hào dân tộc.
Giáo dục truyền thống yêu nước, tinh thần tự hào dân tộc cho sinh viên phải gắn với giáo dục ý thức, trách nhiệm đối với quê hương, đất nước; đồng thời, gắn với giáo dục ý thức, lập trường giai cấp và rèn luyện bản lĩnh chính trị vững vàng. Đào tạo cho sinh viên có tư duy phản biện, phê bình và tự phê bình, từ đó, ý thức sâu sắc về những hạn chế, yếu kém để có thể rèn luyện và vươn lên lập thân, lập nghiệp, khẳng định rõ vai trò, trách nhiệm của bản thân. Mặt khác, phải biết kết hợp hài hòa giữa cái chung và cái riêng; biết phân biệt cái hay, cái đẹp; không thỏa hiệp với cái xấu, cái ác…, từ đó, hình thành thái độ và hành vi sống chuẩn mực đạo đức, góp phần phát triển đất nước.
Thứ hai, giáo dục ý thức tự giác trong học tập, lao động và nghiên cứu khoa học.
Theo Lênin, “nhiệm vụ của thanh niên nói chung và của đoàn thanh niên cộng sản và các tổ chức khác nói riêng, có thể tóm gọn bằng một từ. Nhiệm vụ đó là học tập”4, đây là hoạt động chủ yếu và là nhiệm vụ hàng đầu của sinh viên. Vì vậy, việc giáo dục cho sinh viên ý thức tự giác trong học tập và nghiên cứu khoa học là vấn đề quan trọng nhằm hình thành và nuôi dưỡng tình yêu lao động, kỷ luật học tập, đạo đức nghiên cứu, từng bước xác lập cho sinh viên những giá trị và tác phong lao động công nghiệp trong thời đại chuyển đổi số mạnh mẽ như hiện nay. Qua đó, các trường đại học trong vùng đồng bằng sông Hồng đã được đánh giá là có tiềm lực lớn về phát triển khoa học – công nghệ lớn nhất cả nước. Toàn vùng có trên 500 tổ chức khoa học – công nghệ, 291 tổ chức R&D, có 14/17 phòng thí nghiệm trọng điểm quốc gia; tốc độ đổi mới công nghệ (giai đoạn 2016 – 2020) đạt 51,7%, tỷ lệ đóng góp của khoa học – công nghệ (thông qua chỉ số TFP) vào tăng trưởng kinh tế toàn vùng giai đoạn 2016 – 2020, đạt 48,1%. Hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo phát triển mạnh mẽ, trong đó hạt nhân là thủ đô Hà Nội5. Đặc biệt, kỳ thi Olympic Cơ học toàn quốc lần thứ 34 đã diễn ra ngày 05/5/2024 tại khu vực miền Bắc (Đại học Bách Khoa Hà Nội); miền Trung (Trường Đại học Bách Khoa, Đại học Đà Nẵng) và miền Nam (Trường Đại học Bách Khoa, Đại học TP. Hồ Chí Minh) đã có tổng số 1.135 sinh viên tham gia đến từ 35 trường đại học và các học viện, trong đó khu vực miền Bắc: 641 sinh viên đến từ 17 đoàn đại diện cho các trường và học viện tham gia tranh tài. Trong đó, Trường Đại học Kiến trúc đã giành 4 giải Nhì, 8 giải Ba và 13 giải Khuyến khích6. Vì vậy, giáo dục ý thức cho sinh viên nhận thức được giá trị và ý nghĩa của việc nghiên cứu khoa học là tiền đề để sinh viên xác định mục đích và động cơ học tập, rèn luyện, có thái độ học tập đúng đắn, tích cực, chủ động trong tìm kiếm, tiếp nhận và sáng tạo tri thức.
Thứ ba, giáo dục truyền thống đoàn kết và trách nhiệm xã hội.
Đoàn kết là một truyền thống quý báu của dân tộc Việt Nam, là một trong những động lực quyết định mọi thắng lợi của dân tộc trong các giai đoạn lịch sử. Do đó, việc giáo dục cho sinh viên tinh thần đoàn kết và trách nhiệm xã hội là nội dung cần được chú trọng thực hiện. Trước hết, giáo dục sinh viên ý thức đoàn kết cộng đồng, trách nhiệm xã hội thông qua các hoạt động rèn luyện kỹ năng làm việc nhóm, các hoạt động chính trị – xã hội, hoạt động thiện nguyện vì cộng đồng. Tinh thần đoàn kết gắn với trách nhiệm xã hội, do đó, giáo dục sinh viên tinh thần hợp tác, chia sẻ trách nhiệm của bản thân cộng đồng với tập thể, với xã hội để hướng tới mục tiêu phát triển bền vững đất nước.
Thứ tư, giáo dục tình yêu thương con người, lối sống cao đẹp và ứng xử chuẩn mực trong các mối quan hệ.
Tình yêu thương con người là tình cảm cao quý, là giá trị nhân văn trong văn hóa và truyền thống của dân tộc Việt Nam. Tình yêu thương con người trong tư tưởng Hồ Chí Minh là tình cảm nhân ái, nhân đạo, nhân văn rộng lớn mà trước hết dành cho những người cùng khổ, những người lao động bị áp bức, bóc lột. Tình yêu thương con người giúp mỗi cá nhân, trong đó có sinh viên biết sống đẹp hơn, sẵn sàng thực hiện những điều tốt đẹp nhất vì cộng đồng.
Bên cạnh những kết quả đạt được, công tác giáo dục đạo đức cho sinh viên vẫn còn những hạn chế nhất định, phương pháp giáo dục còn chậm đổi mới, chưa gắn với sự phát triển của xã hội, chưa phát huy tính năng động, sáng tạo và năng lực thực hành của thanh niên. Vì vậy, để đạt được mục tiêu giáo dục đạo đức sinh viên, dưới tác động của toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế cần phải đổi mới phương pháp giáo dục cho phù hợp, đúng đắn và hiện đại.
3. Giải pháp nâng cao giáo dục đạo đức cho sinh viên các trường đại học vùng đồng bằng sông Hồng hiện nay
Một là, tiếp tục tăng cường giáo dục đạo đức nâng cao nhận thức, trách nhiệm cho sinh viên.
Tiếp tục thực hiện có hiệu quả Chỉ thị số 31/CT-TTg ngày 04/12/2019 của Thủ tướng Chính phủ về tăng cường giáo dục đạo đức, lối sống cho học sinh, sinh viên; Kết luận số 01-KL/TW của Bộ Chính trị về tiếp tục thực hiện Chỉ thị số 05-CT/TW ngày 15/5/2016 về đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh. Đặc biệt, Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ XIII đã nhấn mạnh: “Tăng cường giáo dục lòng yêu nước, lòng tự hào dân tộc, truyền thống và lịch sử dân tộc, ý thức trách nhiệm xã hội cho các tầng lớp nhân dân, nhất là thanh niên”7 cho thấy, tầm quan trọng và ý nghĩa to lớn của việc tăng cường giáo dục đạo đức, lối sống cho sinh viên hiện nay.
Đây là biện pháp quan trọng có ý nghĩa hàng đầu để nâng cao chất lượng giáo dục đạo đức cho sinh viên các đại học vùng đồng bằng sông Hồng hiện nay. Các chủ thể làm công tác quản lý, giáo dục, bồi dưỡng, như: giảng viên, phòng quản lý sinh viên, phòng khảo thí, Đoàn Thanh niên, Hội Sinh viên các cấp thường xuyên tuyên truyền, giáo dục cho sinh viên về quan điểm, chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước; xây dựng và phát huy truyền thống văn hóa, con người Việt Nam trí sáng, hoài bão lớn.
Đoàn Thanh niên và Hội Sinh viên các cấp cần cụ thể hóa, thể chế hóa vào từng hoạt động của đơn vị, xây dựng tiêu chí, nội dung thi đua phù hợp, hiệu quả để sinh viên phấn đấu để đạt được mục tiêu yêu cầu đã đề ra.
Tiếp tục tuyên truyền, giáo dục đạo đức, lối sống cho sinh viên có lối sống trong sạch, lành mạnh, chân thành, vị tha, có trách nhiệm với bản thân, gia đình, tập thể và xã hội; tránh xa lối sống xa hoa, trụy lạc, phản văn hóa, phi đạo đức không đúng với thuần phong mỹ tục của dân tộc. Phát huy tốt vai trò, trách nhiệm của các chủ thể trong việc không ngừng nêu cao tinh thần đoàn kết, tương trợ giúp đỡ lẫn nhau.
Hai là, nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ, giảng viên làm công tác giảng dạy các môn lý luận chính trị.
Cần tạo điều kiện về cơ chế, chính sách tốt để đội ngũ cán bộ, giảng viên giảng dạy các môn lý luận chính trị được trau dồi kiến thức, kỹ năng, thái độ bằng cách tạo điều kiện cho đội ngũ giảng viên tham gia các lớp tập huấn, bồi dưỡng kỹ năng, chuyên môn và khuyến khích giảng viên tự học, tự trau dồi bản thân; tạo động lực nghiên cứu khoa học, vận dụng những kiến thức chính trị tư tưởng vào thực tiễn cuộc sống và trong quá trình giảng dạy để kiến thức không bị khô khan cứng nhắc, trừu tượng. Mỗi thầy, cô là một tấm gương sáng về tinh thần học và tự học để học sinh viên tin tưởng và noi theo.
Với mỗi giảng viên, trong giảng dạy, truyền đạt kiến thức, cần định hướng giá trị sống có lý tưởng đạo đức cách mạng, hun đúc ý chí vươn lên của sinh viên trong học tập và cuộc sống; điều chỉnh các phương pháp giảng dạy theo hướng giảm thuyết trình, tăng cường trao đổi, gợi mở vấn đề cho sinh viên thảo luận, qua đó, tăng cường khả năng tự nghiên cứu của sinh viên. Đối với các nội dung trong chương trình giảng dạy, giảng viên cần chọn lọc những vấn đề cơ bản trọng tâm, trọng điểm, tránh dàn trải quá nhiều nội dung khiến sinh viên khó xác định kiến thức trọng tâm.
Trong quá trình giảng dạy, giảng viên cần đầu tư nghiên cứu những nội dung về tư tưởng, lý tưởng đạo đức cho sinh viên giúp họ được vận dụng kiến thức, kỹ năng vào thực tiễn đời sống xã hội.
Ba là, phát huy ý thức tự giác, tự giáo dục của sinh viên.
Nâng cao chất lượng công tác giáo dục đạo đức cho sinh viên cần phát huy tính tự giác, tự giáo dục của sinh viên gắn với thực hiện nhiệm vụ học tập và rèn luyện.
(1) Trong hoạt động học tập, sinh viên cần phải tự xây dựng được kế hoạch, phương pháp học tập hiệu quả. Điều này không chỉ giúp họ chủ động hơn trong việc tiếp thu kiến thức mà còn rèn luyện kỹ năng tự học và quản lý thời gian – những kỹ năng vô cùng quan trọng cho sự nghiệp sau này. Một kế hoạch học tập tốt sẽ bao gồm việc đặt ra các mục tiêu rõ ràng, phân bổ thời gian hợp lý cho từng môn học và xác định được các nguồn tài liệu cần thiết. Bên cạnh đó, việc lựa chọn phương pháp học tập phù hợp với bản thân, như: học nhóm, ghi chú mindmap hay sử dụng các công cụ học trực tuyến sẽ giúp tối ưu hóa hiệu quả tiếp thu và ghi nhớ. Tự giác và kỷ luật là chìa khóa để duy trì được kế hoạch này, biến quá trình học tập thành một hành trình khám phá và phát triển liên tục thay vì chỉ là gánh nặng.
(2) Trong nhiệm vụ rèn luyện,sinh viên cần rèn luyện bản thân nhằm hoàn thiện về phẩm chất đạo đức, nhân cách trong học tập và phục vụ cộng đồng, cống hiến cho đất nước. Nhiệm vụ này được thực hiện bằng những hoạt động thực tiễn hằng ngày của sinh viên, như: thực hiện nghiêm túc nội quy, quy định của các trường đại học, của lớp, tại những chương trình sinh viên tham gia thực tế, tại nơi sinh viên cư trú.
4. Kết luận
Nhận thức rõ vai trò then chốt của thanh niên, sinh viên đối với sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, các trường đại học vùng đồng bằng sông Hồng luôn đặc biệt chú trọng công tác giáo dục đạo đức và lối sống văn hóa cho sinh viên. Mục tiêu không chỉ là tạo ra một thế hệ vững vàng về phẩm chất đạo đức mà còn là trang bị cho các em năng lực chuyên môn vượt trội, đáp ứng yêu cầu thực tiễn và sứ mệnh đào tạo gắn liền với nghiên cứu, ứng dụng, chuyển giao khoa học – công nghệ. Với phương châm “học đi đôi với hành, lý thuyết gắn với thực tiễn”, các trường đại học trong khu vực đồng bằng sông Hồng hướng tới đào tạo sinh viên có sức khỏe tốt, kỹ năng toàn diện và tư duy sáng tạo. Điều này giúp các em tự tin hội nhập, sẵn sàng đảm nhận những vị trí công việc đầy thử thách nhưng cũng tràn đầy cơ hội phát triển bản thân. Qua đó, sinh viên có thể tích cực phục vụ công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước trong kỷ nguyên mới.
Chú thích:
1. Đồng bằng sông Hồng. https://vi.wikipedia, truy cập ngày 22/4/2025.
2. Số lượng đại học ở đồng bằng sông Hồng gần gấp đôi Đông Nam Bộ. https://tuoitre.vn/so-luong-dai-hoc-o-dong-bang-song-hong-gan-gap-doi-dong-nam-bo-20250306123815874.htm
3. Hơn 44% số lượng trường đại học của cả nước nằm ở vùng đồng bằng sông Hồng. https://giaoduc.net.vn/hon-44-so-luong-truong-dai-hoc-cua-ca-nuoc-nam-o-vung-dong-bang-song-hong-post239502.gd
4. V.I. Lênin toàn tập (1997). Tập 41. H. NXB Tiến bộ, Mátxcơva, tr. 211.
5, 6. Bách khoa Hà Nội giành 53 giải cá nhân, đồng đội Olympic Cơ học toàn quốc lần thứ 34.https://hust.edu.vn/vi/news/hoat-dong-chung/bach-khoa-ha-noi-gianh-53-giai-ca-nhan-dong-doi-olympic-co-hoc-toan-quoc-lan-thu-34-655143.html
7. Đảng Cộng sản Việt Nam (2021). Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII. Tập I. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật, tr. 143.
Tài liệu tham khảo:
1. Quốc hội (2019). Luật Giáo dục năm 2019.
2. Giải pháp nâng cao chất lượng giáo dục giá trị đạo đức truyền thống cho sinh viên đại học hiện nay – nghiên cứu trường hợp tại Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Hưng Yên. https://www.quanlynhanuoc.vn/2024/06/18/giai-phap-nang-cao-chat-luong-giao-duc-gia-tri-dao-duc-truyen-thong-cho-sinh-vien-dai-hoc-hien-nay-nghien-cuu-truong-hop-tai-truong-dai-hoc-su-pham-ky-thuat-hung-yen/
3. Giáo dục đạo đức truyền thống cho sinh viên các trường cao đẳng, đại học ở tỉnh Hải Dương. https://www.quanlynhanuoc.vn/2022/10/31/giao-duc-dao-duc-truyen-thong-cho-sinh-vien-cac-truong-cao-dang-dai-hoc-o-tinh-hai-duong/
4. Nâng cao giáo dục lý tưởng cách mạng, khơi dậy khát vọng cống hiến cho sinh viên các trường đại học vùng đồng bằng sông Hồng. https://www.quanlynhanuoc.vn/2025/04/24/nang-cao-giao-duc-ly-tuong-cach-mang-khoi-day-khat-vong-cong-hien-cho-sinh-vien-cac-truong-dai-hoc-vung-dong-bang-song-hong/
