ThS. Văn Đức Mạnh
Trường Chính trị Nguyễn Văn Linh, tỉnh Hưng Yên
(Quanlynhanuoc.vn) – Tỉnh Hưng Yên được mệnh danh là một trong những “cái nôi văn hóa truyền thống” của dân tộc; là vùng đất giàu truyền thống văn hóa, văn hiến, với những giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể độc đáo, đặc sắc. Bài viết nghiên cứu, đánh giá về thực trạng bảo tồn, phát huy giá trị các di sản văn hóa, qua đó, đưa ra các giải pháp để tiếp tục phát huy giá trị, tiềm năng các di sản văn hóa trên địa bàn tỉnh Hưng Yên, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế – xã hội trong giai đoạn hiện nay.
Từ khóa: Bảo tồn; di sản văn hóa; phát huy giá trị; tỉnh Hưng Yên.
1. Đặt vấn đề
Hưng Yên được hình thành từ ba vùng đất của trấn Sơn Nam, trấn Hải Dương và trấn Kinh Bắc, có vị trí chiến lược quan trọng trong sự nghiệp đánh giặc giữ nước và phát triển kinh tế – xã hội. Trong những năm qua, công tác quản lý và phát huy giá trị của các di sản văn hóa trên địa bàn tỉnh Hưng Yên được các cấp, các ngành quan tâm chỉ đạo, tổ chức thực hiện, đã đạt nhiều kết quả tích cưc, góp phần bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa của dân tộc, đáp ứng nhu cầu hưởng thụ văn hóa của cộng đồng trong và ngoài tỉnh, tạo nền tảng thúc đẩy phát triển kinh tế – xã hội ở địa phương.
2. Một số nét đặc trưng về di sản văn hóa trên địa bàn tỉnh Hưng Yên
Trong suốt chiều dài dựng nước và giữ nước của dân tộc, văn hóa Hưng Yên phát triển không ngừng, hình thành một kho tàng di sản văn hóa đồ sộ, tiêu biểu về mặt lịch sử, văn hóa, kiến trúc và nghệ thuật. Trong số các di sản văn hóa vật thể và phi vật thể của vùng đất Hưng Yên, đến nay, có nhiều di sản được bảo lưu và khai thác giá trị di sản phục vụ cho mục đích phát triển bền vững. Hiện nay, tỉnh Hưng Yên còn lưu giữ, bảo tồn được 1.804 di tích, trong đó có 4 di tích, khu di tích xếp hạng quốc gia đặc biệt; 177 di tích xếp hạng cấp quốc gia; 286 di tích – cụm di tích xếp hạng cấp tỉnh. Có 567 lễ hội truyền thống; 166 làng nghề thủ công; 128 đơn vị ca dao, tục ngữ, hò vè, sự tích, thơ ca; 111 loại hình tri thức dân gian; 9 di sản văn hóa phi vật thể được ghi vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia; 8 hiện vật, nhóm hiện vật được công nhận là bảo vật quốc gia; có 1 nghệ sĩ nhân dân, 3 nghệ sĩ ưu tú, 1 nghệ nhân nhân dân, 34 nghệ nhân ưu tú1.
Về di vật, cổ vật, bảo vật quốc gia: số tài liệu, hiện vật đã được kiểm kê trên địa bàn tỉnh Hưng Yên là 18.068 hiện vật. Di sản văn hóa phi vật thể tại Hưng Yên rất đa dạng, phong phú, được thể hiện ở những hình thức, như: lễ hội truyền thống, tập quán xã hội, nghề thủ công truyền thống, nghệ thuật trình diễn dân gian, tri thức dân gian. Đặc biệt, tỉnh có 567 lễ hội truyền thống, được phân bố đều khắp các địa phương trong tỉnh2. Phần lớn các lễ hội ở Hưng Yên đều được khôi phục lại từ cuối những năm 80 thế kỷ XX.
Bên cạnh đó, trên địa bàn tỉnh Hưng Yên còn tồn tại khá nhiều loại hình nghệ thuật trình diễn dân gian của vùng đồng bằng Bắc Bộ, như: hát ca trù, hát trống quân, hát chầu văn, hát chèo, hát quan họ, hát tuồng, nghệ thuật hầu đồng, hát xẩm, múa lân, sư tử, múa rồng, tế cung đình, đội bát âm, đội trống. Trong các loại hình nghệ thuật trên, hát chèo là loại hình nghệ thuật phát triển nhất, tiếp theo là hát trống quân, hát quan họ. Đặc biệt, hát trống quân Hưng Yên là một trong sáu di sản văn hóa phi vật thể được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Bên cạnh đó, tri thức dân gian còn tồn tại rất nhiều trong nhân dân, tập trung vào các loại hình tri thức, như: ẩm thực, y học, đời sống, thiên nhiên, lao động sản xuất… Một số tri thức về ẩm thực được thực hành khá thường xuyên, nhiều món ăn được cả cộng đồng thực hành, trở thành món ăn của địa phương, như: món bánh dày; bánh răng bừa; bánh khúc Mễ Sở, Văn Giang; giò bì Thụy Lôi, Tiên Lữ…
3. Chính sách bảo tồn và phát huy giá trị các di sản văn hóa của tỉnh Hưng Yên thời gian qua
Trên cơ sở chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước về bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa, đặc biệt là Nghị quyết số 03-NQ/TW ngày 16/7/1998 Hội nghị Trung ương 5 (khóa VIII) về xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc; Luật Di sản văn hóa năm 2001 (sửa đổi, bổ sung năm 2009); Quyết định số 1230/QĐ-TTg ngày 15/7/2021 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chương trình bảo tồn và phát huy bền vững giá trị di sản văn hóa Việt Nam giai đoạn 2021 – 2025. Do đó, tỉnh Hưng Yên luôn chú trọng đến công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa. Cụ thể, ngày 08/10/2021, Tỉnh ủy Hưng Yên ban hành Nghị quyết số 13-NQ/TU về Chương trình bảo tồn và phát huy các giá trị di sản văn hóa, di tích lịch sử gắn với phát triển du lịch tỉnh Hưng Yên giai đoạn 2021 – 2025, tầm nhìn đến năm 2030; Ủy ban nhân dân (UBND) tỉnh Hưng Yên đã xây dựng và ban hành kế hoạch, đề án nhằm triển khai thực hiện chính sách bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa trên địa bàn tỉnh.
Nhìn chung, các văn bản được ban hành tạo cơ sở pháp lý để các cấp, các ngành và địa phương trong tỉnh triển khai thực hiện chính sách nhằm bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa trên địa bàn tỉnh Hưng Yên. Các văn bản được xây dựng và ban hành bảo đảm tính khoa học, hợp lý, bám sát các nội dung, mục tiêu các chính sách của Nhà nước về bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa, bảo đảm hài hòa giữa bảo tồn và phát triển, giữa bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa vật thể và phi vật thể, qua đó, đã huy động được đông đảo các cơ quan, đơn vị cùng tham gia trong công tác bảo tồn và phát huy giá trị các di sản văn hóa.
Trong triển khai thực hiện, UBND tỉnh đã giao cho Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch có trách nhiệm chủ trì, phối hợp với các sở, ngành liên quan, UBND các huyện, thị xã, thành phố triển khai thực hiện chính sách; hằng năm, xây dựng kế hoạch cụ thể để thực hiện phù hợp với điều kiện thực tế của tỉnh. Chủ trì, phối hợp với các đơn vị có liên quan nghiên cứu trình các cấp có thẩm quyền ban hành các cơ chế, chính sách và các quy định cụ thể liên quan đến công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa. Phối hợp với các sở, ban, ngành tham mưu UBND tỉnh đầu tư cơ sở vật chất; tham mưu, vận động nguồn tài trợ, xã hội hóa phục vụ cho việc bảo tồn và phát huy giá trị các di sản văn hóa. Đồng thời, hằng năm, chủ trì hoặc phối hợp với ngành chức năng liên quan tổ chức đào tạo, bồi dưỡng nâng cao chất lượng nhân lực, đáp ứng yêu cầu bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa.
Để chính sách bảo tồn và phát huy giá trị các di sản văn hóa mang lại hiệu quả, phù hợp với điều kiện và hoàn cảnh thực tế của địa phương, trong những năm qua, với vai trò là cơ quan thường trực, có trách nhiệm chủ trì, phối hợp với các sở, ngành liên quan, UBND các huyện, thị xã, thành phố triển khai thực hiện chính sách, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Hưng Yên đã tích cực kiểm gia, giám sát quá trình thực hiện chính sách bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa trên địa bàn tỉnh Hưng Yên. Hằng năm, Sở đều ban hành các kế hoạch kiểm tra, giám sát, đánh giá việc thực hiện chính sách bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa trên địa bàn tỉnh; đồng thời, đề nghị, đôn đốc các cơ quan chức năng, chỉ đạo chính quyền địa phương tích cực tham gia vào công tác kiểm tra, giám sát, đánh giá quá trình thực hiện chính sách.
Sở Thông tin và Truyền thông (nay là Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch) có nhiệm vụ quản lý nhà nước về quản trị, phát triển dữ liệu, bảo đảm khả năng kết nối an toàn thông tin trong lĩnh vực quản lý di sản văn hóa. Tăng cường công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức của xã hội về bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa; phối hợp thực hiện tích hợp, kết nối, chia sẻ cơ sở dữ liệu, trao đổi tài nguyên thông tin số giữa các ban, ngành, đơn vị có liên quan trên địa bàn tỉnh, đẩy mạnh chuyển đổi số nói chung và chuyển đổi số trong lĩnh vực di sản văn hóa nói riêng trên địa bàn tỉnh Hưng Yên.
UBND các huyện, thị xã, thành phố chỉ đạo Phòng Văn hóa và Thông tin, các cơ quan chuyên môn, UBND xã, phường, thị trấn thực hiện công tác quản lý nhà nước về di sản văn hóa theo thẩm quyền; thường xuyên rà soát, kiện toàn, nâng cao hiệu quả hoạt động của các ban quản lý di tích; chỉ đạo đẩy mạnh các hoạt động truyền thông, phổ biến nâng cao nhận thức cho Nhân dân về các quy định pháp luật về bảo tồn, phát huy giá trị di tích, đồng thời quảng bá, giới thiệu giá trị di sản văn hóa phi vật trên địa bàn. Ở cấp xã, thành lập, củng cố và nâng cao năng lực của các ban quản lý di tích cơ sở, các xã đều có cán bộ chuyên môn phụ trách, thường xuyên quán triệt chủ trương, chính sách, pháp luật của Đảng và Nhà nước về chính sách bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa. Phối hợp các tổ chức đoàn thể, chỉ đạo việc lồng ghép triển khai thực hiện chính sách bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa ở địa phương.
Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, công tác tổ chức triển khai thực hiện chính sách bảo tồn và phát huy giá trị các di sản văn hóa trên địa bàn tỉnh Hưng Yên vẫn còn một số hạn chế, như: các quy hoạch, kế hoạch còn chậm ban hành, chưa có cơ chế hoạt động phù hợp; việc thực hiện các dự án bảo tồn, tôn tạo tuân thủ theo quy định của Luật Xây dựng, Luật Di sản văn hóa liên quan đến nhiều cấp, nhiều ngành…, dẫn đến quy trình thủ tục lập, thẩm định, phê duyệt vẫn còn phức tạp, mất nhiều thời gian; thiếu chính sách đãi ngộ cho những nghệ nhân trong công tác bảo tồn, gìn giữ di sản văn hóa.
Mặt khác, nhận thức xã hội về bảo vệ, phát huy giá trị của di sản văn hóa chưa thật sự đồng đều, toàn diện. Nguồn ngân sách nhà nước đầu tư cho nhiệm vụ bảo tồn, phát huy giá trị của di sản văn hóa còn hạn chế, hiệu quả đầu từ chưa cao. Công tác tu bổ, tôn tạo chưa được kịp thời dẫn đến còn tình trạng di tích xuống cấp, trong đó có di tích xuống cấp ở mức nghiêm trọng; nguồn xã hội hóa ở nhiều địa phương còn hạn hẹp làm ảnh hưởng đến việc tu bổ, tôn tạo di tích, tiến độ triển khai các dự án trùng tu, tôn tạo và đầu tư nâng cấp, chỉnh trang mở rộng khuôn viên. Nhiều địa phương mới chỉ quan tâm tiến hành tu bổ, chống xuống cấp trước mắt cho di tích, không giải quyết được triệt để vấn đề chống xuống cấp lâu dài của di tích.
4. Tiếp tục bảo tồn và phát huy giá trị các di sản văn hóa trên địa bàn tỉnh Hưng Yêntrong thời gian tới
Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng nhấn mạnh: “Tập trung nâng cao chất lượng, hiệu quả của các loại hình văn hóa, văn nghệ. Có kế hoạch, cơ chế và giải pháp xử lý đúng đắn mối quan hệ giữa bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa, lịch sử truyền thống dân tộc trong xây dựng con người, phát triển kinh tế – xã hội”3. Do đó, để khắc phục những tồn tại, hạn chế, tiếp tục bảo tồn và phát huy giá trị các di sản văn hóa, tỉnh Hưng Yên cần thực hiện tốt một số nội dung sau:
Một là, cần tập trung xây dựng hệ thống văn bản quy phạm pháp luật về di sản văn hóa, đẩy mạnh công tác phổ biến, giáo dục pháp luật về di sản văn hóa vào thực tiễn đời sống. Đồng thời, các địa phương thực hiện rà soát, sửa đổi, bổ sung quy chế quản lý, phân cấp quản lý di di sản văn hóa; đẩy mạnh công tác phối hợp liên ngành; thường xuyên tổ chức thanh tra, kiểm tra công tác quản lý, khai thác di sản văn hoá nhằm phát hiện kịp thời, xử lý nghiêm tình trạng buông lỏng quản lý ở địa phương, xử lý kịp thời hành vi xâm hại di sản văn hoá, lợi dụng việc bảo vệ và phát huy giá trị của di sản văn hóa để trục lợi; kịp thời phát hiện, biểu dương các tổ chức, cá nhân thực hiện tốt pháp luật về di sản văn hóa.
Hai là, xây dựng chiến lược phát triển nguồn nhân lực ngành Di sản văn hóa; đổi mới chương trình, nội dung đào tạo, bồi dưỡng theo từng lĩnh vực cụ thể (di tích, bảo tàng, di sản văn hóa phi vật thể, di vật, cổ vật); chủ động đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực theo cách phù hợp với từng đối tượng (cán bộ lãnh đạo, đội ngũ làm công tác chuyên môn, đội ngũ hoạt động các chuyên ngành khác trực tiếp liên quan đến việc bảo vệ và phát huy di sản văn hóa – kiến trúc sư, kỹ sư xây dựng, tin học, hóa học, họa sĩ… cán bộ văn hóa xã, người dân trực tiếp quản lý di tích, nghệ nhân dân gian…); xây dựng cơ chế thu hút nhân lực chất lượng cao, có chính sách đãi ngộ và sử dụng nhân lực hợp lý.
Ba là, cần có cơ chế, chính sách phù hợp để tăng cường nguồn thu nhằm đầu tư cho hoạt động bảo vệ và phát huy giá trị các di sản văn hóa, như ưu tiên miễn giảm thuế, hỗ trợ sản xuất và tiêu thụ sản phẩm, quảng bá thương hiệu, hình ảnh… của doanh nghiệp hỗ trợ cho hoạt động này. Đặc biệt, cần thực hiện tốt việc động viên, khen thưởng, tôn vinh kịp thời các tập thể, đơn vị, cá nhân, nhất là những nghệ nhân đã có nhiều đóng góp trong hoạt động văn hóa phi vật thể; đồng thời, đẩy mạnh hợp tác quốc tế về bảo vệ và phát huy giá trị các di sản văn hóa.
Bốn là, tăng cường các hoạt động truyền thông, tuyên truyền, phổ biến nâng cao nhận thức trong Nhân dân đối với việc bảo vệ, phát huy giá trị của các di sản văn hóa. Đẩy mạnh các hoạt động quảng bá, các liên hoan trình diễn, triển lãm về di sản văn hóa, góp phần giới thiệu và ngày càng nâng cao hình ảnh và vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế. Đẩy mạnh các hoạt động giao lưu, hợp tác trưng bày giới thiệu di sản văn hóa Việt Nam ở nước ngoài.
Năm là, chú trọng công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát tình hình thực thi pháp luật trong hoạt động quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị các di sản văn hóa; phát hiện và tổ chức ngăn chặn kịp thời các hành vi xâm phạm di tích, thực hành sai lệch, gắn với phát huy vai trò của cộng đồng và trách nhiệm của chính quyền địa phương ở cơ sở; xử lý hoặc kiến nghị xử lý nghiêm theo quy định đối với tổ chức, cá nhân có hành vi vi phạm.
Chú thích:
1, 2. Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Hưng Yên, Ban Quản lý Di tích (2025). Báo cáo công tác bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa giai đoạn 2020 – 2025.
3. Đảng Cộng sản Việt Nam (2021). Văn kiện Đại hội đại biểu lần thứ XIII. Tập I. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật, tr. 145.
Tài liệu tham khảo:
1. Tỉnh ủy Hưng Yên (2021). Nghị quyết số 13-NQ/TU ngày 08/10/2021 về Chương trình bảo tồn và phát huy các giá trị di sản văn hóa, di tích lịch sử gắn với phát triển du lịch tỉnh Hưng Yên giai đoạn 2021 – 2025, tầm nhìn đến năm 2030.
2. Bảo tồn và phát huy giá trị di tích quốc gia đặc biệt trên địa bàn thành phố Hà Nội.https://www.quanlynhanuoc.vn/2024/11/14/bao-ton-va-phat-huy-gia-tri-di-tich-quoc-gia-dac-biet-tren-dia-ban-thanh-pho-ha-noi/
