Một số giải pháp tăng cường quản lý di sản văn hóa tại thị xã Kim Bảng

Nguyễn Thành An
Trần Ngọc Ánh
Lại Thảo Vy
Nguyễn Thị Mỹ Linh
Học viện Báo chí và Tuyên truyền

(Quanlynhanuoc.vn) – Những năm qua, công tác quản lý di sản văn hóa tại thị xã Kim Bảng, tỉnh Hà Nam (thuộc tỉnh Ninh Bình từ ngày 12/6/2025) đã có những chuyển biến tích cực, phản ánh nhận thức ngày càng sâu sắc của các cơ quan quản lý về mối quan hệ giữa bảo tồn di sản văn hóa và phát triển kinh tế – xã hội. Với hệ thống di sản vật thể, phi vật thể phong phú, thị xã Kim Bảng không chỉ chú trọng gìn giữ giá trị truyền thống của di sản văn hóa mà còn gắn với phát triển du lịch, kinh tế – xã hội, góp phần xây dựng thị xã giàu mạnh, phồn thịnh nâng tầm vị thế địa phương trong kỷ nguyên phát triển mới. 

Từ khóa: Quản lý, di sản văn hóa, bảo tồn, phát triển du lịch, thị xã Kim Bảng.

1. Đặt vấn đề

Thị xã Kim Bảng là vùng đất giàu truyền thống văn hóa với hệ thống di sản phong phú, bao gồm cả di sản vật thể và phi vật thể. Tuy nhiên, nhiều di tích lịch sử, văn hóa tại đây đang đối mặt với nguy cơ xuống cấp nghiêm trọng do tác động của thời gian và điều kiện tự nhiên, nhiều di sản văn hóa phi vật thể cũng đang có nguy cơ mai một nếu không được bảo tồn và phát huy đúng mức. Trong bối cảnh đô thị hóa, biến đổi khí hậu và sự tác động của đời sống hiện đại, việc tăng cường vai trò của công tác quản lý nhà nước đối với di sản văn hóa tại Kim Bảng là yêu cầu cấp thiết.

Quản lý hiệu quả không chỉ là khâu then chốt trong việc gìn giữ nguyên trạng, tu bổ, phục dựng các công trình di tích mà còn là cơ sở để tổ chức hoạt động khai thác, phát huy giá trị di sản một cách bền vững. Vai trò của chính quyền địa phương, cơ quan chuyên môn và các tổ chức quản lý di tích cần được thể hiện rõ hơn qua việc ban hành chính sách phù hợp, bố trí ngân sách, hướng dẫn chuyên môn, đồng thời tăng cường giám sát và xử lý các hành vi xâm hại di sản. Ngoài ra, cần đẩy mạnh xã hội hóa công tác bảo tồn và phát huy di sản, tạo sự tham gia tích cực từ phía cộng đồng.

2. Thực trạng quản lý di sản văn hóa tại thị xã Kim Bảng hiện nay

Văn hóa không chỉ là một nguồn lực quan trọng trong phát triển kinh tế – xã hội của đất nước mà còn đóng vai trò then chốt trong việc thúc đẩy sự phát triển bền vững. Trong đó, di sản văn hóa giữ vị trí đặc biệt, góp phần bảo tồn bản sắc dân tộc, tăng cường sự gắn kết cộng đồng và tạo động lực cho phát triển du lịch.

Năm 1998, tại Hội nghị Trung ương 5 (khóa VIII), Đảng ta đã khẳng định: “Di sản văn hóa là tài sản vô giá, gắn kết cộng đồng dân tộc, là cốt lõi của bản sắc dân tộc,…”¹. Đại hội XIII của Đảng cũng đã xác định: “Gắn phát triển văn hóa với phát triển du lịch, đưa du lịch trở thành một ngành kinh tế mũi nhọn, đồng thời bảo vệ, giữ gìn tài nguyên văn hóa cho các thế hệ mai sau”². Trên cơ sở quán triệt tinh thần Nghị quyết Đại hội XIII, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt Chương trình bảo tồn và phát huy bền vững giá trị di sản văn hóa Việt Nam giai đoạn 2021 – 2025 nhằm bảo tồn và phát huy hết tiềm lực của di sản văn hóa gắn với du lịch thúc đẩy phát triển kinh tế – xã hội bền vững, đồng thời quảng bá hình ảnh đất nước, con người Việt Nam ra thế giới.

Theo thống kê di sản của Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Hà Nam (cũ) tính đến năm 2024, thị xã Kim Bảng có 20 di tích cấp tỉnh, 15 di tích cấp quốc gia³. Bên cạnh di sản văn hóa vật thể, thị xã Kim Bảng còn nhiều di sản văn hóa phi vật thể. Trong đó, có hát Dậm Quyển Sơn và Lễ hội chùa Bà Đanh là 2 di sản văn hóa phi vật thể đã được nhà nước công nhận, 85 lễ hội truyền thống là các lễ hội dân gian, tôn giáo, tín ngưỡng và một số lễ hội để tưởng nhớ, tôn vinh các tổ nghề ở các làng⁴.

Thời gian qua, thị xã Kim Bảng đã có nhiều nỗ lực trong công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa. Việc quản lý di sản của UBND thị xã Kim Bảng từng bước được chú trọng, đạt được một số kết quả tích cực, tạo nền tảng quan trọng cho việc gìn giữ bản sắc văn hóa và phát triển bền vững, bao gồm những nội dung sau:

Thứ nhất, xây dựng kế hoạch bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa tiếp cận có trọng tâm, trọng điểm, phát huy được các yếu tố tích cực. UBND thị xã Kim Bảng đã ban hành Kế hoạch số 64/KH-UBND ngày 15/3/2024 của UBND về việc kiểm tra việc quản lý tiền công đức, tài trợ tại các di tích lịch sử – văn hóa trên địa bàn huyện Kim Bảng năm 2023; Kế hoạch số 100/KH-UBND ngày 07/5/2024 về kế hoạch triển khai thực hiện Nghị định số 61/2023/NĐ-CP ngày 16/8/2023 của Chính phủ về xây dựng và thực hiện hương ước, quy ước của cộng đồng dân cư trên địa bàn huyện Kim Bảng; Công văn số 1823/ UBND-VHTT ngày 13/9/2024 của UBND huyện Kim Bảng về việc tăng cường quản lý hoạt động bảo vệ và phát huy giá trị di tích lịch sử – văn hóa, danh lam thắng cảnh trên địa bàn huyện Kim Bảng. Các kế hoạch đã được thực hiện theo cách tiếp cận có trọng tâm, trọng điểm và phân kỳ rõ ràng, giúp tối ưu hóa nguồn lực đầu tư, tránh tình trạng dàn trải, thiếu hiệu quả; phát huy hiệu quả tích cực, đóng vai trò nền tảng trong việc định hướng các hoạt động gìn giữ và phát triển di sản một cách bền vững, phù hợp với yêu cầu thực tiễn và xu thế hội nhập hiện nay

Thứ hai, tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật về bảo vệ và phát huy giá trị của di sản văn hóa đã có nhiều chuyển biến tích cực, được quan tâm, chú trọng. Thời gian qua, UBND thị xã Kim Bảng đã chỉ đạo và điều hành nhằm xây dựng, triển khai, thực hiện việc tuyên truyền, quảng bá, phổ biến các quy định về hoạt động du lịch, lễ hội trên cổng thông tin điện tử của thị xã, tỉnh, đài truyền thanh các cấp đồng thời kết hợp với cơ quan liên quan nhằm xúc tiến du lịch cũng như quảng bá, tuyên truyền, giới thiệu mảnh đất con người Kim Bảng, các di sản văn hóa. Toàn địa bàn đã hoàn thiện xây dựng, lắp đặt 48 cụm pa-nô ngoài trời tấm lớn và 4 cụm tuyên truyền điện tử màn hình Led; in ấn, phát hành hàng nghìn tờ rơi, ấn phẩm; xây dựng các cổng chào có lắp bảng điện tử chạy chữ; xây dựng chuyên trang, chuyên mục đăng lên cổng thông tin điện tử; các trang mạng xã hội, website nhằm tuyên truyền nhiệm vụ chính trị gắn với tuyên truyền, quảng bá các di sản văn hóa tới du khách trong nước và quốc tế⁵.

Thứ ba, công tác tổ chức, chỉ đạo các hoạt động bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa trong những năm gần đây luôn nhận được sự quan tâm của UBND thị xã Kim Bảng. Ban quản lý di tích ở các địa phương đã xây dựng nội quy bảo vệ di tích cũng như hướng dẫn Nhân dân, du khách tham quan thực hiện tín ngưỡng, tâm linh tại di tích, nâng cao ý thức giữ gìn và bảo vệ di sản, cảnh quan, môi trường, thực hiện nếp sống văn minh, văn hóa ứng xử, văn hóa tôn giáo tín ngưỡng trong hoạt động lễ hội, giữ gìn sự trang nghiêm, linh thiêng nơi thờ tự, đẩy lùi những bất cập, tiêu cực, hành vi không hợp thuần phong mỹ tục. Bên cạnh đó, UBND thị xã Kim Bảng đã phối hợp, chỉ đạo các xã, thị trấn xây dựng phương án, kế hoạch trong công tác phòng cháy, chữa cháy tại các di tích của các xã, thị trấn trên nhằm bảo vệ các di sản văn hóa trên địa bàn.

Thứ tư, huy động, quản lý, sử dụng có hiệu quả các nguồn lực để bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa. UBND thị xã Kim Bảng đã triển khai và đạt được hiệu quả tích cực việc huy động và sử dụng nguồn xã hội hóa từ các doanh nghiệp, tổ chức và quần chúng nhân dân cho việc sửa chữa, tu bổ, tôn tạo di tích trên địa bàn. Trong giai đoạn từ năm 2020 – 2024, UBND thị xã đã huy động gần 9 tỷ đồng từ nguồn lực xã hội hóa cho công tác bảo tồn, tu bổ di sản văn hóa⁶. Nhìn chung, công tác huy động, quản lý, sử dụng các nguồn lực nhằm bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa trên địa bàn cũng đã được UBND thị xã Kim Bảng quan tâm sát sao, chỉ đạo chặt chẽ.

Tuy nhiên, công tác quản lý di sản văn hóa tại thị xã Kim Bảng vẫn còn một số hạn chế sau:

(1) Việc ban hành các quy định về quản lý di sản văn hóa trên địa bàn chưa đầy đủ, kịp thời.

Trên cơ sở Luật Di sản văn hóa năm 2024, Nghị định số 31/2024/NĐ-CP ngày 15/3/2024 của Chính phủ về sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 01/2012/NĐ-CP, Nghị định số 61/2016/NĐ-CP và Nghị định số 36/2019/NĐ-CP; Nghị định số 39/2024/NĐ-CP ngày 16/4/2024 của Chính phủ về quy định biện pháp quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể trong các danh sách của UNESCO và danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia và các văn bản quy phạm pháp luật khác có liên quan làm cơ sở cho quản lý di sản văn hóa trên địa bàn. Tuy nhiên hệ thống văn bản quản lý di sản văn hóa tại thị xã Kim Bảng ban hành còn chưa đầy đủ và đồng bộ.

Thị xã Kim Bảng chưa chủ động xây dựng kế hoạch tổng thể về bảo tồn và phát huy di sản văn hóa trên địa bàn mà chủ yếu thực hiện theo chỉ đạo từ cấp trên. Các nội dung quản lý đối với di sản văn hóa thường được lồng ghép trong kế hoạch phát triển kinh tế – xã hội chung của thị xã. Thị xã Kim Bảng chưa ban hành những văn bản quản lý riêng về di sản văn hóa. Hệ thống văn bản còn hạn chế về số lượng và chất lượng, nhiều văn bản đã lỗi thời, chưa được điều chỉnh phù hợp với thực tiễn. Đặc biệt, các quy định về di sản văn hóa phi vật thể còn ít hơn so với di sản văn hóa vật thể.

(2) Hoạt động tuyên truyền, phổ biến giáo dục pháp luật về di sản văn hóa còn hình thức, chưa đi vào chiều sâu, chưa đạt hiệu quả như mong đợi.

Việc nâng cao nhận thức của cộng đồng về giá trị của di sản văn hóa và trách nhiệm của cá nhân, cộng đồng trong bảo tồn, phát huy giá trị của di sản văn hóa chưa thực sự hiệu quả do nội dung và phương thức truyền thông còn dàn trải, thiếu chiều sâu. Các kế hoạch tuyên truyền của thị xã chưa đạt hiệu quả cao, khiến nhận thức của một bộ phận người dân về giá trị di sản còn hạn chế. Hoạt động phổ biến pháp luật về di sản văn hóa chủ yếu mang tính hình thức, chưa có sự đổi mới trong cách tiếp cận. Đặc biệt, số lượng các bài viết, phóng sự về di tích lịch sử trên các phương tiện truyền thông của thị xã còn thấp, chưa thu hút được sự quan tâm của cộng đồng. Hơn nữa, ngân sách dành cho công tác tuyên truyền còn hạn chế, kinh phí đầu tư chưa đáp ứng nhu cầu thực tế, ảnh hưởng đến hiệu quả triển khai các hoạt động giáo dục và truyền thông.

(3) Tổ chức, chỉ đạo các hoạt động bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa chưa đồng bộ, triệt để.

Những năm qua, thị xã đã tổ chức triển khai các hoạt động bảo tồn, tu bổ và tôn tạo di tích lịch sử văn hóa nhằm bảo vệ và phát huy giá trị di văn hoa địa phương. Tính đến tháng 12/2024, thị xã đã trùng tu 12 di tích được nhà nước công nhận, nhưng nhiều di tích khác xuống cấp nghiêm trọng mà chưa được đầu tư kịp thời. Nhiều di tích đã được tu bổ, tôn tạo đã từ 10 – 20 năm trước⁷. Việc phân bổ nguồn lực đầu tư chưa đều khi các di tích có giá trị lớn về du lịch và kinh tế được quan tâm nhiều hơn, như: Chùa Bà Đanh, địa điểm căn cứ địa Lạt Sơn, Chùa Quê Lâm…, trong khi các di tích quan trọng về lịch sử – văn hóa nhưng ít được biết đến lại chưa được đầu tư đúng mức, như: Đình Phương Thượng, Đình Lạc Nhuế,… Bên cạnh đó, thời gian thực hiện các dự án tu bổ thường bị giới hạn, chưa có khảo sát kỹ lưỡng về mặt khoa học khiến chất lượng bảo tồn chưa đạt hiệu quả tối ưu.

(4) Việc huy động, quản lý, sử dụng các nguồn lực để bảo vệ và phát huy giá trị của di sản văn hóa chưa hiệu quả.

Việc huy động nguồn lực xã hội hóa của UBND thị xã Kim Bảng để bảo tồn và phát huy giá trị các di sản văn hóa trên địa bàn trong những năm gần đây tuy có chuyển biến tích cực nhưng vẫn còn mang tính tự phát, thiếu định hướng chung, chưa kiểm soát chặt chẽ và chưa đồng đều giữa các địa phương. Nhiều địa phương đã vận động được nguồn kinh phí đáng kể từ cộng đồng dân cư, tổ chức, cá nhân để tu bổ, tôn tạo di tích, tuy nhiên con số này chủ yếu là ước lượng, không cụ thể và chưa được thống kê đầy đủ. Ví dụ, một số di tích có nguồn lực huy động từ xã hội hóa lớn như: Đình Lạc Nhuế (xã Đồng Hóa) vận động trên 4 tỷ đồng; Đình Nhật Tân (xã Nhật Tân) trên 3 tỷ đồng; Chùa Quế Lâm (thị trấn Quế) trên 2 tỷ đồng; Đình Thượng (xã Thanh Sơn) 230 triệu đồng⁸. Tuy vậy, nhiều di tích khác không có số liệu cụ thể hoặc chưa có nguồn lực xã hội hóa đáng kể, phản ánh sự thiếu đồng đều trong quá trình huy động nguồn lực bảo tồn di sản văn hóa của UBND thị xã.

(5) Hoạt động thanh tra, kiểm tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo và xử lý vi phạm pháp luật về di sản văn hóa ở thị xã chưa thường xuyên và chưa triệt để. Trong giai đoạn 2020 – 2024, số lượng các cuộc thanh tra chưa tương xứng với quy mô và tính chất phức tạp của công tác quản lý di sản, dẫn đến nhiều vi phạm không được phát hiện kịp thời. Việc thu thập chứng cứ và xác minh sai phạm gặp khó khăn do sự thiếu hợp tác từ các chủ thể liên quan. Đặc biệt, công tác kiểm tra quản lý tiền công đức tại các di tích còn bất cập, khi chỉ 10/34 di tích xếp hạng cấp tỉnh và cấp quốc gia có báo cáo hằng năm⁹. Ngoài ra, việc bảo quản và giám sát sắc phong, cổ vật còn lỏng lẻo dẫn đến tình trạng thất lạc, trộm cắp. Theo báo cáo của UBND thị xã, tính đến năm 2025, đã có 52/394 sắc phong tại 58 địa điểm lưu giữ bị mất, có nơi 9/9 sắc phong bị mất và chỉ còn bản sao¹⁰.

Có nhiều nguyên nhân chủ quan và khách quan dẫn đến hạn chế trên:

Một là, quá trình đô thị hóa và phát triển kinh tế – xã hội của thị xã diễn ra nhanh chóng đã gây áp lực lớn đến công tác bảo tồn di sản văn hóa trên địa bàn. Sự mở rộng hạ tầng, gia tăng dân số và phát triển công nghiệp làm biến đổi cảnh quan di tích, xâm hại môi trường sinh thái và tác động tiêu cực đến cấu trúc nguyên gốc của các di sản.

Hai là, điều kiện tự nhiên và khí hậu khắc nghiệt cũng ảnh hưởng tiêu cực đến việc bảo tồn di sản thị xã. Thị xã Kim Bảng thường xuyên chịu tác động của mưa bão, lũ lụt và nhiệt độ cao, gây xói mòn, nứt nẻ, bong tróc và làm xuống cấp các công trình cổ, đặc biệt là những di tích chưa được trùng tu kịp thời.

Ba là, nguồn lực tài chính dành cho công tác bảo tồn di sản văn hóa tại thị xã Kim Bảng còn hạn chế. Mặc dù có sự hỗ trợ từ ngân sách nhà nước nhưng kinh phí chưa đủ để đáp ứng nhu cầu trùng tu di tích. Cơ chế xã hội hóa chưa phát huy hiệu quả do thiếu chính sách khuyến khích doanh nghiệp và cá nhân tham gia đầu tư vào lĩnh vực này.

Bốn là, đội ngũ cán bộ làm công tác quản lý di sản văn hóa trên địa bàn thị xã Kim Bảng hiện đang bộc lộ rõ sự bất cập về mặt số lượng, chưa đáp ứng được yêu cầu ngày càng cao của thực tiễn. Phòng Văn hóa, Khoa học và Thông tin của thị xã chỉ có 4 biên chế nhưng phải đảm nhiệm khối lượng lớn công việc trải dài trên nhiều khía cạnh của đời sống xã hội, trong đó có quản lý nhà nước về văn hóa và di sản văn hóa. Phòng phải đảm nhận chức năng tham mưu giúp UBND về tất cả các lĩnh vực¹¹. Trong bối cảnh hệ thống di sản văn hóa của thị xã đa dạng, phong phú cả về số lượng lẫn giá trị, sự quá tải về nhiệm vụ đã làm giảm hiệu quả công tác quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị di sản.

Năm là, ý thức của cộng đồng về bảo tồn di sản văn hóa còn thấp. Một bộ phận dân cư chưa nhận thức đầy đủ giá trị của di sản, dẫn đến các hành vi xâm phạm như lấn chiếm đất di tích, khai thác tài nguyên trái phép, xả rác bừa bãi và trộm cắp cổ vật.

3. Một số giải pháp nhằm tăng cường quản lý di sản văn hóa tại thị xã Kim Bảng

Thứ nhất, tăng cường sự lãnh đạo của các cấp ủy Đảng và sự phối hợp giữa các chủ thể trong quản lý di sản văn hóa.

Việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa tại thị xã Kim Bảng đòi hỏi phải đặt dưới sự lãnh đạo chặt chẽ, thống nhất của cấp ủy Đảng. Trên cơ sở quan điểm “Di sản văn hóa là tài sản chung, là hồn cốt của dân tộc”, mỗi cấp ủy cần chủ động thành lập Ban Chỉ đạo quản lý di sản, xây dựng quy chế phân công rõ nét trách nhiệm, quyền hạn cho Đảng ủy, HĐND, UBND, Mặt trận Tổ quốc và Ban Quản lý di tích. Song song với đó, 4 chủ thể là Nhà nước, nhà khoa học, doanh nghiệp và người dân cơ chế cần có sự hỗ trợ, phối hợp nhằm được vận hành quy trình quản lý di sản văn hóa tại địa phương một cách linh hoạt, hiệu quả. Nhà nước quy định khung pháp lý, chuyên gia bảo đảm chất lượng kỹ thuật, doanh nghiệp đóng góp nguồn lực tài chính và người dân thực hiện giám sát, gìn giữ di tích. Đặc biệt, cần phát huy vai trò giám sát tại cơ sở thông qua các tổ “tự quản di sản” và kênh tố giác trực tuyến, đường dây nóng để khuyến khích nhân dân chủ động phát hiện, phản ánh các hành vi xâm phạm.

Hai là, việc xây dựng kế hoạch bảo tồn và phát huy các giá trị di sản văn hóa.

Xây dựng kế hoạch dài hạn về bảo tồn di sản văn hóa phải xuất phát từ phân tích biện chứng giữa bảo tồn và phát huy, vừa giữ gìn nguyên bản vừa khai thác hiệu quả tiềm năng phát triển du lịch gắn với hiệu quả kinh tế và bảo vệ môi trường, cảnh quan. Cần tổ chức kiểm kê, phân loại di tích theo mức độ giá trị lịch sử – văn hóa – khoa học và mức độ xuống cấp, đồng thời thiết lập hệ thống chỉ số đánh giá (KPIs) gồm tỷ lệ hoàn thành tu bổ, mức độ tham gia cộng đồng, chỉ số hài lòng của du khách, hiệu quả xã hội hóa. Trên cơ sở đó, xây dựng lộ trình từ 5 – 10 năm với 3 giai đoạn: chuẩn bị (hoàn thiện cơ chế, quỹ bảo tồn, đào tạo nhân lực), thực hiện (tu bổ trọng điểm, phát triển sản phẩm du lịch di sản, số hóa tư liệu) và ổn định (đánh giá, điều chỉnh, nhân rộng mô hình thành công).

Ba là, xây dựng, kiện toàn bộ máy và tăng cường đào tạo, bồi dưỡng, nâng cao trình độ của công chức, người lao động trong quản lý di sản văn hóa.

Trong thời gian tới, thị xã Kim Bảng cần tiếp tục rà soát, sắp xếp lại bộ máy quản lý di sản văn hóa theo hướng tinh gọn, bảo đảm hiệu lực, hiệu quả và sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan chuyên môn, chính quyền địa phương. Cần xác định rõ chức năng, nhiệm vụ của phòng Văn hóa, Khoa học và Thông tin, Ban Quản lý di tích các cấp, Ban Khánh tiết, các tổ chức liên quan nhằm khắc phục tình trạng chồng chéo trong quản lý. Đồng thời, cần đổi mới phương thức tuyển dụng, ưu tiên lựa chọn những ứng viên có chuyên môn sâu về bảo tồn di sản, có kinh nghiệm thực tiễn hoặc được đào tạo bài bản tại các cơ sở giáo dục uy tín. Ngoài ra, cần tạo điều kiện để công chức, viên chức có cơ hội tham gia các dự án nghiên cứu, các cuộc thi tìm hiểu về di sản văn hóa địa phương, các chương trình trao đổi học thuật hoặc làm việc tại các tổ chức quốc tế về bảo tồn di sản.

Bốn là, tăng cường tuyên truyền, phổ biến pháp luật, nâng cao nhận thức của người dân và cán bộ về giá trị của di sản văn hóa.

Thị xã Kim Bảng cần đẩy mạnh tuyên truyền nhằm nâng cao nhận thức của người dân và cán bộ về vai trò của di sản văn hóa. Việc tuyên truyền cần thực hiện thường xuyên với nội dung phong phú, tận dụng phương tiện truyền thông, mạng xã hội và các nền tảng số để lan tỏa thông tin. Đồng thời, tổ chức hội thảo, tọa đàm, triển lãm và huy động các tổ chức chính trị – xã hội, như: Đoàn Thanh niên, Hội Cựu chiến binh, Hội Liên hiệp Phụ nữ tham gia tuyên truyền. Việc ứng dụng công nghệ hiện đại cần được đẩy mạnh, bao gồm: xây dựng hệ thống dữ liệu số, phát triển ứng dụng di động, website chuyên đề về di sản, tận dụng mạng xã hội để tổ chức các chiến dịch truyền thông. Ngoài ra, giáo dục di sản văn hóa trong trường học cần được chú trọng. Các trường học cần lồng ghép nội dung di sản vào môn học, tổ chức ngoại khóa, tham quan thực tế và các cuộc thi tìm hiểu di sản nhằm khơi dậy ý thức bảo tồn di sản trong thế hệ trẻ.

Năm là, đẩy mạnh xã hội hóa trong trùng tu, tôn tạo, quảng bá đối với các di tích lịch sử.

Thị xã Kim Bảng cần quy hoạch bảo tồn di sản theo hướng đa chức năng, vừa là không gian văn hóa – tín ngưỡng, vừa phục vụ giáo dục và phát triển kinh tế. Việc huy động vốn cần đa dạng hóa qua xã hội hóa, hợp tác quốc tế và mô hình công – tư (PPP), trong đó doanh nghiệp tài trợ trùng tu di sản đổi lại quyền lợi thương mại hợp lý. Tuy nhiên, cần có cơ chế giám sát chặt chẽ để tránh khai thác quá mức, làm suy giảm giá trị di tích. Việc trùng tu phải đảm bảo giữ nguyên giá trị lịch sử và có sự tham vấn chuyên gia. Đồng thời, cần xây dựng quy chế quản lý rõ ràng để phân định không gian bảo tồn và không gian dịch vụ, tránh lấn chiếm di tích. Kim Bảng cần đẩy mạnh liên kết du lịch, tăng cường kết nối với các điểm di sản lân cận, ứng dụng công nghệ số trong quảng bá di sản.

Sáu là, tăng cường chuyển đổi số trong bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa.

UBND thị xã Kim Bảng cần đẩy mạnh ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) và công nghệ số trong quản lý, bảo tồn và phục dựng di sản văn hóa. Việc số hóa 3D, nhận dạng hình ảnh, phân tích dữ liệu lớn sẽ hiện đại hóa phương thức quản lý từ thủ công sang tự động, đồng thời nâng cao hiệu quả ra quyết định. Thị xã cần xây dựng lộ trình chuyển đổi số phù hợp, bảo đảm hài hòa giữa yếu tố truyền thống và hiện đại. Việc đầu tư công nghệ VR, thực tế tăng cường (AR), hướng dẫn viên AI sẽ nâng cao trải nghiệm cho du khách, tiết kiệm chi phí và tăng tương tác. Thị xã cần tổ chức đào tạo chuyên sâu cho đội ngũ cán bộ để bắt kịp xu hướng công nghệ trong công tác bảo tồn di sản. Để tăng hiệu quả tuyên truyền, thị xã cần theo dõi chỉ số truyền thông (lượt tiếp cận, tương tác…) bằng công nghệ phân tích dữ liệu lớn, từ đó điều chỉnh nội dung, phương thức quảng bá di sản văn hóa phù hợp với thị hiếu của người dân.

Bảy là, tăng cường thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm trong quản lý di sản văn hóa.

Thị xã cần xây dựng quy chế thanh tra, kiểm tra di sản văn hóa bài bản, với lịch trình cụ thể: kiểm tra hằng quý với di tích quốc gia đặc biệt, hằng tháng với di tích cấp tỉnh, hằng năm với di tích cấp huyện. Cần thành lập đoàn kiểm tra liên ngành gồm: Phòng Văn Hóa, Thông tin và Khoa học, Thanh tra thị xã, Ban Quản lý di tích và chuyên gia nhằm giám sát hiện trạng di tích, an ninh, trùng tu, ngân sách và môi trường. Đặc biệt, cần kiểm soát chặt chẽ việc tuân thủ quy hoạch bảo tồn, ngăn chặn xây dựng trái phép, lấn chiếm không gian di tích. Công tác thanh tra cần linh hoạt, dựa trên đánh giá tổng thể với các tiêu chí đo lường như tỷ lệ di tích trùng tu, mức độ xuống cấp, lượng khách tham quan, hiệu quả sử dụng ngân sách.

4. Kết luận

Công tác quản lý di sản văn hóa tại thị xã Kim Bảng không chỉ là nhiệm vụ quan trọng mà còn là động lực thúc đẩy phát triển của địa phương. Trước yêu cầu phát triển kinh tế – xã hội gắn với bảo tồn văn hóa, thị xã Kim Bảng cần tiếp tục hoàn thiện chính sách và tăng cường nguồn lực để bảo vệ và phát huy giá trị di sản. Đồng thời, cần phát huy vai trò của cộng đồng, kết hợp hài hòa giữa bảo tồn truyền thống và ứng dụng công nghệ số nhằm đưa di sản văn hóa trở thành một phần quan trọng trong chiến lược phát triển của địa phương. Việc quản lý di sản tại thị xã Kim Bảng không dừng lại ở việc giữ gìn các giá trị cốt lõi về văn hóa mà còn phải tạo động lực để di sản văn hóa thực sự trở thành nguồn lực phát triển, đóng góp tích cực vào sự thịnh vượng của tỉnh Ninh Bình và góp phần vào sự thành công chung của đất nước trong thời kỳ hội nhập.

Chú thích:
1. Ban Chấp hành Trung ương (1998). Văn kiện Hội nghị lần thứ năm Ban Chấp hành Trung ương (khóa VIII). H. NXB Chính trị quốc gia, tr. 63.
2. Đảng Cộng sản Việt Nam (2021). Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII. Tập I. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật, tr. 145.
3. Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Hà Nam (2024). Tổng hợp danh mục kiểm kê di tich trên địa bàn tỉnh đến ngày 30/12/2024.
4. Ủy ban nhân dân huyện Kim Bảng (2023). Báo cáo số 207/BC-UBND ngày 27/3/2023 về việc thực hiện chính sách, pháp luật về di sản văn hóa.
5. Ủy ban nhân dân huyện Kim Bảng (2023). Báo cáo số 238/BC-UBND 28/4/2023 về công tác quản lý nhà nước về phát triển du lịch gắn với các hoạt động lễ hội trên địa bàn huyện Kim Bảng.
6, 9. Ủy ban nhân dân huyện Kim Bảng (2024). Báo cáo số 225/BC-UBND ngày 26/3/2024 về kết quả kiểm tra việc quản lý tiền công đức, tài trợ tại các di tích lịch sử – văn hóa trên địa bàn huyện Kim Bảng năm 2023.
7, 8. Ủy ban nhân dân huyện Kim Bảng (2024). Báo cáo số 981/BC-UBND ngày 05/12/2024 về tình hình triển khai sắp xếp không gian thờ tại các di tích và công tác bảo vệ, phát huy giá trị của các di tích trên địa bàn huyện Kim Bảng.
10. Ủy ban nhân dân thị xã Kim Bảng (2025). Công văn số 20/CV-VHKH&TT ngày 07/3/2025 về Báo cáo thống kê danh sách các địa điểm lưu giữ sắc phong trên địa bàn thị xã Kim Bảng.
11. Chính Phủ (2025). Nghị định số 45/2025/NĐ-CP ngày 28/02/2025 về quy định tổ chức các cơ quan chuyên môn thuộc Ủy ban nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương và Ủy ban nhân dân huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh, thành phố thuộc thành phố trực thuộc trung ương.