TS. Nguyễn Thanh Giang
Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh
(Quanlynhanuoc.vn) – Thời gian qua, trong tiến trình xây dựng chủ nghĩa xã hội trong điều kiện nguồn lực hạn chế, thu nhập đầu người còn thấp nhưng để bảo đảm mục tiêu phát triển, Nhà nước đã coi giáo dục là quốc sách hàng đầu, có chính sách trợ giá, đầu tư cho các cơ sở đào tạo để bảo đảm mức học phí đào tạo đại học thấp hơn rất nhiều các quốc gia khác, trong khi đó vẫn bảo đảm chất lượng đào tạo để giúp cho các đối tượng người dân được có cơ hội học tập theo nhu cầu của bản thân và yêu cầu của xã hội.
Từ khóa: Chính sách học phí, xây dựng đất nước, thời kỳ hội nhập.
1. Đặt vấn đề
Trong giai đoạn hội nhập sâu vào nền kinh tế quốc tế, vấn đề quản lý chất lượng đào tạo, vấn đề tạo sự bình đẳng giữa các cơ sở đào tạo và bảo đảm quyền lợi của người học, sự bình đẳng trong tiếp cận cơ hội học tập và quyền được hưởng dịch vụ chất lượng cao một lần nữa lại đặt ra. Cần có sự nghiên cứu đường lối đúng đắn để bảo đảm mục tiêu phát triển và đi kèm với đó là bảo đảm sự bình đẳng, hỗ trợ người yếu thế trong học tập, đòi hỏi phải có giải pháp quyết liệt với lộ trình khoa học, bài bản.
Về vấn đề học phí đã được các bộ và các cơ quan liên quan khẩn trương sửa đổi, bổ sung Nghị định số 81/2021/NĐ-CP ngày 27/8/2021 của Chính phủ quy định về cơ chế quản lý thu, quản lý học phí đối với cơ sở giáo dục thuộc hệ thống giáo dục quốc dân và chính sách miễn, giảm học phí, hỗ trợ chi phí học tập; giá dịch vụ trong lĩnh vực giáo dục, đào tạo theo trình tự, thủ tục rút gọn để địa phương và các cơ sở giáo dục và đào tạo kịp thời có căn cứ quyết định mức thu học phí năm học 2023 – 2024.
Việc tăng học phí đại học đã gặp phải những ý kiến trái chiều, thậm chí quy kết cho rằng, Nhà nước đi ngược đường lối phát triển chủ nghĩa xã hội. Do đó, rất cần có những phân tích cơ sở khoa học cho việc thực hiện chính sách học phí trong điều kiện hội nhập và bảo đảm mục tiêu quốc gia.
2. Một số quan điểm, nhận thức trái chiều về chính sách tăng học phí
(1) Tăng học phí là rào cản, là hạn chế sự phát triển, mục tiêu phát triển của xã hội. Quan điểm này cho rằng, việc tăng học phí là rào cản, là hạn chế sự phát triển, việc tăng học phí sẽ làm tăng thêm gánh nặng tài chính, làm giảm cơ hội học tập của người học. Học phí đại học cao đối với người dân có thể tạo ra gánh nặng tài chính lớn, người dân và gia đình phải chịu áp lực, phải vay mượn nhiều hơn hoặc gặp khó khăn trong việc bảo đảm một mức sống ổn định trong quá trình học tập. Việc tăng học phí đại học có thể ảnh hưởng đến động lực học tập của sinh viên. Một số sinh viên có thể phải làm việc bán thời gian hoặc thậm chí bỏ học để có thể đáp ứng nhu cầu tài chính.
Thực tế hiện nay, việc tăng học phí đại học có thể ảnh hưởng đến lực lượng lao động và phát triển kinh tế của một quốc gia. Khi giáo dục trở nên khó tiếp cận, có thể có một số người không thể tiếp tục học cao hơn. Việc tăng học phí có thể dẫn đến tăng nợ cho sinh viên. Điều này có thể gây khó khăn cho sinh viên bắt đầu cuộc sống sau khi tốt nghiệp, vì họ sẽ phải chịu gánh nặng với các khoản vay. Việc tăng học phí có thể làm giảm cơ hội dành cho sinh viên do sinh viên có thể không đủ khả năng theo học đại học, làm hạn chế các lựa chọn nghề nghiệp của họ. Việc tăng học phí có thể làm tăng mức độ căng thẳng cho sinh viên do họ có thể lo lắng về việc sẽ trả học phí đại học, có thể ảnh hưởng đến sức khỏe tinh thần và thể chất của sinh viên.
Việc tăng học phí có thể dẫn đến giảm tăng trưởng kinh tế vì những người có hoàn cảnh thu nhập thấp ít có khả năng có được nền giáo dục mà họ cần để kiếm được việc làm tốt. Điều này có thể dẫn đến giảm số lượng công nhân lành nghề, gây tổn hại cho nền kinh tế. Tăng học phí có thể dẫn đến giảm chất lượng giáo dục. Điều này là do các trường đại học có thể buộc phải cắt giảm chi phí để bù đắp cho khoản thu bị mất từ học phí, dẫn đến giảm số lượng giảng viên, quy mô lớp học nhỏ hơn và giảm chất lượng giáo dục mà sinh viên nhận được. Việc tăng học phí đại học có một số tác động tiêu cực đến xã hội, con người và giáo dục.
(2) Tăng học phí là đi ngược với đường lối phát triển của chủ nghĩa xã hội. Tăng học phí có thể dẫn đến gia tăng bất bình đẳng, đối với những người có xuất thân khá giả thường có nhiều khả năng chi trả cho việc học đại học hơn, dễ dàng trong lựa chọn cũng như cơ hội học tập; trong khi đó, việc tăng học phí có thể làm giảm khả năng tiếp cận giáo dục của một số người khi điều kiện kinh tế không đáp ứng, chẳng hạn, như: sinh viên có hoàn cảnh khó khăn, những gia đình có thu nhập thấp thu nhập thấp có thể không đủ khả năng theo học đại học.
Nhiều người có thể cảm thấy, giáo dục chỉ dành cho những người giàu có và cảm thấy như bị bỏ lại phía sau trong đà phát triển của đất nước. Điều này có thể dẫn đến hạn chế cơ hội học tập và làm gia tăng khoảng cách xã hội trong việc tiếp cận giáo dục. Những người nghèo, yếu thế sẽ có những tư tưởng, hành vi lệch lạc, gia tăng tệ nạn xã hội, gây bất ổn xã hội. Mặt khác, những người có tiếng nói trong xã hội sẽ thiếu đi niềm tin với chính quyền, không ủng hộ đường lối đổi mới.
Từ những nhận định trên, một số người cho rằng, việc tăng giá dịch vụ, cụ thể là học phí có thể là một trong những minh chứng cho sự hạn chế về tư tưởng của đường lối chủ nghĩa xã hội, quay lại với cách thức vận hành của chế độ tư bản để phát triển.
3. Khẳng định việc điều chỉnh học phí phù hợp chủ trương đúng đắn, nhất quán trong đường lối phát triển của Đảng và Nhà nước
Việc tăng học phí và giá dịch vụ của một số loại hình dịch vụ nhạy cảm, thiết yếu, như: học tập, khám, chữa bệnh nếu như không được kiểm soát một cách chặt chẽ, không được tiến hành một cách khoa học có thể dẫn đến những hệ lụy, những hạn chế, tác động tiêu cực lên xã hội. Tuy nhiên, việc tăng giá dịch vụ, ở đây là tăng học phí nếu được thực hiện một cách bài bản, khoa học chính là lộ trình phát triển kinh tế – xã hội, theo đường lối chủ động hội nhập và phát triển của Đảng, của quốc gia, dân tộc.
Bởi lẽ, việc tăng học phí trước hết, bảo đảm sự phát triển kinh tế – xã hội theo quy luật thị trường, bảo đảm xây dựng nền kinh tế thị trường, phù hợp với cam kết quốc tế của Việt Nam, với các tổ chức kinh tế quốc tế và khu vực. Tăng học phí ở đây nhằm bảo đảm sự công bằng, bình đẳng giữa các tổ chức cung ứng dịch vụ công và tư. Từ việc bảo đảm cam kết theo lộ trình đề ra, nhanh chóng gia nhập các tổ chức quốc tế, tạo môi trường ổn định, công bằng, là cơ sở để đón nhận sự đầu tư, sự tin cậy của các đối tác quốc tế giúp nền giáo dục có cơ hội được nâng cao chất lượng giáo dục theo tiêu chuẩn phù hợp với yêu cầu quốc tế và khu vực, tạo sự ổn định, phát triển lâu dài.
Đồng thời, tăng học phí đúng với giá trị chất lượng, tránh bao cấp giá dịch vụ, Nhà nước sẽ hạn chế chi trả cho cơ sở đào tạo, cơ sở cung ứng dịch vụ, mà thay vào đó, sẽ hỗ trợ kinh phí cho người thụ hưởng, cho học viên, sinh viên; bảo đảm sự lựa chọn, tăng quyền hạn, lợi ích của người thụ hưởng dịch vụ.
Tăng giá dịch vụ không có nghĩa là Nhà nước cắt giảm ngân sách đầu tư cho giáo dục. Việc Nhà nước đầu tư ngân sách, hỗ trợ người học, người thụ hưởng dịch vụ thay vì đầu tư vào cơ sở cung ứng dịch vụ sẽ bảo đảm người học có quyền lựa chọn cơ sở đào tạo có chất lượng dịch vụ tốt, tăng quyền lợi của người học. Điều này sẽ tạo động lực để các cơ sở đào tạo không ngừng cải tiến dịch vụ, gia tăng chất lượng cung ứng dịch vụ. Như vậy thực chất, nếu điều chỉnh học phí phù hợp với quy luật cung cầu của thị trường sẽ là động lực phát triển kinh tế – xã hội, bảo đảm mục tiêu dân giàu, nước mạnh. Đi đôi với nó, việc điều chuyển ngân sách hợp lý, tập trung cho người dân, người sử dụng dịch vụ sẽ bảo đảm mục tiêu kép, vừa nâng cao chất lượng dịch vụ, vừa tạo sự công bằng, tiến bộ xã hội, trao cho người học nhiều quyền hơn, là cơ sở để xây dựng xã hội công bằng, văn minh theo mục tiêu Đảng đề ra. Điều này thể hiện rõ hơn nữa tính ưu việt của xã hội chủ nghĩa, chính sách vừa bảo đảm quy luật phát triển, là hạ tầng cơ sở cho sự phát triển xã hội, tạo đà tăng trưởng, mặt khác chính sách đề cao tiến bộ xã hội, tạo sự ổn định xã hội, là lợi thế mà rất nhiều quốc gia, bạn bè quốc tế đang thừa nhận ở Việt Nam.
4. Lộ trình thực hiện việc điều chỉnh học phí
Làm thế nào để các trường đại học có một mức học phí phù hợp với đa số đối tượng. Theo đó, để mọi người đều có cơ hội nhận được một nền giáo dục tốt cần có giải pháp truyền thông hợp lý để tuyên truyền, hướng dẫn người dân nắm được đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước. Do đó, cần có chiến lược tiếp cận người dân, đặc biệt là người nghèo, người yếu thế, giúp người dân hiểu rõ đường lối cũng như cách thức tiếp cận, phương pháp tiếp cận chính sách hỗ trợ của Nhà nước hiệu quả. Bên cạnh đó, cần đánh giá một cách căn cơ, tổng thể, toàn diện để đề xuất chính sách, lộ trình thu học phí đối với giáo dục mầm non, giáo dục phổ thông phù hợp với khả năng chi trả của người dân.
Đối với học phí giáo dục đại học, giáo dục nghề nghiệp, nghiên cứu lộ trình thích hợp, sớm áp dụng chính sách học phí theo hướng tính đúng, tính đủ để thúc đẩy, nâng cao chất lượng giáo dục đại học, nghề nghiệp. Cấp bù cho phần học phí tăng thêm của giáo dục công lập đối với các nhóm đối tượng chính sách, khó khăn, yếu thế; bảo đảm chế độ, chính sách, thu nhập cho đội ngũ giáo viên tại các khu vực này. Đồng thời, triển khai cơ chế, chính sách hỗ trợ phù hợp (học bổng, miễn, giảm học phí), bố trí kinh phí từ các chương trình mục tiêu; triển khai chương trình tín dụng ưu đãi cho sinh viên; cơ chế đặt hàng nhân lực của các bộ, ngành, tổ chức, doanh nghiệp… để không làm giảm cơ hội vào đại học, nhất là đại học chất lượng cao đối với các đối tượng chính sách, học sinh nghèo học giỏi, người yếu thế… Có các cơ chế hỗ trợ đối với các đối tượng chính sách, người nghèo, yếu thế, địa bàn khó khăn để bảo đảm thực hiện chủ trương nhân văn, ưu việt của Đảng, Nhà nước tập trung ngân sách nhà nước đầu tư cho phát triển giáo dục tại khu vực khó khăn, miền núi, vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào dân tộc thiểu số, hải đảo.
Tài liệu tham khảo:
1. Chính phủ (2023). Nghị quyết số 74/NQ-CP ngày 07/5/2023 về phiên họp Chính phủ thường kỳ tháng 4/2023.
2. Chính phủ (2021). Nghị định số 81/2021/NĐ-CP ngày 27/8/2021 quy định về cơ chế quản lý thu, quản lý học phí đối với cơ sở giáo dục thuộc hệ thống giáo dục quốc dân và chính sách miễn, giảm học phí, hỗ trợ chi phí học tập; giá dịch vụ trong lĩnh vực giáo dục, đào tạo.
3. Nguyễn Phú Trọng (2022). Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật.
