Trần Xuân Cần
Trường Sĩ quan Chính trị, Bộ Quốc phòng
(Quanlynhanuoc.vn) – Lịch sử hơn 80 năm xây dựng, chiến đấu, chiến thắng của Quân đội nhân dân Việt Nam là minh chứng rõ nét cho sức mạnh tinh thần, ý chí, bản lĩnh, trí tuệ của dân tộc ta. Cội nguồn cho sức mạnh đó chính là từ truyền thống văn hóa dân tộc, văn hóa quân sự,trong đó văn hóa thẩm mỹ quân sự là một bộ phận quan trọng. Trước những yêu cầu mới của sự nghiệp xây dựng quân đội trong kỷ nguyên mới – kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, đòi hỏi việc phát huy vai trò của văn hóa thẩm mỹ quân sự xây dựng nhân cách quân nhân cách mạng – nhân cách “Bộ đội Cụ Hồ”, ngày càng trở nên cấp thiết.
Từ khóa: Văn hóa thẩm mỹ quân sự; xây dựng nhân cách; quân nhân; phát huy vai trò.
1. Đặt vấn đề
Văn hóa thẩm mỹ quân sự là một bộ phận quan trọng hợp thành và là bộ phận hữu cơ của nền văn hóa, có vai trò quan trọng trong xây dựng nhân cách quân nhân, định hướng giá trị đối với sự phát triển nhân cách, bồi dưỡng năng lực cảm xúc, hoàn thiện năng lực tư duy và phát triển năng lực sáng tạo của từng quân nhân theo các giá trị thẩm mỹ quân sự. Đối với Quân đội nhân dân Việt Nam, văn hóa thẩm mỹ quân sự là lĩnh vực đặc thù của văn hóa của tổ chức quân sự do Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh sáng lập, lãnh đạo và rèn luyện, có tác động to lớn đến mẫu hình nhân cách mỗi quân nhân, thúc đẩy họ tự giác, tự nguyện phấn đấu vươn tới, hoàn thiện và sáng tạo cái đẹp trong nhân cách mỗi quân nhân cách mạng.
2. Phát huy vai trò của văn hóa thẩm mỹ quân sự trong xây dựng nhân cách quân nhân
Văn hóa thẩm mỹ quân sự là một chỉnh thể các giá trị thẩm mỹ được kết tinh từ tất cả các hoạt động thụ cảm, nhận thức, đánh giá, sáng tạo thẩm mỹ của quân nhân và tổ chức quân sự, đồng thời, có tác động trở lại đến đời sống thẩm mỹ của từng quân nhân và tổ chức quân sự theo những thiết chế văn hóa nhất định. Nhân cách quân nhân Quân đội nhân dân Việt Nam là tổng hợp những đặc điểm về phẩm chất, năng lực, thuộc tính tâm lý của cá nhân quy định họ như một thành viên của xã hội, thể hiện giá trị đạo đức, cốt cách của từng quân nhân. Nhân cách quân nhân là sự kết hợp độc đáo của những thuộc tính chung vốn có của chủng loại, của truyền thống văn hoá dân tộc, địa phương, quân đội, đơn vị và cá tính của từng quân nhân. Nhân cách được biểu hiện ra thành một chỉnh thể độc đáo gồm những phẩm chất và năng lực của từng quân nhân. Chỉnh thể này là kết quả của sự phát triển các năng lực bản chất người của từng cá nhân mà bao trùm lên tất cả là tình cảm và hành động theo giá trị chân, thiện, mỹ. Nhân cách quân nhân đang được hình thành và hoàn thiện trong quá trình học tập, rèn luyện tại các đơn vị Quân đội, đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của nhiệm vụ Quân đội trong giai đoạn mới – kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.
Vai trò văn hóa thẩm mỹ quân sự trong xây dựng nhân cách quân nhân Quân đội nhân dân Việt Nam được thể hiện trong tác dụng, chức năng của văn hóa thẩm mỹ đối với quá trình xây dựng nhân cách của họ. Cụ thể, văn hóa thẩm mỹ quân sự góp phần thoả mãn nhu cầu thẩm mỹ, hoàn thiện phẩm chất và năng lực của mỗi quân nhân Quân đội, bảo đảm cho họ phát triển tự do và toàn diện, tự khẳng định chính mình; góp phần hình thành và phát triển phẩm chất và năng lực quân nhân thông qua chức năng thưởng thức, chức năng nhận thức, chức năng giáo dục và chức năng giao lưu; định hướng giá trị và bồi dưỡng năng lực cảm xúc cho sự phát triển phẩm chất, năng lực của quân nhân Quân đội nhân dân Việt Nam theo hệ giá trị thẩm mỹ quân sự, hoàn thiện năng lực tư duy và phát triển năng lực sáng tạo của họ. Do vậy, phát huy vai trò văn hóa thẩm mỹ quân sự trong hoàn thiện nhân cách của quân nhân là tổng thể tác động của các chủ thể nhằm làm cho giá trị văn hóa thẩm mỹ quân sự được lan tỏa trong cảm xúc, nhận thức, tình cảm, thị hiếu, lý tưởng thẩm mỹ của mỗi quân nhân; thúc đẩy họ nỗ lực, cố gắng, phấn đấu vươn tới và tiếp tục sáng tạo những giá trị ấy trong quá trình học tập, rèn luyện đáp ứng mục tiêu, yêu cầu xây dựng đơn vị, xây dựng quân đội trong tình hình mới.
Phát huy vai trò của văn hóa thẩm mỹ quân sự góp phần lan tỏa, phát huy ý nghĩa của văn hóa thẩm mỹ trong hoàn thiện phẩm chất, năng lực quân nhân. Đó là tổng thể tác động của các chủ thể làm cho giá trị văn hóa thẩm mỹ quân sự được lan tỏa trong cảm xúc, nhận thức, tình cảm, thị hiếu, lý tưởng thẩm mỹ của mỗi quân nhân; thúc đẩy họ nỗ lực, cố gắng, phấn đấu vươn tới và tiếp tục sáng tạo những giá trị ấy trong quá trình học tập, rèn luyện ở các đơn vị quân đội. Nhận thức rõ vai trò to lớn đó, những năm qua lãnh đạo, chỉ huy các đơn vị trong Quân đội nhân dân Việt Nam đã có nhận thức sâu sắc về vai trò của văn hóa thẩm mỹ quân sự, phát huy vai trò của văn hóa thẩm mỹ quân sự trong xây dựng nhân cách quân nhân cách mạng, góp phần quan trọng trong củng cố, phát huy giá trị nhân cách “Bộ đội Cụ Hồ” trong tình hình mới. Hoạt động giáo dục thẩm mỹ ở các đơn vị quân đội được tiến hành thường xuyên, có nhiều đổi mới về nội dung, hình thức, phương pháp. Đặc biệt chú trọng xây dựng môi trường văn hóa thẩm mỹ, góp phần lan tỏa các giá trị thẩm mỹ đến nhận thức và hành động của mỗi quân nhân. Từ đó, phát huy tính tích cực, chủ động của các quân nhân trong tiếp nhận giá trị văn hóa thẩm mỹ quân sự, nỗ lực phấn đấu, rèn luyện hoàn thiện phẩm chất, nhân cách người quân nhân cách mạng.
Tuy nhiên, nhận thức về vai trò của văn hóa thẩm mỹ ở một số quân nhân chưa đúng đắn, đầy đủ, chưa phát huy tốt tinh thần trách nhiệm trong tuyên truyền, giáo dục giá trị văn hóa quân sự trong tập thể quân nhân. Việc xác định nội dung, đổi mới phương pháp giáo dục thẩm mỹ ở một số đơn vị tiến hành chưa có chiều sâu, chất lượng, hiệu quả chưa cao; chưa phát huy tốt vai trò trong lan tỏa giá trị thẩm mỹ đến quân nhân. Một số quân nhân chưa tích cực chủ động trong học tập và hoạt động văn hóa thẩm mỹ; chưa quyết tâm phấn đấu, rèn luyện theo chuẩn mực thẩm mỹ quân sự. Điều đó dẫn tới những hiện tượng vi phạm kỷ luật quân đội, pháp luật nhà nước, ảnh hưởng không tốt chất lượng hoàn thành nhiệm vụ của một số đơn vị quân đội và hình ảnh “Bộ đội Cụ Hồ”.
Hiện nay, trước tác động quá trình toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế, xây dựng kinh tế thị thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, cách mạng khoa học công nghệ hiện đại, nhiệm vụ xây dựng quân đội cách mạng, chính quy, hiện đại, bên cạnh việc xuất hiện những giá trị văn hóa thẩm mỹ tiến bộ, tích cực cũng nảy sinh những yếu tố tiêu cực trong đời sống văn hóa thẩm mỹ, tác động không nhỏ tới nhận thức và hành vi của quân nhân. Từ đó làm xuất hiện một số biểu hiện lệch lạc trong tư tưởng, quan điểm, lối sống, đạo đức, nhân cách của quân nhân… Vấn đề này đòi hỏi cần có sự định hướng,điều chỉnh bằng nhiều phương thức khác nhau để không ngừng củng cố, xây dựng, phát triển nhân cách quân nhân cách mạng, góp phần xây dựng quân đội, xây dựng đất nước trong kỷ nguyên mới, một trong những phương thức quan trọng là phát huy vai trò của văn hóa thẩm mỹ quân sự để giáo dục, định hướng, hoàn thiện nhân cách của quân nhân Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay.
3. Biện pháp đẩy mạnh văn hóa thẩm mỹ quân sự trong xây dựng nhân cách “Bộ đội Cụ Hồ”
Một là, tăng cường sự lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy, chỉ huy các cấp.
Cấp ủy, chỉ huy các đơn vị cần nâng cao nhận thức về vị trí, vai trò của phát huy văn hóa thẩm mỹ quân sự trong xây dựng nhân cách quân nhân Quân đội nhân dân Việt Nam trong thời kỳ mới, coi đây là một trọng tâm lãnh đạo, chỉ đạo. Trên cơ sở quán triệt sâu sắc các nghị quyết, chỉ thị, kết luận của Đảng, Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng, hướng dẫn của Tổng cục Chính trị về phát huy hệ giá trị văn hóa quân sự trong thời kỳ mới, kịp thời có chủ trương, biện pháp lãnh đạo phù hợp, được xác định trong nghị quyết lãnh đạo thường kỳ của cấp ủy, tổ chức đảng các cấp; kế hoạch công tác của chính ủy, chính trị viên, người chỉ huy. Tăng cường vai trò tham mưu của cơ quan chức năng các cấp, nhất là cơ quan chính trị, đối với cấp ủy, chính ủy, chính trị viên, người chỉ huy các cấp đối với tổ chức thực hiện việc phát huy vai trò hệ giá trị văn hóa thẩm mỹ quân sự trong xây dựng nhân cách quân nhân.
Thực hiện có hiệu quả công tác kiểm tra, kịp thời chấn chỉnh, uốn nắn những lệch lạc trong nhận thức và hành động của quân nhân. Làm tốt công tác sơ kết, tổng kết, rút kinh nghiệm, khen thưởng biểu dương những tấm gương điển hình cá nhân, tập thể điển hình trong xây dựng, phát huy những giá trị văn hóa thẩm mỹ “Bộ đội Cụ Hồ” trong thực hiện chức trách, nhiệm vụ và gắn kết quả này với đánh giá, bình xét chất lượng đảng viên, kết quả thực hiện nhiệm vụ hằng năm của quân nhân.
Hai là, đẩy mạnh giáo dục chính trị tư tưởng, nâng cao nhận thức của các quân nhân.
Giáo dục chính trị, tư tưởng là bộ phận quan trọng của công tác tư tưởng, mặt hoạt động cơ bản của công tác đảng, công tác chính trị, có ý nghĩa quyết định đến việc phát huy văn hóa thẩm mỹ quân sự trong xây dựng nhân cách quân nhân. Tăng cường công tác giáo dục chính trị, tư tưởng, trang bị thế giới quan, phương pháp luận khoa học, xây dựng niềm tin cộng sản, nâng cao bản lĩnh chính trị, ý thức trách nhiệm của quân nhân trong thực hiện chức trách, nhiệm vụ, góp phần xây dựng hoàn thiện nhân cách người quân nhân cách mạng.
Đồng thời, chú trọng nâng cao ý thức tu dưỡng, rèn luyện theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh, phát huy phẩm chất “Bộ đội Cụ Hồ”, gắn với quán triệt Kết luận số 01-KL/TW ngày 18/5/2021 của Bộ Chính trị về tiếp tục “đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh”, Kết luận số 21-KL/TW ngày 25/10/2021 của Ban Chấp hành Trung ương về đẩy mạnh xây dựng, chỉnh đốn Đảng và hệ thống chính trị, Kết luận số 76-KL/TW của Bộ Chính trị về tiếp tục thực hiện Nghị quyết số 33-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa XI) về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam, đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước, Chỉ thị số 855-CT/QUTW ngày 12/8/2019 của Thường vụ Quân ủy Trung ương về đẩy mạnh thực hiện Cuộc vận động “Phát huy truyền thống, cống hiến tài năng, xứng danh “Bộ đội Cụ Hồ” thời kỳ mới”, Nghị quyết số 847-NQ/QUTW ngày 28/12/2021 của Quân ủy Trung ương về “Phát huy phẩm chất “Bộ đội Cụ Hồ”, kiên quyết chống chủ nghĩa cá nhân trong tình hình mới”. Kiên quyết ngăn chặn, đẩy lùi, xử lý nghiêm cán bộ, đảng viên suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”.
Ba là, đổi mới nội dung, phương pháp giáo dục thẩm mỹ ở các đơn vị.
Xây dựng chương trình, nội dung giáo dục chính trị, tư tưởng bảo đảm toàn diện, hài hòa về khối lượng kiến thức, phù hợp với trình độ nhận thức của từng đối tượng, có trọng tâm, trọng điểm, tính khả thi cao. Trong đó, nội dung trọng tâm là làm cho cán bộ, chiến sĩ thấm nhuần sâu sắc chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối, quan điểm của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, đặc biệt là tăng cường giáo dục lịch sử, truyền thống, pháp luật, chuẩn mực về phẩm chất chính trị, đạo đức, lối sống. Ưu tiên những nội dung về xây dựng bản lĩnh chính trị, ý chí quyết tâm, phẩm chất đạo đức, phong cách, lối sống; ý thức chấp hành pháp luật Nhà nước, kỷ luật quân đội; kiến thức về văn hóa, xã hội, kỹ năng sống.
Không ngừng đổi mới, vận dụng sáng tạo hình thức, biện pháp giáo dục chính trị tư tưởng phù hợp với từng đối tượng; gắn công tác giáo dục chính trị, tư tưởng với huấn luyện quân sự, xây dựng chính quy, chấp hành kỷ luật và thực hiện nhiệm vụ của mỗi quân nhân, đơn vị. Chú trọng tổ chức duy trì có chất lượng các hoạt động như giảng dạy chính trị, tọa đàm, diễn đàn thanh niên, tham quan di tích văn hóa – lịch sử, hoạt động văn hóa văn nghệ, sinh nhật đồng đội. Đổi mới nội dung, hình thức, phương pháp sinh hoạt chính trị, tư tưởng, thông báo chính trị – thời sự, đọc báo, nghe đài, xem truyền hình, ngày Chính trị văn hóa tinh thần, ngày Pháp luật ở đơn vị. Tổ chức các hội thi, hội thao, văn hóa, văn nghệ tuyên truyền cho bộ đội hiểu sâu sắc các giá trị văn hóa thẩm mỹ quân sự, giá trị văn hóa “Bộ đội Cụ Hồ”. Nghiên cứu vận dụng thích hợp, hiệu quả hình thức mới như hội nghị, tọa đàm trực tuyến, tham gia lớp “Bình dân học vụ số”, học tập trên mạng internet.
Bốn là, thường xuyên quan tâm xây dựng môi trường văn hóa thẩm mỹ ở các đơn vị.
Xây dựng môi trường văn hóa thẩm mỹ ở các đơn vị quân đội là biện pháp quan trọng góp phần xây dựng đời sống văn hóa, tinh thần tốt đẹp, lành mạnh, phong phú và không ngừng xây dựng hoàn thiện, phát triển nhân cách của quân nhân. Do vậy, lãnh đạo, chỉ huy các đơn vị cần thường xuyên quan tâm đầu tư cơ sở vật chất, xây dựng hệ thống thiết chế văn hóa thẩm mỹ, bảo đảm doanh trại đơn vị luôn “sáng – xanh – sạch – đẹp” với hệ thống biển bảng, pa nô áp phích, khẩu hiệu, bảng tin được quy hoạch tổng thể, bảo đảm mỹ quan. Phát động các phong trào thi đua tích cực, hướng quân nhân tới các giá trị chân – thiện – mỹ, thực hiện tốt việc nêu gương, lấy cái đẹp dẹp cái xấu, lấy cái tích cực đẩy lùi cái tiêu cực. Huy động sự tham gia của các tổ chức quần chúng trong đơn vị, nhất là Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh, Chi hội Phụ nữ, Hội đồng quân nhân chăm lo bảo đảm tốt đời sống vật chất tinh thần cho bộ đội, xây dựng môi trường văn hóa thẩm mỹ ở các đơn vị thực sự lành mạnh, dân chủ, đoàn kết, nhân văn. Chú trọng xây dựng đoàn kết nội bộ, giải quyết hài hòa các mối quan hệ cấp trên – cấp dưới, quan hệ đồng chí, đồng đội với tinh thần ứng xử nhân văn, tôn trọng pháp luật Nhà nước, kỷ luật quân đội, quy định của đơn vị, tạo sức mạnh tổng hợp phát huy văn hóa thẩm mỹ quân sự trong xây dựng nhân cách quân nhân. Tăng cường công tác quản lý, chủ động phát hiện và đấu tranh với những thông tin xấu độc và tệ nạn xã hội thâm nhập vào đơn vị; kiên quyết chống chủ nghĩa cá nhân, ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong cán bộ, chiến sĩ; kịp thời định hướng tư tưởng cho quân nhân trước những vấn đề nhạy cảm, phức tạp, xây dựng tổ chức đảng trong sạch, vững mạnh, đơn vị vững mạnh toàn diện, “Mẫu mực, tiêu biểu”.
4. Kết luận
Phát huy vai trò của văn hóa thẩm mỹ quân sự góp phần làm sâu sắc hơn những giá trị văn hóa “Bộ đội Cụ Hồ” trong đời sống tinh thần của quân nhân Quân đội nhân dân Việt Nam. Qua đó, làm cho hệ giá trị văn hóa thẩm mỹ quân sự được lan tỏa trong cảm xúc, nhận thức, tình cảm, thị hiếu, lý tưởng thẩm mỹ của mỗi quân nhân; thúc đẩy họ nỗ lực, cố gắng, phấn đấu vươn tới và tiếp tục sáng tạo những giá trị ấy trong quá trình học tập, rèn luyện ở các đơn vị, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ xây dựng quân đội cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại, củng cố nền quốc phòng, bảo vệ vững chắc Tổ quốc trong tình hình mới.
Tài liệu tham khảo:
1. Bộ Chính trị (2020). Kết luận số 76-KL/TW ngày 04/6/2020 về tiếp tục thực hiện Nghị quyết số 33-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa XI) về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam, đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước.
2. Quân ủy Trung ương (2021). Nghị quyết số 847-NQ/QUTW ngày 18/12/2021 về phát huy phẩm chất “Bộ đội Cụ Hồ”, kiên quyết chống chủ nghĩa cá nhân trong tình hình mới.
3. Thường vụ Quân ủy Trung ương (2019). Chỉ thị số 855-CT/QUTW ngày 12/8/2019 về đẩy mạnh thực hiện Cuộc vận động “Phát huy truyền thống, cống hiến tài năng, xứng danh “Bộ đội Cụ Hồ” thời kỳ mới”.
4. Tổng cục Chính trị (2020). Tài liệu nghiên cứu, học tập, quán triệt Nghị quyết Đại hội đại biểu Đảng bộ Quân đội lần thứ XI, nhiệm kỳ 2020 – 2025. H. NXB Quân đội nhân dân.
5. Nguyễn Phú Trọng (2022). Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam. H. NXB Chính trị quốc gia – Sự thật.
