Thiếu tá Phạm Xuân Hưng
Hệ 5, Học viện Chính trị, Bộ Quốc phòng
(Quanlynhanuoc.vn) – Giáo dục chính trị là trụ cột tinh thần, tạo nền tảng vững chắc cho ý chí chiến đấu và tinh thần tự lực, tự cường trong Quân đội nhân dân Việt Nam. Sự lãnh đạo của Đảng bộ Quân chủng Phòng không – Không quân là điều kiện quyết định để công tác này đạt hiệu quả cao, bảo đảm bản lĩnh chính trị kiên định cho hạ sĩ quan, binh sĩ. Bài viết khái quát quá trình lãnh đạo và một số kết quả nổi bật của Đảng bộ Quân chủng Phòng không – Không quân trong lãnh đạo công tác giáo dục chính trị cho hạ sĩ quan, binh sĩ; đồng thời, rút ra bài học kinh nghiệm từ thực tiễn lãnh đạo nhằm định hướng phát triển giáo dục chính trị trong giai đoạn mới.
Từ khóa: Quân chủng Phòng không – Không quân; giáo dục chính trị; hạ sĩ quan, binh sĩ; bài học kinh nghiệm.
1. Đặt vấn đề
Trong mọi thời kỳ cách mạng, giáo dục chính trị luôn giữ vai trò nòng cốt trong việc xây dựng phẩm chất, bản lĩnh và ý chí chiến đấu cho Quân đội nhân dân Việt Nam. Đặc biệt, đối với lực lượng hạ sĩ quan, binh sĩ – những người trực tiếp huấn luyện, sẵn sàng chiến đấu – công tác giáo dục chính trị không chỉ là nhiệm vụ thường xuyên mà còn là yếu tố quyết định chất lượng tổng hợp, sức mạnh chiến đấu của đơn vị. Nhận thức rõ điều đó, Đảng bộ Quân chủng Phòng không – Không quân đã luôn xác định công tác giáo dục chính trị là một nội dung trọng tâm, xuyên suốt trong quá trình lãnh đạo, chỉ đạo nhiệm vụ chính trị. Trong bối cảnh hiện nay, sự phát triển mạnh mẽ của khoa học – công nghệ, sự đa dạng về thông tin cùng với mặt trái của cơ chế thị trường đang tác động nhiều chiều đến tư tưởng, nhận thức của cán bộ, chiến sĩ. Việc củng cố trận địa tư tưởng, nâng cao khả năng “miễn dịch chính trị”, rèn luyện bản lĩnh kiên định cho hạ sĩ quan, binh sĩ ngày càng trở nên cấp thiết.
2. Quá trình lãnh đạo và một số kết quả nổi bật
Ngay từ khi thành lập Quân chủng Phòng không – Không quân (năm 1963), công tác giáo dục chính trị cho hạ sĩ quan, binh sĩ đã được Đảng ủy Quân chủng xác định là một nội dung quan trọng, bảo đảm sự thống nhất về tư tưởng, ý chí trong toàn lực lượng. Trong kháng chiến chống Mỹ, đặc biệt là giai đoạn 1965 -1975, giáo dục chính trị được triển khai linh hoạt ngay tại trận địa, bám sát yêu cầu chiến đấu khẩn trương, góp phần hun đúc tinh thần “dũng cảm, mưu trí, sẵn sàng chiến đấu và chiến thắng”.
Thời kỳ bảo vệ biên giới và làm nhiệm vụ quốc tế (1979 – 1989), nội dung giáo dục chính trị tập trung vào nâng cao nhận thức về chủ quyền quốc gia, nghĩa vụ quốc tế cao cả và cảnh giác trước âm mưu phá hoại tư tưởng. Bước vào thời kỳ đổi mới, đặc biệt từ sau năm 2000 đến nay, Đảng bộ Quân chủng đã cụ thể hóa các nghị quyết của Trung ương và Quân ủy Trung ương thành các chương trình giáo dục chính trị thường kỳ, đột xuất và chuyên đề cho từng đối tượng, đặc biệt là hạ sĩ quan, binh sĩ.
Các hình thức, phương pháp giáo dục chính trị liên tục được đổi mới để phù hợp với điều kiện thực tế và đặc điểm tâm lý của hạ sĩ quan, binh sĩ. Ngoài các bài giảng truyền thống, Quân chủng đẩy mạnh tổ chức sinh hoạt chính trị theo chủ đề, tọa đàm chính luận, thi tìm hiểu về truyền thống, lịch sử, pháp luật quân đội; kết hợp giáo dục chính trị với giáo dục pháp luật, đạo đức, lối sống và kỹ năng ứng xử. Trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0, công tác giáo dục chính trị còn được số hóa qua tài liệu điện tử, video clip, diễn đàn trực tuyến và các ứng dụng di động, góp phần tăng cường tương tác, chủ động tiếp cận và tiếp thu tri thức chính trị trong bộ đội.
Dưới sự lãnh đạo toàn diện, thường xuyên và trực tiếp của Đảng ủy Quân chủng, công tác giáo dục chính trị cho hạ sĩ quan, binh sĩ đã tạo nên nhiều chuyển biến tích cực, rõ nét cả về tư tưởng, nhận thức và hành động thực tiễn. Trước hết, nhận thức chính trị của bộ đội được nâng cao rõ rệt, thể hiện qua thái độ chính trị kiên định, lập trường tư tưởng vững vàng, sẵn sàng nhận và hoàn thành tốt mọi nhiệm vụ được giao. Sự chuyển biến này không chỉ được phản ánh qua kết quả kiểm tra nhận thức chính trị định kỳ mà còn thể hiện sinh động trong tinh thần chủ động tham gia các hoạt động chính trị – tư tưởng của cán bộ, chiến sĩ.
Năm 2024, toàn Quân chủng đã triển khai có hiệu quả các hoạt động chính trị trọng điểm gắn với các ngày lễ lớn, như: 70 năm chiến thắng Điện Biên Phủ và 60 năm ngày đánh thắng trận đầu (1964 – 2024). Cùng với đó, có hơn 200 buổi tọa đàm chính trị, 350 cuộc thi tìm hiểu truyền thống, 95 chương trình giao lưu chính trị – văn hóa được tổ chức tại cấp trung đoàn, sư đoàn và lữ đoàn, thu hút sự tham gia sôi nổi, tự giác của hàng chục nghìn lượt chiến sĩ1. Đặc biệt, nhiều đơn vị đã tổ chức các hoạt động, như: “Ngày chính trị và văn hóa tinh thần”, “Diễn đàn chiến sĩ trẻ với nhiệm vụ bảo vệ vùng trời Tổ quốc”, “Tọa đàm sĩ quan trẻ và lý tưởng cách mạng” góp phần làm phong phú đời sống tinh thần và tăng tính hấp dẫn trong tiếp thu nội dung chính trị.
Cùng với các hoạt động tập trung, việc ứng dụng công nghệ số trong giáo dục chính trị đã mang lại hiệu quả rõ nét. Việc sử dụng các video bài giảng, diễn đàn chính trị trực tuyến, phần mềm trắc nghiệm chính trị trên điện thoại thông minh đã giúp bộ đội có thể học tập mọi lúc, mọi nơi. Năm 2024, có trên 85% đơn vị cấp trung đoàn trở lên đã xây dựng được ngân hàng câu hỏi trắc nghiệm chính trị trực tuyến; gần 70% đơn vị tổ chức “giờ học chính trị số hóa” hàng tuần với tỷ lệ tham gia trung bình đạt 97%2. Điều đó, phản ánh sự thích ứng tích cực với phương pháp giáo dục mới, đồng thời khẳng định hiệu quả lan tỏa của chuyển đổi số trong công tác tư tưởng.
Đáng chú ý, công tác giáo dục chính trị đã góp phần nâng cao bản lĩnh chính trị, ý chí quyết tâm, tinh thần trách nhiệm và phẩm chất đạo đức quân nhân. Tỷ lệ vi phạm kỷ luật thông thường của hạ sĩ quan, binh sĩ có xu hướng giảm đều qua các năm, năm 2024 giảm 18% so với năm 20223, trong đó các vụ việc liên quan đến suy thoái tư tưởng chính trị gần như không xuất hiện. Đó là kết quả của quá trình kết hợp chặt chẽ giữa giáo dục chính trị với giáo dục pháp luật, đạo đức, văn hóa, cũng như sự kiên trì đổi mới phương pháp, cách thức tiếp cận phù hợp với thế hệ chiến sĩ trẻ.
Như vậy, có thể khẳng định, công tác giáo dục chính trị cho hạ sĩ quan, binh sĩ trong Quân chủng Phòng không – Không quân đã đạt được nhiều kết quả quan trọng. Những kết quả đó là sự kết tinh giữa sự lãnh đạo toàn diện của Đảng bộ Quân chủng, sự nỗ lực của đội ngũ cán bộ chính trị các cấp và tinh thần cầu thị, học hỏi của mỗi chiến sĩ. Đây cũng là cơ sở để rút ra những kinh nghiệm có giá trị lý luận và thực tiễn trong giai đoạn tiếp theo.
3. Một số bài học kinh nghiệm
Một là, quán triệt sâu sắc các nghị quyết, chỉ thị của Đảng về công tác giáo dục chính trị là nền tảng định hướng tư tưởng, bảo đảm sự thống nhất trong toàn Quân chủng.
Thực tiễn cho thấy, mọi chuyển biến tích cực trong công tác giáo dục chính trị đều bắt nguồn từ việc Đảng bộ Quân chủng Phòng không – Không quân thực hiện nghiêm túc, kịp thời và sáng tạo các nghị quyết, chỉ thị của Đảng, đặc biệt là các nghị quyết chuyên đề về công tác tư tưởng trong quân đội. Việc triển khai sâu rộng Nghị quyết Trung ương 4 (khóa XII), (khóa XIII) về xây dựng, chỉnh đốn Đảng và Nghị quyết số 847-NQ/QUTW ngày 28/12/2021của Quân ủy Trung ương đã tạo cơ sở tư tưởng – chính trị vững chắc, giúp cán bộ, chiến sĩ – đặc biệt là hạ sĩ quan, binh sĩ nhận thức rõ vị trí, vai trò và trách nhiệm của bản thân trong thực hiện nhiệm vụ quân sự, quốc phòng. Quán triệt nghị quyết không chỉ là học tập lý thuyết mà phải đi đôi với liên hệ thực tiễn, tạo chuyển biến trong tư duy và hành động. Do đó, Đảng ủy Quân chủng đã cụ thể hóa các văn bản chỉ đạo của cấp trên thành chương trình hành động phù hợp từng giai đoạn, từng đơn vị. Đồng thời, chú trọng bồi dưỡng đội ngũ báo cáo viên, cán bộ chính trị các cấp đủ năng lực truyền đạt sâu sắc nội dung nghị quyết đến từng đối tượng. Việc làm này đã và đang góp phần bảo đảm cho toàn Quân chủng có sự thống nhất cao về nhận thức chính trị, giữ vững trận địa tư tưởng trong mọi điều kiện, hoàn cảnh.
Hai là, kết hợp chặt chẽ giữa giáo dục thường xuyên và các đợt sinh hoạt chính trị cao điểm để tạo chiều sâu và tính đột phá.
Giáo dục chính trị thường xuyên có vai trò ổn định nền tảng tư tưởng, hình thành hệ giá trị chính trị – đạo đức vững chắc trong đội ngũ hạ sĩ quan, binh sĩ. Tuy nhiên, để nâng cao hiệu quả, cần tổ chức các đợt sinh hoạt chính trị cao điểm, gắn với các sự kiện lớn của đất nước, quân đội và quân chủng. Thực tế cho thấy, năm 2024, nhân dịp kỷ niệm 70 năm chiến thắng Điện Biên Phủ và 60 năm truyền thống đánh thắng trận đầu, Quân chủng Phòng không – Không quân đã tổ chức hơn 200 buổi tọa đàm, 350 cuộc thi tìm hiểu, 95 hoạt động giao lưu chính trị, thu hút hàng chục nghìn lượt chiến sĩ tham gia4. Sự kết hợp này không chỉ tạo ra khí thế thi đua sôi nổi, mà còn làm phong phú thêm phương pháp giáo dục tư tưởng, giúp chiến sĩ tiếp thu kiến thức chính trị một cách sinh động, gắn với niềm tin và cảm xúc. Đây là nhân tố quan trọng hình thành động cơ hành động cách mạng, tăng cường “sức đề kháng” trước các biểu hiện lệch chuẩn trong điều kiện quân đội hoạt động phân tán, cường độ cao và dễ chịu tác động từ thông tin xã hội. Bài học này khẳng định: chỉ khi kết hợp nhuần nhuyễn giữa tính nền nếp và tính cao điểm, giáo dục chính trị mới vừa bền vững vừa có khả năng tạo chuyển biến mạnh mẽ, kịp thời đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong từng giai đoạn cụ thể.
Ba là, phát huy vai trò nòng cốt, trực tiếp của đội ngũ cán bộ chính trị cơ sở trong giáo dục và định hướng tư tưởng cho bộ đội.
Một trong những bài học xuyên suốt, có ý nghĩa nền tảng trong công tác giáo dục chính trị cho hạ sĩ quan, binh sĩ là cần phát huy đúng mức và hiệu quả vai trò của đội ngũ cán bộ chính trị cơ sở – lực lượng trực tiếp truyền tải đường lối, quan điểm của Đảng đến từng chiến sĩ, từng tổ, tiểu đội, trung đội. Trong điều kiện quân đội thường xuyên phân tán, nhiệm vụ đa dạng và môi trường thông tin phức tạp, đội ngũ cán bộ chính trị cơ sở chính là cầu nối quan trọng giữa tư tưởng chiến lược của Đảng với nhận thức hành động thực tiễn của bộ đội.
Cán bộ chính trị cấp phân đội không chỉ là người tổ chức, hướng dẫn sinh hoạt chính trị mà còn là người “truyền lửa”, khơi dậy lý tưởng cách mạng, hình thành bản lĩnh chính trị vững vàng trong từng chiến sĩ. Vai trò nòng cốt này thể hiện qua việc kịp thời nắm bắt diễn biến tư tưởng, xử lý các biểu hiện lệch lạc, tâm lý dao động; đồng thời chủ động tư vấn, động viên, cổ vũ bộ đội vượt qua khó khăn trong học tập, huấn luyện, rèn luyện kỷ luật. Chất lượng của công tác giáo dục chính trị ở cơ sở vì thế phụ thuộc rất lớn vào trình độ, bản lĩnh và phương pháp của cán bộ chính trị cấp đại đội, trung đội. Nếu không phát huy tốt vai trò của cán bộ chính trị cơ sở thì giáo dục chính trị sẽ mang tính hình thức, xa rời tâm tư, nhu cầu của bộ đội.
Muốn nâng cao hiệu quả giáo dục, cần coi trọng công tác đào tạo, bồi dưỡng, rèn luyện đội ngũ cán bộ chính trị cơ sở cả về trình độ lý luận, phương pháp sư phạm quân sự và kỹ năng nắm bắt tâm lý lứa tuổi chiến sĩ. Đặc biệt, trong thời đại chuyển đổi số và bùng nổ mạng xã hội, cán bộ chính trị còn cần có năng lực sử dụng công nghệ thông tin, làm chủ diễn đàn tương tác, chủ động định hướng dư luận, phản bác thông tin sai trái từ cơ sở. Phát huy tốt vai trò của cán bộ chính trị cơ sở chính là xây dựng “pháo đài tư tưởng” vững chắc từ từng trung đội, đại đội – nền móng của trận địa chính trị toàn Quân chủng.
Bốn là, gắn giáo dục chính trị với huấn luyện, sẵn sàng chiến đấu và xây dựng chính quy.
Thực tiễn đã chứng minh rằng, lý tưởng cách mạng, bản lĩnh chính trị chỉ phát huy tác dụng khi được chuyển hóa thành hành động cụ thể trong thực tiễn nhiệm vụ. Vì vậy, việc gắn công tác giáo dục chính trị với huấn luyện, sẵn sàng chiến đấu và xây dựng chính quy không chỉ là giải pháp mang tính kỹ thuật, mà là yêu cầu chiến lược nhằm tạo nên sự thống nhất giữa nhận thức và hành động trong đội ngũ hạ sĩ quan, binh sĩ.
Ở Quân chủng Phòng không – Không quân, hoạt động này được vận dụng một cách linh hoạt và hiệu quả. Các đơn vị đã tổ chức nhiều mô hình giáo dục chính trị ngay trong quá trình huấn luyện, trên thao trường, trong giờ bảo quản vũ khí, hành quân dã ngoại hoặc trực sẵn sàng chiến đấu. Các mô hình: “Lớp học chính trị bên vũ khí” ở các tiểu đoàn tên lửa; “Buổi sinh hoạt tư tưởng trên trận địa” tại các trung đoàn pháo cao xạ; hay “Đối thoại chính trị kết hợp huấn luyện bắn đạn thật”… đều gắn giáo dục chính trị với môi trường rèn luyện quân sự, giúp chiến sĩ nhận thức rõ hơn ý nghĩa của nhiệm vụ đang thực hiện và vai trò cá nhân trong tập thể chiến đấu.
Bên cạnh đó, các phong trào, như: “Chiến sĩ ba giỏi” (giỏi chính trị – giỏi kỹ thuật – giỏi kỷ luật) hay các cuộc thi “Viết nhật ký huấn luyện”, “Gương sáng chính trị trong huấn luyện” được triển khai đồng bộ đã tạo môi trường vừa học tập vừa hành động, giúp chiến sĩ rèn luyện tinh thần trách nhiệm, tính tổ chức kỷ luật và khả năng tự soi, tự sửa. Chỉ khi nào chiến sĩ hiểu rằng, lý tưởng chính trị không nằm trên giấy mà hiện hữu trong mỗi hành động bảo vệ trận địa, mỗi giờ học bắn máy bay mô hình, mỗi lần trực ban chiến đấu – thì khi đó giáo dục chính trị mới thật sự “ngấm” vào hành vi, nhân cách quân nhân. Điều đó cũng góp phần xây dựng nền nếp chính quy, bền vững về tổ chức và kiên định về tư tưởng trong toàn Quân chủng.
Năm là, tăng cường công tác kiểm tra, đánh giá và sơ kết, tổng kết.
Trong công tác giáo dục chính trị, kiểm tra, đánh giá và sơ kết, tổng kết không chỉ là khâu cuối cùng trong chu trình tổ chức mà còn giữ vai trò trọng yếu trong việc bảo đảm chất lượng, tính hiệu lực và khả năng điều chỉnh kịp thời của toàn bộ quá trình. Đây không đơn thuần là hoạt động hành chính mang tính hình thức mà thực sự là công cụ để đo lường mức độ chuyển biến về nhận thức, tư tưởng, thái độ chính trị của hạ sĩ quan, binh sĩ – những người trực tiếp chịu tác động của công tác giáo dục.
Tăng cường kiểm tra, đánh giá còn là phương thức thiết thực để nâng cao trách nhiệm, trình độ tổ chức, năng lực chuyên môn và bản lĩnh chính trị của đội ngũ cán bộ chính trị các cấp, đặc biệt là cán bộ cơ sở – cấp trung đội, đại đội. Tại đây, hoạt động giáo dục chính trị không chỉ được tổ chức định kỳ mà còn gắn chặt với thực tiễn công tác, huấn luyện, sinh hoạt hằng ngày của chiến sĩ. Vì vậy, việc kiểm tra không thể chỉ dựa trên báo cáo định lượng hay tài liệu hành chính, mà cần được kết hợp với quan sát thực tế, phỏng vấn, phản hồi từ chiến sĩ, kiểm tra lồng ghép vào hoạt động huấn luyện, chiến đấu để đánh giá sát thực, khách quan.
Không những vậy, công tác sơ kết, tổng kết còn là cơ hội để các đơn vị chia sẻ kinh nghiệm, học hỏi lẫn nhau, phát hiện cách làm hay, nhân tố tích cực từ cơ sở. Thông qua đó, lãnh đạo, chỉ huy các cấp có thể đưa ra quyết sách đúng đắn, điều chỉnh nội dung, phương pháp giáo dục phù hợp với sự thay đổi của tình hình nhiệm vụ, đặc điểm tâm lý thế hệ trẻ và điều kiện thực tế của từng đơn vị. Đồng thời, đây cũng là cơ hội phát hiện và kịp thời biểu dương những tập thể, cá nhân tiêu biểu, tạo động lực thúc đẩy phong trào thi đua học chính trị, rèn bản lĩnh, xây ý chí chiến đấu trong toàn Quân chủng.
Chú thích:
1. Cục Chính trị Quân chủng Phòng không – Không quân tổ chức Hội nghị tổng kết công tác Đảng, công tác chính trị năm 2023. https://www.phongkhongkhongquan.vn/28362/cuc-chinh-tri-quan-chung-pk-kq-to-chuc-hoi-nghi-tong-ket-cong-tac-dang-cong-tac-chinh-tri-nam-2023.html
2, 3. Tác giả sử dụng số liệu từ: Báo cáo tổng kết công tác Đảng, công tác chính trị năm 2024 doVăn phòng Đảng ủy Quân chủng Phòng không – Không quân cung cấp.
4. Cục Chính trị Phòng không – Không quân tổng kết hoạt động công tác Đảng, công tác chính trị năm 2024. https://www.phongkhongkhongquan.vn/29865/cuc-chinh-tri-phong-khong-khong-quan-tong-ket-hoat-dong-cong-tac-dang-cong-tac-chinh-tri-nam-2024.html
Tài liệu tham khảo
1. Học viện Chính trị (2023). Kỷ yếu hội thảo: Đổi mới công tác giáo dục chính trị trong Quân đội trong thời kỳ cách mạng công nghiệp 4.0. Hà Nội.
2. Quân ủy Trung ương (2021). Nghị quyết số 847-NQ/QUTW ngày 28/12/2021 về phát huy phẩm chất “Bộ đội Cụ Hồ”, kiên quyết chống chủ nghĩa cá nhân trong tình hình mới.
3. Tổng cục Chính trị Quân đội nhân dânViệt Nam (2019). Tài liệu giáo dục chính trị cho hạ sĩ quan, binh sĩ trong Quân đội nhân dân Việt Nam. H. NXB Quân đội nhân dân.
