TS. Nguyễn Thị Lan Anh
Học viện Hành chính và Quản trị công
(Quanlynhanuoc.vn) – Nghiên cứu về lịch sử phát triển khái niệm về “nhà nước số” cho phép phân tích sự phát triển của các quan hệ xã hội trong lĩnh vực thông tin cũng như các quy định pháp luật ở các giai đoạn lịch sử khác nhau. Điều này có thể hữu ích trong việc điều chỉnh luật pháp hiện đại cho phù hợp với thực tế của kỷ nguyên số cũng như tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của nền kinh tế số và chính phủ số. Bài viết nghiên cứu các giai đoạn phát triển của khái niệm “nhà nước số” ở Nga.
Từ khóa: Nhà nước số, lịch sử phát triển, Nga.
1. Đặt vấn đề
Tiến bộ công nghệ nhanh chóng có tác động đáng kể đến các mối quan hệ chính trị và kinh tế, dẫn đến việc đánh giá lại vai trò của nhà nước trong việc điều chỉnh các quan hệ xã hội. Khái niệm “nhà nước số” xuất hiện và có ý nghĩa vượt xa cách hiểu truyền thống về quyền lực công và tổ chức công trong xã hội hiện đại. Các nghiên cứu về nhà nước số được các nhà khoa học và các nhà hoạt động thực tiễn không ngừng phát triển và bổ sung.
Nga là quốc gia đi đầu trong việc phát triển lý thuyết và thực tiễn về nhà nước số và nền kinh tế số cùng với các nước khác tiếp tục nghiên cứu phát triển trên nền tảng công nghệ mới, sử dụng các công nghệ số mới, như: trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn, chuỗi khối, công nghệ sản xuất mới, Internet vạn vật và Internet công nghiệp, thực tế ảo và tăng cường, công nghệ thần kinh, robot, cảm biến, truyền thông không dây, công nghệ lượng tử…
2. Khái quát sự phát triển nhà nước số ở Nga
Trong thế giới hiện đại, số hóa đã trở thành một phần không thể thiếu của xã hội, có tác động đáng kể đến mọi lĩnh vực. Con đường hình thành nhà nước số là xây dựng mô hình tổ chức nhà nước mới, dựa trên việc sử dụng các nền tảng và công nghệ thông tin tiên tiến để tăng tính minh bạch, hiệu quả và khả năng tiếp cận chức năng của các cơ quan công quyền. Nhà nước đóng vai trò quan trọng trong việc thiết lập các quy phạm pháp luật, điều chỉnh các lợi ích có ý nghĩa xã hội trong lĩnh vực thông tin.
(1) Thời kỳ tiền cách mạng
Thời kỳ đầu xuất hiện khái niệm “nhà nước số” ở Nga là năm 1906. Trong Bộ luật của Đế quốc Nga: “Chính trong luật ghi rõ, trước khi thực hiện, nó phải được ban hành bằng điện báo hoặc bằng người đưa tin”. Tất nhiên, việc sử dụng công nghệ thông tin không phải là điển hình cho giai đoạn lịch sử này. Chúng ta chỉ có thể nói về sự công nhận chính thức về khả năng truyền thông tin “quan trọng” (chính thức) bằng điện báo. Điều quan trọng cần lưu ý là văn bản pháp lý đã trực tiếp tuyên bố rằng, thông tin vẫn giữ nguyên tư cách pháp lý và ý nghĩa chính thức. Thời kỳ này không được đặc trưng bởi sự phát triển độc lập của khái niệm pháp lý về “nhà nước số”; chỉ có các yếu tố riêng lẻ của quy định pháp lý được tuân thủ.
(2) Thời kỳ Xô viết
Ý tưởng về một “nhà nước số” bắt nguồn từ các nước phương Tây, với các nhà khoa học trong nước đứng trước nguồn gốc của số hóa. Nhà khoa học điều khiển Liên Xô A.I. Kitov đã viết “về nhu cầu sử dụng rộng rãi máy tính trong các lĩnh vực hoạt động khác nhau của con người và trên hết là trong kinh tế”. A. I. Kitov đã chỉ ra khả năng sử dụng máy tính để giải quyết các vấn đề kinh tế vào năm 1955. Và đến năm 1956, cuốn sách “Máy kỹ thuật số điện tử” của ông đã được xuất bản, sau đó được dịch sang nhiều thứ tiếng. Trên thực tế, cuốn sách này là cuốn sách đầu tiên phác thảo triển vọng tạo ra các hệ thống điều khiển tự động dựa trên máy tính ở nhiều cấp độ và mục đích khác nhau, cho đến cấp độ toàn liên bang. A.I. Kitov đã tuyển chọn được một đội ngũ khoa học vững mạnh gồm các chuyên gia trong lĩnh vực phát triển và triển khai các hệ thống phần mềm phức tạp cũng như các kỹ sư trong lĩnh vực phát triển và vận hành thiết bị máy tính. Đáng chú ý là vào thời điểm đó một trong những nhiệm vụ chính của máy tính điện tử là việc sử dụng chúng làm hệ thống điều khiển tự động trong khu vực nhà nước. Năm 1959, A.I. Kitov đề xuất xây dựng lại hệ thống quản lý nền kinh tế Liên Xô dựa trên việc sử dụng máy tính, dần hợp nhất thành Mạng lưới quốc gia thống nhất các trung tâm máy tính (Единaя государственнaя сеть вычис лительных центров – ЕГСВЦ). Dự án tạo ra mạng máy tính quốc gia trên một đất nước rộng lớn là dự án đầu tiên trên thế giới.
Từ những năm 1960. V. M. Glushkov là nhà tư tưởng chính và là một trong những người tạo ra Hệ thống quản lý tự động (Aвтоматизированнaя cистемa yправления – АСУ) ở Liên Xô. Việc phát triển hệ thống quản lý tổ chức cho các doanh nghiệp được nhà khoa học bắt đầu vào năm 1963–1964 và vào năm 1967, hệ thống điều khiển tự động đầu tiên của đất nước đã được tạo ra cho doanh nghiệp sản xuất hàng loạt “Lvov” tại nhà máy vô tuyến Lvov “Electron”. Sau đó, một hệ thống quản lý tự động tiêu chuẩn đã được tạo ra cho các doanh nghiệp sản xuất máy móc và dụng cụ (hệ thống Kuntsevo dành cho nhà máy truyền thanh Kuntsevo). Chuyên khảo “Giới thiệu về АСУ” trình bày các kết quả mà V. M. Glushkov thu được trong năm 1964–1968 trong lĩnh vực xây dựng hệ thống quản lý tự động, nhiệm vụ quản lý kinh tế vĩ mô và nguyên lý xây dựng hệ thống thu thập, xử lý thông tin kinh tế tự động quốc gia.
Năm 1962, V. M. Glushkov bắt đầu phát triển một dự án mà sau này trở nên nổi tiếng là hệ thống thu thập và xử lý thông tin tự động quốc gia về thống kê, lập kế hoạch và quản lý nền kinh tế quốc gia. Việc thành lập Hệ thống quản lý tự động quốc gia dựa trên Mạng lưới quốc gia thống nhất các trung tâm máy tính – ЕГСВЦ để quản lý lực lượng vũ trang và nền kinh tế quốc dân của đất nước đã được thảo luận. Hiện tại, có thể lập luận rằng ОГАС là dự án toàn diện về nhà nước số đầu tiên trên thế giới. Khi bắt đầu thành lập dự án ОГАС, V. M. Glushkov đã nghiên cứu công việc của hơn một nghìn cơ sở kinh tế quốc dân: các nhà máy thuộc nhiều ngành công nghiệp, hầm mỏ, đường sắt, sân bay; đặc biệt chú ý đến việc phân tích công việc của các cơ quan quản lý cấp cao. Ông đã phát triển các mô hình và phương pháp kinh tế vĩ mô để cải thiện hành chính công được phản ánh trong chuyên khảo “Các mô hình và nguyên tắc kinh tế vĩ mô để xây dựng ОГАС”. Cơ sở kỹ thuật của ОГАС là mạng lưới quốc gia thống nhất các trung tâm máy tính – ЕГСВЦ. Trong thiết kế sơ bộ của ЕГСВЦ, V. M. Glushkov đã thuyết minh cho việc xây dựng mạng lưới khoảng 100 trung tâm lớn ở các thành phố công nghiệp và trung tâm các vùng kinh tế, thống nhất bằng các kênh liên lạc băng thông rộng có chuyển mạch tin nhắn. Những dự án này đã tạo động lực quan trọng cho sự phát triển của hệ thống quản lý tự động trong nền kinh tế và khu vực nhà nước.
(3) Thời kỳ hậu Xô Viết
Sau sự sụp đổ của Liên Xô và thành lập Liên bang Nga, có sự thay đổi không chỉ trong bộ máy nhà nước mà còn trong toàn bộ hệ thống pháp luật của nhà nước mới. Năm 1995, Luật Liên bang “Về thông tin, công nghệ thông tin và bảo vệ thông tin” đã được thông qua, lần đầu tiên luật này thiết lập khái niệm công cụ môi trường thông tin – pháp lý. Theo quy định của luật này, việc hình thành nguồn thông tin và công nghệ thông tin là trách nhiệm của nhà nước. Đồng thời, chính sách của nhà nước trong lĩnh vực hình thành nguồn thông tin và công nghệ thông tin nhằm tạo điều kiện hỗ trợ thông tin hiệu quả và chất lượng cao để giải quyết các vấn đề chiến lược và hoạt động phát triển kinh tế – xã hội của Liên bang Nga. Về bản chất, luật này lần đầu tiên hình thành nên khái niệm công cụ của khái niệm “nhà nước số”.
Trong thời kỳ hậu Xô Viết, sự phát triển lý thuyết về “nhà nước số” ở Nga lần đầu tiên được ghi nhận vào năm 1998 trong Khái niệm về chính sách thông tin nhà nước của Liên bang Nga. Đáng chú ý là trong giai đoạn lịch sử này, rõ ràng là trong lĩnh vực hành chính công, việc thực hiện chính sách thông tin nhà nước mở ra khả năng chuyển đổi sang một phương thức quản lý mới có chất lượng bằng cách cung cấp cho tất cả các chủ thể của hệ thống quản lý thông tin đầy đủ và đáng tin cậy dựa trên công nghệ thông tin hiện đại. Các vấn đề về an ninh thông tin của nhà nước có tầm quan trọng đặc biệt trong bối cảnh hình thành khái niệm “nhà nước số”. Về vấn đề này, điều quan trọng cần lưu ý là Học thuyết an toàn thông tin được thông qua năm 2000. Đồng thời, an ninh thông tin của Liên bang Nga được hiểu là tình trạng bảo vệ lợi ích quốc gia của mình trong lĩnh vực thông tin, được xác định bởi tổng thể các lợi ích cân bằng của cá nhân, xã hội và nhà nước.
Lợi ích của nhà nước trong lĩnh vực thông tin có nghĩa là tạo điều kiện cho sự phát triển hài hòa cơ sở hạ tầng thông tin của Nga để thực hiện các quyền và tự do của con người và công dân theo hiến pháp trong lĩnh vực thu thập và sử dụng thông tin nhằm đảm bảo tính bất khả xâm phạm của hệ thống hiến pháp, chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của Nga, ổn định chính trị, kinh tế và xã hội, trong việc bảo đảm luật pháp và trật tự vô điều kiện, phát triển hợp tác quốc tế bình đẳng và cùng có lợi. Học thuyết lưu ý rằng, các nguồn thông tin mở của các cơ quan hành pháp liên bang và các phương tiện truyền thông là một trong những dấu hiệu của an ninh thông tin.
Các giai đoạn chính trong quá trình phát triển khái niệm “nhà nước kỹ thuật số” ở Liên bang Nga được phản ánh trong các văn bản pháp lý như Nghị định của Chính phủ Liên bang Nga số 65 ngày 28/01/2002 “Về chương trình mục tiêu liên bang “Nước Nga điện tử (2002 – 2010)”, Nghị định của Chính phủ Liên bang Nga số 632 ngày 06/5/2008 “Về khái niệm hình thành chính phủ điện tử ở Liên bang Nga đến năm 2010” cũng như Nghị định của Chính phủ Liên bang Nga số 313 ngày 15/4/2014 “Về phê duyệt chương trình nhà nước của Liên bang Nga “Xã hội thông tin (2011 – 2020)”, Nghị định của Tổng thống Liên bang Nga số 203 ngày 09/5/2017 “Về chiến lược phát triển xã hội thông tin ở Liên bang Nga giai đoạn 2017 – 2030”.
(4) Thời kỳ hiện đại
Hiện nay, việc tạo ra một nhà nước số đã trở thành một điều cần thiết ở Nga và các nước cộng đồng các quốc gia độc lập khác. Từ năm 2002 đến 2010, dự án công nghệ thông tin “Nước Nga điện tử” của Nga đã được triển khai nhằm chuyển đổi sang cung cấp dịch vụ công dưới hình thức điện tử. Có thể tóm lược những giai đoạn lịch sử mà nước Nga đang trải qua trên con đường hình thành một nhà nước kỹ thuật số:
Từ ngày 01/7/2012, ở cấp khu vực và thành phố Nga, quá trình chuyển đổi dần sang tương tác điện tử giữa các bộ phận đã được triển khai. Đến năm 2018, 70% dịch vụ chính phủ ở Nga được cung cấp dưới dạng điện tử. Có thể nói rằng hiện tại mục tiêu này đã đạt được.
Trước “cải cách thông tin” trong lĩnh vực hành chính công, mỗi cơ quan công quyền hoạt động tự chủ, ít tương tác với các cơ quan khác. Người dân phải đi qua nhiều bộ phận, thu thập hàng chục giấy chứng nhận bản in và các giấy tờ khác để có được kết quả như yêu cầu. Nhờ sự ra đời của chính phủ điện tử, một cơ chế thống nhất cho sự tương tác giữa người dân và nhà nước cũng như các cơ quan chính phủ đã xuất hiện. Điều này giúp đơn giản hóa và tăng tốc độ lấy chứng chỉ, giấy phép và chứng nhận, đồng thời, giảm bớt việc xếp hàng đợi tại các cơ quan nhà nước.
Để tương tác hiệu quả, đơn giản và thuận tiện giữa công dân Liên bang Nga và nhà nước, khái niệm chính phủ điện tử ở Nga đã được phát triển. Để thực hiện, toàn bộ hệ thống thông tin phức tạp được sử dụng để có thể cung cấp các dịch vụ của chính phủ và xây dựng thông tin liên lạc điện tử. Nhà nước số là một khái niệm rộng hơn chính phủ điện tử. Dự án “Chính phủ điện tử” ở Liên bang Nga là một hình thức tổ chức hoạt động mới của các cơ quan chính phủ sử dụng công nghệ thông tin và truyền thông hiện đại nhằm đảm bảo người dân dễ dàng tiếp nhận các dịch vụ và thông tin cần thiết. Dự án này là một phần của việc triển khai nhà nước số.
Chính phủ điện tử của Liên bang Nga dựa trên việc quản lý tài liệu điện tử mới cũng như các hệ thống tự động hóa quản lý. Nhiệm vụ chính của Chính phủ điện tử là tạo ra các hình thức tương tác mới giữa các cơ quan chính phủ; nâng cao nhận thức về công nghệ của người dân; nâng cao chất lượng và mức độ tiếp cận các dịch vụ của tiểu bang và thành phố dưới dạng điện tử ở định dạng “một cửa”; đơn giản hóa tương tác điện tử giữa các bộ phận; sự tự phục vụ của công dân; tăng tính cởi mở của các cơ quan chính phủ và sự tham gia của người dân trong việc đưa ra các quyết định quan trọng của chính phủ. Nhờ triển khai khái niệm chính phủ điện tử, có thể xây dựng cơ chế quản lý hiệu quả và ít tốn kém hơn cũng như suy nghĩ lại về sự tương tác giữa người dân và nhà nước.
Các hướng chính sau đây có thể được xác định trong khuôn khổ phát triển công nghệ thông tin – truyền thông theo chương trình “Nước Nga điện tử” trong các cơ quan chính phủ, như: sổ đăng ký dân số thống nhất; mạng truyền dữ liệu thống nhất cho các cơ quan chính phủ; sổ đăng ký giấy phép điện tử; luồng tài liệu của các cơ quan hành pháp liên bang; hệ thống nhận dạng tự động “An toàn đường bộ”; cơ quan đăng ký tài liệu độc lập cho các cơ quan hành pháp liên bang; chữ ký điện tử; cổng thông tin nhân sự quản lý liên bang; hệ thống thông tin nhà nước “Quy hoạch lãnh thổ”; điện toán đám mây cho các cơ quan chính phủ; sức khỏe điện tử; sổ đăng ký thống nhất về an ninh tài chính; lưu trữ thống nhất các tài liệu số hóa và điện tử; hệ thống nhà nước tự động “Bầu cử”; hệ thống nhận dạng tự động “Nhà ở và tiện ích công cộng”; đào tạo công nghệ thông tin cho công chức; hệ thống nhà nước tự động “quản lý”; sổ đăng ký thống nhất về tài sản cầm cố; hộ chiếu điện tử của công dân Nga…
Giai đoạn phát triển hiện nay của nhà nước số ở Nga, chương trình nhà nước “Xã hội thông tin (2011 – 2020)” đã được phát triển. Bộ Phát triển kỹ thuật số, Truyền thông và Truyền thông đại chúng Liên bang Nga đã hình thành cơ sở phương pháp luận để điều phối việc tạo ra công nghệ thông tin của các cơ quan chính phủ. Ngoài ra, một hệ thống chỉ tiêu, mục tiêu được hình thành có ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng cung cấp dịch vụ và lập kế hoạch ngân sách. Hỗ trợ kỹ thuật cũng được tổ chức để giải quyết các vấn đề về hệ thống. Năm 2017, Nghị định của Tổng thống Liên bang Nga “Về chiến lược phát triển xã hội thông tin ở Liên bang Nga giai đoạn 2017 – 2030” đã được thông qua. Nghị định quy định việc chuyển đổi theo từng giai đoạn của các cơ quan nhà nước và chính quyền địa phương sang sử dụng cơ sở hạ tầng chính phủ điện tử, một phần của cơ sở hạ tầng thông tin Liên bang Nga. Đáng chú ý là lần đầu tiên trong văn bản pháp lý này, khái niệm “cơ sở hạ tầng thông tin quan trọng của Liên bang Nga” và sự cần thiết phải bảo vệ nó “sử dụng hệ thống nhà nước để phát hiện, ngăn chặn và loại bỏ hậu quả của các cuộc tấn công máy tính vào tài nguyên thông tin” đã được nêu rõ.
Một sự đổi mới quan trọng trong sự phát triển của nhà nước Nga là sự xuất hiện của các trung tâm đa chức năng (многофункциональныe центры -МФЦ). Năm 2005, một khái niệm cơ bản đã được thông qua ở Nga, giúp hình thành các khái niệm cơ bản về cải cách hành chính. Mục đích của những thay đổi là sự chuyển đổi về chất của hệ thống cung cấp dịch vụ công cho người dân. Việc thực hiện các dự án đầu tiên có hiệu lực vào năm 2007.
3. Thực tiễn phát triển “Nhà nước số” ở Nga
Hiện nay, hầu hết các khu vực của Liên bang Nga đều được bao phủ bởi hình thức cung cấp các dịch vụ công cộng phổ biến nhất, hiện đại, sáng tạo này. Hệ thống МФЦ có 13 nghìn văn phòng, bao gồm cả các khu định cư nhỏ. Danh mục dịch vụ các cấp trung bình khoảng 350 loại.
Khái niệm “nhà nước số” đã thể hiện theo một số hướng, một trong số đó là số hóa tư pháp. Ngày nay, tư pháp số là một trong những yếu tố chính của quá trình chuyển đổi số của một nhà nước hiện đại và thực hiện các chức năng chính của nó. Cơ hội thảo luận về tư pháp điện tử ở Liên bang Nga xuất hiện nhờ việc ban hành một số luật quy định việc sử dụng văn bản điện tử trong hoạt động tư pháp. Các cơ chế này nhằm bảo đảm khả năng tiếp cận hệ thống tư pháp, tính công khai và minh bạch cho người dân và tổ chức.
Kết quả của việc tin học hóa hệ thống tư pháp ở Liên bang Nga được thể hiện dưới dạng khái niệm tư pháp điện tử. Vào tháng 12/2019, Hội đồng Thẩm phán Nga đã phê chuẩn khái niệm về chính sách thông tin của hệ thống tư pháp trong giai đoạn từ 2020 đến 2030. Hiện nay ở Nga, hai hệ thống điện tử đã được sử dụng, là: hệ thống nhà nước tự động ГАС “Tư pháp” – để hợp tác với các tòa án có thẩm quyền chung và “MyArbiter” – để tương tác với các tòa án trọng tài.
Hệ thống điện tử ГАС “Tư pháp” được tạo ra vào năm 2004 và là hệ thống thông tin phân bổ theo lãnh thổ của các tòa án liên bang có thẩm quyền chung và các cơ quan thuộc hệ thống Bộ Tư pháp. Ngày nay, ГАС “Justice” là một hệ thống thông tin tự động, một công cụ phần mềm được các tòa án và cơ quan thực thi pháp luật ở Nga sử dụng để quản lý các nhiệm vụ tố tụng và hành chính. Hệ thống này giúp đơn giản hóa quy trình nộp đơn và xử lý các vụ án tại tòa, luồng tài liệu và liên lạc giữa các bên liên quan khác nhau trong hệ thống tư pháp. Cổng Internet được tạo dưới dạng một trang web có quyền truy cập chung, trang chính được hiển thị trong một phần riêng biệt. Ngoài ra, một trang cụ thể được trình bày phản ánh tất cả các chức năng có sẵn hiện có thể được cung cấp cho người dùng. Công dân có cơ hội độc lập lựa chọn chủ đề mà mình quan tâm và liên hệ trực tiếp với bộ phận hỗ trợ kỹ thuật của Hệ thống nhà nước tự động ГАС “Tư pháp” nếu có khó khăn hoặc thắc mắc.
Hệ thống MyArbiter đề cập đến việc sử dụng công nghệ trong thủ tục tố tụng tại tòa án để cung cấp cho các đương sự quyền truy cập vào nền tảng trực tuyến nơi họ có thể tương tác với thẩm phán hoặc người hòa giải do tòa án chỉ định. Hệ thống này cho phép các bên tranh chấp tương tác với thẩm phán, cung cấp bằng chứng và truy cập thông tin liên quan đến vụ việc của họ. Việc sử dụng hệ thống này có thể đơn giản hóa quy trình và giúp tất cả các bên liên quan dễ dàng tiếp cận hơn.
Để phát triển các nền tảng trực tuyến của hệ thống tư pháp Liên bang Nga, một siêu dịch vụ “Tư pháp trực tuyến” đã được tạo ra trong khuôn khổ hệ thống điện tử của Hệ thống nhà nước tự động “Tư pháp”. Tại Nga, trọng tâm đưa công nghệ trí tuệ nhân tạo vào hoạt động tư pháp đã được tuyên bố tại Hội đồng Thẩm phán Liên bang Nga, vào ngày 23 – 25/5/2023. Chủ tịch Hội đồng Thẩm phán V.V. Momotov thông báo rằng, trong khuôn khổ siêu dịch vụ “Tư pháp trực tuyến” ra mắt vào năm 2024, dự kiến sẽ sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI) “yếu”. Siêu dịch vụ này mang đến cơ hội tham gia thử nghiệm từ xa thông qua cổng Gosuslugi. Người dùng sẽ có thể gửi tài liệu tới tòa án các cấp khác nhau, làm quen với tài liệu vụ án, tham dự các phiên tòa và nhận quyết định của tòa án trong tài khoản cá nhân của họ.
“Tư pháp trực tuyến” sẽ trở thành một phần của Hệ thống tự động “Tư pháp” của Nhà nước, vốn đã bao gồm 26 hệ thống con và 49 hệ thống phần mềm hỗ trợ thủ tục giấy tờ tư pháp và tự động hóa việc phân bổ các vụ việc. AI trong siêu dịch vụ sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc tự động hóa quy trình tạo khiếu nại và các tài liệu khác cần thiết cho thủ tục tố tụng, dựa trên việc phân tích văn bản kháng cáo tố tụng và tài liệu vụ việc. V.V. Momotov cho biết: “Chúng tôi cũng đang xem xét tiềm năng sử dụng nó để giải mã các giao thức âm thanh, tạo ra một hệ thống tìm kiếm thông minh với khả năng phân tích và hệ thống hóa hoạt động tư pháp”.
Một hướng khác của chuyển đổi số trong hành chính công là quyền công dân số. Giáo sư Karen Mossberger được coi là người sáng lập ra khái niệm công dân số. Theo K. Mossberger, quyền công dân số là cơ hội để chứng minh sự tham gia tích cực của công dân vào đời sống chính trị – xã hội trong điều kiện hiểu biết về các sự kiện của quá trình chuyển đổi công nghệ toàn cầu đang diễn ra. Nói cách khác, theo giáo sư, quyền công dân số được đánh đồng với sự tham gia của công dân vào đời sống chính trị – xã hội bằng các công cụ trực tuyến chuyên dụng.
Ngoài quyền công dân số, Mossberger đặc biệt chú trọng đến việc xác định khái niệm công dân số, đây là những công dân sử dụng công nghệ số, thiết bị số để thực hiện trách nhiệm công dân của mình. Vì vậy, một đặc điểm nổi bật của quyền công dân số, theo ý tưởng của Mossberger là sự hiện diện của một công dân (người dùng trực tuyến) trong môi trường kỹ thuật số để nghiên cứu các thông tin pháp lý, chính trị và tích cực thể hiện vị thế công dân của mình trong đời sống xã hội và nhà nước.
Các nguyên tắc của quyền công dân số lần đầu tiên được Giáo sư Mike Ribble xác định: truy cập số, thương mại số, truyền thông số, hiểu biết về kỹ thuật số, nghi thức số, luật số, quyền và trách nhiệm số, sức khỏe và phúc lợi số, an ninh số. Hiện tại, quyền công dân số ở Nga hiện đại có nhiều đặc điểm chung với quyền công dân số trên toàn thế giới, chẳng hạn như sử dụng công nghệ có trách nhiệm và có đạo đức, bảo vệ quyền riêng tư và dữ liệu cá nhân cũng như thúc đẩy bảo mật trực tuyến. Tuy nhiên, ở nước Nga hiện đại cũng có một số đặc điểm nổi bật của quyền công dân số được hình thành bởi bối cảnh chính trị, xã hội và văn hóa của đất nước.
Một trong những đặc điểm đáng chú ý của quy định pháp lý về quyền công dân số ở Nga hiện đại là mức độ kiểm soát đáng kể của nhà nước đối với các nền tảng số và nội dung trực tuyến. Chính phủ đã ban hành một số luật và quy định liên quan đến phát triển công nghệ số và không gian số. Luật Liên bang “Về thông tin, công nghệ thông tin và bảo vệ thông tin” quy định các mối quan hệ phát sinh trong việc thực hiện quyền tìm kiếm, nhận, truyền, tạo lập và phân phối thông tin; ứng dụng công nghệ thông tin; bảo đảm an ninh thông tin. Luật cũng trao cho chính phủ quyền hạn rộng rãi để kiểm soát và điều chỉnh hoạt động trực tuyến. Cách tiếp cận như vậy có thể có ý nghĩa quan trọng đối với quyền công dân số ở Nga, bao gồm các vấn đề liên quan đến quyền tự do ngôn luận và tiếp cận thông tin.
Một đặc điểm đáng chú ý khác trong quy định pháp lý về quyền công dân số ở Nga là sự phổ biến của việc theo dõi trực tuyến của các cơ quan chính phủ. Chính phủ Nga đã thực hiện một số biện pháp để giám sát hoạt động trực tuyến, bao gồm yêu cầu các nhà cung cấp dịch vụ Internet lưu giữ dữ liệu người dùng trong thời gian dài và cho phép cơ quan thực thi pháp luật truy cập dữ liệu này mà không cần có lệnh. Điều này có thể có ý nghĩa quan trọng đối với quyền riêng tư kỹ thuật số và bảo vệ dữ liệu cá nhân.
Khung pháp lý về quyền công dân số ở Nga không phát triển như trường hợp của thể chế công dân truyền thống, đó là lý do tại sao nó liên tục được cải tiến và là chủ đề bị chỉ trích nhiều từ các tổ chức nhân quyền trong nước và quốc tế. I. A. Kravets nhấn mạnh rằng, việc phát triển chương trình liên bang trong lĩnh vực công dân số và luật liên bang về bảo đảm quyền công dân số chắc chắn đáng được quan tâm chặt chẽ trong không gian pháp lý của Nga.
4. Kết luận
Ngoài chính phủ số, tư pháp số và quyền công dân số còn có các nội dung khác để xây dựng nhà nước số, chẳng hạn, như: xây dựng quy tắc số, công nghệ bầu cử số, hệ thống kỹ thuật số của các hợp đồng nhà nước và thành phố. Hiện tại, nhà nước số đang được hình thành với tốc độ tích cực ở Nga. Nhu cầu chuyển đổi số trong hành chính công và đưa trí tuệ nhân tạo vào hoạt động công vụ là rõ ràng. Có thể nói rằng, chúng ta đã bước vào một giai đoạn kỹ thuật số mới, nơi những thay đổi đang diễn ra không chỉ trong phạm vi công mà còn trong tất cả các lĩnh vực hoạt động xã hội với việc sử dụng công nghệ thông tin và truyền thông.
Tài liệu tham khảo:
1. https://slh-journal.isu.ru/ru/article/file?id=575
