TS. Nguyễn Thị Kim Thoa
Học viện Hành chính và Quản trị công
ThS. Hồ Thị Mộng Tuyền
Phân hiệu Học viện Hành chính và Quản trị công tại thành phố Đà Nẵng
(Quanlynhanuoc.vn) – Không gian mạng ngày càng phát triển, các hoạt động tôn giáo cũng dịch chuyển mạnh mẽ lên môi trường số. Điều này đặt ra những thách thức mới trong công tác quản lý nhà nước về hoạt động tôn giáo, đặc biệt là việc cân bằng giữa tự do tín ngưỡng, tôn giáo và bảo đảm an ninh trật tự, an toàn xã hội trên không gian mạng. Trên cơ sở khái quát các kết quả đạt được của công tác quản lý nhà nước về hoạt động tôn giáo trên không gian mạng ở nước ta, bài viết đề xuất một số giải pháp nhằm tăng cường hơn nữa năng lực quản lý, ứng phó kịp thời với những diễn biến phức tạp của hoạt động tôn giáo trên không gian mạng ở Việt Nam trong thời gian tới.
Từ khóa: Giải pháp; quản lý nhà nước; hoạt động tôn giáo; không gian mạng, Việt Nam.
1. Đặt vấn đề
Không gian mạng đã trở thành một môi trường quan trọng cho các hoạt động văn hóa – xã hội, trong đó có hoạt động tôn giáo. Nhiều tổ chức, cá nhân tôn giáo đã và đang sử dụng không gian mạng để truyền bá giáo lý, tổ chức sinh hoạt tín ngưỡng, kết nối cộng đồng và thực hiện các hoạt động từ thiện, nhân đạo. Điều này đã mang lại những điều kiện thuận lợi giúp các tôn giáo tiếp cận được đông đảo tín đồ hơn, đặc biệt là giới trẻ và lan tỏa những giá trị tốt đẹp trong xã hội. Tuy nhiên, bên cạnh những tác động tích cực, tình hình vi phạm pháp luật trên không gian mạng liên quan đến tôn giáo diễn ra ngày một phức tạp, như: vụ việc trục lợi kinh tế, xuyên tạc giáo lý các tôn giáo, lôi kéo tín đồ cải đạo, truyền bá “đạo lạ” đi ngược lại với giá trị văn hóa truyền thống1. Trong bối cảnh đó, tăng cường quản lý nhà nước đối với hoạt động tôn giáo trên không gian mạng là yêu cầu cấp thiết không chỉ nhằm bảo đảm quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo của công dân mà còn nhằm giữ gìn an ninh trật tự, ổn định xã hội và bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng.
2. Quản lý nhà nước về hoạt động tôn giáo trên không gian mạng ở Việt Nam hiện nay
Một là, về xây dựng chính sách, văn bản pháp luật về quản lý hoạt động tôn giáo. Hiện nay, Nhà nước đã xây dựng và ban hành nhiều văn bản quy phạm pháp luật về quản lý hoạt động tôn giáo, như: Luật Tín ngưỡng, tôn giáo năm 2016; Nghị định số 162/2017/NĐ-CP ngày 30/12/2017 của Chính phủ quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật tín ngưỡng, tôn giáo; Nghị định số 95/2023/NĐ-CP ngày 29/12/2023 của Chính phủ về quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật Tín ngưỡng, tôn giáo; Luật Công nghệ thông tin năm 2006, Bộ luật Hình sự năm 2015; Luật Tiếp cận thông tin năm 2016, Luật An ninh mạng năm 2018. Những quy định này đã đem lại hiệu quả quan trọng trong việc quản lý hoạt động tôn giáo, tạo ra một khung pháp lý toàn diện, chặt chẽ nhưng vẫn bảo đảm quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo; đồng thời, giúp ngăn chặn việc phát tán thông tin sai lệch, xuyên tạc về tôn giáo hoặc các nội dung kích động, gây chia rẽ.
Hai là, về tổ chức bộ máy quản lý hoạt động tôn giáo và bảo đảm an ninh mạng: Ngày 26/02/2025, Bộ Dân tộc và Tôn giáo được thành lập thực hiện chức năng quản lý nhà nước về các ngành, lĩnh vực dân tộc, tín ngưỡng, tôn giáo2. Đây là bước quan trọng kiện toàn tổ chức bộ máy đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong bối cảnh mới ở Việt Nam. Nhiệm vụ của Bộ Dân tộc và Tôn giáo là cơ quan chủ trì thực hiện quản lý nhà nước về hoạt động tôn giáo, hướng dẫn cá nhân, tổ chức tôn giáo thực hiện đúng các quy định về hoạt động tôn giáo trên không gian mạng, phối hợp cùng các cơ quan chức năng xác minh khi có trường hợp vi phạm. Bộ Công an chịu trách nhiệm bảo đảm an ninh mạng, thực hiện điều tra, xử lý các hành vi lợi dụng tôn giáo chống phá Đảng, Nhà nước, triển khai định danh điện tử, truy vết hành vi vi phạm ẩn danh qua mạng. Bộ Khoa học và Công nghệ thực hiện thu thập thông tin, giám sát nội dung số, phát hiện, gỡ bỏ các nội dung độc hại… Bên cạnh đó, các tổ chức tôn giáo (Giáo hội Phật giáo Việt Nam, Hội đồng Giám mục Việt Nam, Hội thánh Tin lành…) phối hợp cùng cơ quan chức năng ban hành quy tắc truyền thông trong nội bộ, tổ chức kiểm tra, xử lý nội bộ tín đồ, chức sắc, nhà tu hành khi có hành vi vi phạm hoạt động trên không gian mạng.
Ba là, bảo đảm quyền tự do tôn giáo trên không gian mạng. Việt Nam là một quốc gia có hơn 26.5 triệu tín đồ (chiếm khoảng 27% dân số cả nước) thuộc 16 tôn giáo khác nhau. Nhà nước Việt Nam công nhận 36 tổ chức tôn giáo, cấp chứng nhận đăng ký hoạt động tôn giáo cho 4 tổ chức, 1 pháp môn tu hành thuộc 16 tôn giáo3. Ngoài ra, Việt Nam có khoảng 83 hiện tượng tôn giáo mới: tôn giáo mới ngoại nhập và hiện tượng tôn giáo mới nội sinh4. Hiện nay, công nghệ thông tin và mạng internet được các tổ chức, cá nhân tôn giáo sử dụng trong truyền giáo, phát triển đạo, sinh hoạt tôn giáo, sống đạo, quản đạo… Ví dụ, Phật giáo có hàng trăm website, kênh fanpage; youtube với hàng trăm nghìn người theo dõi5; đối với đạo Công giáo, Hội đồng Giám mục Việt Nam và tất cả các giáo phận, dòng tu đều có trang website, fanpage, youtube6… cho thấy, đời sống tôn giáo của tín đồ trên không gian mạng rất đa dạng, phong phú, như: “đi lễ online”, “cúng dường online”, “cúng giỗ online”, “từ thiện online”… Cùng với đó, khái niệm giáo sĩ người máy (robot clergy) cũng dần trở nên quen thuộc với các tổ chức tôn giáo và người tín đồ7. Đó là các buổi thuyết pháp trực tiếp tự động có sử dụng phần mềm chuyển văn bản thành giọng nói, ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trả lời giáo lý tôn giáo (như chatbot của các chùa Phật giáo)8.
Bốn là, công tác tín ngưỡng, tôn giáo được các cấp, các ngành trong hệ thống chính trị quan tâm, tham mưu thực hiện có hiệu quả. Kịp thời phát hiện và xử lý các hoạt động vi phạm pháp luật liên quan đến tín ngưỡng, tôn giáo, tạo sự đồng thuận trong chức sắc, tín đồ và quần chúng nhân dân. Công tác quản lý nhà nước về tín ngưỡng, tôn giáo bảo đảm tính hiệu lực, hiệu quả góp phần ổn định tình hình tín ngưỡng, tôn giáo trong cả nước. Chính quyền các cấp quan tâm, hướng dẫn các tổ chức tôn giáo hoạt động theo quy định của pháp luật.
Năm là, công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, công chức, viên chức làm công tác tôn giáo được tổ chức hàng năm. Cả nước đã tổ chức được 216 hội nghị tập huấn cho 28.100 lượt cán bộ, công chức làm công tác tín ngưỡng, tôn giáo9; đã kịp thời trang bị cho cán bộ, công chức làm công tác tín ngưỡng, tôn giáo kiến thức cơ bản; chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước về tín ngưỡng, tôn giáo; công tác quản lý nhà nước đối với tín ngưỡng, tôn giáo10; kỹ năng, nghiệp vụ, phương pháp tiếp cận, xử lý các vụ việc liên quan đến tín ngưỡng, tôn giáo; trao đổi kinh nghiệm và cách thức ứng xử đối với tôn giáo11. Thông qua đó, trình độ, năng lực công tác tín ngưỡng, tôn giáo của đội ngũ cán bộ, công chức được nâng lên. Nhờ vậy, việc hướng dẫn các tổ chức tôn giáo hoạt động tôn giáo bảo đảm kịp thời, đúng quy định của pháp luật đã góp phần bảo đảm quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo của người dân.
Sáu là, thanh tra, kiểm tra, giải quyết khiếu nại tố cáo và xử lý hành vi vi phạm pháp luật tôn giáo trên không gian mạng. Ngày 10/6/2016, Bộ Nội vụ đã ban hành Thông tư số 04/2016/TT-BNV hướng dẫn một số nội dung về thanh tra chuyên ngành trong lĩnh vực tôn giáo. Từ đó đến nay, công tác thanh tra, kiểm tra được thực hiện thường xuyên, liên tục, nhất là trong sinh hoạt tôn giáo… Trong một số trường hợp, việc thường xuyên quan tâm, hướng dẫn, chỉ đạo giải quyết kịp thời ngay từ cơ sở giúp chấn chỉnh được các hoạt động vi phạm sai trái, tạo được sự đồng thuận giữa chính quyền và tổ chức tôn giáo nói chung. Chẳng hạn như, liên quan tới hoạt động tu tập của một số cá nhân, trên các nền tảng mạng xã hội xuất hiện nhiều hình ảnh, đoạn video ghi lại cảnh người dân tập trung đông đúc cúng dường, đi theo… tạo ra nhiều dư luận trái chiều trong xã hội12.
Bên cạnh đó, cơ quan chuyên trách gửi công văn yêu cầu các tổ chức tôn giáo thẩm tra, xác minh và xử lý các phát ngôn, thuyết giảng của nhiều nhà tu hành trên các trang mạng, khi hoạt động thuyết pháp có biểu hiện không đúng với giáo lý, giáo luật, truyền thống văn hóa của tôn giáo và lịch sử của dân tộc13. Kết quả này đã góp phần xây dựng được môi trường số tích cực, hài hòa, bình đẳng, bảo đảm được quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo của cá nhân, quyền bình đẳng của các tôn giáo, đồng thời bảo vệ an ninh tôn giáo, phòng ngừa, xử lý việc lợi dụng vấn đề tín ngưỡng, tôn giáo để vi phạm pháp luật.
Bên cạnh những kết quả đạt được, quản lý nhà nước đối với hoạt động tôn giáo trên không gian mạng còn tồn tại một số hạn chế, như: thiếu quy định cụ thể về nội dung tôn giáo trên mạng (ví dụ: giảng pháp online, lễ nghi livestream); khó khăn trong xác minh hành vi vi phạm trên mạng (tà đạo, truyền bá mê tín, lợi dụng tôn giáo…), nhất là khi hoạt động qua nền tảng mạng xã hội của nước ngoài; hạn chế trong phối hợp liên ngành, liên tổ chức trong giải quyết một số vụ việc không kịp thời, như: vụ việc “Giáo hội Đức Chúa Trời Mẹ”, “Hội Thánh Đức Thánh Linh”… dẫn tới những sự phức tạp, kéo dài, ảnh hưởng tiêu cực đến hiệu lực quản lý nhà nước, sự đồng thuận, đoàn kết trong nhân dân; tốc độ phản bác các nội dung xuyên tạc, mê tín còn chậm so với tốc độ lan truyền14; xuất hiện cộng đồng cư dân tôn giáo trên không gian mạng, đây là thách thức không chỉ đối với cơ quan quản lý nhà nước về tôn giáo mà còn là thách thức đối với giáo hội15.
3. Giải pháp tăng cường quản lý nhà nước về hoạt động tôn giáo trên không gian mạng thời gian tới
Thứ nhất, tiếp tục nghiên cứu, hoàn thiện luật pháp liên quan tới hoạt động tôn giáo trên không gian mạng. Cần ban hành hướng dẫn cụ thể về một số hoạt động tôn giáo, như: giảng pháp trực tuyến, tổ chức lễ nghi online, quyên góp trực tuyến, lập fanpage/kênh chính thức. Bổ sung các điều khoảnquy định trách nhiệm của các bên liên quan khi cung cấp các thông tin tôn giáo, như: định danh, xác thực tài khoản của các cá nhân, tổ chức tôn giáo đối với cơ quan chức năng; đồng thời, rà soát, tích hợp, đồng bộ giữa các luật để tạo hành lang pháp lý rõ ràng trong quản lý nhà nước đối với hoạt động tôn giáo trên không gian mạng.
Thứ hai, cần tăng cường phối hợp giữa các bộ trong quản lý hoạt động tôn giáo trên không gian mạng. Vì vậy, các nhà phân phối mạng không những phải có ý thức về trách nhiệm trong cung cấp các thông tin mà cần phải chủ động, tích cực hơn nữa trong việc phối hợp với cơ quan chức năng trong việc xử lý các tình huống phức tạp, kịp thời ngăn chặn các hiện tượng cực đoan về tôn giáo trên mạng xã hội, tránh để xảy ra thành các “điểm nóng”, “khủng hoảng truyền thông”.
Thứ ba, phối hợp và phát huy các kênh truyền thông chính thống của các tổ chức, cơ quan, tôn giáo để lan toả thông tin chuẩn mực; đồng thời, chấn chỉnh các hành vi lệch chuẩn về tôn giáo trên không gian mạng. Từ đó, góp phần giảm thiểu các tác động tiêu cực, các hành vi lệch lạc nhằm xây dựng một môi trường không gian mạng lành mạnh, an toàn và chuẩn mực về tôn giáo.
Thứ tư, tăng cường phổ biến, tuyên truyền chủ trương của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước về hoạt động tôn giáo trên không gian mạng bằng nhiều hình thức mới phù hợp, như: sản xuất các video ngắn, infographic, podcast, livestream… có nội dung hấp dẫn, trực quan để thu hút sự chú ý và tăng cường khả năng tiếp thu của người dùng; mời các chuyên gia, cán bộ có thẩm quyền tham gia để giải đáp thắc mắc của người dân về các vấn đề liên quan đến tôn giáo trên không gian mạng; tạo ra các chuỗi podcast hoặc sách nói với nội dung chuyên sâu về chính sách, pháp luật tôn giáo, giúp người nghe có thể tiếp thu thông tin trong lúc di chuyển hoặc thực hiện các hoạt động khác.
Thứ năm, tăng cường kiểm tra, giám sát nội dung trên không gian mạng. Áp dụng chặt chẽ các chính sách quản lý, kiểm soát nội dung trên mạng để ngăn chặn việc phát tán thông tin sai lệch, kích động gây mất ổn định xã hội; đồng thời, bảo đảm không vi phạm quyền tự do ngôn luận và tôn giáo của người dùng mạng. Nâng cấp trung tâm giám sát an toàn không gian mạng quốc gia có phân nhánh nội dung tôn giáo – chính trị – xã hội. Ứng dụng AI vào phân tích dữ liệu lớn giúp nhận diện, phân tích, xử lý những nội dung vi phạm trên các nền tảng số.
Chú thích:
1. Quản lý nhà nước ra sao đối với hiện tượng lan truyền tà đạo trên mạng? https://congthuong.vn/quan-ly-nha-nuoc-ra-sao-doi-voi-hien-tuong-lan-truyen-ta-dao-tren-mang-365944.html.
2. Chính phủ (2025). Nghị định số 41/2025/NĐ-CP ngày 26/02/2025 về Quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Bộ Dân tộc và Tôn giáo.
3. Ban Tôn giáo Chính phủ (2023). Tôn giáo và chính sách tôn giáo ở Việt Nam. Sách trắng về tôn giáo, Hà Nội, tr. 8.
4. Ban Tôn giáo Chính phủ (2021). Tài liệu bồi dưỡng kiến thức, kỹ năng nghiệp vụ thông tin, tuyên truyền chính sách, pháp luật về tín ngưỡng, tôn giáo và công tác tín ngưỡng, tôn giáo theo quyết định số 219/QĐ-TTG ngày 21/02/2019 của Thủ tướng Chính phủ, Hà Nội, tr. 244.
5. Báo cáo tổng kết công tác phật sự nhiệm kỳ 2017 – 2022 của Ban thông tin truyền thông Trung ương Giáo hội Phật giáo Việt Nam. https://phatgiaodoisong.vn/toan-van-bao-cao-tong-ket-cong-tac-phat-su-nhiem-ky-2017-2022-ban-thong-tin-truyen-thong-tu-ghpgvn.
6. Danh sách trang web và mạng xã hội chính thức của Hội đồng Giám mục và các giáo phận tại Việt Nam. https://hdgmvietnam.com/chi-tiet/danh-sach-trang-web-va-mang-xa-hoi-chinh-thuc-cua-cac-giao-phan-viet-nam-42223.
7. Nguyễn Phú Lợi (2024). Sự biến đổi của tôn giáo Việt Nam trong bối cảnh toàn cầu hoá và cách mạng công nghiệp 4.0. H. NXB Thông tin và truyền thông, tr.384 – 886.
8. Ứng dụng Chatbot AI phục vụ Vesak 2025. https://tapchinghiencuuphathoc.vn/ung-dung-chatbot-ai-phuc-vu-vesak-2025.html.
9, 10, 11. Hội nghị về đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, công chức làm công tác tín ngưỡng, tôn giáo.https://moha.gov.vn/tin-tuc—su-kien/tin-hoat-dong-cua-bo-noi-vu/hoi-nghi-ve-dao-tao-boi-duong-can-bo-cong-chuc-lam-d610-t55421.html.
12. Tự do tín ngưỡng, tôn giáo trên không gian mạng. https://tcnn.vn/news/detail/63198/Tu-do-tin-nguong-ton-giao-tren-khong-gian-mang.html.
13. Lời nói không đúng chánh pháp, đó là phá pháp. https://thanhtra.com.vn/xa-hoi/doi-song/loi-noi-khong-dung-chanh-phap-do-la-pha-phap-226449.html.
14. Nhận diện và phản bác luận điệu xuyên tạc, chống phá chính sách tự do tín ngưỡng, tôn giáo ở Việt Nam qua một số “hiện tượng mạng” liên quan đến tôn giáo. https://www.tapchicongsan.org.vn/dau-tranh-phan-bac-cac-luan-dieu-sai-trai-thu-dich/chi-tiet/-/asset_publisher/YqSB2JpnYto9/content/nhan-dien-va-phan-bac-luan-dieu-xuyen-tac-chong-pha-chinh-sach-tu-do-tin-nguong-ton-giao-o-viet-nam-qua-mot-so-hien-tuong-mang-lien-quan-den-ton-giao
15. Hội nghị tập huấn, bồi dưỡng nghiệp vụ đối với cán bộ, công chức làm công tác tín ngưỡng, tôn giáo. https://moha.gov.vn/tintuc/Pages/listbnv.aspx?Cat=610&ItemID=56139].
Tài liệu tham khảo
1. Hoàng Thị Lan (2023). Nhận diện một số thủ đoạn lợi dụng vấn đề tôn giáo để chống phá Đảng, Nhà nước Việt Nam. Tạp chí Lý luận chính trị, số 539 (1/2023).
2. Nguyễn Phú Lợi (2022). Sự chuyển biến của tôn giáo Việt Nam trong bối cảnh toàn cầu hóa và cuộc cách mạng 4.0. H. NXB Thông tin và truyền thông.
3. Quốc hội (2015). Luật An toàn thông tin mạng. H. NXB Chính trị Quốc gia.
4. Quốc hội (2016). Luật tín ngưỡng, tôn giáo Việt Nam. H. NXB Chính trị Quốc gia.
5. Quốc hội (2018). Luật An ninh mạng. H. NXB Chính trị Quốc gia.
6. Nhận diện và phản bác luận điệu xuyên tạc, chống phá chính sách tự do tín ngưỡng, tôn giáo ở Việt Nam qua một số “hiện tượng mạng” liên quan đến tôn giáo. https://www.tapchicongsan.org.vn/dau-tranh-phan-bac-cac-luan-dieu-sai-trai-thu-dich/chi-tiet/-/asset_publisher/YqSB2JpnYto9/content/nhan-dien-va-phan-bac-luan-dieu-xuyen-tac-chong-pha-chinh-sach-tu-do-tin-nguong-ton-giao-o-viet-nam-qua-mot-so-hien-tuong-mang-lien-quan-den-ton-giao
7. Công tác quản lý và phát huy nguồn lực tôn giáo đối với Đạo Cao Đài trong phát triển bền vững vùng Nam Bộ. https://www.quanlynhanuoc.vn/2025/07/01/cong-tac-quan-ly-va-phat-huy-nguon-luc-ton-giao-doi-voi-dao-cao-dai-trong-phat-trien-ben-vung-vung-nam-bo.
