Đại úy Tống Văn Toàn – Hệ 2
Đại úy, ThS. Đỗ Thiện Diệu – Hệ 5
Học viện Chính trị, Bộ Quốc phòng
(Quanlynhanuoc.vn) – Trong bối cảnh hội nhập quốc tế sâu rộng, chuyển đổi số và những biến động phức tạp về chính trị – xã hội, việc nâng cao chuẩn mực đạo đức cách mạng cho thanh niên quân đội trở thành yêu cầu cấp thiết và có ý nghĩa chiến lược. Bài viết phân tích cơ sở lý luận và thực tiễn và đánh giá những thách thức của việc xây dựng chuẩn mực đạo đức cách mạng cho thanh niên quân đội. Từ đó, đề xuất một số giải pháp có tính khả thi, góp phần nâng cao chất lượng nguồn nhân lực trẻ trong quân đội, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới.
Từ khóa: Đạo đức cách mạng; thanh niên quân đội; giáo dục chính trị; chuyển đổi số.
1. Đặt vấn đề
Đạo đức cách mạng là một trong những giá trị nền tảng làm nên sức mạnh nội sinh của Quân đội nhân dân Việt Nam. Trong bối cảnh mới với sự phát triển mạnh mẽ của khoa học – công nghệ, kinh tế thị trường và không gian mạng, việc giữ gìn và phát huy chuẩn mực đạo đức cách mạng trong thanh niên quân đội là yêu cầu khách quan, có ý nghĩa chiến lược lâu dài. Để đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ cách mạng trong giai đoạn mới, cần phải có hệ thống giải pháp đồng bộ, hiệu quả nhằm nâng cao phẩm chất chính trị, đạo đức cho lực lượng này.
2. Cơ sở lý luận và thực tiễn về nâng cao chuẩn mực đạo đức cách mạng cho thanh niên quân đội trong kỷ nguyên mới
Đạo đức cách mạng là khái niệm được Chủ tịch Hồ Chí Minh định nghĩa rõ ràng từ rất sớm trong tiến trình xây dựng Đảng và quân đội. Theo Người, “Cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư” là những chuẩn mực đạo đức cơ bản của người cán bộ, đảng viên và người chiến sĩ cách mạng. Đó không chỉ là tiêu chuẩn đạo đức cá nhân mà là yếu tố tạo nên bản chất giai cấp, bản lĩnh chính trị và niềm tin của Nhân dân vào Đảng, vào lực lượng vũ trang cách mạng. Chủ tịch Hồ Chí Minh nhấn mạnh: “Người cách mạng phải có đạo đức, không có đạo đức thì dù tài giỏi mấy cũng không lãnh đạo được nhân dân”1.
Từ quan điểm trên có thể thấy, đạo đức cách mạng là một hệ thống các giá trị chuẩn mực xã hội, mang tính cách mạng, khoa học và nhân văn sâu sắc. Đạo đức cách mạng không chỉ bao gồm tư tưởng, lý tưởng sống mà còn biểu hiện cụ thể trong hành vi ứng xử, lối sống, tác phong làm việc, tinh thần trách nhiệm và ý thức vì tập thể. Trong Quân đội nhân dân Việt Nam, đạo đức cách mạng được kế thừa, phát triển trên nền tảng chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và truyền thống “Bộ đội Cụ Hồ”, kết tinh thành những phẩm chất cao đẹp: “Quân đội ta trung với Đảng, hiếu với dân, sẵn sàng chiến đấu, hy sinh vì độc lập, tự do của Tổ quốc, vì chủ nghĩa xã hội. Nhiệm vụ nào cũng hoàn thành, khó khăn nào cũng vượt qua, kẻ thù nào cũng đánh thắng”2.
Nghị quyết số 1657-NQ/QUTW ngày 20/12/2022 của Quân ủy Trung ương về đổi mới công tác giáo dục và đào tạo đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ xây dựng quân đội trong tình hình mới cũng khẳng định giáo dục và đào tạo trong quân đội là một trong những nhiệm vụ chính trị trọng tâm, quan trọng hàng đầu của cấp ủy, chỉ huy các cấp, là khâu then chốt, đột phá, quyết định đến chất lượng xây dựng đội ngũ cán bộ, nhân viên chuyên môn kỹ thuật, góp phần xây dựng Quân đội nhân dân Việt Nam cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại, tăng cường quốc phòng – an ninh và bảo vệ Tổ quốc. Nghị quyết cũng xác định mục tiêu chung: “Đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ, nhân viên chuyên môn kỹ thuật có bản lĩnh chính trị vững vàng tuyệt đối, trung thành với Đảng, Tổ quốc, nhân dân và chế độ xã hội chủ nghĩa, có phẩm chất đạo đức cách mạng, có kiến thức, năng lực toàn diện, chuyên nghiệp theo yêu cầu nhiệm vụ”.
Đối với thanh niên quân đội – lực lượng trẻ, xung kích, sáng tạo, việc xây dựng và nâng cao đạo đức cách mạng càng có ý nghĩa đặc biệt. Họ là những người kế tục sự nghiệp cách mạng, là tương lai của quân đội và đất nước. Trong quá trình thực hiện nhiệm vụ, thanh niên quân đội không chỉ cần có trình độ chuyên môn, kỹ thuật, tác chiến mà còn phải có bản lĩnh chính trị vững vàng, đạo đức cách mạng trong sáng để vượt qua mọi cám dỗ, tác động tiêu cực từ mặt trái của xã hội, nhất là trong môi trường đa chiều của không gian mạng hiện nay.
Ngoài ra, theo lý luận giáo dục học, hành vi đạo đức không hình thành một cách tự nhiên mà phải thông qua quá trình rèn luyện, trải nghiệm và được củng cố bằng các cơ chế tổ chức – quản lý – kiểm tra – giám sát. Do đó, để nâng cao chuẩn mực đạo đức cách mạng cho thanh niên quân đội, cần có hệ thống giải pháp mang tính chiến lược, khoa học, kết hợp giáo dục tư tưởng, tổ chức phong trào, gương mẫu cán bộ và môi trường văn hóa lành mạnh.
2.2. Xuất phát từ cơ sở thực tiễn
Trong những năm gần đây cho thấy, công tác giáo dục chính trị, tư tưởng, đạo đức lối sống trong quân đội nói chung và đối với thanh niên quân đội nói riêng đã đạt nhiều kết quả quan trọng. Các phong trào thi đua yêu nước, hoạt động “Học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh”, mô hình “Chi đoàn không có đoàn viên vi phạm kỷ luật”, “Ngày thứ bảy đạo đức”, “Thanh niên quân đội sống đẹp, sống có ích”… đã tạo môi trường thuận lợi để lớp trẻ trong quân đội rèn luyện phẩm chất đạo đức cách mạng.
Nhiều đơn vị đã tích cực đổi mới nội dung, phương pháp giáo dục, kết hợp giữa lý luận và thực tiễn, giữa giáo dục truyền thống với công nghệ hiện đại. Các hoạt động giao lưu, diễn đàn thanh niên, học tập gương người tốt – việc tốt, viết nhật ký làm theo lời Bác, Hội thi tìm hiểu về thân thế sự nghiệp Chủ tịch Hồ Chí Minh… đã trở thành kênh quan trọng để cổ vũ, lan tỏa các giá trị đạo đức tích cực. Vai trò của tổ chức Đoàn, của cán bộ chủ trì trong lãnh đạo, định hướng và giáo dục thanh niên cũng được củng cố vững chắc.
Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, vẫn tồn tại một số vấn đề đáng lo ngại, như: một bộ phận thanh niên quân đội còn mơ hồ về lý tưởng sống, có biểu hiện thực dụng, cá nhân chủ nghĩa, thiếu trách nhiệm trong học tập, rèn luyện và công tác; một số trường hợp vi phạm kỷ luật, đạo đức quân nhân, thậm chí có hành vi trái pháp luật, để lại hậu quả nghiêm trọng về mặt tư tưởng trong đơn vị. Có nhiều nguyên nhân của tình trạng này, song nổi bật là do tác động từ mặt trái của cơ chế thị trường, mạng xã hội; sự thiếu đồng bộ trong công tác giáo dục; sự buông lỏng quản lý của một số cấp chỉ huy; đặc biệt là việc chưa xác định rõ ràng những chuẩn mực đạo đức phù hợp với đặc điểm tâm lý, lứa tuổi của thanh niên trong thời đại mới.
Thực tiễn cũng cho thấy, việc giáo dục đạo đức cách mạng không thể dừng lại ở khẩu hiệu hay những buổi học chính trị khô khan, hình thức. Đạo đức cách mạng phải được thấm sâu vào từng hành vi, từng mối quan hệ, từng hoàn cảnh thực tế của người quân nhân. Nó cần được “sống động hóa” bằng những câu chuyện thực, việc làm cụ thể, hành vi gương mẫu của cán bộ và đặc biệt là sự tự giác tu dưỡng của mỗi thanh niên trong quân đội. Nếu không xây dựng được một hệ sinh thái đạo đức – tư tưởng vững mạnh, nguy cơ “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” từ trong nội bộ sẽ trở thành thách thức hiện hữu, ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng chiến đấu và khả năng hoàn thành nhiệm vụ của quân đội trong tương lai.
3. Thực trạng đạo đức cách mạng của thanh niên quân đội trong kỷ nguyên mới
Trong bối cảnh tình hình chính trị – xã hội trong nước và quốc tế có nhiều biến động phức tạp, việc giữ gìn và phát huy chuẩn mực đạo đức cách mạng cho thanh niên quân đội không chỉ là yêu cầu cấp thiết, mà còn là một trong những giải pháp then chốt để bảo đảm sự ổn định về chính trị, tư tưởng và tổ chức trong toàn quân. Để xây dựng được những giải pháp hiệu quả, cần đánh giá một cách khách quan, toàn diện về thực trạng đạo đức cách mạng của lực lượng thanh niên trong quân đội hiện nay trên cả mặt tích cực và hạn chế.
Trước hết, cần khẳng định đại đa số thanh niên quân đội hiện nay có lập trường bản lĩnh chính trị vững vàng, ý thức tổ chức kỷ luật cao, sẵn sàng nhận và hoàn thành tốt mọi nhiệm vụ được giao, kể cả trong điều kiện khắc nghiệt. Họ là lực lượng xung kích, dám nghĩ, dám làm, có trình độ, năng lực và có tinh thần đổi mới trong học tập, rèn luyện và công tác. Ngày nay, nhiều mô hình hay, cách làm sáng tạo trong giáo dục đạo đức cho thanh niên được triển khai thành công ở các đơn vị, như: mô hình “Lời Bác Hồ dạy ngày này năm xưa”, “Ngày thứ bảy đạo đức”, “Mỗi tuần một điều luật, mỗi ngày một câu hỏi pháp luật”, “Nhật ký làm theo lời Bác”, hay các phong trào thi đua “Thanh niên quân đội sống đẹp, sống có ích”… Hai là, nhiều đoàn viên, thanh niên tiêu biểu đã trở thành tấm gương sáng trong học tập và rèn luyện, góp phần tạo nên hình ảnh cao đẹp của người chiến sĩ cách mạng thời đại mới. Không ít chiến sĩ trẻ đã xung phong đi vào vùng sâu, vùng xa, tham gia giúp dân khắc phục hậu quả thiên tai, phòng, chống dịch bệnh, xây dựng nông thôn mới, làm sáng ngời phẩm chất “Bộ đội Cụ Hồ” trong lòng nhân dân. Đây chính là biểu hiện cụ thể, sinh động nhất của đạo đức cách mạng, là hành động vì nhân dân, vì đất nước, vì đồng chí, đồng đội. Ba là, sự chủ động của các tổ chức đoàn trong quân đội, trong việc đổi mới hình thức giáo dục đạo đức – từ học tập truyền thống sang tọa đàm, giao lưu, đối thoại, ứng dụng công nghệ số đã giúp việc truyền tải chuẩn mực đạo đức đến với thanh niên trở nên gần gũi, dễ tiếp nhận và hiệu quả hơn. Việc lồng ghép nội dung rèn luyện đạo đức vào huấn luyện kỹ thuật, công tác chiến đấu, văn hóa -văn nghệ, thể thao… đang được nhiều đơn vị thực hiện tốt.
Mặc dù đạt nhiều kết quả tích cực, song thực tế cho thấy, một bộ phận không nhỏ thanh niên quân đội có biểu hiện phai nhạt lý tưởng, dao động lập trường, suy giảm ý thức đạo đức cách mạng. Trong một số trường hợp cụ thể, các vi phạm kỷ luật, sai phạm về lối sống, hành vi ứng xử không đúng mực vẫn xảy ra, gây ảnh hưởng tiêu cực đến uy tín của đơn vị và hình ảnh người quân nhân cách mạng, như: thiếu tinh thần trách nhiệm, tư tưởng ỷ lại, đối phó trong thực hiện nhiệm vụ; sống thực dụng, thiếu lý tưởng, coi nhẹ truyền thống và lịch sử cách mạng; lạm dụng mạng xã hội, tiếp nhận thông tin thiếu chọn lọc, thậm chí chia sẻ hoặc tương tác với các nội dung sai trái, phản cảm; một số có lối sống buông thả, coi thường quy tắc tổ chức, sinh hoạt thiếu lành mạnh (vi phạm quy định trong sử dụng rượu bia, cờ bạc, bạo lực mạng, mê tín dị đoan…); có trường hợp chiến sĩ trẻ vi phạm kỷ luật nghiêm trọng: đào ngũ, chống lệnh, xúc phạm cấp trên, đánh nhau, tự ý vắng mặt không lý do kéo dài… Những hiện tượng trên, dù chưa phổ biến nhưng mang tính cảnh báo rõ ràng, nếu không được ngăn chặn và chấn chỉnh kịp thời, sẽ tác động tiêu cực đến môi trường trong quân đội, làm suy yếu nền tảng chính trị, tư tưởng, ảnh hưởng đến chất lượng, hiệu quả huấn luyện, sẵn sàng chiến đấu và xây dựng đơn vị vững mạnh toàn diện.
Nguyên nhân của những tồn tại là do: (1) Nguyên nhân khách quan do môi trường xã hội có nhiều biến động tiêu cực; mặt trái của kinh tế thị trường và mạng xã hội tác động mạnh đến nhận thức của người trẻ; các thế lực thù địch tăng cường chống phá bằng hình thức mềm, len lỏi vào đời sống tư tưởng của thanh niên thông qua truyền thông số. (2) Nguyên nhân chủ quan đến từ một số đơn vị chưa thực sự quan tâm đúng mức đến công tác giáo dục đạo đức cách mạng; phương pháp giáo dục còn cứng nhắc, thiếu sinh động, chưa sát đặc điểm tâm lý lứa tuổi; tổ chức Đoàn chưa phát huy hết vai trò trong nắm bắt tư tưởng, định hướng hành vi; một bộ phận cán bộ, đảng viên chưa thực sự gương mẫu về đạo đức, lối sống, lời nói chưa đi đôi với việc làm.
4. Một số thách thức đặt ra
Bước vào kỷ nguyên mới – thời đại cách mạng công nghiệp 4.0, chuyển đổi số toàn diện, hội nhập quốc tế sâu rộng, đất nước ta đang đứng trước những thời cơ và thách thức đan xen, trong đó Quân đội nhân dân Việt Nam phải vừa tiếp tục khẳng định vai trò nòng cốt trong bảo vệ Tổ quốc, vừa thích ứng nhanh với những thay đổi về công nghệ, nhận thức xã hội và xu hướng toàn cầu hóa. Trong bối cảnh đó, việc xây dựng, giữ gìn và phát huy chuẩn mực đạo đức cách mạng cho thanh niên quân đội đang phải đối mặt với nhiều thách thức nghiêm trọng, cả về khách quan lẫn chủ quan.
Một là, tác động đa chiều từ môi trường xã hội – văn hóa – truyền thông.
Thực tế cho thấy, môi trường xã hội hiện đại đang ngày càng trở nên phức tạp, nhiều giá trị đạo đức truyền thống bị xói mòn, thay thế bởi lối sống thực dụng, cá nhân chủ nghĩa, thích hưởng thụ và thiếu trách nhiệm cộng đồng. Các trào lưu văn hóa ngoại lai, độc hại dễ dàng len lỏi vào từng cá nhân thông qua các nền tảng mạng xã hội, nền tảng giải trí số. Một bộ phận thanh niên, trong đó có thanh niên quân đội, có xu hướng “lười tư duy”, “lười phản biện”, dễ bị cuốn vào các trào lưu thiếu chọn lọc, thậm chí sa đà vào những nội dung phản văn hóa, phản động mà không nhận ra.
Đặc biệt, các thế lực thù địch luôn lợi dụng không gian mạng để tuyên truyền những luận điệu xuyên tạc, bịa đặt về lịch sử, bôi nhọ lãnh tụ, phủ nhận vai trò lãnh đạo của Đảng và bản chất cách mạng của Quân đội nhân dân Việt Nam. Chúng tấn công trực diện vào giới trẻ – những người đang trong quá trình hoàn thiện nhận thức, dễ bị lôi kéo khi thiếu bản lĩnh và nền tảng đạo đức vững chắc. Trong môi trường đó, nếu thanh niên quân đội không được trang bị “lá chắn tư tưởng” đủ mạnh, rất dễ rơi vào tình trạng hoang mang, dao động, thậm chí phản bội lại lý tưởng cách mạng.
Hai là, tác động của cơ chế thị trường, toàn cầu hóa và phân hóa giá trị.
Cơ chế thị trường và hội nhập quốc tế tạo ra cơ hội tiếp cận tri thức mới, kỹ năng mới, đồng thời tạo ra sự phân hóa giá trị sâu sắc trong xã hội. Nhiều thanh niên chạy theo chủ nghĩa thành công nhanh, thành công bằng mọi giá – đánh đổi đạo đức để mưu cầu lợi ích cá nhân. Trong môi trường quân đội – nơi đề cao kỷ luật, trách nhiệm và tập thể, tư duy này nếu không được kiểm soát sẽ làm suy giảm tinh thần phục vụ, lòng yêu nước và đạo đức quân nhân. Bên cạnh đó, quá trình toàn cầu hóa khiến thanh niên tiếp xúc với hệ giá trị đa chiều, thậm chí mâu thuẫn với chuẩn mực đạo đức cách mạng truyền thống. Sự nhầm lẫn giữa “cá nhân” và “cá nhân chủ nghĩa”, giữa “tự do tư tưởng” và “phản biện vô nguyên tắc” là một thực tế diễn ra ở không ít người trẻ. Nếu không được định hướng rõ ràng, rất có thể dẫn đến tình trạng “phai nhạt lý tưởng”, “tự diễn biến” âm thầm trong nội bộ.
Ba là, tác động từ chính nội tại tổ chức – đơn vị quân đội.
Một thực tế cần thẳng thắn nhìn nhận là không ít đơn vị vẫn còn coi nhẹ công tác giáo dục đạo đức, chính trị tư tưởng. Nội dung giáo dục còn khô cứng, hình thức xa rời thực tiễn và tâm lý người trẻ. Cách tổ chức sinh hoạt chính trị còn nặng tính khẩu hiệu, mệnh lệnh, thiếu chiều sâu, thiếu tính tương tác, khiến người học tiếp nhận một cách thụ động, đối phó. Đặc biệt, nếu cán bộ chủ trì, cán bộ Đoàn thiếu sự gương mẫu trong lối sống, sinh hoạt và phong cách chỉ huy thì việc giáo dục đạo đức cho thanh niên sẽ mất đi tính thuyết phục. Có hiện tượng “trên nói, dưới không nghe”; người truyền đạt không làm gương, người học không tôn trọng. Điều đó khiến quá trình xây dựng đạo đức cách mạng bị xói mòn ngay từ chính môi trường mà nó phải được nuôi dưỡng và phát triển.
Bốn là, tác động từ đặc điểm tâm lý, lứa tuổi thanh niên.
Thanh niên quân đội đang trong độ tuổi chuyển tiếp từ giai đoạn hình thành nhân cách sang giai đoạn ổn định nhận thức – hành vi. Đây là lứa tuổi bộc lộ nhiều đặc điểm, như: hiếu thắng, dễ xúc động, dễ bị tác động bởi tập thể, nhưng cũng là lứa tuổi giàu hoài bão, khao khát cống hiến và sẵn sàng hy sinh. Nếu không được quan tâm đúng mức, không có môi trường giáo dục phù hợp, thì chính những đặc điểm này lại trở thành điểm yếu, khiến thanh niên dễ rơi vào trạng thái tâm lý tiêu cực, lệch chuẩn hành vi đạo đức. Một số biểu hiện tiêu cực có thể kể đến, như: thờ ơ với các giá trị cách mạng, không còn hứng thú với hoạt động chính trị – tư tưởng; quan tâm quá mức đến đời sống cá nhân, thiếu tinh thần tập thể; chạy theo hình thức bên ngoài (trang phục, vóc dáng, khuôn mặt, làn da, mái tóc…) mà xem nhẹ phẩm chất chính trị – đạo đức. Đây là những biểu hiện báo động cần có sự vào cuộc đồng bộ của các cấp, các ngành trong Quân đội để kịp thời điều chỉnh.
5. Đề xuất một số giải pháp
Trước những thách thức và hạn chế, việc nâng cao chuẩn mực đạo đức cách mạng cho thanh niên quân đội cần được thực hiện một cách đồng bộ, toàn diện và lâu dài. Giải pháp không chỉ là những hành động mang tính tức thời mà phải gắn với chiến lược xây dựng nhân cách người quân nhân cách mạng, trong đó đạo đức là yếu tố gốc rễ. Dưới đây là 5 nhóm giải pháp cơ bản, thiết thực và khả thi nhằm nâng cao đạo đức cách mạng cho thanh niên quân đội trong bối cảnh kỷ nguyên mới.
Thứ nhất, đổi mới, nâng cao chất lượng giáo dục chính trị – tư tưởng, đạo đức cách mạng.
Giáo dục tư tưởng, đạo đức là nền tảng của quá trình hình thành nhân cách người quân nhân cách mạng. Tuy nhiên, nội dung giáo dục cần được cải tiến mạnh mẽ cả về hình thức và phương pháp: (1) Nội dung giáo dục phải ngắn gọn, thực tiễn, tập trung vào các giá trị phẩm chất cốt lõi của đạo đức cách mạng, như: lòng trung thành tuyệt đối với Đảng, trung thực, khiêm tốn, cần, kiệm, liêm, chính, tinh thần cống hiến, ý thức cộng đồng và trách nhiệm xã hội. (2) Phương pháp giáo dục cần sinh động hóa, cá thể hóa và đa dạng hóa: kết hợp giữa học tập chính khóa với tọa đàm, kể chuyện, sân khấu hóa, phim tài liệu, clip ngắn, ứng dụng công nghệ 4D, podcast, các nền tảng mạng nội bộ để tăng sự tương tác và chủ động tiếp thu của thanh niên. (3) Phải gắn nội dung đạo đức với những tình huống thực tế mà thanh niên gặp phải trong cuộc sống, đơn vị và trên không gian mạng, như: xử lý thông tin xuyên tạc trên mạng xã hội, phản ứng với văn hóa lệch chuẩn, đấu tranh với thói ích kỷ, vô cảm trong đơn vị…
Thứ hai, tăng cường vai trò nêu gương của cán bộ, đảng viên trong đơn vị.
Trong quân đội, hành vi của cán bộ chủ trì, cán bộ Đảng, cán bộ Đoàn có ảnh hưởng mạnh đến nhận thức và thái độ của chiến sĩ. Do đó, để giáo dục đạo đức hiệu quả, cần làm rõ vai trò nêu gương của cán bộ các cấp, mỗi cán bộ phải tự giác tu dưỡng đạo đức, không ngừng học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh. Mọi hành vi ứng xử, sinh hoạt, phát ngôn đều phải mẫu mực và chuẩn mực.Các đơn vị cần đưa tiêu chí đạo đức vào công tác đánh giá, phân loại cán bộ, đảng viên hằng tháng, hằng quý và hằng năm. Cán bộ nào vi phạm đạo đức dù không vi phạm pháp luật cũng cần được nhắc nhở, xử lý phù hợp. Tổ chức có hiệu quả các hoạt động “Cán bộ đồng hành cùng chiến sĩ”, “Cán bộ nghe chiến sĩ nói” nhằm tăng sự chia sẻ, thấu hiểu giữa các cấp; qua đó, tạo môi trường giáo dục đạo đức tự nhiên, không áp đặt.
Thứ ba, phát huy vai trò tổ chức Đoàn trong giáo dục và rèn luyện đạo đức cách mạng.
Tổ chức Đoàn là người bạn gần gũi, tin cậy của thanh niên. Trong môi trường quân đội, Đoàn không chỉ tổ chức phong trào mà còn là hạt nhân giáo dục đạo đức hiệu quả nhất. Do vậy, đổi mới nội dung hoạt động Đoàn theo hướng thiết thực, hấp dẫn, gắn với nhu cầu rèn luyện của thanh niên như các mô hình:“Lời Bác Hồ dạy ngày này năm xưa”, “Ngày thứ bảy đạo đức”, “Mỗi tuần một điều luật, mỗi ngày một câu hỏi pháp luật”, “Nhật ký làm theo lời Bác” hay các phong trào thi đua “Thanh niên quân đội sống đẹp, sống có ích”, “Tự soi – tự sửa”, “Chi đoàn 3 không: không vi phạm kỷ luật – không vô cảm – không sống ảo”… Xây dựng cơ sở dữ liệu các tấm gương tiêu biểu về đạo đức để tuyên truyền nội bộ; tổ chức các cuộc thi kể chuyện, sáng tác thơ, văn, clip ngắn với chủ đề về đạo đức thanh niên quân đội và phát huy vai trò của đoàn viên trong giám sát, phản biện nội bộ, phát hiện kịp thời những biểu hiện lệch chuẩn về đạo đức và hành vi, đấu tranh ngay từ đầu.
Thứ tư, tạo dựng môi trường đơn vị lành mạnh, chính quy, văn hóa cao.
Đạo đức không hình thành trong môi trường lộn xộn, thiếu kỷ luật. Do đó, xây dựng môi trường đơn vị chính quy – mẫu mực – văn hóa chính là tiền đề để thanh niên tự giác rèn luyện đạo đức cách mạng. Vì vậy, cần duy trì nền nếp sinh hoạt chính trị, văn hóa, văn nghệ, thể thao để thanh niên được giải tỏa tâm lý, phát huy năng lực và gắn bó với đơn vị, đồng thời kết hợp giữa rèn luyện đạo đức trong huấn luyện, sẵn sàng chiến đấu, hành quân dã ngoại, làm công tác dân vận – những hoạt động giàu giá trị nhân văn, giáo dục và xây dựng “không gian văn hóa quân sự” với các biểu tượng, hình ảnh, khẩu hiệu về đạo đức cách mạng để tạo sự thẩm thấu tự nhiên trong đơn vị.
Thứ năm, sử dụng công nghệ số để lan tỏa chuẩn mực đạo đức.
Trong kỷ nguyên số, nơi thanh niên tiếp cận thông tin chủ yếu qua nền tảng trực tuyến, việc ứng dụng công nghệ để giáo dục đạo đức là yêu cầu tất yếu. Vì vậy, cấp ủy, chỉ huy, đội ngũ cán bộ Đoàn cần xây dựng nền tảng truyền thông nội bộ dành riêng cho thanh niên quân đội, gồm: chuyên mục gương người tốt – việc tốt, bản tin đạo đức quân nhân, video ngắn về các chuẩn mực ứng xử văn hóa – đạo đứccuối ngày, hằng tuần và hằng tháng tổ chức cho bộ đội xem và nghe… Tổ chức các cuộc thi trực tuyến về đạo đức Hồ Chí Minh, lý tưởng sống người lính trẻ, phê bình hành vi lệch chuẩn trên không gian mạng… Đồng thời, kết hợp giữa công nghệ với tương tác xã hội: các chiến dịch “Lan tỏa việc tốt”, “Chia sẻ hành động đẹp”, “Nói không với vô cảm”, “Cân bằng cuộc sống”, giúp tạo cộng đồng đạo đức số trong quân đội.
Trong kỷ nguyên mới – nơi hội tụ cả thời cơ phát triển và những thách thức gay gắt về tư tưởng, đạo đức, văn hóa, việc nâng cao chuẩn mực đạo đức cách mạng cho thanh niên quân đội không chỉ là một nhiệm vụ cấp thiết mang tính chiến lược, mà còn là điều kiện sống còn để xây dựng lực lượng Quân đội nhân dân Việt Nam “cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại”. Quá trình nâng cao đạo đức cách mạng không chỉ thể hiện ở việc giảm thiểu các vi phạm, tăng tỷ lệ chiến sĩ tiên tiến, mà còn thể hiện ở sự bền vững trong niềm tin chính trị, lòng trung thành tuyệt đối với Đảng, sự vững vàng trong thử thách và hành vi ứng xử văn minh, nhân văn, chuẩn mực của người quân nhân cách mạng trong thời đại mới. Đây không chỉ là nhiệm vụ chính trị mà còn là biểu hiện sinh động nhất của truyền thống “Bộ đội Cụ Hồ” -hình tượng người chiến sĩ trong lòng dân tộc – trường tồn cùng lịch sử.
Chú thích:
1. Hồ Chí Minh toàn tập (2011). Tập 5. H. NXB Chính trị quốc gia, tr. 292.
2. Hồ Chí Minh toàn tập (2011). Tập 14. H. NXB Chính trị quốc gia, tr. 435.
Tài liệu tham khảo:
1. Ban Tuyên giáo Trung ương (2023). Hướng dẫn học tập chuyên đề đạo đức Hồ Chí Minh năm 2023. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật.
2. Nguyễn Văn Bình (2022). Thanh niên quân đội trong thời đại số: Những vấn đề đặt ra và định hướng giải pháp. Tạp chí Quốc phòng toàn dân, số 10/2022.
3. Bộ Chính trị (2024). Quy định số 144‑QĐ/TW ngày 09/5/2024 về chuẩn mực đạo đức cách mạng của cán bộ, đảng viên giai đoạn mới.
4. Đảng Cộng sản Việt Nam (2021). Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần XIII. Tập I, II. H. NXB Chính trị Quốc gia Sự thật.
5. Quân ủy Trung ương (2022). Nghị quyết số 1657-NQ/QUTW ngày 20/12/2022 về đổi mới công tác giáo dục đào tạo đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ xây dựng quân đội trong tình hình mới, tr. 9.
6. Trần Văn Tuyến (2021). Một số giải pháp giáo dục đạo đức cách mạng cho thanh niên quân đội hiện nay. Tạp chí Giáo dục Lý luận, số 319/2021.
7. Hội thảo về chiến lược phát triển giáo dục và đào tạo trong Quân đội giai đoạn 2021 – 2030, tầm nhìn đến năm 2045. https://www.mod.gov.vn/vn/chi-tiet/sa-ttsk/sa-tt-qpan/71bb1d60-4781-462b-a702-fd746d01606d.
