Trần Thị Lệ Hằng
Xã Chơn Thành, tỉnh Đồng Nai
(Quanlynhanuoc.vn) – Đội ngũ cán bộ, công chức giữ vai trò trung tâm trong hệ thống hành chính nhà nước, quyết định trực tiếp đến hiệu lực, hiệu quả hoạt động của bộ máy chính quyền các cấp. Trong bối cảnh cả nước thực hiện chủ trương sắp xếp tổ chức bộ máy, sáp nhập làm thay đổi quy mô địa bàn, chức năng, nhiệm vụ và yêu cầu cao hơn đối với công chức cấp xã về trình độ, năng lực, phẩm chất, kỹ năng và khả năng thích ứng. Trên cơ sở phân tích thực trạng tổ chức bộ máy và đội ngũ công chức cấp xã tại tỉnh Đồng Nai, bài viết đề xuất một số giải pháp về thể chế, nhân sự, phân cấp và điều kiện bảo đảm để nâng cao chất lượng đội ngũ công chức cấp xã, góp phần xây dựng nền hành chính hiệu lực, hiệu quả, phục vụ nhân dân và thúc đẩy phát triển bền vững ở địa phương.
Từ khóa: Đội ngũ công chức, công chức cấp xã, sáp nhập đơn vị hành chính, hiệu lực, hiệu quả bộ máy, tỉnh Đồng Nai.
1. Đặt vấn đề
Trong hệ thống hành chính quốc gia, đội ngũ công chức cấp xã giữ vai trò đặc biệt quan trọng trong bộ máy chính quyền địa phương. Đây là lực lượng trực tiếp tổ chức thực hiện các chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách và pháp luật của Nhà nước đến với người dân, đồng thời là cầu nối giữa Đảng, Nhà nước với Nhân dân ở cơ sở – nơi diễn ra các hoạt động quản lý hành chính thường xuyên, gắn bó mật thiết với đời sống dân sinh.
Hiện nay, việc sắp xếp, sáp nhập đơn vị hành chính cấp xã đang được triển khai mạnh mẽ trên phạm vi toàn quốc nhằm thực hiện chủ trương lớn của Đảng và Nhà nước về tinh gọn bộ máy, tinh giản biên chế, nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của chính quyền địa phương. Quá trình này xuất phát từ yêu cầu thực tiễn khi nhiều đơn vị hành chính cấp xã chưa đạt tiêu chuẩn về quy mô dân số và diện tích theo quy định, dẫn đến việc phân tán nguồn lực, hiệu quả quản lý thấp và làm hạn chế chất lượng phục vụ nhân dân.
Trong bối cảnh đó, yêu cầu xây dựng đội ngũ công chức cấp xã có phẩm chất chính trị vững vàng, năng lực chuyên môn đáp ứng yêu cầu cải cách hành chính, kỹ năng hành chính phù hợp và khả năng thích ứng linh hoạt với sự thay đổi về tổ chức bộ máy là hết sức cấp thiết. Đây chính là yếu tố then chốt nhằm nâng cao chất lượng quản trị địa phương, thúc đẩy phát triển bền vững, đồng thời bảo đảm sự ổn định và hiệu quả trong hoạt động của chính quyền cơ sở sau sáp nhập.
2. Cơ sở lý luận về công chức cấp xã
Công chức cấp xã là những người làm việc tại Ủy ban nhân dân (UBND) cấp xã (gồm xã, phường, thị trấn), đảm nhiệm các chức danh chuyên môn theo quy định, được tuyển dụng, bổ nhiệm vào ngạch công chức, hưởng lương từ ngân sách nhà nước và thực hiện chức năng quản lý nhà nước tại địa phương theo quy định của pháp luật. Theo Điều 2 Luật Cán bộ, công chức năm 2008 (sửa đổi, bổ sung năm 2019), công chức cấp xã là những người không giữ chức vụ lãnh đạo, quản lý, làm việc trong UBND cấp xã và được hưởng lương từ ngân sách nhà nước.
Theo quy định pháp luật hiện hành, đội ngũ công chức cấp xã bao gồm các chức danh chuyên môn: Trưởng Công an xã; Chỉ huy trưởng Ban Chỉ huy Quân sự; Văn phòng – Thống kê; Địa chính – Xây dựng – Đô thị và Môi trường; Tài chính – Kế toán; Tư pháp – Hộ tịch; Văn hóa – Xã hội. Cụ thể, theo Nghị định số 92/2009/NĐ-CP ngày 22/10/2009 của Chính phủ về chức danh, số lượng, một số chế độ, chính sách đối với cán bộ, công chức ở xã, phường, thị trấn và những người hoạt động không chuyên trách ở cấp xã (được sửa đổi, bổ sung bởi Nghị định số 34/2019/NĐ-CP ngày 24/4/2019 của Chính phủ), công chức cấp xã đảm nhiệm các chức năng, nhiệm vụ sau:
Công chức Văn phòng – Thống kê: tham mưu tổng hợp, quản lý văn thư, lưu trữ, hành chính và công tác thống kê của địa phương;
Công chức Địa chính – Xây dựng – Môi trường: thực hiện quản lý nhà nước về đất đai, xây dựng, tài nguyên và môi trường;
Công chức Tài chính – Kế toán: phụ trách tham mưu về quản lý tài chính, ngân sách và công tác kế toán của xã;
Công chức Tư pháp – Hộ tịch: thực hiện công tác hộ tịch, chứng thực, hòa giải ở cơ sở và phổ biến, giáo dục pháp luật;
Công chức Văn hóa – Xã hội: phụ trách các lĩnh vực văn hóa, thông tin, thể thao, y tế, giáo dục, dân số và gia đình;
Công chức Lao động – Thương binh và Xã hội: đảm nhiệm chính sách đối với người có công, an sinh xã hội, lao động và việc làm;
Chỉ huy trưởng Ban Chỉ huy Quân sự: phụ trách công tác quốc phòng, quân sự địa phương.
Với hệ thống chức danh tương ứng cùng chức năng, nhiệm vụ như trên, đội ngũ công chức cấp xã có vai trò đặc biệt quan trọng trong việc tham mưu, giúp việc cho Chủ tịch UBND cấp xã tổ chức quản lý nhà nước tại địa phương; triển khai, hướng dẫn và thực hiện các chủ trương, chính sách, pháp luật của Nhà nước; thực hiện nhiệm vụ quản lý hành chính, cung cấp dịch vụ công và giải quyết các công việc thường xuyên tại cơ sở góp phần bảo đảm hiệu quả hoạt động của chính quyền cấp xã.
Trong điều kiện các đơn vị hành chính cấp xã được sáp nhập theo hướng mở rộng quy mô dân số, diện tích và chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của chính quyền địa phương, yêu cầu đặt ra đối với đội ngũ công chức cấp xã là phải có sự thay đổi về chất lượng, năng lực và phương thức làm việc. Việc xây dựng, củng cố và phát triển đội ngũ công chức cấp xã đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ mới là nhiệm vụ cấp bách, mang ý nghĩa chiến lược trong bối cảnh hiện nay.
3. Thực tiễn đội ngũ công chức cấp xã trên địa bàn tỉnh Đồng Nai
Hiện nay, cả nước có tổng cộng 10.035 đơn vị hành chính cấp xã, bao gồm xã, phường và thị trấn. Số lượng công chức cấp xã được bố trí tùy thuộc vào phân loại đơn vị hành chính và quy mô dân cư, theo quy định tại Nghị định số 33/2023/NĐ-CP ngày 10/6/2023 của Chính phủ. Cụ thể: phường loại I được bố trí tối đa 23 công chức; phường loại II là 21 công chức; phường loại III là 19 công chức. Đối với xã và thị trấn: loại I là 22 công chức, loại II là 20 công chức, loại III là 18 công chức. Như vậy, theo quy định hiện hành, tổng số lượng công chức cấp xã, phường, thị trấn trên toàn quốc là rất lớn, tạo áp lực không nhỏ cho công tác quản lý và sử dụng nguồn nhân lực hành chính tại cơ sở.
Tỉnh Đồng Nai trước khi sáp nhập có tổng diện tích tự nhiên trên 6.873 km², quy mô dân số khoảng 1,14 triệu người, với 11 đơn vị hành chính cấp huyện và 111 đơn vị hành chính cấp xã. Theo số liệu thống kê, hiện toàn tỉnh có 2.554 viên chức đang làm việc tại các đơn vị sự nghiệp công lập cấp huyện (không bao gồm viên chức ngành giáo dục); 735 công chức cấp huyện và tổng số cán bộ, công chức, viên chức, người hoạt động không chuyên trách cấp xã là 2.322 người, trong đó có 1.159 cán bộ và 1.163 công chức.
Thực hiện Nghị quyết số 18-NQ/TW ngày 25/10/2017 của Hội nghị Trung ương 6 (khóa XII) về tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả; cùng với Nghị quyết số 60-NQ/TW ngày 12/4/2025 của Ban Chấp hành Trung ương về tổ chức chính quyền địa phương theo hướng hai cấp (cấp tỉnh và cấp xã) và Nghị quyết số 202/2025/QH15 ngày 12/6/2025 của Quốc hội (khóa XV), việc sáp nhập đơn vị hành chính cấp xã đang được triển khai quyết liệt, đồng bộ trên toàn quốc. Theo đó, tỉnh Đồng Nai và tỉnh Đồng Nai được sắp xếp thành tỉnh Đồng Nai mới với diện tích tự nhiên là 12.737,18km2, quy mô dân số là 4.491.408 người; đồng thời chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của chính quyền cấp xã cũng được mở rộng đáng kể.
Theo dự thảo Đề án sắp xếp đơn vị hành chính cấp xã của tỉnh, sau sáp nhập, toàn tỉnh sẽ còn lại 42 đơn vị hành chính cấp xã, gồm 8 phường và 34 xã, giảm 69 đơn vị so với trước, tương ứng tỷ lệ giảm 62,16%.
Việc thực hiện mô hình chính quyền hai cấp (tỉnh và xã), chấm dứt hoạt động của cấp huyện từ ngày 01/7/2025 theo định hướng mới, kéo theo sự điều chỉnh, sắp xếp lại đội ngũ cán bộ, công chức cấp huyện. Một bộ phận cán bộ, công chức cấp huyện sẽ được bố trí lại, chuyển về làm việc tại cấp xã. Trong bối cảnh đó, việc kiện toàn tổ chức, bố trí và nâng cao chất lượng đội ngũ công chức làm việc tại UBND cấp xã trên địa bàn Đồng Nai, trở thành nhiệm vụ cấp thiết nhằm bảo đảm thực hiện tốt chức năng, nhiệm vụ trong tình hình mới, đáp ứng yêu cầu quản lý nhà nước và phục vụ người dân ngày càng cao.
4. Giải pháp nâng cao chất lượng hoạt động của công chức cấp xã trong tình hình mới sau sáp nhập đơn vị hành chính các cấp
Việc sắp xếp, sáp nhập các đơn vị hành chính là một chủ trương lớn của Đảng và Nhà nước nhằm tinh gọn tổ chức bộ máy, nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của chính quyền địa phương và tạo động lực mới cho phát triển kinh tế – xã hội. Đây cũng là cơ hội để tái cơ cấu, kiện toàn đội ngũ công chức, đồng thời đặt ra yêu cầu cấp thiết về việc nâng cao chất lượng hoạt động của đội ngũ công chức cấp xã – lực lượng trực tiếp thực thi chính sách, pháp luật và cung cấp dịch vụ hành chính công tại cơ sở.
Thứ nhất, việc nâng cao chất lượng đội ngũ công chức cấp xã cần bám sát chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng và pháp luật của Nhà nước về công tác cán bộ. Việc sắp xếp, tổ chức lại bộ máy hành chính phải được triển khai theo tinh thần các văn kiện như: Nghị quyết số 18-NQ/TW; Nghị quyết số 26-NQ/TW; Nghị quyết số 202/2025/QH15 cùng với các kết luận, hướng dẫn của Bộ Chính trị và Ban Tổ chức Trung ương trong năm 2025 về tiếp tục đổi mới, kiện toàn tổ chức bộ máy chính trị ở cơ sở. Những định hướng này là nền tảng quan trọng để bảo đảm tính nhất quán, đồng bộ trong triển khai các nhiệm vụ cải cách hành chính và quản lý nhân sự.
Thứ hai, các cơ quan trung ương cần đẩy mạnh hoàn thiện thể chế hành chính nhà nước, nhất là trong bối cảnh Hiến pháp năm 2013 đã sửa đổi và chính quyền địa phương chuyển sang mô hình hai cấp (tỉnh và xã). Quốc hội, Chính phủ cần tiếp tục rà soát, sửa đổi, bổ sung các luật quan trọng, như: Luật Tổ chức chính quyền địa phương, Luật Cán bộ, công chức, Luật Ngân sách nhà nước, Luật Thanh tra… Chính phủ cần ban hành quy định rõ ràng về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của chính quyền cấp xã và các phòng, ban chuyên môn trực thuộc. Đồng thời, Bộ Nội vụ cần khẩn trương hoàn thiện hệ thống quy định liên quan đến vị trí việc làm, chế độ tiền lương, quyền và nghĩa vụ của công chức nhằm tạo cơ sở pháp lý đầy đủ cho đội ngũ công chức cấp xã thực thi công vụ hiệu quả.
Thứ ba, Tỉnh ủy và UBND tỉnh Đồng Nai cần chủ động ổn định tổ chức và nhân sự của chính quyền cấp xã; đồng thời, rà soát, thống kê, phân loại đội ngũ cán bộ, công chức, người hoạt động không chuyên trách cấp xã về số lượng, chất lượng, trình độ, năng lực, đạo đức. Trên cơ sở đó, xây dựng phương án bố trí, sắp xếp nhân sự khoa học, phù hợp; đặc biệt chú trọng xử lý hợp lý các trường hợp dôi dư do sáp nhập.
Thứ tư, cần tập trung xây dựng đội ngũ công chức cấp xã vững về chuyên môn, giỏi về kỹ năng hành chính, có phẩm chất đạo đức và khả năng thích ứng linh hoạt với mô hình tổ chức mới. Sở Nội vụ và Ban Tổ chức Tỉnh ủy cần phối hợp tổ chức rà soát tổng thể nguồn nhân lực cấp xã để có phương án bố trí phù hợp với vị trí việc làm và chức danh nghề nghiệp. Quá trình sử dụng, bố trí công chức cần bảo đảm nguyên tắc công khai, minh bạch, khách quan; nên tổ chức thi tuyển vào các chức danh lãnh đạo, quản lý nhằm nâng cao chất lượng đội ngũ và loại bỏ tình trạng bổ nhiệm theo cảm tính, thiếu minh bạch.
Thứ năm, cần tăng cường phân cấp, phân quyền cho chính quyền cấp xã phù hợp với điều kiện mới. Việc sáp nhập khiến quy mô địa bàn, dân số và khối lượng công việc tăng lên, do đó cấp xã cần được trao thêm thẩm quyền để hoạt động chủ động, linh hoạt và hiệu quả hơn. Quốc hội, Chính phủ và Bộ Nội vụ cần nghiên cứu, xây dựng thể chế hành chính theo hướng mở rộng quyền tự chủ cho UBND cấp xã trong một số lĩnh vực, như: phê duyệt các dự án nhỏ; chi ngân sách phục vụ dân sinh; quản lý đất đai, xây dựng, xác nhận thủ tục hành chính; tổ chức bộ phận một cửa; phân công công việc nội bộ; đề xuất, bổ nhiệm công chức xã và tổ chức lại thôn, xóm, khu phố.
Thứ sáu, đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị kỹ thuật hiện đại là giải pháp then chốt để nâng cao hiệu quả hoạt động công vụ trong tình hình mới. UBND tỉnh cần ưu tiên nâng cấp hạ tầng phục vụ hành chính như: máy tính, phần mềm quản lý, hệ thống văn bản điện tử, dịch vụ công trực tuyến, họp trực tuyến, cơ sở dữ liệu tập trung… Đồng thời, quan tâm đầu tư môi trường làm việc văn minh, tiện nghi, hỗ trợ phương tiện đi lại và nơi ở cho cán bộ, công chức tại các xã vùng sâu, vùng xa. Tăng cường giám sát, đánh giá hiệu quả làm việc thông qua hệ thống thiết bị công nghệ (camera, phần mềm chấm công, theo dõi tiến độ…) để bảo đảm kỷ luật, kỷ cương và tính minh bạch trong công vụ.
5. Kết luận
Trong bối cảnh cả nước nói chung và tỉnh Đồng Nai nói riêng đang tích cực triển khai chủ trương sáp nhập, sắp xếp lại các đơn vị hành chính theo hướng tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả, việc nâng cao chất lượng đội ngũ công chức cấp xã đặt ra như một yêu cầu khách quan, cấp thiết. Từ thực tiễn tổ chức bộ máy chính quyền cấp xã sau sáp nhập, có thể thấy, chất lượng đội ngũ công chức không chỉ ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả hoạt động của chính quyền cơ sở mà còn là yếu tố quyết định đến chất lượng quản lý nhà nước và mức độ hài lòng của người dân.
Quá trình sáp nhập đơn vị hành chính gắn liền với việc mở rộng quy mô địa bàn, gia tăng khối lượng công việc, đòi hỏi công chức cấp xã không chỉ có năng lực chuyên môn vững vàng mà còn phải thích ứng linh hoạt với tổ chức mới, đổi mới phương thức làm việc, phục vụ Nhân dân ngày càng chuyên nghiệp. Trong điều kiện tỉnh triển khai mô hình chính quyền hai cấp (tỉnh và xã), vai trò và trách nhiệm của công chức cấp xã càng trở nên trọng yếu. Do đó, nâng cao chất lượng đội ngũ công chức cấp xã trong giai đoạn hiện nay không chỉ là hệ quả tất yếu từ yêu cầu sáp nhập đơn vị hành chính mà còn là điều kiện tiên quyết để xây dựng nền hành chính nhà nước chuyên nghiệp, hiện đại, gần dân, phục vụ Nhân dân một cách hiệu quả và góp phần quan trọng vào sự phát triển bền vững của địa phương.
Tài liệu tham khảo:
1. Ban Chấp hành Trung ương Đảng (2017). Nghị quyết số 18-NQ/TW ngày 25/10/2017 về tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả.
2. Ban Chấp hành Trung ương Đảng (2018). Nghị quyết số 26-NQ/TW ngày 19/5/2018 về tập trung xây dựng đội ngũ cán bộ các cấp, nhất là cấp chiến lược, đủ phẩm chất, năng lực và uy tín, ngang tầm nhiệm vụ.
3. Bộ Nội vụ (2024). Báo cáo tổng kết công tác cải cách hành chính năm 2023 và phương hướng năm 2024.
4. Chính phủ (2023). Nghị định số 33/2023/NĐ-CP ngày 10/6/2023 về phân loại đơn vị hành chính cấp xã và quy định số lượng công chức cấp xã.
5. Học viện Hành chính Quốc gia (2021). Giáo trình Quản lý công. H. NXB Khoa học xã hội.
6. Học viện Hành chính Quốc gia (2020). Giáo trình Chính quyền địa phương. H. NXB Hành chính.
7. Nguyễn Hữu Hải (2023). Đổi mới tổ chức và nâng cao chất lượng đội ngũ công chức cấp xã trong bối cảnh sáp nhập đơn vị hành chính ở Việt Nam. Tạp chí Quản lý nhà nước, số 325 (6), tr. 34 – 40.
8. Quốc hội (2019). Luật Cán bộ, công chức sửa đổi, bổ sung năm 2019
9. Trần Văn Kiệm (2022). Một số vấn đề đặt ra trong tổ chức thực hiện Nghị quyết số 18-NQ/TW về tổ chức bộ máy chính trị ở cấp xã. Tạp chí Lý luận chính trị, số 12, tr. 45 – 51.
