TS. Nguyễn Văn Phong
Trường Đại học Thủ đô Hà Nội
(Quanlynhanuoc.vn) – Thi hành pháp luật là hoạt động tiếp theo ngay sau hoạt động xây dựng, ban hành pháp luật để hoàn thiện hệ thống pháp luật, góp phần thực hiện mục tiêu xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân. Bài viết phân tích các đặc điểm của hiệu quả thi hành pháp luật trong tổ chức bộ máy hành chính nhà nước ở Việt Nam, từ đó, đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả thi hành pháp luật trong lĩnh vực này ở nước ta trong thời gian tới.
Từ khóa: Thi hành pháp luật; hiệu quả; tổ chức bộ máy; hành chính nhà nước.
1. Đặt vấn đề
Hiệu quả thi hành pháp luật giữ vai trò then chốt trong bảo đảm cho bộ máy hành chính nhà nước hoạt động đúng chức năng, nhiệm vụ và thực hiện quản lý nhà nước trên cơ sở pháp luật. Một nền hành chính chỉ thực sự hiệu quả khi pháp luật được triển khai thực chất, đồng bộ và nhất quán trong thực tiễn. Thi hành pháp luật hiệu quả góp phần tăng cường kỷ cương, kỷ luật hành chính, nâng cao chất lượng phục vụ Nhân dân, đồng thời, là thước đo năng lực, uy tín của bộ máy công quyền. Đây cũng là điều kiện để thúc đẩy cải cách hành chính, xây dựng nền công vụ liêm chính, minh bạch và phục vụ. Trong bối cảnh xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam, việc thi hành pháp luật hiệu quả còn là minh chứng cho tính chính danh và hiệu lực của quyền lực nhà nước. Do đó, việc nghiên cứu về hiệu quả thi hành pháp luật không chỉ mang ý nghĩa quản trị mà còn có giá trị chính trị, pháp lý và xã hội sâu sắc.
2. Đặc điểm của hiệu quả thi hành pháp luật trong tổ chức bộ máy hành chính nhà nước
Một là, hiệu quả thi hành pháp luật trong lĩnh vực tổ chức bộ máy hành chính nhà nước khó đánh giá, khó nhận diện. Bởi vì, nhiều quy định pháp luật về tổ chức bộ máy hành chính nhà nước khi thực thi chưa thể đánh giá ngay được hiệu quả mang lại, mà phải nhiều năm sau hoặc có thể khi hết cả nhiệm kỳ hoạt động của Chính phủ mới thấy được hiệu quả hoặc hiệu quả không cao. Điều này đòi hỏi tầm nhìn dài hạn và sự kiên trì trong công tác đánh giá.
Hai là, hiệu quả thi hành pháp luật có mối quan hệ cộng sinh và tương hỗ với hiệu quả trong hoạt động công vụ. Hiệu quả thi hành pháp luật không những thể hiện ở số lượng văn bản được ban hành hay mức độ hoàn thiện thể chế trên giấy tờ mà còn thể hiện ở chỗ: pháp luật được thực hiện như thế nào trong thực tiễn, và người thực hiện là ai. Nói cách khác, chất lượng công vụ chính là thước đo sống động nhất cho hiệu quả thi hành pháp luật trong quản lý hành chính nhà nước. Bởi, nếu công tác xây dựng pháp luật tốt nhưng khâu tổ chức thi hành pháp luật yếu (do năng lực cán bộ, công chức còn hạn chế, ý thức chấp hành chưa cao, cơ chế phối hợp chưa đồng bộ) thì hiệu quả thực thi pháp luật sẽ thấp. Ngược lại, nếu pháp luật chưa hoàn thiện, chồng chéo, khó hiểu, thì dù cán bộ, công chức có nỗ lực đến đâu cũng khó đạt được hiệu quả cao trong hoạt động công vụ.
Ba là, hiệu quả thi hành pháp luật được đánh giá ở mức độ tuân thủ các chủ trương, đường lối của Đảng, Nhà nuốc về tổ chức bộ máy. Việc tuân thủ các chủ trương, đường lối của Đảng, Nhà nước về tổ chức bộ máy là một tiêu chí quan trọng để đánh giá hiệu quả thi hành pháp luật, vì nó bảo đảm sự đồng bộ, thống nhất giữa định hướng chính trị và hành động pháp lý, hướng tới mục tiêu chung là xây dựng một Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa vững mạnh, phục vụ Nhân dân.
Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng đặt ra mục tiêu, yêu cầu: “Hoàn thiện thể chế, bảo đảm đồng bộ, liên thông giữa pháp luật của Nhà nước và quy định của Đảng về tổ chức bộ máy, biên chế của hệ thống chính trị”1. Theo đó, các quy phạm pháp luật điều chỉnh trong lĩnh vực tổ chức bộ máy hành chính nhà nước không ngừng được sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện và việc thi hành pháp luật trong lĩnh vực này cũng gắn chặt với việc thực hiện chủ trương, đường lối của Đảng về tổ chức bộ máy. Vì vậy, sự đồng bộ giữa chủ trương của Đảng và chính sách, pháp luật của Nhà nước là kim chỉ nam để xây dựng một Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa vững mạnh, phục vụ Nhân dân.
Bốn là, hiệu quả thi hành pháp luật trong lĩnh vực tổ chức bộ máy hành chính nhà nước có mối quan hệ chặt chẽ với hiệu quả thực hiện giám sát, phản biện xã hội của cá nhân, tổ chức. Thông qua hoạt động giám sát và phản biện, các cá nhân, tổ chức có thể phát hiện những bất cập, thiếu sót trong quy định pháp luật về tổ chức bộ máy hành chính; đồng thời, các ý kiến phản biện xã hội giúp các cơ quan soạn thảo pháp luật có cái nhìn đa chiều, khách quan hơn về dự thảo văn bản, từ đó điều chỉnh, bổ sung để bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ và khả thi. Điều này đặc biệt quan trọng trong việc xây dựng các quy định về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của các cơ quan, vị trí việc làm, quy trình thủ tục hành chính.
Năm là, hiệu quả thi hành pháp luật trong lĩnh vực tổ chức bộ máy hành chính nhà nước ảnh hưởng đến mối quan hệ đối ngoại và vị thế của quốc gia. Một bộ máy hành chính nhà nước hoạt động hiệu quả, minh bạch, tuân thủ pháp luật nghiêm túc sẽ giúp tạo dựng hình ảnh về một đất nước có hệ thống quản lý ổn định, tin cậy. Điều này là yếu tố then chốt để các quốc gia, tổ chức quốc tế và nhà đầu tư tin tưởng khi thiết lập quan hệ hoặc hợp tác. Theo đó, các thủ tục hành chính rõ ràng, minh bạch và ít gây phiền hà sẽ tạo ra môi trường đầu tư kinh doanh hấp dẫn, khuyến khích dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) và các hình thức hợp tác kinh tế khác. Như vậy, hiệu quả thi hành pháp luật trong lĩnh vực tổ chức bộ máy hành chính nhà nước sẽ tạo môi trường thuận lợi cho đối ngoại, củng cố niềm tin, thu hút nguồn lực và nâng cao vị thế của quốc gia trên bản đồ chính trị – kinh tế toàn cầu.
Sáu là, hiệu quả thi hành pháp luật trong lĩnh vực tổ chức bộ máy hành chính nhà nước có ảnh hưởng trực tiếp đến việc chi ngân sách nhà nước. Khi các quy định của pháp luật được thực thi nghiêm minh, bộ máy hành chính sẽ trở nên tinh gọn và hiệu quả hơn. Cụ thể: (1) Giúp giảm bớt các bộ phận dư thừa, giảm bớt các đơn vị có chức năng chồng chéo; từ đó, tiết kiệm các khoản chi phí; đồng thời, việc phân bổ nhân sự hợp lý, sắp xếp đúng người, đúng việc cũng ngăn chặn tình trạng lãng phí nguồn lực và bộ máy cồng kềnh; (2) Là lá chắn hữu hiệu để phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực và các hành vi quản lý yếu kém. Khi đó, các khoản chi tiêu trở nên minh bạch và có trách nhiệm hơn; (3) Nâng cao chất lượng dịch vụ công; đồng thời, tăng cường hiệu quả thu ngân sách; (4) Giảm thiểu chi phí phát sinh từ kiện tụng, tranh chấp.
Từ các đặc điểm trên khẳng định tầm quan trọng của việc không ngừng nâng cao hiệu quả thi hành pháp luật trong tổ chức bộ máy hành chính nhà nước; xem đó là nhiệm vụ trọng tâm, đòi hỏi sự phối hợp đồng bộ, nỗ lực bền bỉ và cam kết mạnh mẽ từ toàn bộ hệ thống chính trị và xã hội. Tuy nhiên, trong thực hiện vẫn gặp một số khó khăn, như: (1) Hệ thống pháp luật chưa đồng bộ, chồng chéo và thiếu nhất quán, gây khó khăn cho việc áp dụng và thực thi. Điều này dẫn đến sự lúng túng trong quá trình giải quyết các vụ việc cụ thể, thậm chí tạo kẽ hở cho việc lợi dụng để trục lợi. Ví dụ: về sự chồng chéo trong điều kiện chấp thuận chủ trương đầu tư và thủ tục giao đất, cho thuê đất giữa Luật Đất đai, Luật Xây dựng và Luật Đầu tư; chưa có hệ thống tiêu chí hoặc chỉ số chuyên biệt để đo lường hiệu quả thi hành pháp luật trong lĩnh vực tổ chức bộ máy, dẫn đến tình trạng đánh giá chủ yếu dựa vào cảm tính hoặc hình thức, gây khó khăn trong việc xác định kết quả thực chất; còn tâm lý e ngại thay đổi và sức ỳ trong bộ máy; tình trạng né tránh trách nhiệm; vẫn thiếu kênh thực chất để người dân, tổ chức xã hội tham gia góp ý, phản ánh những vướng mắc trong tổ chức bộ máy khiến nhiều bất cập tồn tại kéo dài, chậm được khắc phục.
3. Một số giải pháp
Thứ nhất, hoàn thiện hệ thống pháp luật và thể chế. Trong đó, cần rà soát tổng thể các văn bản pháp luật hiện hành liên quan đến tổ chức bộ máy hành chính nhà nước; đồng thời, sửa đổi, bổ sung những quy định chồng chéo, mâu thuẫn, thiếu thống nhất hoặc không còn phù hợp với thực tiễn để các quy định pháp luật thực hiện hiệu quả. Đặc biệt, xây dựng cơ chế đánh giá hiệu quả thi hành pháp luật trong lĩnh vực tổ chức bộ máy. Các tiêu chí này cần phản ánh được kết quả thực chất, không chỉ dựa vào cảm tính hoặc hình thức.
Thứ hai, nâng cao năng lực và trách nhiệm của đội ngũ cán bộ, công chức, như: chú trọng bồi dưỡng về kỹ năng thực thi pháp luật, đạo đức công vụ và tinh thần trách nhiệm; tuyên truyền, giáo dục để nâng cao ý thức chấp hành pháp luật của cán bộ, công chức, tạo sự chuyển biến trong nhận thức và hành động.
Thứ ba, kiên quyết xử lý các trường hợp cán bộ, công chức né tránh trách nhiệm, gây nhũng nhiễu, tiêu cực hoặc có hành vi vi phạm pháp luật trong quá trình thi hành công vụ.
Thứ tư, tăng cường giám sát và phản biện xã hội bằng cách: mở rộng kênh tiếp nhận ý kiến, phản ánh; tạo điều kiện thuận lợi và khuyến khích các tổ chức xã hội, chuyên gia và người dân tham gia vào quá trình giám sát, phản biện các quy định và việc thi hành pháp luật. Từ đó, các cơ quan nhà nước cần nghiêm túc nghiên cứu, tiếp thu các ý kiến đóng góp, phản biện để điều chỉnh, bổ sung pháp luật và cải thiện hiệu quả thực thi.
Thứ năm, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin, xây dựng chính phủ điện tử, chính phủ số để nâng cao hiệu quả quản lý, giảm thiểu phiền hà, tăng cường tính minh bạch trong hoạt động của bộ máy hành chính.
Thứ sáu, quản lý và sử dụng ngân sách một cách hiệu quả sẽ trực tiếp phản ánh hiệu quả của bộ máy hành chính. Vì vậy, cần công khai, minh bạch các khoản chi tiêu ngân sách, đặc biệt là các khoản chi liên quan đến hoạt động của bộ máy hành chính; triển khai các biện pháp phòng, chống tham nhũng, lãng phí một cách hiệu quả, bảo đảm sử dụng nguồn lực nhà nước một cách tiết kiệm và hiệu quả nhất. Bên cạnh đó, cần xây dựng cơ chế đánh giá hiệu quả kinh tế của các chính sách, quy định pháp luật và hoạt động của bộ máy hành chính để bảo đảm nguồn lực được phân bổ và sử dụng tối ưu.
Chú thích:
1. Đảng Cộng sản Việt Nam (2021). Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII. Tập I. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật, tr. 239.
Tài liệu tham khảo:
1. Ban Chấp hành Trung ương (2022). Nghị quyết số 27-NQ/TW ngày 09/11/2022 Hội nghị lần thứ sáu Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa XIII) về tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam trong giai đoạn mới.
2. Bộ Nội vụ (2023). Báo cáo tổng kết cải cách hành chính giai đoạn 2011 -2020 và định hướng đến 2030. Hà Nội.
3. Bộ Tư pháp (2011). Một số vấn đề pháp lý và thực tiễn về theo dõi thi hành pháp luật. H.NXB Tư pháp.
4. Chính phủ (2022). Nghị quyết số 76/NQ-CP về đẩy mạnh cải cách hành chính, nâng cao hiệu lực, hiệu quả bộ máy hành chính nhà nước.
5. Nguyễn Minh Đoan & Phạm Hữu Nghị (2020). Thi hành pháp luật và tổ chức thi hành pháp luật ở Việt Nam. Tạp chí Luật học số 6, tr. 3 – 15.
6. Nguyễn Thị Hường (2022). Cải cách hành chính ở Việt Nam: Một số vấn đề đặt ra và giải pháp. Tạp chí Quản lý nhà nước, số 305, tr. 27 – 35.
7. OECD (2020). Government at a Glance: How to improve plolicy implêmntation. Paris: OECD Publishing.
8. Word Bank (2017). Vietnam Public Administration Reform Review: Towards effciency, accountability and service quality. Washington, D.C.
