NCS. Khâu Văn Bích
Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn,
Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh
(Quanlynhanuoc.vn) – Bất kỳ lĩnh vực, hoạt động nào cũng chịu sự chi phối, ảnh hưởng của các nhân tố khách quan và chủ quan. Mối quan hệ giữa phát triển kinh tế – xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh có liên quan đến độc lập, chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ của đất nước, góp phần thúc đẩy kinh tế – xã hội phát triển. Bài viết tập trung phân tích làm rõ các nhân tố khách quan và chủ quan ảnh hưởng đến mối quan hệ giữa phát triển kinh tế – xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh hiện nay.
Từ khóa: Các nhân tố, phát triển kinh tế – xã hội, quốc phòng, an ninh.
1. Đặt vấn đề
Mối quan hệ giữa phát triển kinh tế – xã hội và bảo đảm quốc phòng, an ninh là biểu hiện sinh động của mối quan hệ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa trong tình hình mới. Đảng chỉ rõ: “Những mối quan hệ lớn, phản ánh các quy luật mang tính biện chứng, những vấn đề lý luận cốt lõi về đường lối đổi mới của Đảng, cần tiếp tục được bổ sung, hoàn thiện và phát triển phù hợp với thay đổi của thực tiễn; đòi hỏi chúng ta phải nhận thức đúng và đầy đủ, quán triệt sâu sắc và thực hiện tốt, có hiệu quả. Tuyệt đối không được cực đoan, phiến diện”1. Do đó, giải quyết tốt mối quan hệ này có ý nghĩa rất quan trọng để giữ vững ổn định chính trị, môi trường hoà bình, trật tự an toàn xã hội, tập trung phát triển kinh tế – xã hội, góp phần nâng cao đời sống vật chất, tinh thần của Nhân dân, đưa đất nước bước vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc. Để giải quyết hiệu quả mối quan hệ này cần nắm vững các nhân tố khách quan và nhân tố chủ quan; từ đó, xác định nội dung, cách thức, biện pháp xử lý hài hòa, phù hợp tạo thành sức mạnh tổng hợp đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, mở cửa, hội nhập quốc tế sâu rộng hiện nay.
2. Nhận diện các nhân tố tác động
Một là, bối cảnh tình hình mới của thế giới, khu vực và trong nước. Tổng Bí thư Tô Lâm chỉ rõ: “Thế giới đang đứng trước những thay đổi căn bản mang tính thời đại, biến đổi sâu sắc về mọi mặt dưới tác động của các chuyển dịch lớn của chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội, khoa học – công nghệ. Giai đoạn từ nay đến năm 2030 là giai đoạn quan trọng nhất để định hình và xác lập trật tự thế giới mới. Những thay đổi lớn này đang tạo ra một môi trường quốc tế đa chiều hơn, mở ra những vận hội lớn cùng nhiều thách thức lớn cho đất nước”2.
Tình hình quốc tế chứa đựng những yếu tố thuận lợi và không thuận lợi để chúng ta tranh thủ thời cơ, vận hội, nắm bắt các xu thế của quan hệ quốc tế, tạo ra sự ủng hộ về mọi mặt, góp phần thúc đẩy kinh tế – xã hội phát triển, bảo đảm vững chắc quốc phòng, an ninh. Những diễn biến phức tạp của tình hình thế giới trong những năm gần đây, đặt ra yêu cầu phải nắm bắt kịp thời, dự báo đúng những ảnh hưởng đến quá trình phát triển kinh tế – xã hội; từ đó, có đối sách củng cố, giữ vững quốc phòng, an ninh phù hợp, hiệu quả.
Về tình hình trong nước, sau gần 40 năm đổi mới dưới sự lãnh đạo của Đảng, đất nước đã đạt được nhiều thành tựu to lớn có ý nghĩa lịch sử trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội, góp phần củng cố vị thế, uy tín trên trường quốc tế. Tốc độ tăng trưởng kinh tế duy trì ở mức ổn định, đời sống của nhân dân không ngừng được cải thiện; quốc phòng, an ninh được củng cố, tăng cường, giữ vững. Những thành tựu về phát triển kinh tế – xã hội là nền móng vững chắc để phát huy, tăng tốc, bứt phá hoàn thành thắng lợi các chỉ tiêu, nội dung về các lĩnh vực đã đề ra.
Bên cạnh những thành tựu, còn nhiều mặt hạn chế cần khắc phục đó là, những thành tựu đã đạt được chưa tương xứng với tiềm năng của đất nước, nền kinh tế phát triển chưa bền vững. Chất lượng tăng trưởng, năng suất, hiệu quả, sức cạnh tranh của nền kinh tế còn thấp, các cân đối kinh tế vĩ mô chưa vững chắc, cung ứng điện chưa đáp ứng yêu cầu. Công tác quy hoạch, kế hoạch và việc huy động, sử dụng các nguồn lực còn hạn chế, kém hiệu quả, đầu tư còn dàn trải, quản lý nhà nước đối với doanh nghiệp nói chung còn nhiều yếu kém, việc thực hiện chức năng chủ sở hữu đối với doanh nghiệp nhà nước còn bất cập. Tăng trưởng kinh tế vẫn dựa nhiều vào các yếu tố phát triển theo chiều rộng, chậm chuyển sang phát triển theo chiều sâu. Các lĩnh vực văn hóa, xã hội có một số mặt yếu kém chậm được khắc phục, nhất là về giáo dục, đào tạo và y tế; đạo đức, lối sống một bộ phận trong xã hội xuống cấp. Môi trường ở nhiều nơi đang bị ô nhiễm nặng; tài nguyên, đất đai chưa được quản lý tốt, khai thác và sử dụng kém hiệu quả, chính sách đất đai có mặt chưa phù hợp.
Thể chế kinh tế thị trường, chất lượng nguồn nhân lực, kết cấu hạ tầng vẫn là những điểm nghẽn cản trở sự phát triển. Nền tảng để Việt Nam trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại chưa được hình thành đầy đủ. Vẫn đang tiềm ẩn những yếu tố gây mất ổn định chính trị – xã hội và đe dọa chủ quyền quốc gia. Các thế lực thù địch vẫn tiếp tục thực hiện âm mưu “diễn biến hòa bình” gây bạo loạn lật đổ, sử dụng các chiêu bài “dân chủ”, “nhân quyền” hòng làm thay đổi chế độ chính trị ở nước ta.
Hai là, âm mưu, thủ đoạn chống phá cách mạng của các thế lực thù địch, phản động. Thực trạng an ninh quốc phòng hiện nay đặt ra thách thức to lớn đối với sự phát triển kinh tế – xã hội bền vững. Các thế lực thù địch đang tích cực triển khai chiến lược bài bản, kết hợp các hoạt động tuyên truyền, kích động nhằm phá hoại sự ổn định chính trị, an ninh và gây bất ổn xã hội. Hoạt động này không chỉ diễn ra hằng ngày mà còn tiềm ẩn nguy cơ leo thang thành can thiệp vũ trang. Việc điều chỉnh chiến lược phát triển kinh tế – xã hội, trong bối cảnh này là điều cấp thiết.
Trong giai đoạn hiện tại, các thế lực thù địch đang tinh vi hơn trong việc áp dụng chiến lược “diễn biến hòa bình”, kết hợp với bạo loạn lật đổ. Chúng sử dụng các thủ đoạn mềm dẻo, ngấm ngầm nhắm vào các điểm yếu trong xã hội. Đặc biệt, các vùng trọng điểm, như: khu vực dân cư theo tôn giáo, vùng đồng bào dân tộc thiểu số và khu vực biên giới trở thành mục tiêu chính. Hoạt động của chúng không chỉ dừng lại ở việc kích động bạo loạn, ly khai mà còn nhắm vào việc xâm nhập các cơ quan lãnh đạo, chính quyền và đoàn thể, tạo điều kiện cho việc thực hiện âm mưu chia rẽ đất nước. Mục tiêu cuối cùng là thiết lập một nhà nước “tự do”, “độc lập” nhưng nằm dưới sự kiểm soát của các thế lực thù địch bên ngoài.
Trên lĩnh vực dân tộc và tôn giáo, kẻ thù lợi dụng những vấn đề tồn tại từ lịch sử, phối hợp với việc khai thác sự yếu kém về dân trí và điều kiện sống của người dân ở các vùng dân tộc thiểu số, vùng biên giới. Chúng tận dụng những thiếu sót trong chính sách dân tộc và tôn giáo để kích động các phần tử cực đoan, cổ xúy cho tư tưởng ly khai, như trường hợp “Quốc gia Mông độc lập” do Vàng Chứ cầm đầu. Việc truyền đạo trái phép được đẩy mạnh nhằm tập hợp lực lượng, tăng cường hoạt động chống đối với sự hậu thuẫn từ nước ngoài. “Hội người Mông thế giới” công khai đưa ra “Cương lĩnh thành lập nhà nước Mông độc lập”, coi Tây Bắc là trọng điểm hoạt động. Chúng sử dụng quan hệ thân tộc để vận chuyển thư từ, tiền bạc và tài liệu tuyên truyền nhằm lôi kéo người Mông tham gia vào âm mưu này. Những hành động này không chỉ đe dọa chủ quyền quốc gia mà còn tác động tiêu cực đến sự phát triển kinh tế – xã hội, ảnh hưởng trực tiếp đến an ninh quốc phòng của đất nước. Đây là thách thức đòi hỏi sự cảnh giác và quyết tâm cao độ trong việc bảo vệ chủ quyền và an ninh quốc gia.
Ba là, thế giới đa cực với nhiều biến động sâu sắc, vừa mang lại cơ hội hợp tác, phát triển, song hành cùng những thách thức an ninh phức tạp. Hòa bình, độc lập, dân chủ, hợp tác và phát triển là xu hướng chủ đạo. Tuy nhiên, các cuộc đấu tranh vì lợi ích quốc gia, dân tộc, cạnh tranh gay gắt, xung đột khu vực, chủ nghĩa khủng bố, tranh chấp lãnh thổ, biển đảo, tài nguyên vẫn diễn ra thường xuyên; an ninh phi truyền thống, với tính chất toàn cầu hóa ngày càng gia tăng. Sự tồn tại song hành giữa các quốc gia với chế độ xã hội, trình độ phát triển khác nhau tạo ra cả cơ hội và thách thức.
Trong bối cảnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc đóng vai trò then chốt. Vai trò này được thể hiện rõ trong các chủ trương, chính sách và văn bản pháp luật. Bên cạnh việc bảo vệ vững chắc độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ, bảo vệ Đảng, Nhà nước, Nhân dân và chế độ xã hội chủ nghĩa, bảo vệ Tổ quốc hiện nay còn chú trọng đến việc duy trì hòa bình, ổn định chính trị, an ninh quốc gia, trật tự và an toàn xã hội; chủ động ngăn chặn và vô hiệu hóa mọi âm mưu, hoạt động chống phá của các thế lực thù địch “từ sớm”, “từ xa”. Sự kết hợp hài hòa giữa yếu tố tự nhiên – lịch sử và chính trị – xã hội được đặt lên hàng đầu.
Trong bối cảnh tình hình tranh chấp chủ quyền biển, đảo đang diễn ra hết sức gay gắt, phức tạp thì vấn đề bảo vệ vững chắc chủ quyền biển, đảo đối với nước ta càng đặt ra yêu cầu cao hơn trong mục tiêu, nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc. Vấn đề mới đặt ra là vừa giữ vững chủ quyền biển, đảo, thềm lục địa thiêng liêng của Tổ quốc, vừa giữ được môi trường hòa bình, ổn định để phát triển, không để xảy ra xung đột vũ trang và chiến tranh là một đòi hỏi cao trong nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc trong giai đoạn hiện nay. Để thực hiện thắng lợi nhiệm vụ đó, cần phải thực hiện tốt những biện pháp cụ thể đó là: tăng cường quốc phòng, giữ vững an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội là nhiệm vụ trọng yếu, thường xuyên của Đảng, Nhà nước và Nhân dân, trong đó Quân đội nhân dân và Công an nhân dân là lực lượng nòng cốt. Xây dựng thế trận quốc phòng toàn dân, kết hợp chặt chẽ với thế trận an ninh nhân dân vững chắc.
3. Một số định hướng phát huy các nhân tố tích cực, tạo thời cơ phát triển kinh tế – xã hội, bảo đảm quốc phòng an ninh vững chắc
Cương lĩnh chính trị (bổ sung, phát triển năm 2011) xác định: nhiệm vụ quốc phòng, an ninh trong thời kỳ mới là bảo vệ Đảng, Nhà nước, Nhân dân; giữ vững hòa bình; bảo đảm an ninh quốc gia. Đây là sự phát triển quan trọng, làm rõ các thành tố an ninh xã hội, khẳng định lại những nhiệm vụ đã được thực hiện, đồng thời khắc phục những nhận thức chưa đầy đủ về quốc phòng toàn dân và an ninh nhân dân. Cương lĩnh này cũng tạo nền tảng tư tưởng thống nhất để đấu tranh chống các quan điểm sai trái về mục tiêu, nhiệm vụ quốc phòng, an ninh.
Để củng cố quốc phòng, an ninh, cần nhận diện hai nhóm nguy cơ chính, nguy cơ từ bên ngoài và bên trong. Theo quan điểm truyền thống về quốc phòng, an ninh, các nguy cơ này bao gồm: sự xâm phạm chủ quyền, lãnh thổ quốc gia; hoạt động “diễn biến hòa bình”, “tự diễn biến”; bạo loạn chính trị; các hoạt động chống phá của các thế lực thù địch.
Trong phát triển kinh tế – xã hội cần chú trọng phát triển hệ thống giao thông vận tải đồng bộ trên cả đường bộ, đường sắt, đường không, đường sông, đường thủy, đáp ứng nhu cầu đi lại, vận chuyển hàng hóa trong nước và mở rộng giao lưu với bên ngoài. Mạng lưới đường bộ được mở rộng, nâng cấp các tuyến trục đường Bắc – Nam với tuyến đường trục dọc Trường Sơn, đường Hồ Chí Minh. Từ các tuyến đường này phát triển các tuyến đường ngang, nối liền giữa các trục dọc với nhau và phát triển đến các huyện, các xã trong cả nước, nhất là các xã vùng cao, vùng sâu, miền núi biên giới, xây dựng các tuyến đường vành đai biên giới.
Tạo thế chủ động từ sớm, từ xa trong thiết kế, thi công các công trình giao thông vận tải, đặc biệt là các tuyến vận tải chiến lược phải tính đến cả nhu cầu hoạt động thời bình và thời chiến, nhất là cho các phương tiện cơ động của lực lượng vũ trang có trọng tải và lưu lượng vận chuyển lớn, liên tục. Ở các đầu nút giao thông, những nơi dự kiến có thể đánh phá trong chiến tranh, phải có kế hoạch làm nhiều đường vòng tránh. Bên cạnh các cây cầu lớn qua sông, phải làm sẵn những bến phà, bến vượt ngầm. Ở những đoạn đường có địa hình cho phép thì làm đường hầm xuyên núi, cải tạo các hang động sẵn có dọc hai bên đường làm kho trạm, nơi chú quân khi cần thiết.
Trong bưu chính viễn thông, phải kết hợp chặt chẽ giữa ngành bưu điện quốc gia với ngành thông tin quân đội, công an để phát triển hệ thống thông tin quốc gia hiện đại, bảo đảm nhanh chóng, chính xác, an toàn thông tin liên lạc phục vụ lãnh đạo chỉ huy, điều hành đất nước trong mọi tình huống, cả thời chiến và thời bình. Có phương án thiết kế, xây dựng và bảo vệ hệ thống thông tin liên lạc một cách vững chắc trong mọi tình huống. Các phương tiện thông tin liên lạc và điện tử cần phải bảo đảm tính bí mật và có khả năng chống nhiễu cao, phong chống chiến tranh thông tin điện tử của địch. Khi hợp tác với nước ngoài về xây dựng, mua sắm các thiết bị thông tin điện tử phải cảnh giác cao, lựa chọn đối tác, có phương án chống âm mưu phá hoại của địch.
Trong xây dựng cơ bản là lĩnh vực có nhiều phát triển cả quy mô và trình độ trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Những công trình này phải được tiến hành khảo sát điều tra, thiết kế, quy hoạch dự án đến khi thi công xây dựng cần bảo đảm gắn liền với các khu vực phòng thủ địa phương, phải xây dựng công trình ngầm (nhà cao tầng có tầng ngầm, giao thông có đường giao thông ngầm)…
Trong bối cảnh thế giới, khu vực và trong nước đang biến động; trước âm mưu, thủ đoạn chống phá của các thế lực thù địch và với tư duy mới về nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc, nhiệm vụ quốc phòng, an ninh, việc nắm vững các yếu tố ảnh hưởng giúp định hướng, đề ra các giải pháp khắc phục những tác động tiêu cực, đồng thời phát huy những mặt tích cực để thúc đẩy phát triển kinh tế – xã hội, song hành với việc bảo đảm quốc phòng, an ninh và bảo vệ an ninh Tổ quốc.
Việc bảo vệ vững chắc độc lập, chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ quốc gia là nhiệm vụ hệ trọng, được kế thừa và không ngừng phát triển. Đây là minh chứng cho tư duy chiến lược bảo vệ Tổ quốc, phản ánh nhận thức sâu sắc về những thách thức an ninh trong bối cảnh các thế lực thù địch, cả trong và ngoài nước, liên tục tìm cách gây chia rẽ, bất ổn. Do đó, nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc đòi hỏi tính toàn diện, chính xác và phù hợp với thực tiễn ngày càng phức tạp.
4. Kết luận
Các nhân tố ảnh hưởng đến mối quan hệ giữa phát triển kinh tế – xã hội và bảo đảm quốc phòng, an ninh ở nước ta hiện nay là thống nhất, biện chứng, tác động qua lại với nhau. Trong quá trình giải quyết, xử lý đòi hỏi các chủ thể nhận thức rõ sự tác động, ảnh hưởng theo hai chiều thuận lợi và không thuận lợi, trong đó, thuận lợi vẫn là yếu tố cơ bản, chủ đạo. Những nhân tố ảnh hưởng diễn ra thường xuyên, liên tục theo các cấp độ, mức độ, phạm vi khác nhau, đặt ra cho công tác dự báo, đánh giá đúng tình hình, từ đó, xác định cách thức, biện pháp xử lý, giải quyết cho mối quan hệ đúng, trúng, tạo đồng thuận, thống nhất cao trong cán bộ, đảng viên và Nhân dân. Trong giai đoạn hiện nay, sự ảnh hưởng của các nhân tố đến mối quan hệ giữa phát triển kinh tế và bảo đảm quốc phòng, an ninh sẽ cho phép các chủ thể, lực lượng hành động mạnh mẽ, quyết liệt để vượt qua khó khăn, thách thức thực hiện thắng lợi mô hình chính quyền địa phương hai cấp; đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số trên các lĩnh vực, hoạt động đưa đất nước bước vào kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.
Chú thích:
1. Đảng Cộng sản Việt Nam (2021). Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII. Tập I. H. NXB. Chính trị quốc gia Sự thật, tr. 39.
2. Tô Lâm (2025). Vươn mình trong hội nhập quốc tế. https://www.bqdnd.vn, ngày 03/4/2025.
