Trung tá, ThS. Nguyễn Quốc Duy
Hệ 5, Học viện Chính trị, Bộ Quốc phòng
Đại úy Sái Việt Hiếu
Lữ đoàn 543, Quân khu 2, Bộ Quốc phòng
(Quanlynhanuoc.vn) – Hạ sĩ quan, binh sĩ là lực lượng nòng cốt tại đơn vị cơ sở, chịu tác động trực tiếp và sâu sắc nhất từ không gian mạng. Do đó, ứng dụng công nghệ số không còn là lựa chọn mà đã trở thành giải pháp cơ bản để quản lý tư tưởng. Bài viết tập trung phân tích thực trạng, từ đó, đề xuất hệ thống giải pháp đột phá nhằm xây dựng “sức đề kháng số”, củng cố bản lĩnh chính trị vững vàng cho hạ sĩ quan, binh sĩ, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc.
Từ khóa: Công nghệ số; quản lý tư tưởng; hạ sĩ quan; binh sĩ; đơn vị cơ sở; Quân khu 2.
1. Đặt vấn đề
Đại hội XIII của Đảng đã xác định một trong những đột phá là: “Đẩy mạnh nghiên cứu, chuyển giao, ứng dụng tiến bộ khoa học và công nghệ, đổi mới sáng tạo, nhất là những thành tựu của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư”1. Quán triệt tinh thần đó, quá trình chuyển đổi số đang diễn ra mạnh mẽ trong toàn quân, đặt ra những yêu cầu mới đối với mọi mặt công tác, đặc biệt là công tác tư tưởng. Đối tượng hạ sĩ quan, binh sĩ ở đơn vị cơ sở là lực lượng đông đảo nhất, trực tiếp thực hiện nhiệm vụ huấn luyện, sẵn sàng chiến đấu và là những “công dân số” thực thụ. Chính đặc điểm này khiến họ trở thành đối tượng chịu tác động đa chiều, phức tạp từ không gian mạng, là mục tiêu trọng điểm mà các thế lực thù địch nhắm tới trong chiến lược “diễn biến hòa bình”.
Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ rõ: “Lãnh đạo quan trọng nhất là lãnh đạo tư tưởng, phải hiểu tư tưởng của mỗi cán bộ để giúp đỡ thiết thực trong công tác; vì tư tưởng thông suốt thì làm tốt, tư tưởng nhùng nhằng thì không làm được việc”2. Do đó, việc nghiên cứu, đề xuất các giải pháp ứng dụng công nghệ số một cách khoa học, hiệu quả để quản lý tư tưởng hạ sĩ quan, binh sĩ tại các đơn vị cơ sở là một nhiệm vụ cấp bách, có ý nghĩa quyết định đến việc giữ vững trận địa tư tưởng của Đảng trong quân đội.
2. Đặc thù quản lý tư tưởng hạ sĩ quan, binh sĩ trong bối cảnh số hóa
Công tác quản lý tư tưởng quân nhân là “tổng thể các chủ trương, nội dung, biện pháp của các chủ thể, lực lượng quản lý để tổ chức các hoạt động nắm, dự báo, phân tích, đánh giá, giải quyết, định hướng, đấu tranh, ổn định tư tưởng của quân nhân”3. Đối với đối tượng hạ sĩ quan, binh sĩ, công tác này mang những đặc thù riêng biệt trong môi trường số.
Thứ nhất, sự tác động của “chiến trường không gian mạng” đối với thế hệ “bản địa kỹ thuật số”. Hạ sĩ quan, binh sĩ hiện nay phần lớn thuộc thế hệ Gen Z, có kỹ năng sử dụng thiết bị số thành thạo nhưng lại thiếu kinh nghiệm sống và bản lĩnh chính trị để sàng lọc thông tin. Các thế lực thù địch triệt để lợi dụng điều này, sử dụng các nền tảng như TikTok, Facebook, YouTube để lan truyền các video, hình ảnh, bài viết có nội dung xuyên tạc lịch sử, bôi nhọ hình ảnh “Bộ đội Cụ Hồ”, kích động so sánh đời sống quân ngũ với xã hội để gây tâm lý chán nản, bất mãn. Ví dụ, chúng tạo ra các video cắt ghép cảnh sinh hoạt vất vả của bộ đội đi kèm những bình luận tiêu cực, so sánh với cuộc sống tự do, hưởng thụ bên ngoài, đánh trực diện vào tâm lý của những chiến sĩ trẻ xa nhà.
Thứ hai, sự thẩm thấu của lối sống thực dụng, chủ nghĩa cá nhân và các tệ nạn xã hội qua internet. Không gian mạng là nơi quảng bá rầm rộ cho lối sống tiêu thụ, coi trọng vật chất, hưởng thụ cá nhân. Đối với hạ sĩ quan, binh sĩ có thu nhập còn hạn chế, điều này dễ gây ra tâm lý tự ti, so bì, thậm chí dẫn đến các hành vi tiêu cực như tham gia cờ bạc trực tuyến, vay nợ qua các ứng dụng tín dụng đen, gây ra những hậu quả nghiêm trọng về kỷ luật và pháp luật. Nghị quyết số 847-NQ/QUTW ngày 28/12/2021 của Quân ủy Trung ương đã nhấn mạnh yêu cầu phải kiên quyết chống chủ nghĩa cá nhân và không gian mạng chính là môi trường dung dưỡng cho các biểu hiện này.
Thứ ba, đặc thù tâm sinh lý lứa tuổi và môi trường quân ngũ. Hạ sĩ quan, binh sĩ đang ở độ tuổi có nhiều biến động về tâm lý, dễ bị tác động bởi các yếu tố bên ngoài, đặc biệt là nỗi nhớ nhà, áp lực huấn luyện cường độ cao, môi trường sống tập thể nghiêm ngặt. Điện thoại thông minh trở thành phương tiện kết nối chính với gia đình và xã hội, nhưng cũng là “cửa ngõ” cho những luồng tư tưởng tiêu cực, những khoảng trống tâm lý nếu không được cán bộ trực tiếp quản lý, chia sẻ và định hướng kịp thời.
3. Thực trạng ứng dụng công nghệ số trong quản lý tư tưởng hạ sĩ quan, binh sĩ tại đơn vị cơ sở
Những năm qua, cấp ủy, chỉ huy các cấp trong toàn quân đã có nhiều nỗ lực, bước đầu triển khai ứng dụng công nghệ số và đạt được một số kết quả tích cực. Nhiều đơn vị đã trang bị hệ thống truyền thanh nội bộ, bản tin điện tử; cán bộ cấp trung đội, đại đội đã chủ động lập các nhóm Zalo kín để phổ biến kế hoạch, đôn đốc nhiệm vụ và đăng tải hình ảnh hoạt động, tạo không khí vui tươi, gắn kết. Các trang tin của Quân khu thường xuyên cập nhật thông tin, góp phần định hướng tư tưởng. Tuy nhiên, qua thực tiễn và khảo sát cho thấy, mặc dù đã có những nỗ lực bước đầu, việc ứng dụng công nghệ số vào quản lý tư tưởng hạ sĩ quan, binh sĩ tại đơn vị cơ sở hiện nay vẫn bộc lộ nhiều hạn chế cố hữu, đan xen và tác động lẫn nhau, tạo thành một rào cản lớn đối với hiệu quả công tác.
Nổi bật và bao trùm nhất là sự thiếu hụt một hệ thống đồng bộ và chiến lược. Thực trạng phổ biến là việc ứng dụng còn mang tính tự phát, manh mún, phụ thuộc phần lớn vào sự năng động và nhạy bén của đội ngũ cán bộ ở từng đơn vị cụ thể. Điều này dẫn đến tình trạng “mạnh ai nấy làm”, thiếu quy hoạch tổng thể. Việc sử dụng tràn lan các ứng dụng dân sự, như: Zalo, Facebook làm kênh liên lạc và tuyên truyền chính là minh chứng rõ nét nhất. Cách làm này tuy tiện lợi trước mắt nhưng lại tiềm ẩn hai nguy cơ nghiêm trọng: một là, rủi ro về an ninh, an toàn thông tin, dễ dàng bị các thế lực thù địch xâm nhập, theo dõi hoặc lợi dụng để phát tán thông tin xấu độc; hai là, không tạo ra được một không gian số mang bản sắc riêng, văn hóa riêng của quân đội, khiến các hoạt động tư tưởng bị hòa lẫn, chìm nghỉm giữa vô vàn thông tin giải trí, thương mại khác trên cùng một nền tảng.
Hệ quả trực tiếp của sự thiếu đồng bộ này là chất lượng nội dung và hình thức tuyên truyền còn nghèo nàn, thiếu sức hấp dẫn. Khi không có một nền tảng chuyên biệt, các sản phẩm tuyên truyền thường chỉ đơn thuần là “số hóa” văn bản, tức là sao chép nguyên văn các bài báo, chỉ thị, nghị quyết rồi đăng tải lên các nhóm Zalo. Cách làm này khô cứng, giáo điều, hoàn toàn xa lạ với thói quen tiếp nhận thông tin nhanh, trực quan và sinh động của thế hệ hạ sĩ quan, binh sĩ ngày nay. Họ là những “công dân số” quen thuộc với các video ngắn trên TikTok, các infographic súc tích trên Facebook hay các podcast truyền cảm hứng. Sự thiếu vắng các sản phẩm hợp xu hướng này làm cho công tác giáo dục chính trị trên không gian mạng trở nên kém hiệu quả, không thể cạnh tranh được với các luồng thông tin giải trí khác, thậm chí còn gây ra tâm lý nhàm chán, đối phó.
Thực trạng này bắt nguồn từ năng lực số chưa tương xứng của chính đội ngũ cán bộ trực tiếp quản lý. Đội ngũ cán bộ cấp trung đội, đại đội, dù là những sĩ quan trẻ và có kỹ năng sử dụng công nghệ cá nhân tốt, nhưng lại chưa được đào tạo bài bản để biến kỹ năng đó thành công cụ quản lý tư tưởng chuyên nghiệp. Họ thiếu hụt các kỹ năng cốt lõi, như: kỹ năng sáng tạo và sản xuất nội dung số (viết kịch bản, quay dựng video cơ bản), kỹ năng nắm bắt tâm lý, tình cảm của chiến sĩ qua tương tác trực tuyến và đặc biệt là kỹ năng nhận diện, xử lý khủng hoảng thông tin khi có tin đồn thất thiệt lan truyền trong đơn vị. Vì thiếu công cụ và kỹ năng, nhiều cán bộ vẫn giữ thói quen quản lý bằng mệnh lệnh hành chính, tạo ra một sự vênh pha nguy hiểm giữa phương tiện hiện đại và phương pháp lạc hậu.
Tất cả những yếu tố trên dẫn đến một hạn chế mang tính hệ quả là công tác nắm, dự báo tư tưởng vẫn còn bị động, chưa theo kịp thực tiễn. Các kênh nắm bắt truyền thống, như: sinh hoạt tổ ba người, giao ban, báo cáo tuy cần thiết nhưng chỉ cung cấp một bức tranh bề nổi, có độ trễ lớn. Nó hoàn toàn bỏ lỡ những diễn biến tư tưởng thầm kín, phức tạp đang diễn ra hàng giờ, hàng phút của bộ đội trên không gian mạng – nơi họ bộc lộ suy nghĩ thật, tương tác với các mối quan hệ xã hội và tiếp xúc với các luồng thông tin đa chiều. Việc thiếu các công cụ khảo sát trực tuyến, phân tích dữ liệu lớn để nhận diện các xu hướng, các “điểm nóng” tư tưởng đã đẩy công tác tư tưởng vào thế bị động, luôn “đi sau” thực tiễn mà hệ quả cuối cùng là sự bất ngờ trước các vụ việc vi phạm kỷ luật và thất bại trong việc xây dựng một trận địa tư tưởng vững chắc trên không gian mạng.
4. Một số giải pháp
Một là, xây dựng và hoàn thiện nền tảng số hóa đồng bộ, chuyên biệt cho công tác giáo dục chính trị, tư tưởng.
Để thực sự đổi mới trong công tác quản lý và huấn luyện, giải pháp mang tính “xương sống” chính là việc xây dựng một hệ sinh thái số khép kín, an toàn và thống nhất thông qua một ứng dụng di động nội bộ. Nền tảng này được phát triển riêng cho hạ sĩ quan và binh sĩ hoạt động trên mạng truyền số liệu quân sự, sẽ là trung tâm của mọi hoạt động học tập, tra cứu và tương tác.
Trái tim của ứng dụng là module “Góc học tập”, nơi biến những giờ học chính trị khô khan thành các trải nghiệm hấp dẫn. Thay vì những buổi lên lớp kéo dài, kiến thức sẽ được chắt lọc thành các video ngắn 3 – 5 phút, infographic trực quan và các bài trắc nghiệm nhanh, cho phép chiến sĩ học tập hiệu quả mọi lúc, mọi nơi. Bên cạnh đó, module “Sổ tay chiến sĩ” sẽ đóng vai trò như một người trợ lý số, số hóa toàn bộ điều lệnh, quy định và các kỹ năng quân sự cần thiết, giúp hạ sĩ quan, binh sĩ tra cứu ngay lập tức chỉ với vài cú chạm.
Điểm đột phá nhất nằm ở module “diễn đàn – tâm sự”, một không gian an toàn và ẩn danh. Đây không chỉ là nơi để hạ sĩ quan, binh sĩ chia sẻ những tâm tư, vướng mắc thầm kín và nhận được sự tư vấn từ các chuyên gia, mà còn là một kênh thu thập, phân tích “dữ liệu tư tưởng” theo thời gian thực cho người chỉ huy. Ví dụ, khi hệ thống ghi nhận nhiều thắc mắc về chính sách nghỉ phép, lãnh đạo đơn vị có thể nắm bắt ngay và chủ động tổ chức đối thoại, giải quyết triệt để vấn đề từ trong nội bộ đơn vị. Bằng cách này, ứng dụng không chỉ là công cụ giáo dục mà còn là một cơ chế quản lý tư tưởng nhạy bén, hiện đại và sâu sát.
Hai là, đổi mới nội dung và phương pháp tuyên truyền, giáo dục.
Đại hội XIII của Đảng nhấn mạnh: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ nội dung, phương thức công tác tư tưởng theo hướng chủ động, thiết thực, kịp thời và hiệu quả”4. Công nghệ chỉ là phương tiện, nội dung hấp dẫn, phương pháp phù hợp mới là chìa khóa. Vì vậy, để công tác giáo dục tư tưởng thực sự đi vào lòng người, cần một “điểm nhấn” trong cách thức sản xuất và truyền tải nội dung, biến người cán bộ chính trị thành những nhà sáng tạo nội dung số. Trọng tâm là phải sản xuất những nội dung “bắt trend”, gần gũi, biến những bài viết khô khan thành các video ngắn đầy cảm hứng về nếp sống chính quy, tình đồng đội; hay những bộ ảnh “trước và sau” lay động lòng người về sự trưởng thành của người quân nhân. Một video hài hước ghi lại cảnh tiểu đội cùng nhau tăng gia sản xuất chắc chắn sẽ có sức lan tỏa và giáo dục tinh thần tập thể hiệu quả hơn nhiều một bài diễn văn.
Hơn thế nữa, việc áp dụng “trò chơi hóa” thông qua ứng dụng nội bộ sẽ là một “cú hích” lớn. Tổ chức cuộc thi “Tìm hiểu truyền thống đơn vị” không theo hình thức cũ, mà chuyển thành một game giữa các tiểu đội, trung đội. Cách làm này sẽ biến việc học tập chính trị khô khan thành một cuộc thi trí tuệ sôi nổi, củng cố tinh thần đoàn kết.
Bên cạnh đó, cần thường xuyên tăng cường đối thoại trực tiếp. Thông qua hình thức này, chỉ huy đơn vị trực tiếp giao lưu, trả lời câu hỏi, sẽ phá vỡ mọi khoảng cách cấp bậc, chức vụ. Sự cởi mở, chân thành ấy chính là cầu nối vững chắc nhất để củng cố niềm tin, kịp thời giải quyết các vướng mắc về tư tưởng và xây dựng một tập thể thực sự thấu hiểu, gắn bó.
Ba là, đào tạo, bồi dưỡng nâng cao năng lực số.
Mọi chiến lược công nghệ sẽ trở nên vô nghĩa nếu thiếu đi yếu tố con người, mà hạt nhân quyết định chính là đội ngũ cán bộ cấp trung đội, đại đội – những người “cùng ăn, cùng ở, cùng làm”, là cầu nối trực tiếp nhất với tư tưởng của hạ sĩ quan, binh sĩ. Để biến họ thành những nhà lãnh đạo tư tưởng thời số, cần thay đổi căn bản tư duy đào tạo. Các lớp tập huấn phải mang tính “thực chiến”, trang bị cho họ những vũ khí mới: kỹ năng quay dựng video bằng điện thoại, nghệ thuật thiết kế ấn phẩm bằng Canva và quan trọng hơn là khả năng xử lý khủng hoảng thông tin ngay trên các nhóm Zalo của đơn vị.
Đồng thời, cần xây dựng và phát huy lực lượng nòng cốt tại chỗ bằng cách thành lập các tổ tuyên truyền số từ chính những hạ sĩ quan, binh sĩ có năng khiếu. Lực lượng này, dưới sự định hướng của chính trị viên, sẽ là những “vệ tinh” sản xuất nội dung tự nhiên nhất, là “radar” dò tìm xu hướng của giới trẻ và là cánh tay nối dài lan tỏa tinh thần tích cực. Bên cạnh đó, để tạo ra một động lực mạnh mẽ và bền vững, năng lực ứng dụng công nghệ số vào quản lý tư tưởng phải được chính thức hóa, trở thành một tiêu chí cơ bản trong đánh giá và bổ nhiệm. Đó là cách duy nhất để chuyển hóa người cán bộ từ vai trò quản lý thành người truyền cảm hứng thực thụ trong kỷ nguyên số.
Bốn là, hoàn thiện cơ chế quản lý, kiểm soát và bảo đảm an ninh, an toàn trên không gian mạng.
Trong cuộc chiến trên không gian mạng, nguyên tắc “xây” phải luôn đi đôi với “chống” giữ vai trò kim chỉ nam, bởi mọi nỗ lực xây dựng một môi trường tư tưởng tích cực sẽ trở nên vô nghĩa nếu không có một vành đai bảo vệ vững chắc trước các nguy cơ và mối đe dọa. Do đó, việc thiết lập một hành lang pháp lý và kỹ thuật chặt chẽ là yêu cầu bắt buộc, không thể tách rời.
Trước hết, về mặt pháp lý và quy định, cần ban hành các quy chế sử dụng điện thoại thông minh một cách rõ ràng, thống nhất và khả thi. Các quy định này phải vượt ra khỏi những mệnh lệnh hành chính khô khan mà cần được xây dựng trên cơ sở phân tích khoa học và thực tiễn. Cụ thể, cần quy định chi tiết về thời gian, địa điểm được phép sử dụng; danh mục các nội dung, ứng dụng được phép và tuyệt đối không được truy cập, đăng tải. Quan trọng hơn, công tác quán triệt phải đi sâu vào việc giải thích cho hạ sĩ quan, binh sĩ hiểu rõ “tại sao” lại có những quy định đó – không phải để hạn chế quyền tự do mà là để bảo vệ an toàn cho chính bản thân họ và bí mật của đơn vị trước các hoạt động do thám, tấn công mạng. Để chuẩn hóa và đưa vào nền nếp, cần xây dựng một “Bộ quy tắc ứng xử của quân nhân trên không gian mạng”, coi đó là cẩm nang định hướng mọi hành vi trực tuyến của bộ đội.
Song song với hành lang pháp lý là triển khai các giải pháp kỹ thuật làm “tấm lá chắn” bảo vệ. Việc nghiên cứu và áp dụng các giải pháp trong Quản lý thiết bị di động (MDM) là hướng đi tất yếu. Hệ thống này cho phép quản lý tập trung hàng nghìn thiết bị, có khả năng chủ động ngăn chặn việc cài đặt các ứng dụng độc hại, như: cờ bạc trực tuyến, tín dụng đen; thiết lập tường lửa để hạn chế truy cập vào các website xấu độc, phản động và đặc biệt là tự động vô hiệu hóa các chức năng, như: camera, ghi âm khi thiết bị đi vào các khu vực cấm, khu vực nhạy cảm, ngăn chặn triệt để nguy cơ lộ lọt bí mật quân sự.
Bên cạnh đó, hiệu quả của quy định và công nghệ phụ thuộc vào sự phối hợp chặt chẽ và xử lý nghiêm minh. Cần thiết lập một cơ chế liên lạc và tác chiến thông tin thường xuyên giữa đơn vị cơ sở với các lực lượng chuyên trách, như: Lực lượng 47 của Quân khu, Bộ Tư lệnh Tác chiến không gian mạng (Bộ Tư lệnh 86) và Cục An ninh mạng (A05 – Bộ Công an). Sự phối hợp này giúp đơn vị nhận được cảnh báo sớm về các chiến dịch tuyên truyền của thế lực thù địch; đồng thời, nhanh chóng điều tra, xử lý triệt để các trường hợp quân nhân vi phạm kỷ luật trên không gian mạng. Việc xử lý nghiêm minh, công khai sẽ bảo đảm tính răn đe, góp phần giữ vững kỷ luật và sự trong sạch của môi trường số trong quân đội.
5. Kết luận
Công tác quản lý tư tưởng hạ sĩ quan, binh sĩ trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 là một nhiệm vụ vừa cơ bản, vừa cấp bách, đòi hỏi sự đổi mới tư duy và hành động một cách quyết liệt. Việc ứng dụng công nghệ số không đơn thuần là trang bị phương tiện mà là một cuộc chuyển đổi sâu sắc về phương thức lãnh đạo, chỉ đạo và tổ chức thực hiện. Các giải pháp được đề xuất trong bài viết, nếu được triển khai đồng bộ, từ xây dựng hạ tầng, đổi mới nội dung, đào tạo con người đến hoàn thiện cơ chế quản lý, sẽ tạo ra một “hệ sinh thái số” tích cực. Điều này sẽ góp phần quyết định vào việc nâng cao chất lượng công tác tư tưởng, xây dựng cho hạ sĩ quan, binh sĩ ở đơn vị cơ sở có bản lĩnh chính trị vững vàng, ý chí quyết tâm cao, đoàn kết, thống nhất, sẵn sàng nhận và hoàn thành xuất sắc mọi nhiệm vụ được giao, bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.
Chú thích:
1, 4. Đảng Cộng sản Việt Nam (2021). Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII. Tập I. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật, tr. 114, 181.
2. Hồ Chí Minh toàn tập (2011). Tập 9. H. NXB Chính trị quốc gia – Sự thật, tr. 309.
3. Tổng cục Chính trị (2022). Quyết định số 775/QĐ-CT ngày 12/5/2022 ban hành Quy chế công tác quản lý tư tưởng quân nhân; nắm và định hướng dư luận trong Quân đội nhân dân Việt Nam.
