Thiếu tá, ThS. Vũ Hoàng Sơn
Học viện Chính trị, Bộ Quốc Phòng
(Quanlynhanuoc.vn) – Ý thức pháp luật giữ vai trò quan trọng đối với sĩ quan chỉ huy, tham mưu cấp phân đội ở đơn vị cơ sở quân đội. Ý thức pháp luật đúng không những góp phần nâng cao tinh thần chấp hành kỷ luật và khả năng nêu gương cho cán bộ, chiến sĩ mà còn tạo cơ sở xây dựng nếp sống chính quy, củng cố đoàn kết quân dân và nâng cao hiệu quả hoạt động của đơn vị. Đồng thời, ý thức pháp luật còn có tác dụng hạn chế nguy cơ suy giảm phẩm chất chính trị, đạo đức, lối sống và ngăn ngừa những biểu hiện lệch chuẩn trong thực tiễn công tác. Vì vậy, điều kiện tiên quyết để sĩ quan chỉ huy, tham mưu cấp phân đội chấp hành nghiêm pháp luật là phải được trang bị và bồi dưỡng nhận thức pháp luật.
Từ khoá: Ý thức pháp luật; nâng cao; sĩ quan chỉ huy, tham mưu; cấp phân đội.
1. Đặt vấn đề
Ý thức pháp luật là một bộ phận quan trọng của hình thái ý thức xã hội, gắn liền với sự phát triển của xã hội có giai cấp. Hiệu quả và mức độ tác động của ý thức pháp luật đối với đời sống xã hội phụ thuộc vào mức độ phổ biến và sự thấm sâu của nó trong nhận thức của cán bộ và Nhân dân. Trong bối cảnh hiện nay, việc nâng cao ý thức pháp luật cho đội ngũ sĩ quan trong quân đội, đặc biệt là sĩ quan chỉ huy, tham mưu cấp phân đội ở đơn vị cơ sở quân đội trở thành một yêu cầu khách quan và cấp thiết.
2. Vai trò của nâng cao ý thức pháp luật của sĩ quan chỉ huy, tham mưu cấp phân đội ở đơn vị cơ sở
Sĩ quan chỉ huy, tham mưu cấp phân đội là lực lượng trực tiếp tổ chức, quản lý, huấn luyện và chỉ huy sẵn sàng chiến đấu ở đơn vị; đồng thời, đảm nhiệm vai trò giáo dục, định hướng và tổ chức cho bộ đội thực hiện nhiệm vụ. Để hoàn thành tốt chức trách đó, việc nâng cao ý thức pháp luật có ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Đây là nền tảng giúp họ chấp hành và vận dụng đúng Hiến pháp, pháp luật, kỷ luật quân đội; đồng thời, bảo đảm mọi hoạt động của tập thể diễn ra trong khuôn khổ thống nhất, chính quy. Trên cơ sở đó, đội ngũ sĩ quan chỉ huy, tham mưu cấp phân đội giữ được phẩm chất và tác phong mẫu mực, trở thành tấm gương trong giáo dục, thuyết phục, định hướng bộ đội. Ý thức pháp luật gắn liền với kỷ luật, Chủ tịch Hồ Chí Minh từng khẳng định: “Kỷ luật là sức mạnh của quân đội”1. Ý thức pháp luật của sĩ quan chỉ huy, tham mưu cấp phân đội được hiểu là sự tổng hợp của tri thức, niềm tin, tình cảm, ý chí, thói quen và hành vi pháp luật; vừa có chức năng định hướng, vừa có chức năng điều chỉnh hành vi, qua đó, bảo đảm cho sĩ quan hoàn thành tốt chức trách, nhiệm vụ theo cương vị được giao.
Trong bối cảnh xây dựng Quân đội chính quy, tinh nhuệ, hiện đại, việc bồi dưỡng nhận thức pháp luật cho đội ngũ sĩ quan chỉ huy, tham mưu cấp phân đội trở thành yêu cầu cấp thiết. Chỉ khi có nhận thức đúng đắn, niềm tin vững chắc và hành vi chuẩn mực về pháp luật, họ mới có thể tổ chức, quản lý, giáo dục và làm gương trong việc chấp hành pháp luật, góp phần xây dựng đơn vị vững mạnh toàn diện, đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ trong tình hình mới.
Thực tiễn thời gian qua cho thấy, ý thức pháp luật của sĩ quan chỉ huy, tham mưu cấp phân đội ở đơn vị cơ sở đã có nhiều chuyển biến tích cực. Đội ngũ này ngày càng nâng cao trách nhiệm trong việc quán triệt, triển khai nghiêm túc chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, cùng với các nghị quyết, chỉ thị của Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng và sự hướng dẫn của cơ quan chức năng. Nghị quyết Đại hội đại biểu Đảng bộ Quân đội lần thứ XI đã xác định rõ: “Tạo chuyến biến vững chắc về chấp hành pháp luật, kỷ luật; tỷ lệ vi phạm kỷ luật thông thường hằng năm dưới 0,3%; hạn chế thấp nhất các vụ việc vi phạm nghiêm trọng, mất an toàn trong huấn luyện”2.
Mặc dù vậy, bên cạnh những kết quả đạt được vẫn còn một số hạn chế cần khắc phục. Ở một số đơn vị, việc giáo dục, quản lý và định hướng tư tưởng còn mang tính hình thức, thiếu chiều sâu, chưa thật sự phù hợp với từng đối tượng. Công tác kiểm tra, giám sát chưa được tiến hành đồng bộ, còn thiếu dự báo tình huống phức tạp. Một bộ phận sĩ quan chỉ huy, tham mưu cấp phân đội chưa đề cao tinh thần tự giác dẫn đến vi phạm kỷ luật, ảnh hưởng đến uy tín và hình ảnh của Quân đội.
Theo báo cáo của Bộ Tổng tham mưu, năm 2024, số vụ việc vi phạm pháp luật, kỷ luật nghiêm trọng vẫn ở mức cao và có xu hướng tăng so với cùng kỳ năm 2023 (tăng 4 vụ, 10 lượt người). Đối tượng vi phạm chủ yếu là sĩ quan, quân nhân chuyên nghiệp (125/202 lượt người, chiếm 61,88%). Đáng chú ý, phần lớn các vụ việc xảy ra vào ngày nghỉ, giờ nghỉ (124/226 vụ, chiếm 54,87%). Số liệu này cho thấy, vẫn còn khoảng trống trong công tác quản lý, giáo dục và phòng ngừa vi phạm tại một số cơ quan, đơn vị cơ sở. Nguyên nhân chủ yếu là do sự quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo chưa đồng đều; công tác phổ biến, giáo dục pháp luật còn nặng hình thức, hiệu quả chưa cao.
3. Một số giải pháp
Trong bối cảnh phát triển kinh tế thị trường, hội nhập quốc tế sâu rộng và sự chống phá của các thế lực thù địch, việc nâng cao ý thức pháp luật, kỷ luật trong Quân đội càng trở nên cấp bách. Đại hội XIII của Đảng khẳng định phải “thực thi tinh thần thượng tôn pháp luật, gương mẫu tuân theo pháp luật, kỷ cương và thực hành dân chủ xã hội chủ nghĩa”3. Quán triệt tinh thần đó, sĩ quan chỉ huy, tham mưu cấp phân đội cần củng cố nhận thức, niềm tin, tinh thần trách nhiệm, làm cơ sở để hoàn thành tốt chức trách, góp phần tăng cường sức mạnh tổng hợp của đơn vị. Do đó, cần triển khai đồng bộ một số giải pháp cơ bản sau:
Một là, phát huy trách nhiệm của các tổ chức, các lực lượng đối với nâng cao ý thức pháp luật của sĩ quan chỉ huy, tham mưu cấp phân đội ở đơn vị cơ sở.
Đây là giải pháp có ý nghĩa quyết định, tạo sự thống nhất về nhận thức và hành động, góp phần trực tiếp vào việc xây dựng quân đội chính quy, vững mạnh về kỷ luật. Trước hết, cấp ủy, tổ chức đảng các cấp cần xác định rõ bồi dưỡng nhận thức và củng cố ý thức chấp hành pháp luật là một nội dung trọng tâm trong công tác giáo dục chính trị, tư tưởng và quản lý kỷ luật. Thông qua nghị quyết lãnh đạo, chương trình hành động, kế hoạch công tác, các tổ chức đảng phải cụ thể hóa thành chủ trương, biện pháp, gắn chặt việc bồi dưỡng, rèn luyện ý thức pháp luật cho đội ngũ sĩ quan chỉ huy, tham mưu cấp phân đội. Cùng với đó là tổ chức quán triệt, giáo dục hướng vào thực hiện tốt các chỉ thị, thông tư của Bộ Quốc phòng, như: Chỉ thị số 04/CT-BQP ngày 20/01/2011 về thực hiện Ngày pháp luật trong quân đội; Chỉ thị số 91/CT-BQP ngày 22/11/2016 của Bộ trưởng Bộ Quốc phòng về việc tăng cường quản lý, giáo dục và chấp hành kỷ luật trong Quân đội nhân dân Việt Nam; Chỉ thị số 79/2022/CT-QP ngày 22/7/2022 của Bộ trưởng Bộ Quốc phòng về xây dựng đơn vị vững mạnh toàn diện “mẫu mực, tiêu biểu”…
Bên cạnh đó, cơ quan chính trị, chỉ huy các cấp cần phát huy vai trò trung tâm trong tham mưu, hướng dẫn và tổ chức thực hiện. Cơ quan chính trị cần chủ động rà soát, đánh giá thực trạng chấp hành pháp luật, kỷ luật trong đơn vị. Trên cơ sở đó, xây dựng kế hoạch và lựa chọn nội dung, hình thức giáo dục phù hợp, tránh chồng chéo và hình thức. Chỉ huy đơn vị phải gương mẫu, trực tiếp tham gia, thường xuyên kiểm tra, đôn đốc và kịp thời uốn nắn những biểu hiện lệch lạc trong chấp hành pháp luật, kỷ luật của đội ngũ sĩ quan cấp phân đội.
Cần phát huy sức mạnh của các tổ chức quần chúng, hội đồng quân nhân và tổ tư vấn pháp luật trong tuyên truyền, vận động, tổ chức diễn đàn, tọa đàm, thi tìm hiểu pháp luật; áp dụng các hình thức giáo dục đa dạng, phù hợp với đặc điểm của đơn vị nhằm tăng tính hấp dẫn và hiệu quả tiếp thu. Qua đó, tạo môi trường để sĩ quan chỉ huy, tham mưu cấp phân đội tích cực học tập, rèn luyện, hình thành thói quen tự giác tuân thủ pháp luật và kỷ luật.
Thực tiễn cho thấy, nơi nào cấp ủy, chỉ huy, cơ quan chính trị và các tổ chức quần chúng phát huy tốt vai trò, trách nhiệm thì ý thức pháp luật của sĩ quan chỉ huy, tham mưu cấp phân đội được nâng cao rõ rệt; ngược lại, khi các tổ chức, lực lượng thiếu trách nhiệm, chồng chéo hoặc buông lỏng thì hiệu quả hạn chế. Vì vậy, phát huy sức mạnh tổng hợp, xác định rõ vai trò, chức trách của từng tổ chức, lực lượng và trách nhiệm nêu gương của đội ngũ cán bộ là điều kiện quyết định để nâng cao ý thức pháp luật cho sĩ quan chỉ huy, tham mưu cấp phân đội ở đơn vị cơ sở quân đội hiện nay.
Hai là, đổi mới nội dung, phương thức tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật.
Đổi mới không phải thay đổi toàn bộ mà là kế thừa có chọn lọc, bổ sung và phát triển để đáp ứng yêu cầu mới. Nội dung giáo dục pháp luật phải gắn chặt với các quy định của Bộ Quốc phòng, Tổng cục Chính trị và đơn vị cơ sở; tập trung vào những vấn đề trọng tâm, trọng điểm, phù hợp thực tiễn, coi trọng bồi dưỡng nhận thức, hành vi, niềm tin pháp luật và kỷ luật quân đội. Trọng tâm là trang bị kiến thức cơ bản về chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối, quan điểm của Đảng về Nhà nước pháp quyền, Hiến pháp, pháp luật và kỷ luật quân đội; đồng thời, bồi dưỡng tinh thần thượng tôn pháp luật, ý thức tự giác, tự quản, gương mẫu chấp hành. Giáo dục pháp luật phải sát với chức trách, nhiệm vụ, khắc phục khâu yếu, mặt yếu, tránh chung chung, hình thức. Nội dung cần thường xuyên cập nhật thực tiễn chấp hành pháp luật, kỷ luật trong Quân đội và địa bàn đóng quân, qua đó, làm cho sĩ quan chỉ huy, tham mưu cấp phân đội có tri thức pháp luật toàn diện, tự giác chấp hành, góp phần nâng cao chất lượng hoạt động của đơn vị.
Bên cạnh đổi mới nội dung, cần đa dạng hóa các phương thức tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật, bởi lẽ nếu giáo dục pháp luật được tiến hành một cách máy móc, giáo điều sẽ khó tạo chiều sâu, thiếu bền vững; ngược lại, khi linh hoạt, sáng tạo, phù hợp đặc điểm thực tiễn từng đơn vị, hiệu quả sẽ cao hơn. Trước hết, cần đổi mới phương pháp tuyên truyền, giáo dục theo hướng gợi mở, phát huy tính chủ động, kết hợp đa dạng các hình thức: Ngày Pháp luật, tọa đàm, diễn đàn, thi tìm hiểu pháp luật, sân khấu hóa, hệ thống truyền thanh nội bộ…
Đồng thời, cần xây dựng kế hoạch giáo dục pháp luật khoa học, sát thực tế, bám sát nhiệm vụ chính trị, đặc điểm đơn vị và hướng dẫn của cấp trên. Đẩy mạnh nghiên cứu, giảng dạy các chuyên đề pháp luật gắn với thực tiễn chức trách, nhiệm vụ; khuyến khích sĩ quan tự nghiên cứu, báo cáo, tham gia phong trào thi đua chấp hành nghiêm pháp luật, kỷ luật. Thông qua đó, hình thành động lực, thái độ đúng đắn, nâng cao tri thức và năng lực pháp luật; góp phần hình thành động cơ tự giác, lâu dài trong việc nâng cao ý thức pháp luật cho đội ngũ sĩ quan chỉ huy, tham mưu cấp phân đội.
Ba là, phát huy vai trò tích cực, chủ động của sĩ quan chỉ huy, tham mưu cấp phân đội ở đơn vị cơ sở.
Sĩ quan chỉ huy, tham mưu cấp phân đội ở đơn vị cơ sở phải nhận thức đúng đắn sự cần thiết của việc rèn luyện ý thức chấp hành pháp luật cho bản thân. Sự tự rèn luyện có vai trò trực tiếp quyết định chất lượng, hiệu quả ý thức chấp hành pháp luật; đồng thời, là cơ sở để mỗi sĩ quan tự điều chỉnh hành vi, khắc phục những biểu hiện tùy tiện, thiếu chuẩn mực trong chấp hành pháp luật và kỷ luật. Trên cơ sở đó, sĩ quan chỉ huy, tham mưu cấp phân đội ở đơn vị cơ sở cần xây dựng kế hoạch tự học tập, rèn luyện khoa học, xác định rõ mục tiêu, yêu cầu, nội dung và biện pháp cụ thể; thường xuyên kiểm điểm, tự đánh giá kết quả để bổ sung, điều chỉnh cho phù hợp.
Việc thực hiện nghiêm kế hoạch tự rèn luyện không chỉ là yêu cầu bắt buộc mà còn là nhu cầu, nguyện vọng chính đáng của mỗi sĩ quan chỉ huy, tham mưu cấp phân đội ở đơn vị cơ sở nhằm hoàn thiện nhân cách và đáp ứng đòi hỏi nhiệm vụ. Trong quá trình này, họ cần nêu cao tinh thần trách nhiệm, khắc phục khó khăn, phấn đấu hoàn thành mục tiêu, coi kết quả chấp hành pháp luật, kỷ luật là thước đo để tự soi, tự sửa. Đồng thời, cần tích cực học hỏi kinh nghiệm, noi gương những tập thể, cá nhân điển hình, kết hợp tự rèn luyện với sự hướng dẫn, giúp đỡ của cấp ủy, chỉ huy, cơ quan chính trị. Cùng với đó, hoạt động thực tiễn giữ vai trò quan trọng để sĩ quan bộc lộ ý thức, thái độ chấp hành pháp luật. Thông qua việc thực hiện chức trách, nhiệm vụ của mình, sĩ quan chỉ huy, tham mưu cấp phân đội ở đơn vị cơ sở vừa có cơ hội kiểm nghiệm kết quả rèn luyện, vừa bổ sung động lực để tiếp tục hoàn thiện. Đây là con đường thiết thực để từng bước hình thành động cơ tự giác, lâu dài trong việc bồi dưỡng ý thức pháp luật.
Bốn là, tạo lập môi trường, điều kiện thuận lợi để tăng cường tinh thần thượng tôn pháp luật cho sĩ quan chỉ huy, tham mưu cấp phân đội ở đơn vị cơ sở quân đội hiện nay là một yêu cầu có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, góp phần trực tiếp hình thành phẩm chất nhân cách, lối sống kỷ luật và bản lĩnh chính trị vững vàng của đội ngũ sĩ quan. Một môi trường văn hóa pháp luật trong sạch, lành mạnh không chỉ nuôi dưỡng các giá trị văn hóa, chuẩn mực ứng xử mà còn đóng vai trò là “lá chắn” ngăn ngừa sớm các hành vi vi phạm pháp luật, kỷ luật, tạo tiền đề để mỗi sĩ quan tự giác phấn đấu, rèn luyện. Để làm được điều này, cấp ủy, chỉ huy các cấp cần nhận thức rõ việc xây dựng môi trường văn hóa pháp luật phải trở thành nhiệm vụ thường xuyên trong công tác đảng, công tác chính trị, được gắn chặt với công tác giáo dục pháp luật, quản lý kỷ luật và các hoạt động văn hóa, tinh thần của đơn vị.
Thông qua các hình thức đa dạng, như xây dựng phòng Hồ Chí Minh, tủ sách pháp luật, tổ chức sinh hoạt chính trị, văn hóa, văn nghệ, thể thao, các đơn vị sẽ tạo nên không gian sinh hoạt phong phú, lành mạnh, khuyến khích sĩ quan tích cực học tập và tự rèn luyện. Trong môi trường đó, tinh thần dân chủ, đoàn kết và kỷ luật phải được đề cao, tạo điều kiện cho mỗi sĩ quan bày tỏ tâm tư, chia sẻ kinh nghiệm; đồng thời, rèn luyện ý thức trách nhiệm, tinh thần tập thể và tính tự giác chấp hành pháp luật. Cùng với đó, đời sống văn hóa pháp luật trong đơn vị cần được xây dựng một cách nền nếp, có kỷ cương, thể hiện ở sự chặt chẽ trong học tập, rèn luyện, sinh hoạt chính trị cũng như trong lối sống giản dị, văn minh, đoàn kết, gắn bó đồng chí, đồng đội.
Hệ thống tổ chức đảng, chỉ huy, đoàn thể quần chúng phải hoạt động hiệu lực, đồng bộ, phát huy tốt vai trò của các thiết chế văn hóa pháp luật; đồng thời, kiên quyết đấu tranh loại bỏ các yếu tố văn hóa xấu độc, phản động, bảo vệ sĩ quan trước những tác động tiêu cực từ bên ngoài. Trên cơ sở đó, việc duy trì nghiêm pháp luật Nhà nước, kỷ luật quân đội phải luôn được coi là tiêu chuẩn hàng đầu để đánh giá phẩm chất, năng lực, với sự gương mẫu của cấp ủy, chỉ huy trong quản lý, kiểm tra, giám sát, kịp thời uốn nắn lệch lạc, sai phạm.
4. Kết luận
Để nâng cao ý thức pháp luật của sĩ quan chỉ huy, tham mưu cấp phân đội ở đơn vị cơ sở hiện nay cần quán triệt sâu sắc đường lối, quan điểm của Đảng, pháp luật của Nhà nước, kỷ luật quân đội; đồng thời, triển khai đồng bộ, thống nhất các giải pháp phù hợp với thực tiễn. Mỗi giải pháp đều có vị trí, nội dung và phương thức thực hiện riêng nhưng có mối quan hệ chặt chẽ, hỗ trợ, bổ sung lẫn nhau trong một chỉnh thể thống nhất. Do đó, cần có sự phối hợp đồng bộ giữa cấp ủy, chỉ huy, cơ quan chức năng và các lực lượng trong đơn vị nhằm phát huy sức mạnh tổng hợp, xây dựng nền tảng vững chắc cho việc nâng cao ý thức pháp luật, góp phần giữ vững kỷ luật, kỷ cương, bảo đảm Quân đội hoàn thành tốt mọi nhiệm vụ trong tình hình mới.
Chú thích:
1. Hồ Chí Minh toàn tập (2011). Tập 8. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật, tr. 559.
2. Tổng cục Chính trị (2020). Tài liệu nghiên cứu, học tập, quán triệt Nghị quyết Đại hội đại biểu Đảng bộ Quân đội lần thứ XI, nhiệm kỳ 2020 – 2025. H. NXB Quân đội nhân dân, tr. 46.
3. Đảng Cộng sản Việt Nam (2021). Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII. Tập I. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật, tr. 202.
Tài liệu tham khảo:
1. Bộ Quốc phòng (2016). Chỉ thị số 91/CT-BQP ngày 22/11/2016 về việc tăng cường quản lý, giáo dục và chấp hành kỷ luật trong Quân đội nhân dân Việt Nam.
2. Bộ Quốc phòng (2019). Chỉ thị số 103/CT-BQP ngày 28/11/2019 về việc tiếp tục tăng cường quản lý, giáo dục chấp hành kỷ luật và bảo đảm an toàn trong Quân đội nhân dân Việt Nam.
3. Bộ Quốc phòng (2022). Chỉ thị số 79/2022/CT-QP ngày 22/7/2022 về xây dựng đơn vị vững mạnh toàn diện “mẫu mực, tiêu biểu”.
4. Quân ủy Trung ương (2022). Nghị quyết số 1657-NQ/QUTW ngày 20/12/2022 về nâng cao chất lượng huấn luyện giai đoạn 2023 – 2030 và những năm tiếp theo.
5. Tổng cục Chính trị (2019). Hướng dẫn số 2556/HD-CT ngày 30/12/2019 về công tác đảng, công tác chính trị trong quản lý, giáo dục chấp hành pháp luật, kỷ luật Quân đội và bảo đảm an toàn trong Quân đội nhân dân Việt Nam.
