PGS.TS. Nguyễn Hải Thanh
Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh
(Quanlynhanuoc.vn) – Công tác tư tưởng, lý luận của Đảng đang đối diện với nhiều thách thức về nội dung, hình thức, chủ thể, cách thức truyền thông trước tốc độ phát triển công nghệ số, sự biến đổi trong hành vi tiếp nhận thông tin, yêu cầu mới từ thực tiễn chính trị – xã hội. Nghiên cứu chỉ rõ khoảng trống giữa giá trị nền tảng của tư tưởng, lý luận của Đảng với năng lực thích ứng trong không gian số hiện nay, từ đó, xác lập yêu cầu cấp thiết tổ chức công tác tư tưởng theo hướng số hóa toàn diện.
Từ khóa: Chuyển đổi số tư tưởng, tư tưởng số, năng lực số, hệ sinh thái tư tưởng số.
1. Đặt vấn đề
Công tác tư tưởng, lý luận của Đảng luôn giữ vai trò then chốt trong việc định hình nhận thức chính trị, củng cố bản lĩnh tư tưởng, xây dựng niềm tin và bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng trong toàn xã hội. Tuy nhiên, bối cảnh hiện nay đã chuyển dịch mạnh mẽ cùng sự phát triển nhanh chóng của cuộc cách mạng công nghệ, quá trình chuyển đổi số đang đặt ra những yêu cầu mới về nội dung, phương thức, chủ thể, không gian truyền thông. Tác động của công nghệ số đã làm thay đổi sâu sắc cách thức tiếp cận, lan tỏa, phản hồi thông tin tư tưởng, lý luận. Đồng thời, đặt ra thách thức trong việc bảo đảm tính định hướng, tính thuyết phục, kỹ năng dẫn dắt tư tưởng trong không gian mạng phi tập trung, phân tán, đa chiều.
Thực tiễn công tác tư tưởng, lý luận hiện nay bộc lộ không ít khoảng trống: sự thiếu vắng cơ chế tích hợp công nghệ trong lan tỏa nội dung lý luận, cách tuyên truyền chậm thích nghi với hành vi tiếp nhận thông tin mới, kỹ năng tương tác và phản biện còn hạn chế, đội ngũ truyền thông tư tưởng còn hạn chế về năng lực số. Bên cạnh đó, “các thế lực thù địch tiếp tục tăng cường chống phá Đảng, Nhà nước và đất nước ta”1.
Văn kiện Đại hội XIII của Đảng chỉ ra: “Một bộ phận cán bộ, đảng viên bản lĩnh chính trị không vững vàng, suy thoái về tư tưởng chính trị, còn hoài nghi, mơ hồ về mục tiêu, lý tưởng của Đảng và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở nước ta; một số ít hoang mang, dao động, mất lòng tin; cá biệt còn phủ nhận chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và đường lối đổi mới của Đảng”2. Tình trạng đơn tuyến trong truyền thông tư tưởng chưa được khắc phục kịp thời làm giảm hiệu quả truyền đạt đến cán bộ, đảng viên, quần chúng nhân dân.
Trước yêu cầu nâng cao hiệu quả công tác tư tưởng, lý luận trong kỷ nguyên số, việc tổ chức chuyển đổi số là yêu cầu mang tính chiến lược của Đảng. Vì vậy, cần phân tích, nhận diện rõ các tác động đa chiều của chuyển đổi số tới từng phương diện của công tác tư tưởng, lý luận. Từ đó thiết kế giải pháp tổ chức phù hợp nhằm mở rộng không gian lan tỏa, nâng cao chất lượng nội dung, đổi mới phương thức tiếp cận, bảo đảm kỹ năng dẫn dắt hệ tư tưởng cách mạng của Đảng sinh động, linh hoạt, hiệu quả trong môi trường truyền thông hiện đại. Đây là phương thức tất yếu để củng cố năng lực tư tưởng, lý luận của Đảng, phát huy vai trò lãnh đạo chính trị trong bối cảnh chuyển động sâu rộng của xã hội số.
2. Vai trò của chuyển đổi số trong bảo vệ bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng
Tư tưởng lý luận của Đảng là thành quả kết tinh từ thực tiễn cách mạng, từ nhu cầu tự giải phóng dân tộc đến nhiệm vụ xây dựng đất nước trong điều kiện hiện nay. Tư tưởng, lý luận của Đảng trở thành nền tảng dẫn đường, kim chỉ nam định hình mọi phương hướng chính trị, kinh tế, xã hội. Suốt hơn 90 năm, tư tưởng của Đảng không bất biến, không đứng yên trước lịch sử nhưng không bao giờ rời khỏi mục tiêu cách mạng mà luôn vận động theo quy luật phát triển để phù hợp với từng giai đoạn phát triển của đất nước.
Sự hiện diện của công nghệ đã và đang can thiệp sâu vào các quá trình tư duy, cảm xúc, điều chỉnh hành vi của con người, từ đó từng bước kiến tạo lại bản đồ nhận thức của xã hội hiện đại. Trước bối cảnh đó, tư tưởng, lý luận cách mạng của Đảng nếu không kịp thời số hóa tất yếu sự lan tỏa, thẩm thấu sẽ chậm trễ, Đảng không kịp thời chiếm lĩnh không gian số, các thế lực phản động sẽ dễ dàng khai thác, bóp méo, xuyên tạc để phục vụ cho âm mưu chống phá lâu dài, có tổ chức.
Những lực lượng phản động chưa bao giờ từ bỏ dã tâm phủ định vai trò lãnh đạo của Đảng, ngày càng tận dụng triệt để đặc tính ẩn danh, tốc độ lan truyền, tính tương tác đa chiều của công nghệ để tấn công vào nền tảng tư tưởng, lý luận cách mạng của Đảng. Do đó, nếu chậm trễ trong nhận diện, thích ứng, chiếm lĩnh không gian số sẽ có thể làm suy yếu hiệu quả công tác tư tưởng, tiềm ẩn nguy cơ làm suy giảm niềm tin chính trị, gây ra sự lệch chuẩn trong tiếp nhận giá trị, từ đó từng bước làm xói mòn sức mạnh tinh thần vốn là nền móng của khối đại đoàn kết toàn dân tộc dưới sự lãnh đạo của Đảng.
Các thế lực phản động hiện không đối đầu bằng bạo lực trực diện mà vận hành những hình thức chiến tranh tư tưởng tinh vi. Chúng sử dụng trí tuệ nhân tạo, mạng xã hội, chatbot trá hình để tạo ra cuộc chiến tư tưởng, không diễn ra trên chiến hào mà thẩm thấu qua từng nội dung được ngụy trang dưới vỏ bọc “tự do ngôn luận”, “trí tuệ học thuật”. Nền tảng truyền thông được các thế lực thù địch sử dụng để tạo ra ngôn từ ngụy biện, giả danh học thuật, gieo rắc hoài nghi về hệ giá trị cốt lõi mà Đảng ta kiên định. Những mã độc tư tưởng đó không phát ra âm thanh, không để lại dấu vết vật lý nhưng có sức công phá rất lớn đối với niềm tin chính trị, sự gắn kết xã hội.
Trước sự chống đối của các thế lực thù địch trên nền tảng số, chuyển đổi số là yêu cầu chiến lược, cấp bách với sự nghiệp bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng. Bất kỳ sự chậm trễ nào trong đổi mới phương pháp truyền thông, trong tích hợp hệ sinh thái số sẽ tạo ra những khoảng trống nhận thức, kẻ thù tư tưởng dễ dàng cài cắm luận điệu phản động. Các bài viết về công tác tư tưởng, lý luận chỉ tồn tại trên giấy in, tư tưởng chưa được lập trình để lan tỏa trên nền tảng số thì trận địa tinh thần cách mạng của Đảng sẽ khó có thể thẩm thấu trong tâm trí của toàn xã hội.
Bảo vệ nền tảng tư tưởng trong kỷ nguyên số đòi hỏi cuộc tái cấu trúc sâu sắc về nhận thức. Vì vậy, cần chuyển hóa lý luận cách mạng thành ngôn ngữ số hóa, dễ tiếp cận, dễ thẩm thấu, nhưng không làm mất đi chiều sâu học thuật, bản chất khoa học và tính nhân văn. Kiến tạo hệ sinh thái truyền thông tích hợp, giá trị cách mạng được lan tỏa bằng nhiều hình thức, từ hình ảnh, video, podcast cho đến ứng dụng AI nhằm phản bác mọi thông tin sai lệch kịp thời. Bên cạnh đó, đội ngũ làm công tác tư tưởng cần được trang bị tư duy chính trị sâu sắc, kỹ năng số hiện đại, sẵn sàng chiến đấu trên mặt trận khốc liệt nhưng vô hình.
Chuyển đổi số trong công tác tư tưởng là cuộc cách mạng về phương pháp lãnh đạo, về cách truyền bá, bảo vệ, phát triển hệ giá trị cốt lõi về tư tưởng, lý luận của Đảng. Đó là bước đi để củng cố vững chắc niềm tin xã hội, để tư tưởng cách mạng lan tỏa, khơi nguồn sáng tạo, hun đúc tinh thần dân tộc, xây dựng bản lĩnh chính trị vững vàng trong lòng mỗi người dân. Lý luận được cộng hưởng với sức mạnh công nghệ, tư tưởng trở thành vũ khí mềm sắc bén sẽ đập tan mọi sự mập mờ, xuyên tạc, phủ định bất kỳ thế lực thù địch nào.
Tư tưởng, lý luận của Đảng là kết tinh của khoa học, tinh thần cách mạng, tính nhân văn. Mọi sự gieo rắc hoài nghi, phi lịch sử, phi biện chứng của các thế lực thù địch bằng những lời lẽ mị dân càng cần khẳng định bằng lý luận cách mạng của Đảng. Tư tưởng, lý luận của Đảng cần được làm sống dậy trong từng dòng dữ liệu, trong từng thuật toán đề xuất, trong từng tình huống số hoá lan toả trên các nền tảng mạng. Chuyển đổi số là cách để Đảng định vị sâu sắc vai trò tư tưởng trong không gian nhận thức xã hội, giữ vững hạt nhân lãnh đạo, dẫn dắt dân tộc tiến bước vững chắc trong kỷ nguyên mới.
Bảo vệ nền tảng tư tưởng luôn cần ở thế chủ động bằng trí tuệ, bằng công nghệ, bằng lòng trung thành tuyệt đối với lý tưởng cách mạng. Chuyển đổi số trong công tác tư tưởng, lý luận là hoạt động tất yếu để Đảng giữ vững trận địa, kiến tạo không gian tư tưởng mới, lý luận lan tỏa sâu rộng trong nhận thức của mọi người dân.
3. Nội dung chuyển đổi số trong công tác tư tưởng, lý luận của Đảng
Đối tượng nhận thức về tư tưởng, lý luận của Đảng đã thay đổi. Trong bối cảnh Việt Nam, đối tượng tiếp nhận tư tưởng, lý luận của Đảng luôn mang tính phổ quát, nhiều giai tầng. Tuy nhiên, bước vào kỷ nguyên số, cấu trúc xã hội, đặc biệt cơ cấu đội ngũ trí thức và tiếp cận thông tin có sự thay đổi sâu sắc. Đối tượng tiếp nhận ngày nay bao gồm các thế hệ sống trong môi trường rất đa dạng, thông tin không còn bị giới hạn bởi ranh giới địa lý hay tổ chức hành chính.
Tư tưởng, lý luận vì vậy không truyền đạt theo mô hình “trên xuống” mà cần thích ứng với đặc điểm tương tác nhiều chiều cạnh, phản biện đa diện và tâm lý tiếp cận thông tin nhanh, trực quan. Với các thế hệ chịu ảnh hưởng rộng lớn từ thông tin toàn cầu, tư tưởng, lý luận cách mạng cần được thiết kế là sản phẩm tư tưởng có tính thuyết phục, dựa trên tiếp nhận tự nguyện, có lý trí. Nói cách khác, đối tượng nhận thức trong xã hội số đòi hỏi mô hình lý luận có năng lực tự kiến tạo tính hấp dẫn, tính nội hàm khoa học, tính khai phóng song luôn kiện định lập trường cách mạng.
Nội dung thông tin về tư tưởng, lý luận của Đảng đã thay đổi. Tư tưởng của Đảng cần được phản ánh sinh động hiện thực xã hội, xu thế vận động của thời đại. Nội dung tư tưởng ngày nay là sự kết tinh giữa nguyên lý nền tảng, đó là tính khoa học, tính cách mạng của chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh với các yêu cầu mới của công cuộc phát triển đất nước như chủ quyền số, kinh tế tri thức, phát triển bền vững, an ninh phi truyền thống, đặc biệt là bản sắc văn hóa quốc gia trong môi trường thông tin xuyên biên giới.
Trong điều kiện thông tin mới, nội dung lý luận cần được đổi mới theo hướng tích hợp các yếu tố phân tích chính sách, tư duy phản biện, năng lực dự báo. Tư tưởng, lý luận của Đảng khẳng định chân lý cách mạng, kiến giải các hiện tượng xã hội mới, xử lý được tình huống chính trị, tư tưởng phức tạp phát sinh trong không gian số. Nội dung tư tưởng vì thế cần gắn liền với nhu cầu khai phóng nhận thức, củng cố bản lĩnh, nâng cao năng lực lựa chọn chính trị của quần chúng trong môi trường thông tin đa dạng.
Hình thức thông tin về tư tưởng, lý luận của Đảng đã thay đổi. Trong truyền thông tư tưởng, lý cách mạng truyền thống, lý luận thường được truyền tải thông qua báo cáo, văn kiện, bài giảng, văn bản chính trị… Tuy nhiên, trong hệ sinh thái truyền thông hiện đại, các hình thức truyền bá tư tưởng theo cách truyền thống phụ thuộc vào văn bản, hội nghị, báo chí in ấn đang bộc lộ giới hạn về khả năng lan tỏa, sự tương tác dẫn đến việc tiếp cận thông tin của quần chúng trở nên khó khăn hơn nếu không được kịp thời chuyển đổi sang các phương thức truyền thông số linh hoạt, đa phương tiện phù hợp với hành vi tiếp nhận mới của xã hội.
Hình thức truyền tải lý luận trong kỷ nguyên số cần tái định hình theo hướng truyền thông chính trị đa nền tảng, ứng dụng dữ liệu lớn, trí tuệ nhân tạo để “giao tiếp hóa” nội dung tư tưởng bằng nhiều ngôn ngữ: hình ảnh, video, âm thanh, mạng xã hội… Trong chuyển đổi hình thức lan toả tư tưởng, lý luận của Đảng, yêu cầu then chốt là giữ vững giá trị tư tưởng, tính khoa học của hệ thống lý luận để thích ứng hiệu quả với đặc trưng của truyền thông hiện đại mà vẫn bảo đảm chiều sâu học thuật, bản sắc cách mạng. Chuyển đổi hình thức không làm mờ tính chính trị, đó là quá trình “mềm hóa chính luận” để tư tưởng, lý luận có thể thâm nhập, lan toả nhanh chóng vào đời sống chính trị trong mỗi người dân, làm cho công tác tư tưởng, lý luận chuyển từ trạng thái độc thoại sang đối thoại, định hướng nhận thức có chiều sâu.
Chủ thể thông tin về tư tưởng, lý luận của Đảng đã thay đổi. Lý luận cách mạng đã khẳng định vai trò trung tâm của hệ thống tổ chức Đảng, các đảng viên trong công tác tư tưởng, lý luận. Song trong môi trường số, chủ thể truyền thông rất phong phú, đa dạng, bất kỳ cán bộ, đảng viên, trí thức, văn nghệ sĩ, nhà giáo, học sinh, sinh viên,… đều có thể trở thành tác nhân truyền tải hoặc đấu tranh tư tưởng thông qua tương tác trên không gian mạng. Chủ thể trong công tác tư tưởng có thể là người phát ngôn cho đường lối Đảng, đồng thời là người định hình môi trường nhận thức xã hội. Vì vậy, Đảng cần xác lập sâu sắc chiến lược phát triển chủ thể tư tưởng theo hướng kiến tạo “hệ sinh thái tư tưởng số”, trong đó mỗi chủ thể là mắt xích tạo nên mạng lưới truyền đạt, lan tỏa, phản biện, bảo vệ tư tưởng, lý luận. Việc đào tạo đội ngũ không thể dừng lại ở trình độ lý luận mà cần tích hợp kỹ năng số, tư duy truyền thông, năng lực quản trị dư luận xã hội, bản lĩnh tư tưởng vững vàng trong môi trường thông tin nhiều chiều.
4. Vai trò chủ đạo của tổ chức đảng trong dẫn dắt tư tưởng, lý luận chính trị
Bối cảnh chuyển đổi số ngày càng sâu rộng, cuộc đấu tranh bảo vệ nền tảng tư tưởng, lý luận của Đảng diễn ra trong môi trường phức hợp, đa chiều, đòi hỏi tổ chức đảng phải giữ vững vai trò trung tâm trong việc kiến tạo định hướng, dẫn dắt nhận thức và bảo vệ toàn diện hệ sinh thái tư tưởng, lý luận của toàn hệ thống chính trị. Đảng là lực lượng tiên phong trong phát triển lý luận cách mạng, chủ thể duy nhất có đủ năng lực định hình không gian tư tưởng số, dẫn dắt quá trình phát triển nhận thức xã hội trong môi trường đầy biến động.
Thứ nhất, bảo đảm tính đấu tranh, bảo vệ nền tảng tư tưởng, lý luận. Tổ chức đảng là lực lượng tiên phong trong cuộc đấu tranh phản bác các luận điệu xuyên tạc, phản động, phủ định chủ nghĩa Mác – Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh. Trong thời đại số, khi thông tin vận hành theo thuật toán, truyền thông trở thành vũ khí mềm có sức công phá nhận thức, Đảng cần giữ vững trận địa lý luận bằng việc định vị tư tưởng trong không gian số, tái cấu trúc ngôn ngữ chính trị, thiết lập không gian diễn ngôn chủ đạo. Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định: “Bây giờ học thuyết nhiều, chủ nghĩa nhiều, nhưng chủ nghĩa chân chính nhất, chắc chắn nhất, cách mệnh nhất là chủ nghĩa Lênin”3, đây là lập trường lý luận, biểu hiện bản lĩnh chính trị cần được số hóa để lan tỏa mạnh mẽ hơn, phù hợp với hành vi tiếp nhận mới của xã hội.
Trong bối cảnh phương Tây, trước sự công kích ngày càng tinh vi từ bên ngoài, nhiều học giả phương đã cố gắng bóp méo giá trị của chủ nghĩa Mác. Armando Simon (2019) qua tác phẩm “Phê phán chủ nghĩa Marx trong thực tiễn”4 hay Henry Kyambalesa (2019) qua tác phẩm “Phê phán chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa Marx”5 không ngần ngại mô tả chủ nghĩa Mác bằng những từ ngữ lạnh lùng, cho rằng chủ nghĩa Mác không thể vận hành trong thế giới thực, những giá trị nhân văn, giải phóng con người của Mác bị bóp méo thành những toan tính viển vông, thiếu thực tế.
Richard Westra (2022) cảnh báo trong bài viết “Hãy cứu lấy Mác khỏi con tàu của những kẻ ngu ngốc”6,nhiều học giả, nhà lý luận, chính trị gia sử dụng học thuyết Mác nhưng hiểu sai Mác một cách có chủ ý, hoặc cố tình làm sai lệch bản chất, gán cho Mác như “một kẻ ngây thơ” không chạm đất. Nếu không làm chủ công nghệ, không chuyển lý luận thành trí tuệ số, chủ nghĩa Mác sẽ bị xuyên tạc ngay trong không gian lẽ ra phải là mặt trận tư tưởng của cách mạng. Bên cạnh sự hoài nghi, không ít học giả chân chính đã đi sâu khám phá tinh thần cách mạng, tính nhân văn của chủ nghĩa Mác-Lênin.
Seabury (1985) trong tác phẩm “Chủ nghĩa Mác-Lênin và ý nghĩa chiến lược đối với Hoa Kỳ”7 đã chỉ ra những hoài nghi, thậm chí phê phán gay gắt chủ nghĩa Mác-Lênin. Bất chấp sự chỉ trích, Seabury khẳng định chủ nghĩa Mác-Lênin vẫn là hệ tư tưởng có ảnh hưởng đến chính sách chiến lược không chỉ riêng Hoa Kỳ, thế giới cần nghiêm túc xem xét chủ nghĩa Mác để đối phó hiệu quả với các thách thức chiến lược toàn cầu. Do đó, bảo vệ nền tảng tư tưởng, lý luận của Đảng cần sự vận hành trên môi trường công nghệ, làm cho tư tưởng, lý luận có năng lực tương tác, thích ứng, lan tỏa hiệu quả trong không gian số toàn cầu.
Thứ hai, phát huy tính dự báo và định hướng tư tưởng xã hội. Tổ chức đảng vừa đóng vai trò là lực lượng tuyên truyền, đồng thời cần khẳng định năng lực dự báo xu thế tư tưởng, từ đó định hướng nhận thức xã hội một cách khoa học, chủ động đấu tranh với các thế lực thù địch. Trong thời đại hiện nay không ít giá trị bị thách thức bởi chủ nghĩa hoài nghi, chủ nghĩa hậu hiện đại, thì việc xây dựng năng lực dẫn dắt tư tưởng trở thành điều kiện tiên quyết để giữ vững vai trò lãnh đạo. Đảng cần đi trước trong nhận diện các biến động về tâm lý chính trị, dòng chảy dư luận, định hình hệ giá trị mới của xã hội thông qua nền tảng lý luận vững chắc.
Sự dẫn dắt tư tưởng, lý luận của Đảng cần được cụ thể hóa thành chiến lược truyền thông tư tưởng số, ứng dụng dữ liệu lớn (Big Data), trí tuệ nhân tạo (AI) để nhận diện các điểm nóng nhận thức, từ đó tạo nên sự đồng thuận tư tưởng có chiều sâu. Lane (2021) đã tự hỏi “Tư tưởng của Lênin về cách mạng có còn phù hợp thời đại?8, song chính Lane tự thừa nhận tư tưởng, lý luận của Lênin về cách mạng và chủ nghĩa đế quốc vẫn giữ nguyên giá trị trong bối cảnh hiện đại. Tác giả kêu gọi “sự trở lại với Lênin” không phải để sao chép mà để kiến tạo tầm nhìn xã hội chủ nghĩa phù hợp với điều kiện toàn cầu, đến lúc nhân loại phải bảo vệ giá trị khoa học của chủ nghĩa Mác-Lênin, làm cho tư tưởng chủ nghĩa Mác-Lênin lan tỏa mạnh hơn trong bối cảnh số và không gì khác hơn là phát triển, kiến tạo “hệ sinh thái tư tưởng số”.
Thứ ba, tính tổ chức và kế hoạch trong triển khai hệ sinh thái tư tưởng số. Tư tưởng, lý luận không thể lan tỏa trong môi trường số nếu không có tổ chức chặt chẽ, kế hoạch khoa học. Tổ chức đảng là chủ thể điều phối chiến lược, chỉ huy trưởng kiến tạo hệ sinh thái tư tưởng số, tư tưởng cần được sản sinh, có thể tương tác, phản hồi, phát triển. Nội dung diễn ngôn của Đảng cần được quy hoạch phù hợp với không gian mạng, mỗi giá trị trở thành “dữ liệu tư tưởng” có sức sống dài hạn. Do vậy, Đảng cần chủ động chuyển tư tưởng từ dạng tĩnh sang dạng động, từ tuyến tính sang đa chiều, từ tuyên truyền sang tương tác. Đó là yêu cầu mang tính tổ chức nhằm tái định hình tư tưởng theo hướng sống động, duy trì tính thống nhất trong đa dạng của không gian tư tưởng số.
Thứ tư, nâng cao hiệu lực kiểm tra, giám sát trong quản trị tư tưởng số. Tổ chức đảng là lực lượng tiên phong có quyền, năng lực kiểm tra, giám sát toàn diện hoạt động truyền thông tư tưởng, đặc biệt trong môi trường số với tính phi tuyến, lan tỏa tức thời. Kiểm tra, giám sát vừa góp phần phát hiện sai lệch, đồng thời phát hiện sớm nguy cơ suy thoái về tư tưởng chính trị, từ đó xây dựng “hệ cảnh báo nhận thức sớm” trên nền tảng công nghệ số. Sự kiểm tra hiện đại không còn phụ thuộc nhiều vào các biện pháp hành chính, mà cần kết hợp giữa công nghệ phân tích dữ liệu, giám sát mạng xã hội, quản trị trí tuệ nhân tạo phục vụ cho mục tiêu bảo vệ hệ giá trị nền tảng tư tưởng, lý luận của Đảng.
Richard Reinsch Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu B. Kenneth Simon của Mỹ đã dẫn lời Del Noce, nhà sử học tư tưởng có ảnh hưởng mạnh mẽ trong giới học giả phương Tây, người kịch liệt phê phác Mác, nhưng chính Del Noce thừa nhận điều không thể chối cãi, chủ nghĩa Mác tiếp tục là chủ nghĩa vô song định hình tầng sâu đời sống tư tưởng, văn hóa nhân loại9. Như vậy, trách nhiệm của tổ chức đảng trong kiểm tra, giám sát lý luận càng mang tính lịch sử để đấu tranh phản bác với mọi luận điệu sai trái, chủ động giữ gìn sự trong sáng về tư tưởng, lý luận của Đảng bằng năng lực kiểm định học thuật, định vị chân lý trong không gian bị bao phủ bởi sự hỗn độn của thông tin.
5. Giải pháp chuyển đổi số công tác tư tưởng, lý luận của Đảng
Một là, đổi mới nội dung thông tin về tư tưởng, lý luận của Đảng dưới dạng dữ liệu số.
Kỷ nguyên số đặt ra yêu cầu cấp thiết tái định hình nội dung thông tin về tư tưởng, lý luận của Đảng theo hướng hiện đại hóa và dữ liệu hóa. Sự lan tỏa của tư tưởng, lý luận cần được chuyển hóa thành hệ thống dữ liệu chính trị có tính năng tương tác, phản hồi, thích ứng với đặc điểm của môi trường truyền thông kỹ thuật số. Nội dung tư tưởng cần được thiết kế thành chuỗi dữ liệu có cấu trúc, có thể truy cập, tích hợp đa định dạng. Mỗi tư tưởng, lý luận trở thành phần tử tri thức có thể kết nối với cơ sở dữ liệu trong văn kiện, tác phẩm kinh điển, thực tiễn lãnh đạo của Đảng. Dữ liệu hóa nội dung lý luận cho phép phân tích, liên kết, mở rộng phạm vi ảnh hưởng, cung cấp nền tảng để phát triển công cụ học tập, diễn giải lý luận bằng công nghệ AI, phục vụ nhu cầu tiếp nhận của đông đảo quần chúng nhân dân.
Đổi mới nội dung chuyển đổi số công tác tư tưởng, lý luận còn đòi hỏi năng lực chuyển tải tư tưởng vào các vấn đề trọng tâm của thời đại như chủ quyền số, văn hóa số, an ninh tư tưởng trên không gian mạng. Nội dung không bị đóng khung trong các khái niệm lý thuyết mà được gắn chặt với dòng chảy chính sách, kết nối với các định hướng chiến lược lớn của đất nước. Mỗi thông điệp tư tưởng thể hiện năng lực dẫn dắt, tính dự báo, năng lực thuyết phục, từ đó góp phần tạo dựng niềm tin chính trị vững chắc, củng cố nền tảng tư tưởng, lý luận của Đảng.
Để nội dung tư tưởng được lan tỏa hiệu quả, cần hình thành bộ tiêu chí khoa học nhằm đo lường tác động nhận thức trong không gian số. Việc chuẩn hóa, số hóa, lượng hóa nội dung tư tưởng theo các tiêu chuẩn truyền thông học thuật là bước đi cần thiết để Đảng chủ động chiếm lĩnh không gian lý luận, khẳng định một cách chắc chắn về vai trò kiến tạo giá trị, định hướng tư duy chính trị trong kỷ nguyên mới của đất nước.
Hai là, đổi mới thông tin về tư tưởng, lý luận của Đảng dưới các phương thức số.
Trong kỷ nguyên số, không gian mạng trở thành không gian nhận thức chủ yếu, phương thức truyền tải tư tưởng, lý luận cần được thiết kế theo hướng tư duy truyền thông tích hợp, kết nối công nghệ với bản chất khoa học, cách mạng của tư tưởng Đảng. Các tổ chức đảng cần truyền thông theo mô hình tương tác đa chiều, trong đó người tiếp nhận trở thành chủ thể tham gia vào quá trình kiến tạo nghĩa. Để thực hiện điều đó, tư tưởng và lý luận của Đảng cần được truyền đạt thông qua các nền tảng truyền thông số đa dạng như mạng xã hội, ứng dụng di động, nền tảng học tập điện tử, diễn đàn trực tuyến, nền tảng video ngắn, thư viện số mở. Đây là những kênh có thể lan tỏa nhanh, phù hợp với hành vi sử dụng thông tin của công chúng hiện đại, đặc biệt là thế hệ trẻ.
Mỗi nội dung tư tưởng cần được định dạng đa phương tiện, từ văn bản học thuật, hình ảnh, đồ họa, cho đến nội dung tương tác thực tế ảo. Tổ chức đảng xây dựng các gói nội dung tư tưởng theo từng chuyên đề, tích hợp giữa lý luận nền tảng, phân tích tình huống thời sự, qua đó giúp công chúng nhận diện tư tưởng của Đảng là hệ thống tri thức sống động, không ngắt rời khỏi đời sống chính trị, xã hội. Việc tích hợp các yếu tố như phân tích chính sách, tư duy phản biện, năng lực dự báo vào trong từng sản phẩm nội dung là điều kiện để nâng cao tính thuyết phục, tính dẫn dắt, hiệu quả định hướng nhận thức.
Khai thác dữ liệu lớn để cá thể hóa quá trình tiếp cận nội dung tư tưởng. Sử dụng công cụ trí tuệ nhân tạo trong phân tích hành vi tiếp nhận cho phép định hình các kịch bản truyền thông phù hợp với từng nhóm đối tượng, từng vùng văn hóa – xã hội để tư tưởng, lý luận không bị đồng nhất hóa mà vẫn giữ được tính phổ quát trong khi thấm sâu vào các ngữ cảnh nhận thức cụ thể.
Cuối cùng, đổi mới phương thức truyền thông tư tưởng cần gắn với năng lực tổ chức sản xuất nội dung. Đảng cần xây dựng các trung tâm sáng tạo nội dung chính trị số có thể năng kết nối đội ngũ lý luận, chuyên gia công nghệ, nhà báo chính luận, người làm truyền thông chuyên nghiệp. Từ đây hình thành hệ sinh thái phương thức truyền thông tư tưởng số thống nhất, tạo nền tảng để Đảng kiến tạo ảnh hưởng nhận thức trong toàn xã hội bằng chính vũ khí lý luận đã được công nghệ hóa.
Ba là, đa dạng hóa chủ thể thông tin về tư tưởng, lý luận của Đảng thông qua công nghệ số.
Chuyển đổi số về tư tưởng, lý luận, hệ sinh thái thông tin tư tưởng, lý luận ngoài sự dẫn dắt của tổ chức cơ sở đảng, cán bộ lý luận, cơ quan báo chí, cần mở rộng không gian chủ thể truyền tải, tận dụng tối đa tiềm lực xã hội để lan tỏa nhận thức lý luận sâu rộng, kịp thời, hiệu quả. Công nghệ số, AI, Big data là điều kiện cho phép tái cấu trúc mạng lưới chủ thể, phát triển mạng lưới truyền thông đa chiều, đồng kiến tạo, đồng tham gia.
Xác lập hệ thống chủ thể truyền thông tư tưởng với cấu trúc mở, ngoài lực lượng nòng cốt là các tổ chức đảng, đảng viên cần bổ sung các lực lượng trí thức trẻ, chuyên gia công nghệ, nhà báo chính luận, nhà sản xuất nội dung số, người có ảnh hưởng tích cực trên mạng xã hội. Sự kết hợp giữa đội ngũ chính thống và lực lượng xã hội làm tăng tính phong phú, tính gần gũi, đồng thời, bảo đảm tính chính xác và tính chiến lược của thông tin.
Đa dạng hóa chủ thể gắn liền với chiến lược đào tạo, nâng cao năng lực sử dụng công nghệ, kỹ năng truyền thông chính trị, tư duy phản biện cho từng nhóm chủ thể. Đảng cần tổ chức chương trình huấn luyện chuyên sâu về truyền thông số tư tưởng, lý luận nhằm hình thành đội ngũ “chiến sĩ tư tưởng thời đại số” có thể làm chủ công nghệ, diễn ngôn tư tưởng trong không gian mạng.
Xây dựng nền tảng số kết nối các chủ thể truyền thông tư tưởng, hình thành hệ sinh thái tương tác đa chiều, mỗi chủ thể có thể tham gia sản xuất, phản biện, hiệu đính và lan tỏa nội dung tư tưởng. Việc xây dựng diễn đàn mở về lý luận chính trị trên các nền tảng số nhằm phát hiện, bồi dưỡng các cá nhân có thể dẫn dắt tư tưởng trong môi trường xã hội số.
Chủ thể truyền thông tư tưởng không giới hạn ở cá nhân, cần bao gồm các tổ chức chính trị – xã hội, các tổ chức đoàn thể, hội nghề nghiệp, trường học, doanh nghiệp. Những đơn vị này trở thành cầu nối giữa lý luận và thực tiễn, chuyển hóa giá trị tư tưởng thành các hành vi xã hội cụ thể thông qua truyền thông nội bộ, giáo dục chính trị tư tưởng trực tuyến hoặc các chiến dịch truyền thông tương tác.
Đa dạng hóa chủ thể cần đặt trong khuôn khổ pháp lý, đạo đức truyền thông, bảo đảm tính thống nhất định hướng tư tưởng của Đảng. Đa dạng về cách thức chuyển tải, đa dạng về hình thức thể hiện nhằm làm phong phú diện mạo tư tưởng, tăng tính thẩm thấu trong đời sống chính trị – xã hội hiện đại.
Bốn là, tổ chức giám sát thông tin về tư tưởng, lý luận của Đảng thông qua dữ liệu và công nghệ số.
Giám sát tư tưởng, lý luận của Đảng qua dữ liệu và công nghệ số cần được tổ chức chủ động, linh hoạt, ứng dụng Big data, AI trong phân tích mạng xã hội để phát hiện, đánh giá, dự báo các xu hướng tư tưởng trong cộng đồng. Trên cơ sở đó, hình thành hệ thống giám sát dữ liệu chuyên biệt về thông tin lý luận, trong đó, các công cụ phân tích ngữ nghĩa, học máy, cảm biến dữ liệu xã hội được tích hợp để xác định mức độ lan tỏa, sự sai lệch hoặc xuyên tạc trong nội dung liên quan đến nền tảng tư tưởng của Đảng, từ đó đưa ra cảnh báo sớm các nguy cơ, cung cấp dữ liệu phục vụ hoạch định chính sách tư tưởng, truyền thông chính trị, quản lý nội dung xã hội trên môi trường số.
Tổ chức giám sát cần đặt trên nền tảng “tư duy hệ sinh thái”, mỗi chủ thể tham gia môi trường truyền thông số đều có thể trở thành mắt xích trong mạng lưới cảnh báo, phản hồi, định hướng. Cán bộ, đảng viên, mọi người dân đều cần được trang bị kỹ năng nhận diện lệch chuẩn thông tin tư tưởng, chủ động báo cáo, tương tác, cung cấp dữ liệu phản ánh từ thực tiễn.
Để triển khai hiệu quả, Đảng cần thiết lập trung tâm điều phối giám sát tư tưởng số quốc gia, đóng vai trò tích hợp dữ liệu từ các nền tảng mạng xã hội, diễn đàn, báo chí điện tử. Trung tâm là nơi xây dựng kho tri thức lý luận có thể so sánh, đối chiếu, kiểm định giá trị tư tưởng từ các dòng thông tin xã hội. Dữ liệu thu thập được xử lý theo hướng ngữ cảnh hóa, bảo đảm tính khách quan, tính định hướng. Giám sát tư tưởng bằng công nghệ số là nhiệm vụ bảo vệ nền tảng lý luận của Đảng, điều kiện để Đảng chủ động thiết lập không gian nhận thức xã hội tích cực, chủ động, chuẩn xác. Hệ thống giám sát vận hành hiệu quả góp phần bảo đảm thế chủ động của Đảng trong đấu tranh với tư tưởng phản tiến bộ, định hướng dư luận đúng đắn.
Năm là, ứng dụng dữ liệu và công nghệ số trong mở rộng cách tiếp cận tư tưởng, lý luận của Đảng tới đông đảo quần chúng và đảng viên.
Mở rộng cách tiếp cận tư tưởng, lý luận của Đảng trong kỷ nguyên số cần phát huy mạnh mẽ vai trò lãnh đạo của Đảng trong bối cảnh cạnh tranh khốc liệt về thông tin, không gian nhận thức. Tổ chức đảng các cấp, đứng đầu là Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương cần đóng vai trò kiến tạo hạ tầng dữ liệu tư tưởng, xây dựng cơ chế chỉ đạo ứng dụng công nghệ thống nhất, xuyên suốt từ trung ương đến cơ sở.
Về nội dung, công tác tư tưởng cần được tái cấu trúc là hệ thống tri thức mở, dựa trên các trục chủ đề lớn, như: giá trị nền tảng của chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, chủ trương của Đảng, luận cứ lý luận trong phát triển bền vững, độc lập dân tộc, an ninh phi truyền thống, văn hóa chính trị Việt Nam… Nội dung cần có đủ cơ sở để luận giải thực tiễn, dẫn dắt nhận thức, giải quyết các vấn đề đặt ra trong đời sống chính trị – xã hội, xử lý tốt các biểu hiện lệch chuẩn, xuyên tạc.
Về hình thức, xây dựng hệ thống nền tảng số đồng bộ, gồm: thư viện tư tưởng lý luận điện tử, cổng dữ liệu mở về tư tưởng, lý luận của Đảng, mạng tri thức số dành cho đảng viên, kho video – podcast chính luận, ứng dụng học tập tư tưởng, lý luận tích hợp AI tương tác, dữ liệu hóa câu hỏi – đáp án – tình huống thực tiễn, giúp người dùng khai thác theo cách chủ động, linh hoạt. Mỗi nội dung đều cần được thiết kế đa ngữ cảnh, đa hình thái, đa nền tảng để thích ứng với hành vi tiếp nhận hiện đại.
Chủ thể trực tiếp triển khai là các cơ quan tuyên giáo, các học viện, nhà trường, tạp chí lý luận, đồng thời huy động cán bộ trẻ, trí thức công nghệ,… tham gia sản xuất nội dung số, bảo đảm tính khoa học, tính định hướng, tính lan tỏa. Mỗi tổ chức cơ sở đảng cần thiết lập nhóm công nghệ tư tưởng, đóng vai trò là điểm kết nối giữa lý luận với đời sống thông tin thực tế.
Ứng dụng dữ liệu và công nghệ số chính là mở rộng quyền tiếp cận tư tưởng của quần chúng, tạo nên sự dân chủ hóa tư tưởng, lý luận có kiểm soát. Tư tưởng lý luận của Đảng, nhờ đó, không bị thu hẹp trong hệ thống cán bộ, đảng viên mà trở thành hệ thống tri thức trong xã hội, lan tỏa vào từng thiết chế, từng cá nhân, góp phần củng cố vững chắc niềm tin chính trị, bản lĩnh tư tưởng của toàn dân tộc.
Chú thích:
1, 2. Đảng Cộng sản Việt Nam (2021). Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII. Tập 1. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật, tr. 108, 109.
3. Hồ Chí Minh toàn tập (2011). Tập 2. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật, tr. 289.
4. Simon, A. (2019). A critique of Marxism in practice. https://www.researchgate.net/publication/332157503_A_Critique_of_Marxism_in_Practice.
5. Kyambalesa, Henry (October 2, 2019). A Critique of Socialism and Marxism. Available at SSRN. http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.3463337.
6. Westra, R. (2022). Rescuing Marx from a Ship of Fools. Journal of Contemporary Asia. https://doi.org/10.1080/00472336.2022.2123843
7. Seabury, P. (1985). Marxism-Leninism and its Strategic Implications for the United States. Social Philosophy and Policy, 3 (1), 192 – 203. https://doi.org/10.1017/s0265052500000236
8. Lane, D. (2021). Lenin’s ideas on revolution: Are they still relevant today? Theory & Struggle, 122 (1), 178 – 189. https://doi.org/10.3828/ts.2021.18
9. Reinsch, R. M. II. (2022, February 25). The Problem of Marxism. The Heritage Foundation. https://www.heritage.org/progressivism/commentary/the-problem-marxism.
