Thượng tướng, PGS. TS. Nguyễn Văn Thành
Phó Chủ tịch chuyên trách Hội đồng Lý luận Trung ương
Trung tá, TS. Lục Anh Tuấn
Thư ký khoa học Hội đồng Lý luận Trung ương
(Quanlynhanuoc.vn) – Bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa là một nhiệm vụ xuyên suốt, mang tính chiến lược của cách mạng Việt Nam. Bối cảnh mới, nhất là tác động của khoa học – công nghệ phát triển theo cấp số nhân của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đặt ra những yêu cầu mới đối với sự nghiệp xây dựng, phát triển đất nước và bảo vệ Tổ quốc.
Từ khóa: Đột phá phát triển, khoa học – công nghệ, bảo vệ Tổ quốc, bối cảnh mới.
1. Đặt vấn đề
Cách mạng công nghiệp 4.0 đã và đang diễn ra một cách nhanh chóng chưa từng có trong lịch sử từ năm 2011, đặc trưng là điều khiển hệ và robot; các hệ thống liên kết thế giới thực và thế giới ảo do sự đột phá của khoa học – công nghệ dựa trên nền tảng công nghệ số tích hợp công nghệ “thông minh” để tối ưu hóa quy trình, phương thức sản xuất. Điểm “đòn bẩy” là: trí tuệ nhân tạo (AI); công nghệ in 3D, công nghệ sinh học, công nghệ vật liệu mới, công nghệ tự động hóa, robot, internet kết nối vạn vật (IoT) và Internet các dịch vụ (IoS). AI, IoT, dữ liệu lớn (Big data) và điện toán đám mây đang dần trở thành những công cụ sản xuất quan trọng trong nhiều ngành, lĩnh vực.
Quy mô, tốc độ phát triển của cách mạng công nghiệp 4.0 chưa từng có trong lịch sử, phát triển cấp số nhân, tác động to lớn về kinh tế và môi trường sinh thái. Tiêu chí tốc độ lan truyền của công nghệ ngày càng nhanh; ví dụ điện thoại cần 75 năm, điện cần 46 năm, tivi cần 22 năm, Internet chỉ cần 7 năm, Facebook cần 4 năm, WeChat cần 1 năm, Pokemon Go cần có 19 ngày… để đạt ngưỡng 50 triệu người sử dụng. Cần có 9 tháng để TikTok và 2 tháng để ChatGPT đạt ngưỡng 100 triệu người dùng1.
Về kinh tế, cách mạng công nghiệp 4.0 tác động đến tiêu dùng, sản xuất, năng xuất và giá cả. Bản đồ kinh tế thế giới, bản đồ sức mạnh của các doanh nghiệp cũng đang được vẽ lại. Ví dụ, quy mô thị trường của công nghệ in 3D (một trong những thành tố cơ bản của cách mạng công nghiệp 4.0) đã tăng nhanh chóng từ mức chỉ khoảng 3 tỷ USD năm 2012, đạt mức 20,67 tỷ USD năm 2023; dự kiến đạt 98,31 tỷ USD vào năm 20322. Tốc độ thay đổi sẽ gấp 4 lần hiện tại trong vòng 20 năm tới. Một người sẽ trải qua một năm thay đổi theo tiêu chuẩn ngày nay chỉ trong 3 tháng3.
Cách mạng công nghiệp 4.0 thay đổi căn bản cách con người sống, làm việc và tương tác với nhau. Tiến bộ khoa học – công nghệ trong cuộc cách mạng công nghiệp lần này hợp nhất thế giới thực, thế giới ảo và thế giới sinh học, vừa tạo ra những hứa hẹn, tiềm năng phát triển to lớn, tạo ra những biến đổi sâu sắc đối với đời sống xã hội, kết cấu giai cấp, năng suất lao động, cơ cấu nghề nghiệp, sự chuyển đổi của hệ thống sản xuất – kinh doanh. Cách mạng công nghiệp 4.0 cũng mang đến một số thách thức về kinh tế – xã hội, tác động lên chính quyền, an ninh con người, báo chí và truyền thông…
Tác động đến kinh tế – xã hội, cạnh tranh việc làm. Đến năm 2025, người sử dụng lao động sẽ phân chia công việc giữa con người và máy móc một cách gần như bình đẳng 50 – 50. Công nghệ sẽ thay đổi nhiệm vụ, công việc và kỹ năng vào năm 2025. Khoảng 43% doanh nghiệp được khảo sát cho biết, họ sẽ giảm lực lượng lao động vì áp dụng công nghệ, 34% có kế hoạch tuyển dụng lực lượng lao động mới do tích hợp công nghệ. Các ngành nghề mới nổi phản ánh nhu cầu lớn hơn về việc làm trong nền kinh tế xanh; vai trò đi đầu trong nền kinh tế dữ liệu và AI cũng như có các vai trò mới trong kỹ thuật, điện toán đám mây và phát triển sản phẩm.
Tác động lên chính quyền và an ninh con người, xuất hiện mô hình Chính phủ trí tuệ nhân tạo (AI-Government), tiến đến 100 năm Liên Hợp quốc (năm 2045), Hội nghị bàn tròn UN năm 2045 do Ramu Damodaran, Tổng giám đốc Academic Impacts của Liên Hợp quốc, Tổng Biên tập Tạp chí Biên niên sử Liên Hợp quốc và cha đẻ Internet Vint Cerf thảo luận về mô hình mới con người hướng tới: “kinh tế trọng tâm vì con người, hệ sinh thái Internet và trí tuệ nhân tạo mới cho công việc và cuộc sống”. Nội hàm Thành phố xã hội trí tuệ nhân tạo (AIWS City) trong mô hình Thành phố thông minh (Smart city). Khả năng thích ứng với công nghệ mới của các cơ quan công quyền sẽ quyết định năng lực quản lý của họ. Chính quyền và các cơ quan quản lý của mình sẽ cần phối hợp chặt chẽ với doanh nghiệp và các hội, hiệp hội và người dân.
Tác động đến quốc phòng, an ninh, cách mạng công nghiệp 4.0 cũng đặt ra nhiều thách thức mới, nhất là tội phạm lợi dụng khoa học – công nghệ để phạm tội và che dấu hành vi phạm tội; nguy cơ chiến tranh mạng; yêu cầu về cơ cấu lại, đào tạo, trang bị lại cho lực lượng vũ trang đáp ứng yêu cầu của tình hình mới… Quan hệ quốc tế vì thế cũng có nhiều biến động. Cạnh tranh chiến lược nước lớn cũng trở nên gay gắt hơn giữa những nước đi đầu về khoa học – công nghệ; các nước lớn đều lấy việc làm chủ khoa học – công nghệ hiện đại làm cơ sở để xác lập địa vị của mình trong trật tự quốc tế, điều này đang gây biến động đáng kể đối với cục diện thế giới, khu vực.
Tác động lên báo chí, truyền thông, thông tin được cập nhật liên tục với lượng dữ liệu khổng lồ, giúp ích cho công chúng khai thác, tìm kiếm thông tin. Tuy nhiên, các thông tin xấu độc, trong đó rất đáng quan ngại là các quan điểm sai trái, thù địch, chống phá Đảng và chế độ cũng xuất hiện tràn lan trên mạng xã hội.
2. Nghiên cứu tác động từ một số công nghệ đột phá đối với công tác bảo vệ Tổ quốc thời gian tới
2.1. Trí tuệ nhân tạo (AI)
AI lần đầu tiên được đề cập vào năm 1956 trong một dự án nghiên cứu về AI của nhà khoa học về máy tính của Hoa Kỳ John McCarthy và cũng là cha đẻ của AI, trong đó ông McCarthy coi AI là một ngành khoa học và kỹ thuật nhằm chế tạo ra “những chiến máy thông minh, biết tư duy”.
Điều 3 của Luật về Trí tuệ nhân tạo của Liên minh châu Âu (bản được Nghị viện châu Âu thông qua ngày 13/3/2024) định nghĩa: “Hệ thống trí tuệ nhân tạo có nghĩa là một hệ thống dựa trên máy được thiết kế để hoạt động với các mức độ tự chủ khác nhau, có khả năng thích nghi sau khi hệ thống đã được triển khai và với các mục tiêu rõ ràng hoặc ngầm định được hệ thống này suy luận ra từ những dữ liệu đầu vào mà hệ thống nhận được. Cách tạo ra các kết quả đầu ra như: sự dự đoán, các nội dung, các khuyến nghị hoặc các quyết định mà những thứ này có thể ảnh hưởng đến môi trường vật lý hoặc môi trường ảo”. Sắc lệnh của Hoa Kỳ ngày 30/10/2023 cũng có định nghĩa tương tự về “trí tuệ nhân tạo”.
Vai trò của AI được coi là công nghệ quan trọng nhất của cách mạng công nghiệp 4.0, nhận được sự quan tâm, đầu tư, nghiên cứu ngày càng nhiều của các chính phủ, các tập đoàn, doanh nghiệp, viện nghiên cứu… Thời gian qua, AI đã được ứng dụng rộng rãi, đem lại những lợi ích to lớn và hứa hẹn sẽ mang lại những thay đổi kinh ngạc hơn đối với cuộc sống con người. AI được xem là một trong những công nghệ đột phá, thúc đẩy chuyển đổi số một cách toàn diện, hiệu quả. AI còn là yếu tố có thể dẫn đến sự thay đổi của trật tự toàn cầu trong tương lai.
AI đang thâm nhập và tạo biến đổi lớn trên mọi lĩnh vực của cuộc sống, cách mạng hóa cách chúng ta sống, làm việc và tương tác, tác động trên nhiều mặt an ninh, chính trị, kinh tế, xã hội, trong đó nổi bật là: (1) Nâng cao năng suất và hiệu quả lao động; (2) Cải thiện việc ra quyết định; (3) Tiến bộ trong nghiên cứu, đổi mới và năng lực cạnh tranh; (4) Tác động xã hội: AI đang tác động lớn về mặt xã hội như tạo công ăn việc làm mới, cải thiện chất lượng công việc, nâng cao chất lượng dịch vụ và chất lượng cuộc sống cho các cá nhân và cộng đồng; (5) Tác động địa kinh tế và địa chiến lược.
Công nghệ AI thu hút sự quan tâm đặc biệt lớn của giới truyền thông và công luận trong vài năm qua sau khi ứng dụng xử lý ngôn ngữ tự nhiên dựa trên AI mang tên ChatGPT của Công ty OpenAI được công bố vào ngày 30/11/20224. AI có thể tạo ra các bài viết, bài luận, số liệu thống kê… gần như tức thì khi nhận được câu lệnh. Bên cạnh đó, nhiều ứng dụng khác, như: Gamma, Various AI…, Google cũng đã giới thiệu phần mềm AI có thể hỗ trợ xây dựng bài thuyết trình, phân tích và nhập dữ liệu, nội dung.
Ngày 09/7/2025, Công ty xAI đã giới thiệu chatbot AI Grok-4, được đánh giá là một trong những mô hình nguồn mở mạnh mẽ nhất cho đến nay với khả năng hiểu văn bản, xem hình ảnh, viết mã, giải toán và duy trì các cuộc hội thoại dài mà không bị gián đoạn5. Mặc dù có nhiều nỗ lực hợp tác quốc tế giữa các quốc gia nhằm bảo đảm AI có trách nhiệm, an toàn, an ninh và đáng tin cậy, cho đến nay vẫn chưa có các nghiên cứu đầy đủ về các hệ lụy xảy ra đối với con người cũng như phương cách xử lý phù hợp đối với tương lai siêu AI.
Những rủi ro và nguy cơ thách thức của AI:(1) Ảnh hưởng đến vấn đề việc làm; (2) Đe dọa tới an ninh mạng, an ninh quốc phòng; (3) Đe dọa về bảo mật dữ liệu, quyền riêng tư: (4) Rủi ro về tương lai của siêu AI vượt trí tuệ con người.
Thách thức của AI: (1) Khó khăn kỹ thuật, nguồn lực về tài chính và nhân lực, cơ sở hạ tầng về AI: (2) Khó khăn về quản trị dữ liệu; (3) Khó khăn về hạn chế dữ liệu; (4) Khó khăn về bảo đảm cân bằng chính sách để khai thác tiềm năng và hạn chế rủi ro của AI, bảo đảm phát triển AI có trách nhiệm, an toàn, an ninh và đáng tin cậy, cân nhắc về mặt đạo đức và hoạch định chính sách toàn diện ở cấp độ quốc gia và quốc tế.
Nhiều ứng dụng AI có thể được sử dụng cho mục đích quân sự (như phân tích chiến trường; xác định mục tiêu; điều khiển hoạt động máy bay không người lái tự động; theo dõi, giám sát kho vũ khí hạt nhân của một quốc gia khác; tăng hiệu quả vận hành của các lá chắn tên lửa, thay đổi phương thức và khả năng chiến đấu với các binh đoàn robot tinh nhuệ điều khiển bởi AI…) như đã chứng kiến trong xung đột Nga – Ucraina, Israel – Iran…6. AI có thể được sử dụng cho mục đích tấn công mạng hoặc hệ thống điều khiển ứng dụng AI có thể trở thành mục tiêu bị tấn công. Một cuộc tấn công vào hệ thống AI quan trọng có thể làm suy yếu năng lực phòng thủ an ninh mạng của quốc gia hoặc gây ra hậu quả nghiêm trọng khác.
AI có khả năng thúc đẩy chạy đua vũ trang giữa các quốc gia. Các quốc gia có khả năng công nghệ mạnh có thể phát triển các hệ thống AI tiên tiến để tăng cường sức mạnh quân sự của quốc gia mình. Điều này không chỉ làm gia tăng nguy cơ xung đột quân sự, mà còn có thể gây ra sự mất cân bằng quyền lực giữa các quốc gia, từ đó dẫn đến sự chênh lệch lớn về khả năng an ninh và quốc phòng, khiến các quốc gia yếu thế dễ dàng trở thành mục tiêu bị tấn công hoặc bị các quốc gia mạnh hơn đe dọa, ép buộc. Nếu không được kiểm soát, cuộc chạy đua này có thể dẫn đến các hệ quả không mong muốn như nguy cơ xảy ra xung đột, căng thẳng quốc tế do mất cân bằng quyền lực, việc phát triển và sử dụng các vũ khí AI mà không có sự kiểm soát một cách có trách nhiệm.
AI có thể bị các thế lực thù địch, phản động, các tổ chức khủng bố hoặc các quốc gia đối địch lợi dụng nhằm xâm phạm an ninh quốc gia. Theo báo cáo của các cơ quan chức năng, hoạt động tội phạm trên không gian mạng thời gian tới sẽ ngày càng phức tạp với nhiều phương thức mới có thể được sử dụng như: ứng dụng công nghệ AI, trong đó có ứng dụng ChatGPT nhằm xuất bản các bài viết, bình luận, phóng sự xuyên tạc theo chủ đề, tạo các hình ảnh/video sai lệch nhằm bôi nhọ, công kích lãnh đạo Đảng, chống phá Đảng, Nhà nước, bình luận xấu về hoạt động của các đồng chí lãnh đạo Đảng, Nhà nước; sử dụng AI nhằm tạo ra các nội dung phân tích, bình luận xuyên tạc dựa theo các chủ đề cụ thể như tôn giáo, pháp luật nhằm công kích chế độ; sử dụng AI để tiến hành các hoạt động trái pháp luật khác trên không gian mạng…
Một số thách thức an ninh khác, như: sự gia tăng của các cuộc tấn công mạng thông qua AI (gây thiệt hại kinh tế thế giới khoảng 8.000 tỷ USD năm 2023, ảnh hưởng đến 353 triệu người; dự kiến con số thiệt hại kinh tế sẽ là 9.500 tỷ USD năm 2024)7; nguy cơ các đối tượng khủng bố lợi dụng AI để thực hiện các mục đích xấu như gửi email độc hại, phát tán thông tin sai lệch, thu hút người ủng hộ, lên kế hoạch tấn công khủng bố; hay việc các đối tượng lợi dụng công nghệ deepfake để tạo ra ảnh khỏa thân giả nhằm vào phụ nữ và trẻ em tại Mỹ, Hàn Quốc…8 Bên cạnh đó là nguy cơ khó kiểm soát AI, ví dụ việc ứng dụng Grok-4 của xAI đã đưa ra một loạt bình luận bài Do Thái, ca ngợi Adolf Hitler hoặc kích động bạo lực9.
AI đã và đang có những tác động mạnh mẽ đối với sự vận hành của quan hệ quốc tế10. Trong bối cảnh cạnh tranh chiến lược nước lớn, các quốc gia tầm trung và nước nhỏ – với tiềm lực khoa học – công nghệ và ngân sách hạn chế dành cho nghiên cứu, phát triển AI – đứng trước nguy cơ chịu áp lực “chọn bên” ngày càng lớn trong quá trình mua sắm, đầu tư linh kiện và công nghệ.
2.2. Công nghệ sinh học
Công nghệ sinh họccũng là một thành tố quan trọng của cách mạng công nghiệp 4.0, được coi là một trong những trụ cột cơ bản góp phần phòng ngừa và ứng phó với một số thách thức an ninh phi truyền thống, như biến đổi khí hậu, dịch bệnh, ô nhiễm, suy thoái môi trường, cạn kiệt nguồn nước, sử dụng các vũ khí sinh thái…11 Những tiến bộ của công nghệ sinh học cũng có thể tăng cường năng lực quốc phòng quốc gia, giúp cải thiện sức khỏe cộng đồng, nâng cao năng lực cạnh tranh kinh tế quốc gia.
Công nghệ sinh học đã phát huy tác dụng giải quyết thách thức về môi trường (xử lý nước thải, khí thải và chất thải rắn thông qua enzyme và vi sinh vật). Trong lĩnh vực năng lượng, công nghệ sinh học mở ra hướng đi mới trong sản xuất nhiên liệu sinh học từ rơm rạ, mùn cưa, tảo và các nguồn sinh khối khác, góp phần đáng kể vào việc giảm phát thải khí nhà kính, hướng tới nền kinh tế tuần hoàn, phát triển bền vững.
Biến đổi gen là một trong những ứng dụng quan trọng của công nghệ sinh học, cho phép các nhà khoa học thay đổi cấu trúc di truyền của sinh vật, từ đó tạo ra các sinh vật có đặc tính mong muốn, như cây trồng (ngô, lê, khoai tây,…) có năng suất cao, kháng sâu bệnh, có thể lưu trữ lâu hơn, hoặc động vật có khả năng sản xuất các chất có giá trị.
Thời gian qua chứng kiến sự kết hợp hiệu quả giữa sinh học và công nghệ; nhất là chỉnh sửa gen, sinh học tổng hợp và công nghệ sinh học ứng dụng AI, đã hỗ trợ hiệu quả cho việc phát triển thuốc mới và tăng cường sản xuất lương thực trên toàn cầu.
Theo một nghiên cứu của tổ chức Global Market Insights, quy mô thị trường công nghệ sinh học toàn cầu đã đạt 752,88 tỷ đô la Mỹ vào năm 2020 và dự kiến sẽ vượt mốc 2.100 tỷ USD vào năm 2030, với tốc độ tăng trưởng kép hằng năm (CAGR) lên tới 12%; phản ánh vai trò ngày càng quan trọng của công nghệ sinh học đối với nền kinh tế toàn cầu.
Tuy nhiên, nếu bị sử dụng sai mục đích, công nghệ sinh học cũng có thể bị lợi dụng để phát triển vũ khí sinh học, đặt ra những nguy cơ, thách thức về an toàn sinh học và an ninh sinh học… Một số vụ việc đã xảy ra trong lịch sử như rò rỉ vi sinh vật từ phòng thí nghiệm ra môi trường gây rối loạn hệ sinh thái hoặc ảnh hưởng đến sức khỏe, tính mạng người dân; việc một nhóm nghiên cứu đã áp dụng công nghệ CRISPR để tạo miễn dịch cho phôi thai chống lại HIV, dẫn đến sự ra đời của 2 bé gái sinh đôi, trái với tiêu chuẩn toàn cầu về nghiên cứu và ứng dụng…12
2.3. Điện toán lượng tử (quantum computing)
Điện toán lượng tử là một lĩnh vực công nghệ mới nổi, sử dụng các nguyên lý của cơ học lượng tử để thực hiện các phép tính phức tạp chỉ trong khoảng thời gian ngắn; cho phép xử lý hàng tỷ phép tính song song, giải quyết các bài toán mà máy tính truyền thống phải mất hàng trăm năm mới hoàn thành. Quy mô thương mại của điện toán lượng tử dự báo đạt 50 tỷ đô la Mỹ vào cuối thập kỷ này.
Điện toán lượng tử khai mở những khả năng chưa từng có, giúp đẩy nhanh nghiên cứu y học, bảo vệ dữ liệu, ứng phó khủng hoảng khí hậu… Có thể đưa ra một số ví dụ như: Công ty Quantinuum và Hãng dược Pfizer hợp tác để sử dụng máy tính lượng tử rút ngắn thời gian phát triển thuốc từ 10 năm xuống còn ba năm trong dự án thử nghiệm; mở ra tiềm năng đẩy nhanh việc tìm ra phương pháp điều trị các bệnh, như: ung thư, Alzheimer. Trong lĩnh vực an ninh mạng, điện toán lượng tử có thể giúp tạo ra những mã an toàn tuyệt đối. Đối với các vấn đề môi trường, máy tính lượng tử của IBM có thể giúp tối ưu hóa những mô hình dự báo khí hậu, giúp dự đoán chính xác hơn các hiện tượng thời thiết cực đoan…13
Tuy nhiên, công nghệ này cũng đặt ra những thách thức nghiêm trọng nếu bị sử dụng sai mục đích. Một số nguy cơ là: phá vỡ các phương pháp mã hóa hiện tại, cho phép giải mã dữ liệu mã hóa đã trộm hoặc thu thập được trước đó, tăng hiệu quả tấn công mạng, làm suy yếu bảo mật của nhiều hệ thống hạ tầng thiết yếu (như ngành tài chính, ngân hàng, lưới điện, hệ thống giao thông vận tải, mạng viễn thông…). Điều này đặt ra nhiều thách thức đối với công tác quản trị quốc gia trên thế giới, nhất là các quốc gia có tiềm lực công nghệ thông tin và đầu tư bảo đảm an ninh mạng còn hạn chế14.
Thực tế đáng lo ngại là số lượng các vụ tấn công mạng diễn ra ngày càng nhiều trên thế giới, gây ra thiệt hại nghiêm trọng, đặc biệt là trong bối cảnh đại dịch Covid-19 khi các chính phủ và doanh nghiệp phải chuyển sang trạng thái làm việc từ xa. Các cuộc tấn công bằng phần mềm độc hại đã tăng từng năm, ví dụ tăng 358% năm 2020 so với năm 2019; tăng 125% năm 2021 so với năm 202015. Số vụ tấn công mạng năm 2023 là 2.365 vụ với hơn 343 triệu nạn nhân. Trong các vụ tấn công bằng phần mềm độc hại, tấn công qua email là dạng phổ biến nhất, chiếm khoảng 35% số vụ tấn công16.
Theo thống kê của Bộ Công an, trong gần 10 năm qua, các thế lực thù địch, phần tử xấu đã, đang sử dụng 8.784 web, blog có tên miền nước ngoài; 381 web, blog có tên miền trong nước thường xuyên đăng tải thông tin xấu, độc chống phá Đảng, Nhà nước Việt Nam; đã phát hiện 279 vụ sử dụng Internet xâm phạm an ninh quốc gia, đấu tranh với hơn 200 đối tượng; xử lý 140 đối tượng. Đáng chú ý, trong đó có 219 vụ kích động biểu tình trên không gian mạng; 138 hội, nhóm trá hình hoạt động trên không gian mạng; 45.498 lượt cổng thông tin, trang tin điện tử có tên miền “.vn” bị tấn công, trong đó có 2.113 lượt tấn công các cổng thông tin, trang tin điện tử của cơ quan Đảng, Nhà nước, gây ra những hậu quả nghiêm trọng17.
Năm 2024 chứng kiến sự gia tăng đáng kể về số lượng và quy mô các vụ tấn công. Một báo cáo của Hiệp hội An ninh mạng quốc gia cho biết trong năm 2024 có tới 46,15% cơ quan, doanh nghiệp cho biết đã từng bị tấn công mạng ít nhất 1 lần trong năm qua, trong đó 6,77% thường xuyên bị tấn công; ước tính có tới hơn 650.000 vụ tấn công mạng. Theo số liệu của Cục An ninh mạng và phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao (A05), Bộ Công an, chỉ tính riêng các đơn vị trọng yếu đã có tới hơn 74.000 cảnh báo tấn công mạng, trong đó có 83 chiến dịch tấn công có chủ đích APT18.
2.4. Công nghệ Viễn thông 5G
Mạng thông tin di động thế hệ mới nhất – 5G có tốc độ, dữ liệu lớn, dung lượng cao, độ trễ siêu nhỏ, tiết kiệm năng lượng, chi phí thấp và có khả năng kết nối đa thiết bị19. Công nghệ viễn thông 5G dự báo sẽ tác động sâu sắc đến đời sống xã hội, có tiềm năng cách mạng hóa cách chúng ta sống, làm việc và giải trí, bằng cách cho phép các ứng dụng mới và sáng tạo mà trước đây không thể thực hiện được. Ví dụ, cho phép tải tập tin xuống nhanh hơn nhiều so với trước đây; chuyển đổi IoT, cho phép các thiết bị thông minh giao tiếp với nhau nhanh hơn và đáng tin cậy hơn (ứng dụng đối với xe tự hành, thành phố thông minh…). Đồng thời, công nghệ này giúp người dùng làm việc ở mọi nơi, mọi lúc, với năng suất tương đương như ở văn phòng; tăng trải nghiệm giải trí; nâng cao hiệu quả chăm sóc sức khỏe…20
Tuy nhiên, sự phát triển và ứng dụng công nghệ viễn thông 5G cũng tiềm ẩn những nguy cơ an ninh mạng, như: nguy cơ dữ liệu mạng lưới hoàn toàn có thể bị lấy cắp thông qua việc kiểm soát truy cập tại các thiết bị đầu cuối; do kết cấu hạ tầng mạng phức tạp và tiềm ẩn nhiều kẽ hở, các dịch vụ trọng yếu có khả năng bị kiểm soát thông qua đó phá hoại kết cấu hạ tầng mạng viễn thông, gây gián đoạn, làm giảm chất lượng đường truyền, ảnh hưởng lớn đến vấn đề an ninh kinh tế, an ninh quốc phòng không chỉ một quốc gia mà có thể cả một nhóm quốc gia, thậm chí an ninh quốc tế; nguy cơ bị tấn công từ chối dịch vụ DDoS…21
3. Một số định hướng
Những nghiên cứu, phân tích ở trên minh chứng cho tác động nhiều mặt mà cách mạng công nghiệp 4.0 mang lại. Sự phát triển của AI, công nghệ sinh học, công nghệ lượng tử và công nghệ viễn thông 5G đã, đang và sẽ đem đến nhiều lợi ích nhưng cũng tiềm ẩn nhiều nguy cơ, thách thức. Các quốc gia đều phải tư duy lại cách thức quản trị, phát triển theo hướng tận dụng mặt tích cực của khoa học – công nghệ để phát triển, tăng tính cạnh tranh quốc gia, đồng thời giảm thiểu tác động tiêu cực.
Với thế và lực đất nước đạt được qua gần 40 năm đổi mới dưới sự lãnh đạo sáng suốt của Đảng Cộng sản Việt Nam, Việt Nam đang vững bước tiến vào kỷ nguyên phát triển mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, sánh vai với các cường quốc năm châu trên thế giới như Chủ tịch Hồ Chí Minh hằng mong muốn.
Mục tiêu đặt ra là thực hiện thắng lợi các chỉ tiêu phát triển mà Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII đã đặt ra. Đến năm 2030, kỷ niệm 100 năm thành lập Đảng, là nước đang phát triển, có công nghiệp hiện đại, thu nhập trung bình cao. Đến năm 2045, kỷ niệm 100 năm thành lập nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, nay là nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, trở thành nước phát triển, thu nhập cao.
Trong bối cảnh sự phát triển đột phá và tác động của khoa học – công nghệ có tầm quan trọng lớn lao và thu hút quan tâm trên toàn cầu, việc nghiên cứu, phát triển và ứng dụng công nghệ mới nổi đang đóng vai trò thiết yếu, góp phần quan trọng tạo bước phát triển đột phá về năng lực sản xuất, nâng cao sức cạnh tranh quốc gia, thúc đẩy phát triển kinh tế bền vững. Thực tế này đặt ra những yêu cầu mới đối với sự nghiệp xây dựng, phát triển đất nước và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.
Một là, cần sớm cập nhật Chiến lược quốc gia về khoa học – công nghệ, cụ thể hóa chương trình hành động thực hiện Chiến lược quốc gia một cách toàn diện, có tính khả thi cao nhằm bảo đảm triển khai một cách hiệu quả Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.
Hai là, cần thiết lập và hoàn thiện khung chính sách, pháp luật tạo thuận lợi cho nghiên cứu, phát triển và ứng dụng khoa học – công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.
Ba là, cùng với đầu tư cho nghiên cứu và phát triển khoa học – công nghệ, cần sớm đầu tư vào cơ sở hạ tầng/ hệ sinh thái số, bảo đảm cơ sở hạ tầng, nguồn dữ liệu và phần mềm để huấn luyện và đưa vào sử dụng quy mô lớn tầm quốc gia nhằm tạo sự chuyển biến mạnh.
Bốn là, cùng với việc đào tạo kỹ năng và chuyển đổi thị trường lao động, việc làm về khoa học – công nghệ, cần chú trọng đào tạo, phát triển nguồn nhân lực, nhất là nguồn nhân lực chất lượng cao về khoa học – công nghệ mới nổi. Đẩy nhanh phổ biến kiến thức, phổ cập về công nghệ trong đội ngũ lãnh đạo, quản lý, lực lượng lao động.
Năm là, tăng cường hợp tác quốc tế về khoa học – công nghệ, nhất là công nghệ mới nổi nhằm tăng cường tranh thủ lợi ích và giải quyết những thách thức do sự phát triển khoa học – công nghệ gây ra.
4. Kết luận
Việc tranh thủ được tối đa thời cơ, thuận lợi mà cách mạng công nghiệp 4.0 đem lại có thể giúp đưa đất nước ta đi tắt, đón đầu, phát triển vượt bậc.. Theo đó, cần quán triệt sâu sắc và có những giải pháp đồng bộ, trước mắt là triển khai có hiệu quả “bộ tứ chiến lược”, gồm: (1) Nghị quyết số 66-NQ/TW ngày 30/4/2025 của Bộ Chính trị về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới, yêu cầu hoàn thiện thể chế pháp luật minh bạch, hiện đại, bảo đảm quyền con người và quyền công dân. (2) Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị xác định khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là trụ cột tăng trưởng mới, là điều kiện tiên quyết để Việt Nam vươn lên trong kỷ nguyên số. (3) Nghị quyết số 59-NQ/TW ngày 24/1/2025 của Bộ Chính trị về hội nhập quốc tế trong tình hình mới. (4) Nghị quyết số 68-NQ/TW ngày 04/5/2025 của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân, thúc đẩy khu vực kinh tế tư nhân trở thành động lực trung tâm cho nền kinh tế… Để có thể tận dụng được thời cơ và vượt qua những thách thức mà AI, công nghệ sinh học, công nghệ lượng tử và công nghệ viễn thông 5G đem lại, giúp đất nước cất cánh, hiện thực hóa khát vọng phát triển Việt Nam.
Chú thích:
1. ChatGPT reaches 100 million users two months after launch. https://www.theguardian.com/technology/2023/feb/02/chatgpt-100-million-users-open-ai-fastest-growing-app.
2. 3D Printing Market Size and Forecast 2025 to 2034. https://www.precedenceresearch.com/3d-printing-market#
3. Ray Kurweil (2005). The Singularity is Near: When Humans Transcend Biology. Palgrave Macmullan UK.
4. ChatGPT sets record for fastest-growing user base – anslyst note. https://www.reuters.com/technology/chatgpt-sets-record-fastest-growing-user-base-analyst-note-2023-02-01/
5. Grok 4: The most powerful open-source AI model yet. https://rysysthtechnologies.com/insights/what-makes-grok-4-special
6. The battlefield AI revolution is not here yet: The status of current Russian and Ukrainian AI drone efforts. https://understandingwar.org/backgrounder/battlefield-ai-revolution-not-here-yet-status-current-russian-and-ukrainian-ai-drone#
7. Tấn công mạng thông qua AI gây tổn thất kinh tế nghiêm trọng. https://thoibaotaichinhvietnam.vn/tan-cong-mang-thong-qua-ai-gay-ton-that-kinh-te-nghiem-trong-151964.html#.
8. Giới chuyên gia lo ngại khủng bố lợi dụng trí tuệ nhân tạo. https://baotintuc.vn/khoa-hoc-cong-nghe/gioi-chuyen-gia-lo-ngai-khung-bo-loi-dung-tri-tue-nhan-tao-ai-20240901203018287.htm.
9. Why xAI’s Grok Went Rugue. https://www.wsj.com/tech/ai/why-xais-grok-went-rogue-a81841b0.
10. Tác động của trí tuệ nhân tạo trong quan hệ quốc tế: cơ hội, thách thức và đề xuất chính sách tham chiếu đối với Việt Nam. https://www.tapchicongsan.org.vn/web/guest/the-gioi-van-de-su-kien/-/2018/821708/tac-dong-cua-tri-tue-nhan-tao-trong-quan-he-quoc-te–co-hoi%2C-thach-thuc-va-de-xuat-chinh-sach-tham-chieu-doi-voi-viet-nam.aspx
11. Định hướng phát triển, chuyển giao và ứng dụng công nghệ sinh học trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư. https://www.tapchicongsan.org.vn/en_US/web/guest/tong-ket-40-nam-doi-moi-dat-nuoc/-/2018/824956/view_content.
12. Christopher L. Cummings, Kaitlin M. Volk, Anna A. Ulanova, Do Thuy Uyen Ha Lam, and Pei Rou Ng (2021). Emerging threats of synthetic biology and biotechnology: Addressing security and resilience issues: 13-36.
13. Đột phá quan trọng hàng đầu. https://nhandan.vn/dot-pha-quan-trong-hang-dau-post881869.html.
14. What is the cyber security risk from quantum computing? https://kpmg.com/au/en/home/insights/2024/04/cyber-security-risk-from-quantum-computing.html.
15. The latest 2023 cyber crime statistics. https://aag-it.com/the-latest-cyber-crime-statistics/#.
16. Cybersecurity Stats: Facts and Figures You should Know. https://www.forbes.com/advisor/education/it-and-tech/cybersecurity-statistics/
17. Bảo vệ chủ quyền quốc gia trên không gian mạng. https://nhandan.vn/bao-ve-chu-quyen-quoc-gia-tren-khong-gian-mang-post726127.html.
18. Hơn 659.000 vụ tấn công mạng vào cơ quan, doanh nghiệp Việt Nam năm 2024. https://vtv.vn/cong-nghe/hon-659000-vu-tan-cong-mang-vao-co-quan-doanh-nghiep-viet-nam-nam-2024.
19. Mạng 5G: Xu thế thời đại, tính tích cực và vấn đề an ninh. https://tcnn.vn/news/detail/44171/Mang-5G-Xu-the-thoi-dai-tinh-tich-cuc-va-van-de-an-ninh.html.
20. 5G network technology and its impact on society. https://sageuniversity.edu.in/blogs/5g-network-technology-and-its-impact-on-society.
21. Một số vấn đề về an toàn và bảo mật trên mạng viễn thông 5G. https://mst.gov.vn/mot-so-van-de-ve-an-toan-va-bao-mat-tren-mang-vien-thong-5g-197144280.htm.
