TS. Nguyễn Trọng Đại
Trường Sĩ quan Không quân
(Quanlynhanuoc.vn) – Hiện nay, sự phát triển khoa học – công nghệ, đổi mới, sáng tạo và chuyển đổi số đã, đang có những tác động to lớn đến mọi lĩnh vực của đời sống xã hội, trong đó, giáo dục và đào tạo là một trong những lĩnh vực chịu sự tác động mạnh mẽ nhất. Đối với các nhà trường quân đội, việc xây dựng đội ngũ giảng viên nói chung, giảng viên khoa học xã hội và nhân văn nói riêng đáp ứng yêu cầu phát triển mới không chỉ là yêu cầu khách quan mà còn là giải pháp then chốt, trực tiếp nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo toàn diện ở các nhà trường quân đội, thực hiện có hiệu quả phương châm: “chất lượng đào tạo của nhà trường là khả năng sẵn sàng chiến đấu của đơn vị”.
Từ khóa: Giảng viên, nhà trường quân đội, chuyển đổi số, giáo dục và đào tạo, đổi mới sáng tạo.
1. Đặt vấn đề
Trong bối cảnh toàn cầu hóa, cách mạng công nghiệp 4.0 diễn ra sâu rộng, phát triển khoa học – công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số trở thành “đột phá quan trọng hàng đầu, là động lực chính để phát triển”1. Giáo dục và đào tạo, đặc biệt là giáo dục và đào tạo trong quân đội đang đứng trước những yêu cầu đổi mới căn bản và toàn diện. Trong khi đó, đội ngũ giảng viên khoa học xã hội và nhân văn ở các nhà trường quân đội là lực lượng giữ vai trò đặc biệt quan trọng trong giáo dục tư tưởng, chính trị, phát triển thế giới quan, niềm tin khoa học, bản lĩnh chính trị, đạo đức, phong cách, tác phong lãnh đạo, chỉ huy, quản lý cho học viên. Trước yêu cầu mới, việc xây dựng đội ngũ giảng viên khoa học xã hội và nhân văn theo hướng hiện đại, có năng lực thích ứng với công nghệ và chuyển đổi số không chỉ là yêu cầu khách quan mà còn là giải pháp quan trọng góp phần nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo toàn diện trong quân đội.
2. Cơ sở lý luận, thực tiễn xây dựng đội ngũ giảng viên khoa học xã hội và nhân văn trong các nhà trường quân đội đáp ứng yêu cầu phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số hiện nay
2.1. Vai trò của giảng viên trong các nhà trường quân đội
Đội ngũ giảng viên có vai trò quan trọng hàng đầu, yếu tố quyết định đến chất lượng giáo dục và đào tạo của các trường đại học nói chung và các nhà trường quân đội nói riêng. Điều 66 Luật Giáo dục năm 2019 đã khẳng định: “Nhà giáo có vai trò quyết định trong việc bảo đảm chất lượng giáo dục, có vị thế quan trọng trong xã hội, được xã hội tôn vinh”2.
Trong các nhà trường quân đội, đội ngũ giảng viên không chỉ là người thầy truyền đạt tri thức mà còn là người định hướng tư tưởng, bồi dưỡng bản lĩnh và nhân cách cho học viên. Họ là lực lượng giữ vai trò nòng cốt trong việc bồi dưỡng phẩm chất chính trị, tư tưởng, đạo đức, nhân cách và bản lĩnh cho đội ngũ học viên, giúp học viên hình thành thế giới quan, phương pháp luận khoa học, kiên định lập trường tư tưởng, trung thành tuyệt đối với Tổ quốc, với Đảng, với Nhân dân; giáo dục giá trị sống, đạo đức, tác phong, kỷ luật, hình thành phong cách, bản lĩnh và tinh thần trách nhiệm cao. Giảng viên còn là những chiến sĩ trên mặt trận văn hóa – tư tưởng, góp phần bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng giữ vững sự thống nhất về nhận thức và hành động trong quân đội. Do đó, xây dựng đội ngũ giảng viên trong các nhà trường quân đội đáp ứng yêu cầu phát triển khoa học – công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số hiện nay không chỉ là yêu cầu khách quan mà còn là giải pháp mang tính then chốt, quyết định chất lượng giáo dục và đào tạo ở các nhà trường quân đội, góp phần xây dựng Quân đội nhân dân Việt Nam “cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại, một số quân chủng, binh chủng, lực lượng tiến thẳng lên hiện đại”3.
2.2. Yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo
Hội nghị trung ương 8 (khóa XI) về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế xác định “tạo chuyển biến căn bản, mạnh mẽ về chất lượng, hiệu quả giáo dục, đào tạo; đáp ứng ngày càng tốt hơn công cuộc xây dựng, bảo vệ Tổ quốc và nhu cầu học tập của Nhân dân”4.
Đại hội XIII của Đảng tiếp tục nhấn mạnh: “tiếp tục đổi mới đồng bộ mục tiêu, nội dung, chương trình, phương thức, phương pháp giáo dục và đào tạo theo hướng hiện đại, hội nhập quốc tế, phát triển con người toàn diện, đáp ứng yêu cầu mới của sự phát triển kinh tế – xã hội, khoa học và công nghệ, thích ứng với cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư”5 đặt ra yêu cầu khách quan phải: “tạo chuyển biến căn bản, toàn diện về chất lượng, hiệu quả công tác giáo dục va đào tạo trong Quân đội”6. Do đó, xây dựng đội ngũ giảng viên khoa học xã hội và nhân văn theo hướng hiện đại, có năng lực thích ứng với công nghệ và chuyển đổi số đóng vai trò đặc biệt quan trọng, quyết định trực tiếp đến chất lượng, hiệu quả đổi mới giáo dục và đào tạo trong quân đội.
2.3. Sự phát triển khoa học – công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số đặt ra yêu cầu khách quan phải xây dựng đội ngũ giảng viên khoa học xã hội và nhân văn ở các nhà trường quân đội
Hiện nay, sự phát triển khoa học – công nghệ, đổi mới, sáng tạo và chuyển đổi số đang có những tác động mạnh mẽ đến mọi mặt của đời sống xã hội, trong đó giáo dục và đào tạo là lĩnh vực chịu sự tác động to lớn nhất. Một mặt, sự phát triển khoa học – công nghệ, đổi mới, sáng tạo và chuyển đổi số vừa tạo những điều kiện, tiền đề thuận lợi nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo, gắn lý luận với thực tiễn, quán triệt và thực hiện có hiệu quả phương châm: “Chất lượng đào tạo của nhà trường là khả năng sẵn sàng chiến đấu của đơn vị”.
Yêu cầu khách quan đối với các nhà trường là phải đổi mới mạnh mẽ nội dung, hình thức, phương pháp, xây dựng đội ngũ giảng viên có đủ phẩm chất, năng lực đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ trong bối cảnh mới. Do đó, xây dựng đội ngũ giảng viên khoa học xã hội và nhân văn theo hướng hiện đại, có năng lực thích ứng với công nghệ và chuyển đổi số là vấn đề cốt lõi, góp phần đổi mới, nâng cao chất lượng giáo dục đào tạo của các nhà trường quân đội đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ hiện nay.
2.4. Sự phát triển của mục tiêu, yêu cầu bảo vệ Tổ quốc và phương hướng xây dựng quân đội trong tình hình mới
Hiện nay, “thế giới đang trải qua những biến động to lớn, diễn biến nhanh chóng, phức tạp, khó dự báo”7, mục tiêu, yêu cầu bảo vệ Tổ quốc có bước phát triển để “bảo vệ vững chắc độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ của Tổ quốc, bảo vệ Đảng, Nhà nước, Nhân dân, chế độ xã hội chủ nghĩa, nền văn hóa và lợi ích quốc gia – dân tộc; giữ vững môi trường hòa bình, ổn định chính trị, an ninh quốc gia, an ninh con người; xây dựng xã hội trật tự, kỷ cương, an toàn, lành mạnh để phát triển đất nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa”8. Bên cạnh đó, phương hướng xây dựng Quân đội được xác định theo hướng “cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại, một số quân chủng, binh chủng, lực lượng tiến thẳng lên hiện đại”9 đòi hỏi phải nâng cao hơn nữa chất lượng giáo dục và đào tạo của các nhà trường quân đội. Do đó, xây dựng đội ngũ giảng viên nói chung, giảng viên Khoa học xã hội và nhân văn ở các nhà trường quân đội nói riêng đáp ứng yêu cầu phát phát triển khoa học – công nghệ, đổi mới, sáng tạo và chuyển đổi số là “chìa khóa” nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo của các nhà trường quân đội.
2.5. Thực trạng đội ngũ giảng viên khoa học xã hội và nhân văn trong các nhà trường quân đội
Những năm qua, Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng, Tổng cục Chính trị, các cơ quan chức năng và cấp ủy, chỉ huy các cấp ở các nhà trường quân đội đã đánh giá đúng vị trí, vai trò của đội ngũ giảng viên khoa học xã hội và nhân văn, từ đó, lãnh đạo, chỉ đạo việc xác định kế hoạch đào tạo, quản lý, sử dụng, phát triển đội ngũ giảng viên khoa học xã hội và nhân văn ở các nhà trường đáp ứng yêu cầu giảng dạy, nghiên cứu khoa học và đấu tranh tư tưởng, lý luận trong tình hình mới. Nhiều chỉ thị, nghị quyết, hướng dẫn cho việc triển khai đồng bộ các giải pháp đào tạo, bồi dưỡng, rèn luyện phát triển đội ngũ giảng viên các nhà trường quân đội. Đội ngũ giảng viên khoa học xã hội và nhân văn hiện nay cơ bản đáp ứng yêu cầu về trình độ chuyên môn, lý luận chính trị, phẩm chất đạo đức, nhiều giảng viên có học hàm, học vị cao; có kinh nghiệm thực tiễn và tư duy gắn lý luận với thực hành, có khả năng tiếp cận sự phát phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới, sáng tạo và chuyển đổi số, ứng dụng mạnh mẽ trong giảng dạy và nghiên cứu khoa học,… góp phần nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo của các nhà trường quân đội.
Mặc dù vậy, đứng trước yêu cầu của sự phát phát triển khoa học – công nghệ, đổi mới, sáng tạo và chuyển đổi số, trình độ, năng lực của một bộ phận giảng viên còn hạn chế nhất là kỹ năng ứng dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy; chưa thành thạo việc khai thác các nền tảng học tập trực tuyến hoặc thiết kế bài giảng số; phương pháp giảng dạy chậm đổi mới; công tác nghiên cứu khoa học còn khiêm tốn, thiếu các công trình tích hợp khoa học xã hội và nhân văn với công nghệ số hoặc có tính liên ngành cao,… Do đó, xây dựng đội ngũ giảng viên khoa học xã hội và nhân văn ở các nhà trường quân đội đáp ứng yêu cầu phát phát triển khoa học – công nghệ, đổi mới, sáng tạo và chuyển đổi số là yêu cầu khách quan, cấp thiết.
3. Một số giải pháp
Một là, nâng cao nhận thức, trách nhiệm của các chủ thể, lực lượng về phát triển khoa học – công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số.
Nâng cao nhận thức, trách nhiệm của các chủ thể, lực lượng không chỉ là yêu cầu khách quan mà còn là giải pháp quan trọng hàng đầu nhằm xây dựng đội ngũ giảng viên khoa học xã hội và nhân văn trong các nhà trường quân đội đáp ứng yêu cầu phát triển khoa học – công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số hiện nay. Bởi vì, mọi hoạt động của con người đều bắt đầu từ nhận thức, nhận thức là cơ sở để hành động đúng, như Chủ tịch Hồ Chí Minh đã dạy: “Tư tưởng đúng thì hành động mới khỏi sai lạc và mới làm tròn nhiệm vụ cách mạng được”10.
Tập trung giáo dục cho đội ngũ cán bộ, giảng viên về vai trò và tính tất yếu khách quan phát triển khoa học – công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số trong giáo dục và đào tạo, những yêu cầu đặt ra đối với đội ngũ giảng viên trước yêu cầu chuyển đổi số. Trong đó, tập trung giáo dục, quán triệt Nghị quyết số 109-NQ/QUTW ngày 11/02/2019 của Quân ủy Trung ương về xây dựng đội ngũ cán bộ Quân đội, nhất là cán bộ cấp chiến dịch, chiến lược đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong tình hình mới; Nghị quyết số 1657-NQ/QUTW ngày 20/12/2022 của Quân ủy Trung ương về đổi mới công tác giáo dục và đào tạo đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ xây dựng Quân đội trong tình hình mới; Thông tư số 07/2021/TT-BQP ngày 14/01/2021 của Bộ trưởng Bộ Quốc phòng quy định tiêu chuẩn chức danh sĩ quan chuyên môn kỹ thuật – nghiệp vụ trong Quân đội nhân dân Việt Nam; Quyết định số 3525/QĐ-BQP ngày 03/8/2023 của Bộ trưởng Bộ Quốc phòng phê duyệt Đề án “Xây dựng đội ngũ nhà giáo, cán bộ quản lý giáo dục trong Quân đội giai đoạn 2023 -2030 và những năm tiếp theo”,… Qua đó, giúp mỗi cán bộ, giảng viên, học viên nhận thức rõ vị trí, vai trò, trách nhiệm của bản thân trong xây dựng đội ngũ giảng viên khoa học xã hội và nhân văn trong các nhà trường quân đội đáp ứng yêu cầu phát triển khoa học – công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số hiện nay.
Hai là, hoàn thiện cơ chế tuyển dụng, sử dụng và phát triển giảng viên khoa học xã hội và nhân văn ở các nhà trường quân đội.
Đây là nội dung giải pháp quan trọng, trực tiếp quyết định đến chất lượng, hiệu quả công tác xây dựng đội ngũ giảng viên khoa học xã hội và nhân văn trong các nhà trường quân đội. Do đó, cần xây dựng cơ chế đồng bộ, thống nhất trong tuyển dụng, sử dụng và phát triển đội ngũ giảng viên; tập trung tuyển chọn nguồn giảng viên chất lượng đáp ứng đầy đủ tiêu chuẩn về trình độ, năng lực, phương pháp, chú trọng phát triển giảng viên khoa học xã hội và nhân văn từ đội ngũ cán bộ quân đội đã qua đơn vị, có kinh nghiệm thực tiễn. Sử dụng đội ngũ giảng viên phù hợp với trình độ, năng lực, sở trường, tạo điều kiện thuận lợi cho đội ngũ giảng viên tham gia các hoạt động chuyên môn, tham gia các hội nghị khoa học, hội thảo chuyên đề để trao đổi, học hỏi kinh nghiệm từ các chuyên gia trong và ngoài quân đội, xây dựng lộ trình phát triển đội ngũ giảng viên một cách rõ ràng, nhất quán. Có chính sách ưu đãi đối với giảng viên có học vị cao, năng lực công nghệ tốt,…
Ba là, đổi mới, nâng cao công tác đào tạo, bồi dưỡng, đặc biệt là năng lực số cho đội ngũ giảng viên khoa học xã hội và nhân văn.
Đổi mới và nâng cao công tác đào tạo, bồi dưỡng, đặc biệt là năng lực số cho đội ngũ giảng viên là một yêu cầu cấp thiết trong bối cảnh phát triển khoa học – công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số hiện nay. Điều này không chỉ nâng cao hiệu quả giảng dạy mà còn nâng cao năng lực nghiên cứu, giao tiếp và quản lý trong môi trường học tập hiện đại.
Xây dựng chương trình bồi dưỡng thường xuyên, liên tục theo chuẩn chức danh nghề nghiệp, có nội dung gắn với xu hướng chuyển đổi số, sát với quá trình thực hiện nhiệm vụ. Nội dung đào tạo, bồi dưỡng phải đa dạng, bên cạnh chuyên môn cần quan tâm đào tạo, bồi dưỡng kiến thức, kỹ năng công nghệ thông tin cơ bản, công cụ và phần mềm hỗ trợ giảng dạy, cùng với các khóa học chuyên sâu về việc sử dụng công nghệ trong nghiên cứu và giảng dạy, như: phần mềm quản lý lớp học, tạo bài giảng trực tuyến, công cụ tương tác trong dạy học, như: Zoom, MS Teams, Moodle… Từ đó, củng cố và hoàn thiện năng lực số cho đội ngũ giảng viên đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ đặt ra.
Bốn là, tăng cường đầu tư xây dựng hạ tầng công nghệ số.
Hạ tầng công nghệ số là điều kiện tiên quyết, quyết định đến chất lượng, hiệu quả chuyển đổi số trong giáo dục và đào tạo nói chung, xây dựng đội ngũ giảng viên nói riêng. Theo đó, các nhà trường quân đội cần có lộ trình, kế hoạch xây dựng, hoàn thiện hệ thống hạ tầng công nghệ thông tin, kho học liệu số dùng chung, như: ngân hàng bài giảng điện tử, video giảng dạy, bài tập tình huống gắn với thực tiễn quân sự, góp phần hỗ trợ giảng viên triển khai dạy học trực tuyến hiệu quả. Tập trung bảo đảm đầy đủ thiết bị công nghệ hiện đại (máy tính, máy chiếu, phần mềm hỗ trợ giảng dạy, thiết bị ghi hình), xây dựng hệ thống hệ thống đường truyền internet với cơ chế bảo mật an toàn phù hợp với môi trường quân sự, triển khai ứng dụng các phần mềm phục vụ trực tiếp cho quá trình giảng dạy.
4. Kết luận
Xây dựng đội ngũ giảng viên khoa học xã hội và nhân văn trong các nhà trường quân đội đủ năng lực, phẩm chất và khả năng thích ứng với môi trường số là một nhiệm vụ chiến lược nhằm nâng cao chất lượng giáo dục – đào tạo, đáp ứng yêu cầu xây dựng quân đội “cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại” theo hướng “tinh, gọn, mạnh”. Việc xây dựng đội ngũ giảng viên không thể tách rời quá trình hiện đại hóa nhà trường quân đội gắn với đổi mới sáng tạo, phát triển khoa học – công nghệ và chuyển đổi số. Quá trình này cần có sự phối hợp đồng bộ giữa các cơ quan, đơn vị, nhà trường và bản thân giảng viên trong việc triển khai các giải pháp đổi mới đào tạo, bồi dưỡng, sử dụng và phát triển đội ngũ giảng viên khoa học xã hội và nhân văn đáp ứng phát triển khoa học – công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số hiện nay.
Chú thích:
1. Ban Chấp hành trung ương (2024). Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 về đột phá phát triển khoa học – công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.
2. Quốc hội (2020). Luật Giáo dục năm 2020.
3, 5, 7, 8, 9. Đảng Cộng sản Việt Nam (2021). Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII. Tập I. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật, tr. 157, 136, 105, 156, 157.
4. Ban Chấp hành trung ương (2013). Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 04/11/2013 về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế.
6. Quân ủy Trung ương (2022). Nghị quyết số 1657-NQ/QUTW ngày 20/12/2022 về đổi mới công tác giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ xây dựng Quân đội trong tình hình mới.
10. Hồ Chí Minh toàn tập (2011). Tập 6. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật, tr. 360.
