Kết quả thực hiện các chính sách hợp tác giáo dục và đào tạo giữa Việt Nam và Canada

ThS. Nguyễn Thúy Quỳnh
Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam

(Quanlynhanuoc.vn) – Hợp tác giáo dục và đào tạo đóng vai trò nền tảng trong mối quan hệ hữu nghị và đối tác chiến lược giữa Việt Nam và Canada. Với hệ thống giáo dục tiên tiến, chất lượng cao, Canada luôn là một trong những lựa chọn hàng đầu của sinh viên và các nhà nghiên cứu Việt Nam. Ngược lại, Việt Nam với sự phát triển năng động, nguồn nhân lực trẻ và khát khao hội nhập đã trở thành đối tác quan trọng của Canada trong khu vực châu Á. Trên cơ sở đánh giá các kết quả thực hiện các chính sách hợp tác giáo dục và đào tạo giữa Việt Nam và Canada, bài viết đề xuất một số giải pháp nhằm thúc đẩy hơn nữa sự hợp tác chiến lược này trong giai đoạn tới.

Từ khóa: Việt Nam; Canada; chính sách; giáo dục; đào tạo; kết quả; hợp tác

1. Đặt vấn đề

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng, giáo dục trở thành một lĩnh vực hợp tác chiến lược giữa các quốc gia. Việt Nam đã và đang tích cực đẩy mạnh quan hệ với các nền giáo dục tiên tiến trên thế giới, trong đó Canada là một đối tác quan trọng. Mối quan hệ hợp tác giáo dục giữa hai nước đã được xây dựng và củng cố trong nhiều năm, thể hiện qua các hiệp định, dự án và chương trình trao đổi. Bài viết phân tích kết quả hợp tác giáo dục giữa Việt Nam và Canada nhằm đánh giá toàn diện về các lợi ích đã mang lại cho cả hai bên; đồng thời, chỉ ra những hạn chế và đưa ra các đề xuất thiết thực nhằm nâng cao hiệu quả hợp tác trong tương lai, góp phần vào sự phát triển bền vững của nền giáo dục hai quốc gia.

2. Các chính sách hợp tác về giáo dục giữa Việt Nam và Canada 

Những năm gần đây, Việt Nam – Canada đã tích cực xây dựng và triển khai nhiều chính sách nhằm thúc đẩy hợp tác trong lĩnh vực giáo dục. Các chính sách này bao gồm việc ký kết các hiệp định song phương, cấp học bổng, tạo điều kiện thuận lợi cho việc trao đổi sinh viên, giảng viên và các chương trình liên kết đào tạo. Một số chính sách, cụ thể:

Một là, Việt Nam và Canada nhất trí thúc đẩy quan hệ trên 7 lĩnh vực hợp tác về quan hệ hai nước, đặc biệt là thương mại – đầu tư và giáo dục – đào tạo¹.

Hai là, ký kết giữa các doanh nghiệp, tổ chức của Việt Nam và Canada trong lĩnh vực giáo dục. Cụ thể gồm 4 cơ sở giáo dục của Việt Nam là: Đại học Bách khoa Hà Nội, Đại học Quốc gia, Đại học Xây dựng Hà Nội và Đại học Sư phạm Hà Nội đã tiến hành ký kết biên bản ghi nhớ thúc đẩy hợp tác nghiên cứu, triển khai các chương trình đào tạo chung, các chương trình trao đổi giảng viên và nghiên cứu sinh với Đại học York, Đại học McMaster và Cao đẳng Centennial².

Ba là, ký kết 5 thỏa thuận hợp tác giữa các trường đại học, cơ sở đào tạo giáo dục Việt Nam và bang Ontario (Canada) nhằm mục đích phát triển các hoạt động hợp tác học thuật trong lĩnh vực giáo dục, nghiên cứu và đào tạo³. 

Bốn là, Việt Nam và Canada đã ký Bản ghi nhớ về thúc đẩy cơ hội hợp tác giáo dục và trao đổi song phương giữa Bộ Giáo dục và Đào tạo và chính quyền tỉnh bang British Columbia (tháng 11/2021)⁴.

Năm là, mạng lưới Đổi mới sáng tạo và Khởi nghiệp đại học và cao đẳng Việt Nam (VNEI) và Hiệp hội các trường cao đẳng và Đại học Canada (CICan) đã ký kết thỏa thuận hợp tác thúc đẩy hoạt động đổi mới sáng tạo vào năm 2024. Thỏa thuận hợp tác này nhằm hỗ trợ phát triển các chính sách tại các cơ sở giáo dục để ứng dụng, đưa các nghiên cứu trở thành các giải pháp thực tiễn; phát triển Trung tâm Đổi mới sáng tạo Canada – Việt Nam nhằm thúc đẩy hợp tác và chuyển giao tri thức bền vững và thiết thực⁵.

Sáu là, Bộ Giáo dục và Đào tạo ký thỏa thuận hợp tác với chính quyền Bang Saskatchewan, Canada mở ra nhiều cơ hội học tập cho sinh viên⁶. 

Bảy là, Việt Nam và Canada cũng đã trao đổi một số nội dung hợp tác, như: đề nghị Canada xem xét cấp ODA cho giáo dục, đặc biệt trong lĩnh vực giáo dục đại học, hỗ trợ học bổng cho sinh viên Việt Nam sang học tại Canada, cấp thêm học bổng sau đại học hằng năm cho sinh viên Việt Nam, cử chuyên gia giáo dục sang làm việc, trao đổi kinh nghiệm, đặc biệt trong lĩnh vực kiểm định chất lượng giáo dục, bồi dưỡng, tập huấn cho cán bộ quản lý giáo dục, khuyến khích cơ sở giáo dục đại học và các tổ chức thành lập văn phòng đại diện hoặc chi nhánh/(campus) tại Việt Nam⁷.

3. Kết quả hợp tác giáo dục và đào tạo giữa Việt Nam – Canada

Một là, du học sinh Việt Nam học tập tại Canada ngày càng tăng. Khoảng 21.000 học sinh, sinh viên Việt Nam đang theo học ở Canada. Việt Nam là nước dẫn đầu ở Đông Nam Á và đứng thứ năm trên thế giới về số lượng sinh viên quốc tế học tại Canada⁸. Những du học sinh này tham gia mạnh mẽ vào hoạt động nghiên cứu, đổi mới sáng tạo tại các trường đại học Canada⁹.

Hai là, hợp tác giáo dục – đào tạo, khoa học – công nghệ và trao đổi học thuật giữa các trường đại học, các tổ chức giáo dục của Việt Nam và Canada ngày càng được mở rộng: tổ chức các chương trình hợp tác đào tạo, sáng kiến ​​nghiên cứu khoa học, chuyển đổi số trong giảng dạy và học tập, trao đổi sinh viên, giảng dạy, các chương trình thực tập tiềm năng và cơ hội việc làm cho sinh viên tốt¹⁰. Ví dụ: Trường Quốc tế, Đại học Quốc gia Hà Nội đẩy mạnh hợp tác với các đại học Canada, tham gia chương trình trao đổi ngắn hạn, học bổng SEED từ Chính phủ Canada¹¹. 

Bên cạnh đó, Mạng lưới Giáo dục Đại học Việt Nam về khởi nghiệp và đổi mới Sáng tạo (VNEI) ký kết Biên bản ghi nhớ (MoU) với Hiệp hội các trường Cao đẳng và Học viện Canada (CICAN) nhân dịp tham dự Hội nghị của Văn phòng Giáo dục Quốc tế Canada nhằm hợp tác đào tạo nguồn nhân lực khoa học – công nghệ¹².

Ba là, hợp tác phát triển giáo dục địa phương, đào tạo nguồn nhân lực. Trường Đại học Trà Vinh tái ký kết ghi nhớ hợp tác với Trường Đại học Bách Khoa Saskatchewan (Canada) trong lĩnh vực trao đổi giảng viên, sinh viên; thực hiện một số dự án về học thuật, nghiên cứu khoa học, một số hoạt động phục vụ cộng đồng có sinh viên và giảng viên hai trường cùng tham gia; phối hợp xây dựng chương trình liên kết đào tạo trong thời gian tới¹³.

Bốn là, chương trình học bổng, hỗ trợ tài chính. Học sinh Việt Nam nhận được các học bổng lớn từ các trường đại học Canada. Ví dụ: học sinh giành học bổng từ Đại học Toronto trị giá hàng trăm ngàn CAD¹⁴; các trường quốc tế Canada ở Việt Nam (Canada International School, CIS…) có các quỹ học bổng lớn để thu hút học sinh giỏi, tài năng trong các lĩnh vực học thuật, nghệ thuật, thể thao¹⁵; Hợp tác qua các dự án học bổng (322, 599, 911) trong khuôn khổ HERA (2006-2020). Kết quả: số sinh viên Việt Nam tại Canada tăng mạnh; cải thiện chất lượng giáo dục, giảm “chảy máu chất xám” tạm thời¹⁶;Chương trình Globalink hỗ trợ trao đổi sinh viên và nghiên cứu viên với Việt Nam, mục tiêu tăng gấp đôi sinh viên quốc tế tại Canada đến 2022. Kết quả: tăng cường mạng lưới cựu sinh viên, tiếp cận công nghệ cao¹⁷.  

Năm là, giao lưu văn hóa – giáo dục. Hoạt động giao lưu văn hóa ‑ giáo dục giúp tăng cường hiểu biết, quan hệ giữa người dân hai nước. Các du học sinh Việt Nam tại Canada đóng vai trò “đại sứ văn hóa” giúp quảng bá văn hóa, hình ảnh Việt Nam¹⁸.

Sáu là, chương trình học tập ngắn hạn. Từ năm 2018, một số trường đại học của Việt Nam đã triển khai gửi sinh viên đi học tập ngắn hạn ở Canada theo chương trình học bổng Canada – ASEAN và phát triển trao đổi giáo dục tại các trường có ký văn bản hợp tác¹⁹. Chương trình Globalink hỗ trợ trao đổi sinh viên và nghiên cứu viên với Việt Nam, mục tiêu tăng gấp đôi sinh viên quốc tế tại Canada đến 2022. Kết quả: tăng cường mạng lưới cựu sinh viên, tiếp cận công nghệ cao²⁰.

Mặc dù các chính sách hợp tác giáo dục – đào tạo giữa Việt Nam và Canada đạt được nhiều kết quả, song các chính sách vẫn còn hạn chế, khó khăn, như: Canada  có chính sách cắt giảm lượng du học sinh đến Canada, trong đó có du học sinh Việt Nam ( bối cảnh số người nhập cư tăng, gây áp lực lên thị trường nhà ở)²¹; mức chứng minh tài chính tăng lên hơn 20.600 CAD (tương đương 15.200 USD)²²; hiện không có chương trình học bổng chính thức của Chính phủ hay các trường dành riêng cho sinh viên Việt Nam²³.

4. Một số giải pháp

Thứ nhất, Việt Nam chủ động đàm phán các thỏa thuận mới. Chính phủ Việt Nam cần tiếp tục đàm phán với Chính phủ Canada, đặc biệt là các tỉnh, bang để ký kết các thỏa thuận hợp tác giáo dục mang tính chiến lược và cụ thể, như: thủ tục thị thực, giảm thiểu rào cản tài chính, xây dựng các chương trình học bổng song phương dành riêng cho sinh viên Việt Nam.

Thứ hai, các cơ quan chức năng, đại sứ quán và các trường đại học Việt Nam cần phối hợp chặt chẽ để tổ chức các hội thảo, triển lãm du học và sử dụng các nền tảng trực tuyến để cung cấp thông tin đầy đủ, chính xác về chính sách, chương trình học và cơ hội học bổng tại Canada. Điều này giúp học sinh, sinh viên Việt Nam có sự chuẩn bị tốt hơn, tránh những khó khăn không đáng có.

Thứ ba, Việt Nam cần khuyến khích các trường đại học trong nước hợp tác sâu rộng hơn với các trường đại học Canada để xây dựng các chương trình liên kết đào tạo 2+2, 3+1 hoặc các chương trình cấp bằng kép. Các chương trình này không chỉ giúp sinh viên tiết kiệm chi phí mà còn tạo điều kiện để tiếp cận nền giáo dục tiên tiến của Canada ngay tại Việt Nam.

Thứ tư, Việt Nam cần có các chính sách thu hút và “giữ chân” các du học sinh sau khi trở về nước, tạo môi trường làm việc phù hợp để họ phát huy những kiến thức, kỹ năng đã học được. Điều này không chỉ chống “chảy máu chất xám” mà còn tạo ra nguồn nhân lực chất lượng cao để phát triển đất nước.

Thứ năm, Việt Nam và Canada có thể hợp tác nghiên cứu các dự án nghiên cứu chung trong các lĩnh vực mà Việt Nam đang ưu tiên phát triển, như: công nghiệp bán dẫn, trí tuệ nhân tạo (AI), khoa học dữ liệu, tin học, lĩnh vực năng lượng bền vững, môi trường xanh. Hợp tác này giúp chuyển giao tri thức, kinh nghiệm và công nghệ; đồng thời, tạo ra các sản phẩm nghiên cứu có giá trị thực tiễn cho cả hai quốc gia.

Thứ sáu, Việt Nam cần trao đổi, đàm phán với Canada về việc hỗ trợ sinh viên sau tốt nghiệp, như: Canada nên có các chính sách linh hoạt hơn về visa làm việc sau khi tốt nghiệp để sinh viên Việt Nam có cơ hội ở lại làm việc, tích lũy kinh nghiệm, từ đó đóng góp vào sự phát triển kinh tế của cả hai nước.

Chú thích:

1. Tình hình quan hệ Việt Nam – Canada. https://dsq.mofa.gov.vn/vi/web/guest/tin-chi-tiet/chi-tiet/tinh-hinh-quan-he-viet-nam-canada-170.html.

2. Việt Nam – Canada thúc đẩy hợp tác trong lĩnh vực giáo dục. https://vtv.vn/viet-nam-va-the-gioi/viet-nam-canada-thuc-day-hop-tac-trong-linh-vuc-giao-duc-20171206160928845.htm.

3. Năm trường đại học Việt Nam và bang Ontario (Canada) ký thoả thuận hợp tác giáo dục. https://baodautu.vn/nam-truong-dai-hoc-viet-nam-va-bang-ontario-canada-ky-thoa-thuan-hop-tac-giao-duc-d73794.html.

4. Bản ghi nhớ về việc thúc đẩy cơ hội hợp tác giáo dục và trao đổi song phương giữa bộ giáo dục và đào tạo nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam và chính quyền bang British Columbia được đại diện bởi Bộ Giáo dục và Bộ Giáo dục nâng cao và đào tạo kỹ năng. https://www2.gov.bc.ca/assets/gov/education/administration/kindergarten-to-grade-12/internationaleducation/bc-vietnam_mou_final_for_signing_vietnamese_nov_10_2021.pdf.

5. Thúc đẩy hợp tác về khoa học công nghệ Việt Nam – Canada. https://ttdn.vn/hoi-nhap-va-phat-trien/the-gioi-viet-nam/thuc-day-hop-tac-ve-khoa-hoc-cong-nghe-viet-nam-canada-112096

6. Mở rộng cơ hội cho sinh viên Việt Nam học tập tại Canada. https://baodautu.vn/mo-rong-co-hoi-cho-sinh-vien-viet-nam-hoc-tap–tai-canada-d247827.html.

7. Lưu học sinh Việt Nam tại Canada có mức tăng cao nhất các nước ASEAN. https://vtv.vn/giao-duc/luu-hoc-sinh-viet-nam-tai-canada-co-muc-tang-cao-nhat-cac-nuoc-asean-20250306165134016.htm.

8, 9, 10. Education cooperation a key pillar of Vietnam-Canada Comprehensive Partnership. https://hanoitimes.vn/education-cooperation-a-key-pillar-of-vietnam-canada-comprehensive-partnership.591654.html?

11. VNU-IS: Strengthening cooperation with Canadian universities. https://en.vnu.edu.vn/vnuis-strengthening-cooperation-with-canadian-universities-post36469.html?

12. MoU signed to foster Vietnam-Canada cooperation in science, technology. https://english.vov.vn/en/society/mou-signed-to-foster-vietnam-canada-cooperation-in-science-technology-post1137654.vov?

13. Trường Đại học Trà Vinh tái ký ghi nhớ hợp tác với Đại học Bách Khoa Saskatchewan, Canada. https://www.tvu.edu.vn/truong-dai-hoc-tra-vinh-tai-ky-ghi-nho-hop-tac-voi-dai-hoc-bach-khoa-saskatchewan-canada

14.  Vietnamese teen among 37 worldwide to get full scholarship to Canada’s top university.https://e.vnexpress.net/news/news/education/vietnamese-teen-among-37-worldwide-to-get-full-scholarship-to-canada-s-top-university-4788968.html.

15.  The Canadian International School system (CISS) to award 600 scholarships. https://equest.vn/en/the-canadian-international-school-system-ciss-to-award-600-scholarships.

16, 17, 20. Higher Education in Viet Nam: Impacts of Study Abroad Programs on Academic Institutions. https://www.jica.go.jp/Resource/ jica-ri /publication/booksandreports /sgjqgc0000004o51-att/20230331_VietNam.pdf.

18. Education cooperation a key pillar of Vietnam-Canada Comprehensive Partnership. https://hanoitimes.vn/education-cooperation-a-key-pillar-of-vietnam-canada-comprehensive-partnership.591654.html?

19, 23. Mở rộng hợp tác giáo dục đại học Việt Nam – Canada. https://giaoducthoidai.vn/mo-rong-hop-tac-giao-duc-dai-hoc-viet-nam-canada-post721942.html.

21, 22 Canada dừng ưu tiên xử lý thị thực của du học sinh Việt. https://vnexpress.net/canada-dung-uu-tien-xu-ly-thi-thuc-cua-du-hoc-sinh-viet-4814028.html#.