Trung tá, ThS. Phùng Ngọc Hưng
Học viện Chính trị Công an nhân dân
(Quanlynhanuoc.vn) – Bài viết phân tích vai trò và hiệu quả của truyền thông hiện đại trong hoạt động tuyên truyền phòng, chống ma túy trong bối cảnh xã hội ngày càng phát triển, đặc biệt là sự bùng nổ của công nghệ thông tin và mạng xã hội. Hiện nay, các phương tiện truyền thông hiện đại, như: internet, mạng xã hội, ứng dụng di động,… đã trở thành công cụ hữu hiệu giúp lan tỏa nhanh chóng các thông điệp phòng, chống ma túy đến với mọi tầng lớp nhân dân. Bài viết làm rõ lý do cần đẩy mạnh truyền thông hiện đại trong các hoạt động truyền truyền phòng, chống ma túy; đồng thời, khẳng định vai trò của truyền thông hiện đại trong công cuộc đấu tranh phòng, chống tệ nạn ma túy hiện nay.
Từ khóa: Vai trò, truyền thông hiện đại, tuyên truyền, phòng, chống ma túy.
1. Đặt vấn đề
Những năm gần đây, hoạt động mua bán trái phép chất ma túy ngày càng diễn biến phức tạp, hình thành nhiều đường dây mua bán, vận chuyển trái phép chất ma túy với quy mô, số lượng lớn, xuyên quốc gia. Một số tổ chức tội phạm do người nước ngoài cầm đầu cấu kết với các đối tượng trong nước tổ chức sản xuất trái phép chất ma túy tại Việt Nam. Đặc biệt, trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghệ 4.0 đang phát triển mạnh mẽ cũng như nhiều các loại tội phạm truyền thống khác, các đối tượng mua bán trái phép chất ma túy, chất gây nghiện, chất hướng thần ngày càng lợi dụng các tiến bộ của khoa học – công nghệ trong quá trình thực hiện hành vi phạm tội.
Các đối tượng gia tăng sử dụng các thiết bị thông minh, công nghệ cao kết nối Internet, sử dụng các trang mạng xã hội để quảng cáo, trao đổi, mua bán ma túy, các chất gây nghiện và các chất gây ảo giác với những thủ đoạn rất tinh vi, như: các đối tượng tạo các tài khoản ảo trên mạng xã hội Facebook, Telegram để quảng cáo, rao bán các chất ma túy, cần sa; thành lập các hội, nhóm trên các mạng xã hội, như: Facebook, Zalo để đăng tin quảng cáo, trao đổi, mua bán công khai các loại chất gây nghiện, chất hướng thần; trao đổi, mua bán, vận chuyển ma túy qua các trang thương mại điện tử.
Các đối tượng sử dụng các trang thương mại điện tử, như Lazada để đăng thông tin quảng cáo mua bán tiền chất ma túy, ngụy trang bài đăng bằng tên của các loại thuốc; sử dụng các trang mạng, diễn đàn ngầm (Deepweb) để buôn bán ma túy… nhằm tránh sự phát hiện của các cơ quan chức năng.
2. Thực tiễn hoạt động đấu tranh với các loại tội phạm về ma tuý
Theo thống kê của Cục Cảnh sát điều tra tội phạm về ma túy, tính đến thời điểm tháng 9/2025, lực lượng Cảnh sát điều tra tội phạm về ma túy đã rà soát, phát hiện hàng trăm hội, nhóm kín trên mạng xã hội, như: Facebook, Zalo, Intagram, Tiktok… quảng cáo về ma túy, cần sa, hoa anh túc, cây gai dầu, nấm thức thần, bóng cười… Một số hội, nhóm có hành vi lôi kéo, tổ chức và khuyến khích sử dụng trái phép chất ma túy, như: “Hội đồng phê” với 14.600 thánh viên, “Thế giới bay bùm” với 4.200 thành viên, “Tâm sự đồng phê”, “Fan bay lắc” với 30.000 thành viên… trực tiếp tạo ra những thách thức, khó khăn cho công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm về ma túy.
Trước tình hình trên, thực hiện ý kiến chỉ đạo của lãnh đạo Bộ Công an, Cục An ninh mạng và phòng chống tội phạm sử dụng công nghệ cao đang chủ trì, phối hợp với các đơn vị chức năng và công an các địa phương để điều tra, xác minh và ngăn chặn các đối tượng, nhóm đối tượng quảng cáo, trao đổi, mua bán cần sa trên không gian mạng; theo dõi, phối hợp điều tra, xác minh và ngăn chặn hàng trăm tài khoản mạng xã hội, các hội nhóm công khai, Fanpage và các nhóm kín trên mạng xã hội Facebook có liên quan đến hành vi này.
Thực tế công tác đấu tranh với hoạt động mua bán ma túy, cần sa và các chất hướng thần trên không gian mạng đã và đang gặp những khó khăn, như sau:
(1) Các đối tượng sử dụng các thiết bị thông minh, mạng xã hội, các ứng dụng nhắn tin OTT để trao đổi thông tin với nhau. Các ứng dụng này có độ bảo mật cao, được mã hóa đầu cuối nên việc can thiệp, giám sát rất khó khăn. Bên cạnh đó, sự hỗ trợ của các công ty công nghệ quản lý các ứng dụng trên trong quá trình điều tra còn chậm trễ hoặc không hỗ trợ vì nhiều lý do.
(2) Việc đăng ký tài khoản trên các trang mạng xã hội, các trang thương mại điện tử rất dễ dàng nên khi biết bị phát hiện, đối tượng khóa tài khoản và dễ dàng tạo một tài khoản mới để tiếp tục thực hiện hành vi phạm tội. Đối với các trang thương mại điện tử, các đối tượng sử dụng các từ lóng, ngụy trang ma túy dưới dạng các sản phẩm thuốc để vượt qua bộ lọc của các trang này. Điều này gây nhiều khó khăn cho lực lượng chức năng trong việc theo dõi, ngăn chặn các đối tượng quảng cáo các chất ma túy, chất hướng thần.
(3) Các đối tượng mua bán ma túy sau khi giao dịch qua mạng sẽ sử dụng dịch vụ bưu chính, chuyển phát nhanh, như: Grab, Viettel Post… để vận chuyển ma túy. Trong khi đó, khối lượng hàng hóa phải thông quan, chuyển phát hàng ngày rất lớn, không thể bóc dỡ để kiểm tra tất cả từng kiện hàng, gói hàng mà phải áp dụng biện pháp kiểm tra xác suất và tập trung vào các kiện hàng, gói hàng khả nghi, dựa trên các thông tin về địa chỉ người gửi, người nhận, kích thước và trọng lượng của kiện hàng, gói hàng.
Các bưu kiện chứa ma túy thường được các đối tượng ngụy trang, dán kín, nhân viên vận chuyển thường không kiểm tra hoặc khó có thể kiểm tra được nội dung bên trong bưu kiện nên các đối tượng mua bán ma túy có cơ hội lợi dụng dịch vụ này vào quá trình vận chuyển ma túy. Trong trường hợp đối tượng mua và bán ma túy cần sa sống trong cùng một địa bàn tỉnh, thành phố, việc giao dịch mua bán diễn ra rất nhanh, thông qua các dịch vụ giao hàng, như: Grab, giao dịch có thể được thực hiện trong vòng vài chục phút. Lực lượng chức năng khó có thể kịp thời nắm bắt, ngăn chặn những giao dịch như vậy.
(4) Ngoài việc sử dụng các kênh truyền thống, các đối tượng mua bán ma túy còn sử dụng các trang mạng, diễn đàn ngầm (Deepweb) để mua bán ma túy. Thông qua hệ thống mạng ngầm này, các đối tượng mua bán ma túy ở Việt Nam có thể dễ dàng móc nối với các đối tượng ở nước ngoài để vận chuyển ma túy về Việt Nam tiêu thụ, nên việc kiểm soát rất khó khăn.
3. Thực tiễn công tác tuyên truyền đấu tranh với các loại tội phạm về ma túy
Trong những năm qua, lực lượng Cảnh sát điều tra tội phạm về ma túy đã sử dụng nhiều biện pháp nhằm phòng ngừa, đấu tranh với loại tội phạm này, một trong những biện pháp đã góp phần quan trọng vào kết quả phòng, chống ma túy là biện pháp tuyên truyền phòng, chống ma túy. Công tác tuyên truyền, giáo dục phòng, chống ma túy trong cộng đồng có ý nghĩa quan trọng góp phần nhằm ngăn chặn sự phát sinh tội phạm và người nghiện ma túy trong cộng đồng.
Với vai trò nòng cốt trong công tác đấu tranh phòng, chống ma túy, lực lượng Cảnh sát điều tra tội phạm về ma túy luôn chủ động làm tốt công tác tham mưu cho Chính phủ, chỉ đạo các sở, ban, ngành, đoàn thể và Ủy ban nhân dân các cấp triển khai công tác tuyên truyền phòng, chống ma túy; chỉ đạo Công an các đơn vị, địa phương thực hiện tốt công tác tuyên truyền về hiểm họa của ma túy, tác hại của các loại ma túy tổng hợp và các chất hướng thần mới; thông báo các phương thức, thủ đoạn của tội phạm ma túy để nâng cao nhận thức về phòng, chống ma túy trong Nhân dân.
Lực lượng Cảnh sát điều tra tội phạm về ma túy cũng đã phối hợp với các cơ quan, ban ngành xây dựng các mô hình, câu lạc bộ tuyên truyền về phòng, chống ma túy ở các đơn vị và cộng đồng dân cư; phân công lực lượng Cảnh sát khu vực, Công an xây dựng phong trào và phụ trách xã nắm chắc tình hình của cơ sở, tham mưu cho cấp ủy, chính quyền địa phương thực hiện tốt công tác tuyên truyền phòng, chống ma túy. Qua đó, đã nâng cao nhận thức của các tầng lớp nhân dân trong việc đề cao cảnh giác và tham gia tích cực vào công tác phòng, chống tội phạm và tệ nạn ma túy.
Các cơ quan, đoàn thể khác cũng đã có những đóng góp vào công tác tuyên truyền phòng, chống ma túy như: Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Hội Liên hiệp Phụ nữ, Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh, Bộ Giáo dục và Đào tạo với nhiều hình thức tuyên truyền, như: tổ chức các hội nghị, tập huấn, bồi dưỡng kiến thức pháp luật và kỹ năng tuyên truyền, nhận diện tội phạm ma túy; tổ chức các buổi sinh hoạt, họp dân để tuyên truyền, phổ biến giáo dục pháp luật về phòng, chống ma túy, phòng chống tội phạm gắn với các cuộc vận động “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa ở khu dân cư”, “Toàn dân đoàn kết xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh”; tổ chức tập huấn cho cán bộ, hội viên kiến thức, kỹ năng phòng, chống và cai nghiện ma túy; biên soạn, in ấn nhiều tài liệu, đề cương tuyên truyền về phòng, chống ma túy cho đội ngũ, tuyên truyền viên; tập huấn về công tác phòng, chống ma túy trong học đường cho lãnh đạo và cán bộ, tuyên truyền viên trong ngành; tổ chức cho học sinh, sinh viên ký cam kết thực hiện cuộc vận động “ 3 không với ma túy”, “An toàn trường học”…
Thông qua công tác tuyên truyền, nhận thức về tác hại của ma túy, ý thức tham gia phòng, chống ma túy của Nhân dân được nâng cao; hoạt động phòng, chống ma túy của các tổ chức quần chúng ở cơ sở ngày càng được củng cố và đi vào chiều sâu, từ đó kiềm chế và kéo giảm số người nghiện cũng như địa bàn phức tạp về ma túy.
Tuy nhiên, thực tế việc triển khai tuyên truyền theo hình thức truyền thống hiện nay vẫn còn nhiều bất cập và chưa mang lại hiệu quả cao vì:
Thứ nhất, đa số các hình thức tuyên truyền trên còn mang tính hình thức, chưa được tiến hành thường xuyên, liên tục. Hầu hết các hình thức này đều được chọn để tổ chức vào dịp ngày truyền thống lực lượng Cảnh sát phòng, chống tội phạm về ma túy. Các đơn vị phòng, chống ma túy ở địa phương ít có điều kiện, thời gian để duy trì, phối hợp thường xuyên với các cơ quan, đoàn thể, ban ngành trong tuyền truyền phòng, chống ma túy.
Thứ hai, hình thức tuyên truyền phòng, chống ma túy vẫn chưa có nhiều thay đổi theo kịp xu hướng phát triển của truyền thông mới. Chủ yếu vẫn là pano, áp phích, một số vở kịch ngắn về phòng, chống ma túy; phát các văn bản cam kết về phòng, chống ma túy cho học sinh, sinh viên, đoàn viên, thanh niên.
Thứ ba, quy mô tiếp cận đối tượng của các cuộc tuyên truyền phòng, chống ma túy còn hạn chế do lực lượng tuyên truyền, báo cáo viên còn rất mỏng, kinh phí tuyên truyền còn hạn chế dẫn đến các cuộc tổ chức tuyên truyền còn quá ít so với nhu cầu thực tiễn. Thực tế chỉ có một bộ phận rất nhỏ học sinh, sinh viên, thanh thiếu niên được tiếp cận với các cuộc tuyên truyền này.
Thứ tư, nhận thức và trách nhiệm tổ chức tuyên truyền của các đơn vị Công an cũng như các cơ quan, ban, ngành, đoàn thể xã hội chưa cao, nhiều đơn vị còn có biểu hiện ngại tuyên truyền, ngại phối hợp trong công tác tuyên truyền. Vì vậy, mặt trận tuyên truyền phòng, chống ma túy gần như bỏ trống, dẫn đến tình hình thanh thiếu niên bị các đối tượng ma túy lôi kéo, dụ dỗ đi vào con đường nghiện ngập, phạm tội về ma túy ngày càng nhiều.
4. Phát huy vai trò của truyền thông hiện đại trong hoạt động tuyên truyền phòng, chống ma túy hiện nay
Để giải quyết những vấn đề thách thức trong công tác đấu tranh, đẩy lùi tệ nạn, tội phạm ma túy, một trong những giải pháp đặt ra là cần phải đổi mới hình thức, nội dung công tác tuyên truyền theo phương pháp truyền thống bằng phương pháp truyền thông công nghệ. Phương pháp này phát triển dựa vào nền tảng internet và mạng xã hội (Facebook, Zalo, Youtube, Twitter, Instagram).
Một là, sử dụng truyền thông công nghệ để tiếp cận đến đa dạng đối tượng trong xã hội, đặc biệt là học sinh, sinh viên về những tác hại và phương thức tiếp cận mới của tội phạm ma túy để đấu tranh, phòng tránh. Việc tận dụng các nền tảng công nghệ cũng góp phần tinh gọn nhân sự để phản ứng nhanh với những thay đổi của tình hình hoạt động và phương thức mới của loại tội phạm này.
Hai là, việc áp dụng truyền thông công nghệ sẽ xóa đi mọi rào cản về không gian và địa lý. Đối tượng tuyên truyền có thể tiếp cận thông tin về tội phạm, tệ nạn ma túy một cách liên tục, trực tiếp hơn, làm thay đổi tâm lý, nhận thức và hành động của đối tượng, không để các đối tượng phạm tội lôi kéo đi vào tệ nạn ma túy và tham gia vào hoạt động phạm tội về ma túy.
Ba là, truyền thông công nghệ góp phần giải quyết được bất cập của các loại hình truyền thông truyền thống khi hình thức này cần có kế hoạch, từng đợt, cần nhiều người, nhiều thời gian thì truyền thông công nghệ tiếp cận được nhiều đối tượng bất kỳ ở đâu và bất cứ khi nào. Với truyền thông công nghệ sẽ không còn phải lo lắng về khoảng cách địa lý khi muốn tuyên truyền một nội dung về phòng, chống ma túy tới đối tượng cần tuyên truyền, người dùng mạng xã hội sẽ nhìn thấy nội dung tuyên truyền ở bất cứ đâu, không cần phải đến tận nơi để tuyên truyền phòng, chống ma túy cho mọi người.
Bốn là, chi phí cho truyền thông công nghệ sẽ thấp hơn nhiều so với cách làm truyền thống. Truyền thông công nghệ chỉ cần sản xuất một nội dung, đưa lên mạng xã hội, đối tượng tuyên truyền trong toàn quốc sẽ được tiếp cận ngay lập tức.
5. Kết luận
Với những lợi thế của truyền thông công nghệ hiện nay, việc thay đổi phương pháp tuyên truyền từ truyền thống sang công nghệ là một xu thế tất yếu. Với số lượng lớn người dùng mạng internet và các loại mạng xã hội, nếu bỏ qua cách tiếp cận này đồng nghĩa với việc chúng ta đang bỏ qua một cơ hội rất lớn cho mọi người được biết về ma túy, tác hại của ma túy và pháp luật về phòng, chống ma túy.
Tài liệu tham khảo:
1. Bộ Thông tin và Truyền thông (2021). Báo cáo thực trạng và định hướng phát triển truyền thông trong công tác phòng, chống tệ nạn xã hội.
2. Cục Cảnh sát điều tra tội phạm về ma túy (2020, 2021, 2022, 2023, 2024). Báo cáo tổng kết công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm về ma túy.
