(Quanlynhanuoc.vn) – Chiều ngày 22/10/2025, Học viện Hành chính và Quản trị công tổ chức Hội thảo khoa học với chủ đề “Đổi mới quy trình xây dựng luật ở Việt Nam hiện nay”. PGS.TS. Nguyễn Bá Chiến, Giám đốc Học viện và PGS.TS. Trần Thị Diệu Oanh, Trưởng khoa Luật đồng chủ trì Hội thảo. Hội thảo được tổ chức theo hình thức trực tiếp kết hợp trực tuyến tới các điểm cầu của các Phân hiệu của Học viện.
Đại biểu, khách mời dự Hội thảo, có: GS. Tania Groppi, Đại học Siena kết nối trao đổi thảo luận trực tuyến từ Cộng hòa Italia; PGS.TS. Lê Minh Thông, nguyên Trợ lý Chủ tịch Quốc hội, thành viên Hội đồng Lý luận Trung ương; GS.TS. Phan Trung Ý, nguyên Chủ nhiệm Ủy ban pháp luật của Quốc hội; PGS.TS. Đinh Dũng Sỹ, nguyên Vụ trưởng Vụ Pháp luật, Văn phòng Chính phủ; TS. Nguyễn Thị Kim Thoa, nguyên Vụ trưởng Vụ Pháp luật hình sự – hành chính, Bộ Tư pháp; TS. Đặng Thị Thu Huyền, Trưởng Khoa Luật, Đại học Nguyễn Tất Thành; TS. Mai Thị Thanh Tâm, Viện Nhà nước và Pháp luật; cùng đông đảo cán bộ, giảng viên, nghiên cứu sinh, học viên, sinh viên của Khoa Luật tham dự Hội thảo.
Phát biểu đề dẫn và khai mạc Hội thảo, PGS.TS. Nguyễn Bá Chiến nhấn mạnh, xây dựng pháp luật là công việc trọng yếu, thể hiện quyền lập pháp của Quốc hội và là phương thức chủ yếu để thể chế hóa đường lối, chủ trương của Đảng. Bối cảnh mới của đất nước đặt ra yêu cầu cấp thiết phải đổi mới mạnh mẽ hơn nữa công tác này.
Hội thảo mong nhận được các ý kiến trao đổi, thảo luận, làm rõ các nội dung:
(1) Bảo đảm và tăng cường sự lãnh đạo toàn diện, trực tiếp của Đảng trong công tác xây dựng pháp luật theo tinh thần Nghị quyết mới.
(2) Đổi mới tư duy xây dựng luật theo hướng kiến tạo phát triển, giải phóng các nguồn lực xã hội, đặc biệt là kinh tế tư nhân phù hợp với yêu cầu quản trị nhà nước hiện đại.
(3) Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc đổi mới quy trình xây dựng luật tại Việt Nam.
(4) Hoàn thiện khung pháp lý về xây dựng luật, đặc biệt là các quy định liên quan đến tổ chức chính quyền địa phương hai cấp và cơ chế phân cấp, phân quyền.
(5) Mối quan hệ hữu cơ giữa xây dựng luật và tổ chức thi hành pháp luật hiệu quả.
(6) Kiểm soát quyền lực, phòng chống “lợi ích nhóm”; “tham nhũng chính sách” và vấn đề đạo đức trong hoạt động xây dựng luật.
(7) Tăng cường tính minh bạch, công khai và sự tham gia thực chất của người dân, doanh nghiệp trong đề xuất, soạn thảo luật.
(8) Phát huy vai trò của các tổ chức phản biện xã hội, chuyên gia và hiệp hội nghề nghiệp trong quy trình lập pháp.
(9) Giải pháp đột phá nâng cao chất lượng nguồn nhân lực tham gia xây dựng pháp luật.
(10) Ứng dụng công nghệ thông tin và trí tuệ nhân tạo (AI) trong phân tích chính sách, đánh giá tác động và hỗ trợ soạn thảo luật.
(11) Cơ chế giám sát của Quốc hội, Mặt trận Tổ quốc và Nhân dân đối với hoạt động xây dựng luật.
(12) Kinh nghiệm quốc tế về quy trình xây dựng luật trong bối cảnh toàn cầu hóa và cách mạng công nghiệp lần thứ tư.
Mở đầu Hội thảo, GS. Tania Groppi, Đại học Siena, Cộng hòa Italia giới thiệu về quy trình lập pháp ở Italia, đó là một quá trình lưỡng viện, nghĩa là một dự luật cần phải được thông qua với nội dung giống hệt nhau ở cả hai viện của Nghị viện: Hạ viện và Thượng viện. Bà nêu các bước chính trong quy trình lập pháp ở Italia, gồm:
(1) Đệ trình dự luật. Dự luật có thể được khởi xướng bởi nhiều chủ thể, như: chính phủ, nghị sĩ, hội đồng vùng; cử tri (qua kiến nghị với ít nhất 50.000 chữ ký).
(2) Thẩm tra tại ủy ban chuyên môn. Dự luật được chuyển đến các ủy ban chuyên môn tương ứng của từng viện và có thể được thảo luận và chỉnh sửa tại đây. Trong một số trường hợp, ủy ban có thể thông qua luôn dự luật mà không đưa ra toàn viện (theo chế độ “ủy ban quyết định”).
(3) Thảo luận và biểu quyết tại toàn viện. Dự luật được thảo luận tại toàn thể từng viện (Hạ viện và Thượng viện); mỗi viện có thể đề xuất sửa đổi và phải biểu quyết thông qua. Dự thảo luật nếu có sửa đổi ở một viện sẽ phải quay lại viện kia để thông qua phiên bản sửa đổi.
(4) Chữ ký của Tổng thống. Sau khi cả hai viện thông qua, dự luật được chuyển đến Tổng thống để ký ban hành. Tổng thống có thể yêu cầu Quốc hội xem xét lại nếu thấy dự luật vi hiến hoặc không phù hợp, nhưng không có quyền phủ quyết tuyệt đối.
(5) Công bố và có hiệu lực. Sau khi Tổng thống ký, luật được công bố trên Công báo chính thức, có hiệu lực sau 15 ngày sau khi công bố.
Qua chia sẻ về quy trình lập pháp ở Italia của GS. Tania Groppi cho thấy, quy trình lập pháp ở Italia mang lại nhiều kinh nghiệm tốt cho Việt Nam trong việc hoàn thiện quy trình xây dựng pháp luật.
GS.TS. Phan Trung Lý cho rằng, kinh nghiệm lập pháp của Italia đặc biệt có ý nghĩa cho Việt Nam với mục tiêu xây dựng một hệ thống lập pháp minh bạch, dân chủ, hiệu quả và gần gũi hơn với người dân, như: (1) Tăng cường vai trò thực chất của các Ủy ban thẩm tra thuộc Quốc hội, bảo đảm luật được xây dựng dựa trên cơ sở khoa học và phản biện chuyên sâu. (2) Tăng cường quyền lập pháp của đại biểu Quốc hội, đoàn thể, địa phương, tổ chức xã hội, thậm chí cho phép người dân đề xuất luật qua chữ ký. (3) Cần có cơ chế đánh giá tác động và hiệu quả sau ban hành để kịp thời điều chỉnh những quy định chưa phù hợp. (4) Nghiên cứu phân quyền mạnh hơn cho Ủy ban Thường vụ Quốc hội hoặc trao thêm quyền hạn cho các ủy ban chuyên môn trong việc ban hành một số loại văn bản dưới luật, nghị quyết chuyên đề hoặc pháp lệnh mang tính kỹ thuật. Điều này giúp giảm tải khối lượng công việc tại các kỳ họp Quốc hội.
Từ thực tiễn xây dựng hệ thống pháp luật, PGS.TS. Lê Minh Thông đánh giá, mặc dù Việt Nam đã đạt được những thành tựu quan trọng trong việc xây dựng hệ thống pháp luật nhưng công tác xây dựng pháp luật hiện tại đang bộc lộ nhiều hạn chế, bất cập, như: hệ thống pháp luật còn cồng kềnh, chồng chéo, thiếu tính dự báo và khả thi, thậm chí có luật vừa ban hành đã phải sửa đổi. Điều này gây cản trở đổi mới sáng tạo và làm giảm hiệu lực, hiệu quả điều chỉnh của pháp luật. Vấn đề không chỉ là sửa chữa một vài đạo luật mà cần thay đổi tư duy, quy trình và cơ chế làm luật để bảo đảm pháp luật Việt Nam thực sự hiện đại, đồng bộ, hiệu quả và tạo điều kiện tối ưu cho sự phát triển vượt bậc của quốc gia. Từ những hạn chế đó, ông đã nêu một số giải pháp quan trọng góp phần đổi mới quy trình xây dựng pháp luật để kiến tạo phát triển, như: cần chuyển đổi mạnh mẽ từ tư duy quản lý hành chính sang tư duy kiến tạo phát triển, loại bỏ tư tưởng “không quản được thì cấm”. Pháp luật phải vươn lên trở thành động lực phát triển, tạo lợi thế cạnh tranh quốc gia thay vì chỉ là công cụ trung gian điều chỉnh hành vi.
Từ yêu cầu cần thiết phải đổi mới quy trình xây dựng luật đáp ứng yêu cầu phát triển nhanh và bền vững trong kỷ nguyên mới, GS.TS. Phan Trung Lý cũng đồng quan điểm và cho rằng, cần chuyển từ tư duy “làm luật để quản lý” sang “xây dựng luật để kiến tạo phát triển”. Vì vậy, mục tiêu cốt lõi là phải hiện đại hóa quy trình lập pháp theo hướng số hóa, minh bạch, chuyên nghiệp và dựa trên dữ liệu độc lập, biến pháp luật thành động lực chiến lược của quốc gia.
Trên cơ sở phân tích các điểm mới trong quy trình xây dựng, ban hành văn bản quy phạm pháp luật theo quy định pháp luật hiện hành, như: tăng cường sự tham gia của các đối tượng chịu tác động trong quá trình xây dựng chính sách; nâng cao vai trò thẩm định, thẩm tra; áp dụng công nghệ thông tin trong quá trình lấy ý kiến và xây dựng văn bản… PGS.TS. Đinh Dũng Sỹ nhấn mạnh, cần phải siết chặt quy trình soạn thảo, bảo đảm tính hợp hiến, hợp pháp và khả thi của văn bản; hoàn thiện thể chế pháp lý nhằm nâng cao tính minh bạch, trách nhiệm giải trình và chất lượng của các văn bản pháp luật. Những cải tiến này không chỉ khắc phục bất cập của giai đoạn trước mà còn hướng tới xây dựng hệ thống pháp luật đồng bộ, thống nhất, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế – xã hội và hội nhập quốc tế. Đây là bước đi quan trọng trong việc hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam.
Chia sẻ tại Hội thảo, TS. Nguyễn Thị Kim Thoa nhấn mạnh vai trò của pháp luật trong việc bảo vệ người thực thi công vụ, dám nghĩ, dám làm vì lợi ích công; chỉ ra sự cần thiết của việc sửa đổi, bổ sung luật để phù hợp với thực tiễn, đặc biệt khi có vướng mắc giữa các quy định pháp luật và Hiến pháp. Bà cũng đề xuất nên tham khảo, nghiên cứu kinh nghiệm của Đức về cơ chế lập pháp, bảo đảm dân chủ, pháp quyền mà vẫn mở đường cho sáng tạo và đổi mới. Đây là nền tảng cho một Nhà nước pháp quyền hiệu quả, hiện đại và gần dân.
Kết luận Hội thảo, PGS.TS. Trần Thị Diệu Oanh trân trọng cảm ơn các ý kiến của các chuyên gia, nhà khoa học trong và ngoài Học viện đã có tham luận và gửi bài viết tham gia Hội thảo. Các kết quả thu được từ Hội thảo sẽ là cơ sở quan trọng để Khoa Luật tiếp tục đẩy mạnh nghiên cứu, đổi mới nội dung đào tạo và tăng cường kết nối giữa lý luận và thực tiễn. PGS.TS. Trần Thị Diệu Oanh cũng bày tỏ mong muốn tiếp tục nhận được sự quan tâm, đồng hành và hợp tác chặt chẽ của các cơ quan, tổ chức, cá nhân trong và ngoài Học viện nhằm thúc đẩy mạnh mẽ hơn nữa quá trình đổi mới toàn diện hoạt động nghiên cứu và giảng dạy pháp luật trong thời gian tới.
Nguyễn Thùy
