TS. Lê Thị Hoa
Học viện Hành chính và Quản trị công
TS. Cung Thúy Quỳnh
Trường Đào tạo cán bộ Lê Hồng Phong
(Quanlynhanuoc.vn) – Dự thảo văn kiện Đại hội lần thứ XIV của Đảng đặt trọng tâm đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và đổi mới sáng tạo nhằm phát triển toàn diện đất nước. Trong đó, khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số được xác định là động lực then chốt của tăng trưởng kinh tế. Điều này có ý nghĩa quan trọng nhưng cũng đặt ra yêu cầu phải bảo đảm sự công bằng xã hội và không để nhóm người dễ bị tổn thương bị bỏ lại phía sau. Bài viết phân tích nội dung các dự thảo văn kiện về phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, đồng thời, đánh giá tác động của những chính sách này đối với nhóm người dễ bị tổn thương, qua đó đề xuất một số khuyến nghị để bảo đảm phát triển bền vững, công bằng.
Từ khóa: Góp ý Văn kiện Đại hội XIV, phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo.
1. Đặt vấn đề
Trong bối cảnh thế giới bước vào kỷ nguyên kinh tế tri thức và cách mạng công nghiệp lần thứ tư, khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số trở thành động lực quan trọng của tăng trưởng kinh tế, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia và chất lượng cuộc sống. Dự thảo Văn kiện trình Đại hội XIV của Đảng xác định phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo là một trong ba đột phá chiến lược, đồng thời coi chuyển đổi số là phương thức phát triển mới của nền kinh tế và quản trị xã hội.
Bên cạnh đó, dự thảo Báo cáo Chính trị trình Đại hội XIV cũng khẳng định “chăm lo đời sống nhân dân” là nhiệm vụ hàng đầu. Dự thảo cũng nhấn mạnh tăng trưởng kinh tế phải gắn kết chặt chẽ với tiến bộ và công bằng xã hội, ưu tiên nguồn lực cho an sinh và phát triển con người. Trong thông điệp chung, mục tiêu “không để ai bị bỏ lại phía sau” đã được nêu lên, với cam kết ưu tiên hỗ trợ các nhóm người dễ bị tổn thương. Đây là nền tảng quan trọng để bổ sung góc nhìn về những tác động của phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số đến nhóm người dễ bị tổn thương, bởi lẽ, quan điểm xuyên suốt thể hiện trong nội dung các văn kiện trình Đại hội XIV là lấy con người làm trung tâm, trong đó việc phát triển khoa học, công nghệ phải gắn với nâng cao phúc lợi, thúc đẩy công bằng xã hội.
2. Phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo trong Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV
Trong Dự thảo Báo cáo Chính trị trình Đại hội XIV, Đảng nhấn mạnh: “đột phá về khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số tạo nền tảng cho phát triển lực lượng sản xuất mới, hiện đại”. Dự thảo Văn kiện nêu ra yêu cầu “lấy khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số làm động lực chính” để thúc đẩy công nghiệp hóa hiện đại hóa. Đồng thời, Dự thảo Chương trình hành động kèm theo cũng nhấn mạnh cần xây dựng chiến lược tăng trưởng mới, cơ cấu lại nền kinh tế lấy công nghệ và chuyển đổi số làm trọng tâm. Các nội dung cụ thể gồm phát triển hạ tầng công nghệ thông tin, ứng dụng trí tuệ nhân tạo, đào tạo nhân lực chất lượng cao và hình thành hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo. Nhìn chung, các dự thảo văn kiện xác định rõ mục tiêu hiện đại hóa kinh tế dựa trên khoa học, công nghệ và chuyển đổi số, với kỳ vọng nâng cao năng suất, chất lượng và sức cạnh tranh của nền kinh tế.
Theo đó, các đề tài nghiên cứu và ứng dụng được ưu tiên cơ chế chính sách vượt trội nhằm bảo đảm tính tự chủ và khả năng cạnh tranh quốc tế; các lĩnh vực công nghệ then chốt được định hướng ưu tiên nghiên cứu, phát triển, như: trí tuệ nhân tạo (AI), công nghệ bán dẫn, công nghệ sinh học, vật liệu mới, năng lượng sạch, công nghệ lượng tử, công nghệ không gian vũ trụ và công nghệ hạt nhân hòa bình. Dự thảo Văn kiện cũng đề xuất xây dựng “trung tâm dữ liệu quốc gia”, phát triển công nghiệp chip và hình thành “mạng lưới đổi mới sáng tạo toàn cầu”, đồng thời khuyến khích chuyên gia Việt kiều và doanh nghiệp tư nhân đầu tư vào công nghệ mới. Như vậy, chính sách đổi mới sáng tạo trong dự thảo tập trung vào hoàn thiện môi trường pháp lý cho tăng cường cơ chế tài chính, thuế và thúc đẩy hợp tác quốc tế để nhanh chóng áp dụng các thành tựu khoa học, công nghệ hiện đại.
Mặt khác, Dự thảo Văn kiện đặt chuyển đổi số quốc gia ngang hàng với các trụ cột phát triển mới, đề ra lộ trình chuyển đổi toàn diện sang kinh tế số, kinh tế xanh và kinh tế tuần hoàn, với mục tiêu đến năm 2030 kinh tế số đóng góp khoảng 30% GDP. Khái niệm “chủ quyền công nghệ” lần đầu được đề cập, thể hiện khát vọng tự chủ trong lĩnh vực công nghệ chiến lược.
Dự thảo ưu tiên đầu tư đồng bộ hạ tầng kinh tế – xã hội, trong đó có hạ tầng số, năng lượng và giao thông chiến lược. Hạ tầng số được xem là một trong ba trụ cột đột phá chiến lược. Dự thảo cũng nhấn mạnh phát triển thành công các trung tâm dữ liệu quốc gia và công nghệ điện toán đám mây để phục vụ chính phủ số, kinh tế số. Các chính sách chuyển đổi số hướng tới xây dựng cơ chế quản lý minh bạch, an toàn thông tin và phát triển nguồn nhân lực công nghệ cao. Dự thảo văn kiện trình Đại hội XIV hướng tới một xã hội số hóa toàn diện, nâng cao năng lực tiếp cận công nghệ và mở rộng tính ứng dụng của cách mạng công nghiệp lần thứ tư trên quy mô toàn quốc.
3. Tác động đến nhóm người dễ bị tổn thương
Nhóm người dễ bị tổn thương thường được hiểu bao gồm người nghèo, dân tộc thiểu số, người già, người khuyết tật, phụ nữ, trẻ em có hoàn cảnh khó khăn… Các đối tượng này thường phải chịu thiệt thòi hơn khi môi trường kinh tế, xã hội thay đổi nhanh. Đặc biệt, trong bối cảnh chuyển đổi số, nhóm người này có thể đối diện với nguy cơ bị bỏ lại phía sau do thiếu kỹ năng số, tiếp cận công nghệ hạn chế và điều kiện sống khó khăn. Nhóm người dễ bị tổn thương đang đứng trước nguy cơ tụt hậu hơn về kỹ năng số trong đời sống và công việc. Phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số mang lại những tác động tích cực đồng thời chứa đựng cả những thách thức đối với nhóm người dễ bị tổn thương.
Về tích cực, phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạocó thể mở rộng cơ hội tiếp cận dịch vụ công, y tế, giáo dục và việc làm. Ví dụ, hệ thống cơ sở dữ liệu y tế quốc gia và sổ sức khỏe điện tử sẽ giúp chăm sóc sức khỏe tốt hơn cho mọi người dân, trong đó những người dễ bị tổn thương cũng được hưởng lợi. Các nền tảng học tập trực tuyến và công cụ hỗ trợ công nghệ cao (AI, ứng dụng giao tiếp cho người khuyết tật…) có tiềm năng thay đổi cuộc sống ở người khuyết tật, để họ không chỉ tham gia mà còn phát triển trong xã hội. Chuyển đổi số cũng bảo đảm tính minh bạch trong giao dịch hành chính công, giúp nhóm người dễ bị tổn thương thực hiện thủ tục hành chính dễ dàng hơn nếu có công cụ phù hợp.
Tuy nhiên, nếu không có chính sách bảo đảm công bằng, quá trình phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo có thể tạo ra khoảng cách số ngày càng lớn. Thách thức “bao trùm số” ở Việt Nam là hiện tượng một số người được hưởng lợi rất nhiều từ công nghệ mới, trong khi những người dễ bị tổn thương có nguy cơ bị bỏ lại phía sau, như:
Thứ nhất, khoảng cách về hạ tầng mạng và thiết bị công nghệ giữa thành thị và vùng nông thôn, đồng bào miền núi là một thực tế đáng lo ngại. Bên cạnh đó, rào cản về trình độ học vấn, ngôn ngữ và tâm lý khiến nhiều người già, dân tộc thiểu số khó tiếp cận hệ sinh thái số. Từ góc độ chính sách, Dự thảo Báo cáo chính trị đã lưu ý cần “giải quyết tốt các chính sách xã hội, bảo đảm an sinh, an toàn cho các đối tượng chính sách, đối tượng yếu thế”. Tương tự, Dự thảo Chương trình hành động đề xuất “thiết lập các chính sách nhằm bảo đảm công bằng trong tiếp cận cơ hội phát triển cho các nhóm người dễ bị tổn thương và mở rộng chính sách trợ giúp xã hội đối với đối tượng này. Đây là cơ sở pháp lý quan trọng để bù đắp thiệt thòi cho nhóm dễ bị tổn thương trong quá trình chuyển đổi số.
Thứ hai, đối với người nghèo và cận nghèo, nhóm này thường thiếu kỹ năng công nghệ và tiếp cận hạn chế với dịch vụ số. Việc đẩy mạnh nền kinh tế số và ứng dụng công nghệ cao có thể gia tăng rào cản nếu họ không được đào tạo, hỗ trợ kịp thời. Dự thảo nhấn mạnh việc duy trì hệ thống an sinh xã hội và y tế công bằng để bảo đảm những người nghèo, cận nghèo vẫn có thể tiếp cận tiện ích cơ bản. Mục tiêu xoá nghèo toàn bộ cho thấy định hướng chính sách hướng đến hỗ trợ trực tiếp người nghèo nhưng cần bổ sung giải pháp cụ thể về hạ tầng số và đào tạo để tránh nhóm này bị tụt lại phía sau trong kỷ nguyên chuyển đổi số.
Thứ ba, đối với dân tộc thiểu số và cư dân vùng sâu, vùng xa: đây là những nhóm dễ tổn thương về kinh tế – xã hội do điều kiện địa lý hạ tầng hạn chế. Nếu hạ tầng số ở vùng sâu, vùng xa không được đầu tư, “khoảng cách số” giữa thành thị và nông thôn sẽ ngày càng lớn. Cần bổ sung chính sách phát triển hạ tầng số tại miền núi, vùng khó khăn để người dân được tiếp cận bình đẳng dịch vụ số. Nếu không có các chính sách ưu tiên về kết nối Internet, giáo dục trực tuyến và y tế số cho vùng sâu, dân tộc thiểu số, họ sẽ khó hưởng lợi từ giáo dục STEM, tư vấn y tế từ xa hay tiếp cận nguồn lực khởi nghiệp đổi mới.
Thứ tư, đối với người khuyết tật và người cao tuổi: nhóm này thường gặp khó khăn trong việc tiếp cận công nghệ mới và cần hỗ trợ đặc thù. Tuy Dự thảo Văn kiện đề cập việc mở rộng bảo hiểm y tế và chăm sóc sức khỏe, nhưng chưa rõ cơ chế hỗ trợ chuyển đổi số cho họ. Cần lưu ý rằng, công nghệ thông minh (AI, robot phục vụ) có thể cải thiện chất lượng đời sống cho người khuyết tật và người già nhưng chỉ khi có chính sách đào tạo, trợ giúp sử dụng thiết bị và xây dựng giao diện thân thiện. Nếu chuyển đổi số không bảo đảm yếu tố tiếp cận thuận lợi (ví dụ: nền tảng trực tuyến thân thiện với người khiếm thị, kênh dịch vụ công trực tuyến có hướng dẫn cho người già), nguy cơ “bỏ rơi” nhóm này sẽ tăng lên. Việc khẳng định mục tiêu “không ai bị bỏ lại phía sau” và xóa nghèo đến năm 2030 là tín hiệu cho thấy chính sách an sinh toàn diện nhưng cần minh chứng bằng các biện pháp cụ thể giảm thiểu tác động số hóa lên các nhóm người dễ bị tổn thương như đã nêu.
4. Đề xuất bổ sung chính sách trong Dự thảo Văn kiện đại hội XIV của Đảng
Một là, phổ cập kỹ năng số. Đưa năng lực số vào chương trình giáo dục phổ thông và đào tạo cộng đồng; đồng thời triển khai các khóa huấn luyện, tập huấn kỹ năng số cho nhóm người dễ bị tổn thương (người cao tuổi, đồng bào dân tộc thiểu số, phụ nữ vùng khó khăn, người khuyết tật…). Các khóa học phải thiết kế phù hợp, dùng ngôn ngữ đơn giản và công nghệ trợ giúp (ví dụ: giáo trình đa phương tiện, trí tuệ nhân tạo hỗ trợ giảng dạy). Mục tiêu là xây dựng “công dân số” cho mọi người dân, giúp họ tham gia hiệu quả vào nền kinh tế – xã hội số.
Hai là, đầu tư hạ tầng số ưu tiên, ưu tiên phát triển cơ sở hạ tầng viễn thông, Internet băng rộng tại vùng sâu, miền núi, vùng có đông đồng bào dân tộc thiểu số. Bổ sung chính sách tín dụng ưu đãi, hỗ trợ tài chính cho các dự án xây dựng cơ sở hạ tầng số ở nông thôn, khu công nghiệp, dịch vụ địa phương. Hạ tầng số dễ tiếp cận sẽ giúp mang dịch vụ trực tuyến đến gần hơn với những người cần sử dụng chúng nhất.
Ba là, thiết kế dịch vụ số thân thiện, bảo đảm các dịch vụ công trực tuyến và nội dung giáo dục, y tế số thân thiện, dễ sử dụng cho mọi đối tượng: có phiên bản đa ngôn ngữ (ngôn ngữ dân tộc), hỗ trợ thoại và hình ảnh cho người già hoặc khiếm thị. Đặc biệt, chú trọng mô hình “Chính phủ số, xã hội số” nhằm phục vụ nhu cầu của Nhân dân. Chẳng hạn, cung cấp trợ lý ảo, hỗ trợ kỹ thuật và cộng đồng cho người cao tuổi hoặc người khuyết tật khi tiếp cận dịch vụ. Hệ thống chính sách trợ giúp xã hội, y tế, giáo dục cần tận dụng chuyển đổi số để nâng cao hiệu quả. Ví dụ, dùng nền tảng số để quản lý gói trợ cấp, bảo đảm nhóm người dễ bị tổn thương thực sự tiếp cận được các hỗ trợ và áp dụng thanh toán điện tử cho chi trả an sinh nhằm minh bạch, kịp thời cho người thụ hưởng.
Bốn là, bảo đảm môi trường pháp lý và an ninh, khuyến khích số hóa, tăng cường an ninh mạng, bảo vệ dữ liệu cá nhân cho nhóm dễ bị tổn thương. Văn kiện nêu mục tiêu “bảo đảm an ninh số, an ninh mạng; bảo đảm an ninh dữ liệu, bảo vệ dữ liệu cá nhân” để tạo môi trường số an toàn cho tất cả người dân. Cùng với đó, phải có pháp luật bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trên nền tảng số, tránh tình trạng lừa đảo, thông tin sai lệch làm ảnh hưởng nhóm hiểu biết hạn chế.
Năm là, hỗ trợ khởi nghiệp và phát triển công nghệ vì người nghèo: mở rộng tín dụng chính sách để hỗ trợ các dự án đổi mới sáng tạo hướng tới người nghèo và đồng bào dân tộc thiểu số (ví dụ nông nghiệp thông minh, y tế cơ sở kết nối số). Chính sách này vừa tạo sinh kế cho nhóm người dễ bị tổn thương, vừa khuyến khích họ tham gia vào hệ sinh thái đổi mới sáng tạo. Khuyến khích nghiên cứu và sản xuất các ứng dụng dành riêng cho người khuyết tật, người lớn tuổi như phần mềm trợ nghe, trợ nhìn, nền tảng giáo dục trực tuyến tích hợp công nghệ hỗ trợ.
4. Kết luận
Dự thảo các văn kiện Đại hội XIV nhận thức đúng vai trò của khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số trong phát triển kinh tế – xã hội. Việc xác định đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là một trong những đột phá chiến lược mang lại kỳ vọng lớn. Để bảo đảm không bỏ sót ai trong quá trình phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, cần chú ý thiết kế chính sách đi kèm nhằm bảo đảm tiến bộ và công bằng xã hội. Việc định hướng trong văn kiện về tiếp cận cơ hội cho nhóm người dễ bị tổn thương và hoàn thiện an sinh xã hội là những điểm tích cực bước đầu. Tuy nhiên, để hiện thực hóa, các cơ quan cần tiếp tục cụ thể hóa bằng chương trình, đề án đủ tầm và có định mức nguồn lực phù hợp. Có như vậy mục tiêu “phát triển nhanh và bền vững đất nước” sẽ thực sự bao hàm mục tiêu không để nhóm người dễ bị tổn thương bị bỏ lại phía sau trong kỷ nguyên chuyển đổi số.
Tài liệu tham khảo:
Tài liệu tham khảo:
1. Ban Chấp hành Trung ương Đảng (2025). Dự thảo Báo cáo Chính trị trình Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIV của Đảng.
2. Bộ Chính trị (2024). Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.
2. Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương (2025). Hướng dẫn số 18-HD/BTGTW-BCĐ ngày 03/7/2025 về việc lấy ý kiến đóng góp của Nhân dân đối với Dự thảo các Văn kiện trình Đại hội XIV của Đảng.
3. Báo Nhân Dân (2025). Công bố toàn văn Dự thảo các Văn kiện trình Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIV của Đảng. https://nhandan.vn/cong-bo-toan-van-du-thao-cac-van-kien-trinh-dai-hoi-dai-bieu-toan-quoc-lan-thu-xiv-cua-dang-post915434.html.
