PGS.TS. Nguyễn Thị Thu Hà
Học viện Hành chính và Quản trị công
(Quanlynhanuoc.vn) – Phát huy quyền làm chủ của Nhân dân là nguyên tắc cơ bản, xuyên suốt trong đường lối của Đảng, thể hiện bản chất của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam – Nhà nước của Nhân dân, do Nhân dân và vì Nhân dân. Trong bối cảnh hiện nay, khi đất nước đang bước vào giai đoạn phát triển mới với yêu cầu đổi mới mô hình tăng trưởng, chuyển đổi số, hội nhập quốc tế sâu rộng và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia, việc phát huy quyền làm chủ của Nhân dân càng trở nên cấp thiết.
Từ khóa: Góp ý Văn kiện, phát huy quyền làm chủ của Nhân dân, nguyên tắc cơ bản, đường lối của Đảng, bản chất của Nhà nước pháp quyền XHCN.
1. Sự cần thiết phải phát huy quyền làm chủ của Nhân dân
Thứ nhất, xuất phát từ yêu cầu của thời kỳ phát triển mới.
Việt Nam đang bước vào giai đoạn phát triển mới – giai đoạn chuyển đổi từ phát triển dựa trên nguồn lực truyền thống sang phát triển dựa trên đổi mới sáng tạo, tri thức và công nghệ số. Trong bối cảnh đó, vai trò chủ thể của Nhân dân – với tư cách là trung tâm sáng tạo, là người trực tiếp tham gia, hưởng thụ và giám sát thành quả phát triển – cần được khẳng định rõ hơn trong Báo cáo chính trị. Việc bổ sung và cụ thể hóa hơn nội dung phát huy quyền làm chủ của Nhân dân là một đòi hỏi khách quan, tất yếu.
Thứ hai, còn hạn chế, bất cập trong việc thực hiện quyền làm chủ của Nhân dân.
Mặc dù những năm qua, Đảng và Nhà nước đã quan tâm triển khai mạnh yêu cầu dân chủ ở cơ sở, nhưng trên thực tế vẫn tồn tại biểu hiện như một số nơi thực hiện dân chủ còn hình thức, chưa tạo điều kiện để người dân thật sự được bàn, được kiểm tra, giám sát; cơ chế phản biện xã hội và đối thoại giữa chính quyền và Nhân dân còn yếu, đặc biệt ở cấp cơ sở; minh bạch thông tin, giải trình công vụ chưa được triển khai đồng bộ, người dân chưa có kênh chính thức để tiếp cận và giám sát quyền lực; một bộ phận cán bộ, đảng viên còn quan liêu, xa dân, thiếu tinh thần phục vụ.
Những hạn chế này nếu không được khắc phục triệt để sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu lực quản lý và niềm tin của nhân dân. Do đó, cần phải bổ sung rõ hơn trong Báo cáo Chính trị các định hướng, giải pháp cụ thể để khắc phục những tồn tại này, nhằm thực hiện đúng tinh thần “Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng”.
Thứ ba, từ yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa và chính quyền số.
Trong Văn kiện Đại hội XIII, Đảng đã xác định xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân là một trong ba trụ cột quan trọng của đổi mới chính trị. Tuy nhiên, quá trình thực thi còn nhiều việc phải giải quyết như cơ chế tham gia của người dân vào hoạch định chính sách còn hạn chế; giám sát quyền lực chưa thật sự hiệu quả; hệ thống thông tin và dữ liệu mở phục vụ người dân còn thiếu đồng bộ.
Vì vậy, trong Báo cáo Chính trị cần nhấn mạnh thêm nội dung phát huy quyền làm chủ của Nhân dân gắn với chuyển đổi số, minh bạch hóa hoạt động công vụ và trách nhiệm giải trình. Điều đó không chỉ phù hợp với định hướng “xây dựng chính phủ số, xã hội số, công dân số” mà còn giúp người dân thật sự trở thành trung tâm của quá trình quản trị quốc gia.
Thứ tư, từ yêu cầu củng cố niềm tin và khối đại đoàn kết toàn dân tộc.
Niềm tin của Nhân dân là yếu tố quyết định sự bền vững của chế độ chính trị XHCN. Trong bối cảnh toàn cầu hóa, thông tin đa chiều, mạng xã hội phát triển mạnh mẽ, việc lắng nghe, đối thoại và giải trình trước Nhân dân trở nên cực kỳ quan trọng.
Có thể thấy, bổ sung nội dung phát huy quyền làm chủ của Nhân dân trong Báo cáo Chính trị chính là cách khẳng định cam kết chính trị mạnh mẽ của Đảng về dân chủ, về tôn trọng và phát huy vai trò Nhân dân, qua đó tăng cường niềm tin, củng cố sức mạnh khối đại đoàn kết toàn dân tộc – nguồn sức mạnh lớn nhất của cách mạng Việt Nam.
Thứ năm, từ yêu cầu hội nhập quốc tế và tiêu chuẩn quản trị hiện đại.
Trên bình diện quốc tế, các mô hình quản trị hiện đại đều coi sự tham gia của người dân là chỉ số cốt lõi trong đo lường hiệu quả của chính phủ (như OECD, UNDP…). Để hội nhập sâu vào các chuẩn mực toàn cầu về chính phủ mở, dữ liệu mở, trách nhiệm giải trình và minh bạch thông tin, Báo cáo Chính trị cần thể hiện rõ cam kết xây dựng một nền dân chủ thực chất – nơi người dân không chỉ là đối tượng được phục vụ, mà còn là chủ thể cùng tham gia xây dựng, kiểm soát quyền lực công.
Như vậy, nhấn mạnh nội dung phát huy quyền làm chủ của Nhân dân trong Dự thảo Báo cáo chính trị là một yêu cầu khách quan, có cơ sở lý luận, thực tiễn và chiến lược phát triển quốc gia. Việc này không chỉ làm sâu sắc hơn bản chất “dân chủ – nhân văn – vì con người” mà còn tạo nền tảng vững chắc để xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh; nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của Nhà nước; huy động sức mạnh toàn dân trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa, chuyển đổi số và hội nhập quốc tế.
Do đó, cần đưa nội dung này trở thành một điểm nhấn rõ ràng, cụ thể hơn trong Dự thảo Báo cáo Chính trị, với các định hướng và giải pháp mang tính hành động, thể hiện rõ tinh thần “lấy dân làm gốc”, “mọi quyền lực đều thuộc về Nhân dân”.
2. Góp ý bổ sung nội dung vào Dự thảo Báo cáo Chính trị
Qua nghiên cứu Dự thảo Báo cáo Chính trị, đã đề cập việc phát huy quyền làm chủ của Nhân dân, song cần nhấn mạnh hơn tính thực chất, chiều sâu và phương thức cụ thể để thực hiện.
(1) Nhấn mạnh vị trí, vai trò của Nhân dân: “Nhân dân là trung tâm, là chủ thể của công cuộc đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc; mọi chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước phải xuất phát từ lợi ích, nguyện vọng chính đáng và quyền làm chủ của Nhân dân. Củng cố niềm tin của Nhân dân là nhiệm vụ trọng tâm, thường xuyên của toàn hệ thống chính trị”.
Đây là luận điểm khẳng định chủ quyền Nhân dân – nguyên tắc nền tảng của chủ nghĩa Mác – Lênin về Nhà nước xã hội chủ nghĩa, đồng thời, là nội dung cốt lõi trong tư tưởng Hồ Chí Minh “Dân là gốc” rất cần thiết, mang ý nghĩa tư tưởng – chính trị và biểu tượng quyền lực của Nhân dân.
(2) Bổ sung nội dung về phát huy dân chủ trong thời đại số:“Tăng cường phát huy quyền làm chủ của Nhân dân thông qua chuyển đổi số quốc gia, bảo đảm người dân được tiếp cận thông tin, tham gia góp ý chính sách, giám sát hoạt động thực thi công vụ qua môi trường số, xây dựng mô hình chính quyền số thân thiện, minh bạch, phục vụ Nhân dân”.
Dân chủ điện tử (e-democracy) là bước phát triển tất yếu của dân chủ đại diện, giúp người dân tham gia quản trị qua môi trường số. Nếu không đề cập nội dung này, có thể sẽ thiếu tính cập nhật với bối cảnh chuyển đổi số và mục tiêu xây dựng chính phủ số hiện nay. Đoạn này bảo đảm mối liên kết giữa “chính trị truyền thống” và “chính trị số” giúp mở rộng kênh tham gia của người dân, tăng tính minh bạch. Đây là điểm mới quan trọng, thể hiện tầm nhìn chính trị thích ứng với thời đại số.
(3) Bổ sung nội dung về dân chủ ở cơ sở và trách nhiệm giải trình: “Thực hiện nghiêm dân chủ ở cơ sở; coi trọng đối thoại giữa chính quyền và Nhân dân; mở rộng cơ chế giải trình công khai của cơ quan nhà nước trước Nhân dân; nâng cao hiệu quả các thiết chế giám sát của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị – xã hội”.
Cấp cơ sở là nền tảng chính trị của hệ thống quyền lực nhà nước. Dân chủ ở cơ sở là nơi quyền làm chủ được thể hiện trực tiếp nhất nhưng cũng là khâu yếu nhất.
Theo đó, việc bổ sung nội dung về dân chủ ở cơ sở và trách nhiệm giải trình góp phần bảo đảm thiết lập cơ chế giải trình và đối thoại công khai – một chuẩn mực quản trị tiên tiến của nhà nước dân chủ pháp quyền.
(4) Đề xuất bổ sung điểm mới về giáo dục ý thức làm chủ: “Đẩy mạnh giáo dục ý thức công dân, văn hóa pháp luật và đạo đức công vụ trong toàn xã hội; hình thành lối sống tôn trọng pháp luật, trách nhiệm công dân và tinh thần tham gia quản trị xã hội của mỗi người dân”.
Dân chủ chỉ bền vững khi gắn với văn hóa chính trị và năng lực công dân.
Ở Việt Nam, một số biểu hiện như “dân chủ cực đoan” hoặc “thờ ơ chính trị” bắt nguồn từ thiếu hiểu biết pháp luật và ý thức công dân. Do đó, việc đưa nội dung giáo dục này vào Báo cáo Chính trị giúp hình thành “nền dân chủ có trách nhiệm”- nơi quyền làm chủ đi liền với nghĩa vụ công dân và đạo đức công vụ. Đây là cơ sở để xây dựng văn hóa chính trị hiện đại, tự giác, kỷ luật, có trách nhiệm.
3. Kết luận
Phát huy quyền làm chủ của Nhân dân là sợi chỉ đỏ xuyên suốt trong đường lối lãnh đạo của Đảng, là điều kiện tiên quyết để xây dựng Đảng trong sạch, Nhà nước vững mạnh, xã hội đồng thuận và phát triển bền vững. Trong bối cảnh đổi mới và chuyển đổi số toàn diện hiện nay, việc cụ thể hóa và thể chế hóa quyền làm chủ của Nhân dân càng cần được thể hiện rõ, mạnh mẽ hơn trong Dự thảo Báo cáo Chính trị.
Việc bổ sung, nhấn mạnh các nội dung nêu trên sẽ góp phần làm sâu sắc thêm tư tưởng “dân là gốc”, bảo đảm mọi đường lối, chính sách đều thực sự “vì dân, do dân và phục vụ Nhân dân”, từ đó củng cố niềm tin, phát huy sức mạnh khối đại đoàn kết toàn dân tộc trong giai đoạn phát triển mới của đất nước.
Tài liệu tham khảo:
1. Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam (2025). Dự thảo Báo cáo chính trị trình Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIV của Đảng, Hà Nội.
2. Ban Tuyên giáo Trung ương (2025). Hướng dẫn số 18-HD/BTGTW về việc lấy ý kiến nhân dân đóng góp vào Dự thảo các Văn kiện trình Đại hội XIV của Đảng, Hà Nội.
3. Công bố toàn văn Dự thảo các Văn kiện trình Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIV của Đảng. https://dangcongsan.org.vn/xay-dung-dang/cong-bo-toan-van-du-thao-cac-van-kien-trinh-dai-hoi-dai-bieu-toan-quoc-lan-thu-xiv-cua-dang.html
