PGS. TS. Đặng Khắc Ánh
Học viện Hành chính và Quản trị công
(Quanlynhanuoc.vn) – Dự thảo Báo cáo Chính trị trình Đại hội XIV đã thể hiện rõ tầm nhìn chiến lược, tư duy phát triển toàn diện và khát vọng đổi mới mạnh mẽ của Đảng trong giai đoạn mới. Trong các nhiệm vụ đặt ra cho lĩnh vực quốc phòng – an ninh, Dự thảo đã đặt ra một yêu cầu quan trọng là: “Bảo đảm về mọi mặt để giữ vững ổn định chính trị, xã hội, không để xảy ra bạo loạn, khủng bố; ứng phó kịp thời, hiệu quả thách thức an ninh truyền thống và phi truyền thống”. Tuy nhiên, Báo cáo Chính trị chưa có nội dung chuyên biệt về ứng phó với các vấn đề an ninh phi truyền thống, do đó rất cần bổ sung nội dung này.
Từ khóa: An ninh phi truyền thống, Dự thảo Văn kiện Đại hội Đảng XIV, góp ý Văn kiện.
1. Ảnh hưởng của các vấn đề an ninh phi truyền thống đến sự phát triển của đất nước
An ninh phi truyền thống thường được hiểu như một phần cấu thành của an ninh quốc gia nói chung. Trước đây, an ninh quốc gia thường được tiếp cận từ giác độ truyền thống với nội dung cơ bản là bảo vệ lợi ích và chủ quyền quốc gia, loại trừ các mối uy hiếp đối với lợi ích cơ bản đó từ giác độ chính trị, quân sự. Tuy nhiên, cùng với sự phát triển của thời đại, sự uy hiếp an ninh đối với quốc gia ngày càng mở rộng sang nhiều lĩnh vực khác nhau. An ninh quốc gia hiện nay không chỉ bó hẹp trong bảo vệ chủ quyền quốc gia mà còn bao gồm bảo vệ con người, môi trường sống, kinh tế, văn hóa… cũng không chỉ bảo vệ quốc gia trong lĩnh vực chính trị và quân sự mà cần quan tâm tới tất cả vấn đề có khả năng tác động tới lĩnh vực này, như: khủng bố quốc tế, tội phạm xuyên quốc gia, dịch bệnh, an ninh năng lượng, an ninh nguồn nước…
An ninh phi truyền thống thường có đặc điểm chung là bao hàm những yếu tố phi quân sự, không tồn tại trong phạm vi một quốc gia, dân tộc; phát triển, lan tỏa và được truyền đi nhanh chóng nhờ xu thế toàn cầu hóa và cuộc cách mạng khoa học – công nghệ. Những vấn đề an ninh phi truyền thống có thể gây ra những hậu quả nguy hiểm đáng sợ đối với an ninh quốc gia không thua kém, thậm chí có thể còn mạnh hơn cả các vấn đề an ninh truyền thống.
Ở Việt Nam, vấn đề an ninh phi truyền thống cũng được quan tâm từ khá lâu trong nội hàm của khái niệm an ninh quốc gia và bảo đảm quốc phòng, an ninh. Tại Nghị quyết số 08/NQ-TW ngày 17/12/1998 của Bộ Chính trị (khóa VIII) về Chiến lược an ninh quốc gia đã có nội dung bàn về vấn đề an ninh phi truyền thống.
Các vấn đề an ninh phi truyền thống cũng đã được đề cập cụ thể trong Nghị quyết Đại hội XI của Đảng, như: “Các yếu tố đe dọa an ninh phi truyền thống, tội phạm công nghệ cao trong các lĩnh vực tài chính – tiền tệ, điện tử – viễn thông, sinh học, môi trường… còn tiếp tục gia tăng”1 và tiếp tục được ghi nhận trong Văn kiện Đại hội lần thứ XII của Đảng: “Những vấn đề toàn cầu như an ninh tài chính, an ninh năng lượng, an ninh nguồn nước, an ninh lương thực, biến đổi khí hậu, thiên tai, dịch bệnh có nhiều diễn biến phức tạp. Cộng đồng quốc tế phải đối phó ngày càng quyết liệt hơn với các thách thức an ninh truyền thống, phi truyền thống, đặc biệt là an ninh mạng và các hình thái chiến tranh kiểu mới”2. Nhận định này tiếp tục được khẳng định lại trong Đại hội XIII của Đảng: “Những vấn đề toàn cầu, như: bảo vệ hoà bình, an ninh con người, thiên tai, dịch bệnh, an ninh xã hội và an ninh phi truyền thống, nhất là an ninh mạng, biến đổi khí hậu, nước biển dâng, ô nhiễm môi trường,… tiếp tục diễn biến phức tạp”3.
Những năm gần đây, các đe dọa an ninh phi truyền thống và các vấn đề xuất hiện khách quan do nguyên nhân tự nhiên và những vấn đề xuất hiện do hoạt động tiêu cực của con người ngày càng gia tăng, tác động trên quy mô lớn, uy hiếp sự ổn định, phát triển mọi mặt đời sống của cộng đồng dân cư, quốc gia, khu vực và toàn cầu. Tại Việt Nam, các đe dọa an ninh phi truyền thống diễn biến ngày càng phức tạp, tác động mạnh, trên phạm vi rộng, ảnh hưởng bất lợi đối với mọi mặt đời sống xã hội4.
Các mối đe dọa này làm chậm quá trình phát triển đất nước, gia tăng chi phí phòng ngừa và khắc phục hậu quả và đòi hỏi phải đầu tư nhiều hơn vào các biện pháp phòng ngừa và ứng phó. Bên cạnh đó, các vấn đề an ninh phi truyền thống, nếu không giải quyết tốt sẽ là nguyên nhân tác động trực tiếp làm phát sinh các vấn đề về an ninh chính trị, an ninh kinh tế, an ninh tư tưởng và là nguyên nhân phát sinh các vi phạm pháp luật, các hoạt động biểu tình, bạo loạn, phân hóa giàu nghèo, bất công, bạo lực… và nhiều vấn đề xã hội khác.
Từ đó, nhiệm vụ đặt ra trong tương lai là “sẵn sàng ứng phó với các mối đe dọa an ninh truyền thống và phi truyền thống; bảo đảm an ninh, an toàn thông tin, an ninh mạng”5.
2. Các thách thức đặt ra đối với quản lý nhà nước từ các vấn đề an ninh phi truyền thống
Những vấn đề an ninh phi truyền thống đang xuất hiện ngày càng nhiều và ngày càng nghiêm trọng hơn đang đặt hoạt động quản trị quốc gia và việc bảo đảm an ninh của các quốc gia trước những thách thức mới6.
Thứ nhất, những vấn đề an ninh phi truyền thống xuất hiện và ngày càng đe dọa nghiêm trọng tới sự phát triển ổn định, bền vững của xã hội, có thể làm suy giảm tăng trưởng kinh tế, tác động tiêu cực tới đời sống của từng người dân và toàn xã hội, có thể dẫn tới những xung đột làm ảnh hưởng tới sự tồn vong của cả chế độ chính trị. Những thảm họa thiên tai như động đất, sóng thần, bão lụt, dịch bệnh, hay sự cạn kiệt về tài nguyên thiên nhiên, ô nhiễm môi trường… vẫn đang có xu hướng ngày càng gia tăng và biến động rất khó lường. Vấn đề về khủng bố, tội phạm xuyên quốc gia, tội phạm công nghệ cao hay khủng hoảng tài chính, an ninh năng lượng, an ninh lương thực là những lĩnh vực quan trọng đang đe dọa trực tiếp tới mọi quốc gia và thực sự là thách thức đối với hoạt động quản lý của Nhà nước, đòi hỏi Nhà nước không chỉ phải dành những nguồn lực to lớn để giải quyết, khắc phục mà còn cần có chiến lược lâu dài để ứng phó.
Thứ hai, các vấn đề an ninh phi truyền thống đang làm phức tạp hóa các nhiệm vụ của Nhà nước; đồng thời, đặt ra các nhiệm vụ, yêu cầu mới. Bên cạnh những nhiệm vụ quản lý nhà nước truyền thống để duy trì trật tự xã hội và bảo đảm các điều kiện cho xã hội phát triển, các cơ quan nhà nước và cán bộ, công chức cần đảm nhận các chức năng, nhiệm vụ ứng phó với các vấn đề an ninh phi truyền thống mới phát sinh, như: tội phạm sử dụng công nghệ cao, khủng bố quốc tế, dịch bệnh toàn cầu… Điều đó đòi hỏi phải nâng cao năng lực hoạt động của bộ máy quản lý nhà nước nói chung và của từng cán bộ, công chức nói riêng để đáp ứng các yêu cầu mới.
Thứ ba, các vấn đề an ninh phi truyền thống đòi hỏi phải có sự hợp tác chặt chẽ giữa các quốc gia để giải quyết, qua đó thúc đẩy xu hướng vừa hợp tác, vừa đấu tranh giữa các quốc gia. Những vấn đề an ninh phi truyền thống hầu hết đều là các vấn đề xuyên quốc gia, hoặc xuất hiện ở một quốc gia nhưng có ảnh hưởng ở mức độ quốc tế, thậm chí toàn cầu. Vì vậy, các vấn đề này sẽ chỉ được giải quyết tốt nếu có sự hợp tác quốc tế chặt chẽ. Chẳng hạn, cuộc chiến chống biến đổi khí hậu hay tội phạm xuyên quốc gia sẽ không thể đạt được kết quả tốt nếu không có sự hợp tác của tất cả quốc gia trên toàn cầu.
Thứ tư, các mối đe dọa từ các vấn đề an ninh phi truyền thống đối với an ninh quốc gia đang có xu hướng ngày càng gia tăng, trong nhiều trường hợp có thể vượt ra ngoài khả năng giải quyết của các quốc gia, có thể trở thành những thảm họa đe dọa cuộc sống của loài người. Nếu Nhà nước không giải quyết tốt những vấn đề này, sẽ có thể dẫn tới các đe dọa an ninh truyền thống.
Để đối mặt với các thách thức này một cách chủ động và tích cực, cần có những định hướng rõ ràng và mối quan tâm đặc biệt.
3. Định hướng chủ động phòng ngừa và ứng phó với các vấn đề an ninh phi truyền thống trong tương lai
Dự thảo các Văn kiện trình Đại hội XIV xác định mục tiêu “đến năm 2030 trở thành nước đang phát triển có công nghiệp hiện đại, thu nhập trung bình cao; hiện thực hóa tầm nhìn đến năm 2045 trở thành nước phát triển, thu nhập cao”7.
Dự thảo Báo cáo Chính trị của Ban Chấp hành trung ương Đảng (khóa XIII) tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIV của Đảng đã phân tích những kết quả và hạn chế trong thời gian qua và khẳng định “Tư duy phát triển chưa theo kịp các xu thế phát triển của thế giới, phản ứng chính sách chưa kịp thời, chậm điều chỉnh và hoàn thiện đồng bộ thể chế phát triển, chưa đáp ứng yêu cầu phát triển nhanh, bền vững đất nước trong giai đoạn mới”8.
Đối với các vấn đề an ninh phi truyền thống, đánh giá kết quả thực hiện Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng, Dự thảo Báo cáo Chính trị đã khẳng định, chúng ta đã “ứng phó ngày càng có hiệu quả hơn các thách thức an ninh truyền thống và phi truyền thống, nhất là nhiệm vụ cứu hộ, cứu nạn, phòng, chống thiên tai, dịch bệnh”9. Để tăng cường khả năng phòng ngừa, ứng phó với các mối đe dọa an ninh phi truyền thống, bên cạnh việc nâng cao nhận thức của cán bộ, công chức, viên chức và toàn xã hội, đặc biệt là nhóm cán bộ, công chức tham mưu chính sách, cần tập trung vào hoàn thiện thể chế, chính sách ứng phó với các mối đe dọa này, nâng cao năng lực phòng ngừa và phản ứng của các cơ quan nhà nước.
Trong Dự báo tình hình thế giới và trong nước, Dự thảo Văn kiện đã nhắc tới một số nội dung của an ninh phi truyền thống, thể hiện sự quan tâm của Đảng tới vấn đề này như “Các thách thức toàn cầu tiếp tục tác động bất lợi đến an ninh và phát triển của tất cả các nước, trong đó có Việt Nam”10 hay “bảo vệ chủ quyền, an ninh quốc gia trên không gian mạng, an ninh nguồn nước còn nhiều thách thức”11. Tuy nhiên, các đề cập này chưa tập trung, chưa phản ánh hết tầm quan trọng của việc phòng ngừa và ứng phó với các vấn đề an ninh phi truyền thống trong việc bảo đảm an ninh quốc gia cũng như phát triển kinh tế – xã hội của đất nước.
Do đó, Báo cáo nên có một nội dung chuyên biệt về ứng phó với các vấn đề an ninh phi truyền thống, trong đó làm rõ hơn mối liên hệ giữa việc giải quyết các vấn đề an ninh phi truyền thống với sự phát triển của đất nước; đánh giá rõ hơn về mức độ ảnh hưởng của các vấn đề an ninh phi truyền thống với sự phát triển của đất nước và đặt ra yêu cầu phản ứng chính sách đối với vấn đề này.
4. Kết luận
Các mối đe dọa an ninh phi truyền thống xuất hiện ngày càng nhiều và ngày càng gay gắt hơn, có ảnh hưởng trực tiếp tới sự phát triển của đất nước cũng như nhiệm vụ bảo đảm an ninh, quốc phòng ở Việt Nam. Trong bối cảnh hiện nay, cần có một định hướng thống nhất và rõ ràng để phòng ngừa, ứng phó với các mối đe dọa của an ninh phi truyền thống. Do đó, Dự thảo Văn kiện trình Đại hội XIV của Đảng nên có một nội dung riêng, tập trung vào vấn đề này trong nội dung chung về bảo đảm quốc phòng, an ninh.
Chú thích:
1. Đảng Cộng sản Việt Nam (2011). Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI. H. NXB Chính trị quốc gia – Sự thật, tr. 28.
2, 5. Đảng Cộng sản Việt Nam (2016). Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII. H. Văn phòng Trung ương Đảng, tr. 148, 71.
3. Đảng Cộng sản Việt Nam (2021). Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII. Tập 1. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật, tr. 44.
4. Chính phủ (2025). Nghị quyết số 147/NQ-CP ngày 22/5/2025 ban hành Chiến lược tổng thể quốc gia phòng ngừa, ứng phó với các đe dọa an ninh phi truyền thống đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045.
6. Đặng Khắc Ánh (2021). Quản lý nhà nước trước thách thức an ninh phi truyền thống. Tạp chí Quản lý nhà nước, số 301 (tháng 2/2021), tr. 14 – 15.
7, 8, 9, 10, 11. Đảng Cộng sản Việt Nam (2025). Dự thảo các Văn kiện trình Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIV của Đảng. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật, tr. 21, 19, 7, 18, 19.
Tài liệu tham khảo:
1. Đảng Cộng sản Việt Nam (2021). Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật.
2. Phùng Hữu Phú, Nguyễn Văn Đặng, Nguyễn Viết Thông (chủ biên). Tìm hiểu một số thuật ngữ trong Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII của Đảng. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật.
3. Tạ Ngọc Tấn, Phạm Thành Dung, Đoàn Minh Huấn (2015). An ninh phi truyền thống – những vấn đề lý thuyết và thực tiễn. H. NXB Lý luận chính trị.
