Nguyễn Bá Thịnh
Nhà xuất bản Lý luận chính trị
(Quanlynhanuoc.vn) – Trong bối cảnh chuyển đổi số, việc đổi mới hoạt động xuất bản sách lý luận chính trị không chỉ là yêu cầu cấp thiết mà còn là yếu tố quyết định cho nâng cao hiệu quả tuyên truyền tư tưởng, khẳng định vai trò định hướng của Đảng trong không gian số. Bài viết phân tích vai trò, xu thế tất yếu của chuyển đổi số trong lĩnh vực xuất bản sách lý luận chính trị; đồng thời, làm rõ những cơ hội và thách thức nổi bật trong quá trình hiện thực hóa chiến lược chuyển đổi số quốc gia. Từ đó, đề xuất các định hướng phát triển và khuyến nghị chính sách góp phần thúc đẩy chuyển đổi số trong xuất bản sách lý luận chính trị một cách đồng bộ, bền vững, giúp giữ vững vai trò định hướng tư tưởng, nâng cao năng lực cạnh tranh và lan tỏa giá trị lý luận chính trị trong kỷ nguyên số.
Từ khóa: Chuyển đổi số, xuất bản, sách lý luận chính trị, cơ hội, thách thức, định hướng phát triển.
1. Đặt vấn đề
Lĩnh vực xuất bản sách lý luận chính trị có vai trò đặc biệt quan trọng trong việc truyền bá, bảo vệ và phát triển chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm, đường lối của Đảng; “góp phần xây dựng nền tảng tư tưởng, thế giới quan, nhân sinh quan cách mạng; giáo dục, nâng cao trình độ, bản lĩnh chính trị cho cán bộ, đảng viên và Nhân dân; đấu tranh bác bỏ các quan điểm sai trái”1. Lĩnh vực này cũng đứng trước yêu cầu cấp thiết phải chuyển đổi số, đây không chỉ là xu hướng tất yếu của công nghệ mà còn là nhiệm vụ chiến lược trong việc nâng cao hiệu quả truyền thông tư tưởng, mở rộng đối tượng tiếp cận và khẳng định vai trò định hướng chính trị – tư tưởng của Đảng trong không gian số hiện nay. Bài viết phân tích những cơ hội, thách thức và đề xuất giải pháp phát triển lĩnh vực này theo hướng hiện đại, bền vững, phù hợp với chiến lược chuyển đổi số quốc gia đến năm 2030.
2. Vai trò và xu hướng tất yếu của chuyển đổi số trong xuất bản sách lý luận chính trị
Chuyển đổi số trong xuất bản sách lý luận chính trị giữ vai trò then chốt trong quá trình hiện đại hóa công tác tư tưởng của Đảng, như: giúp nâng cao hiệu quả truyền thông tư tưởng, đưa các giá trị lý luận chính trị đến với công chúng một cách nhanh chóng, linh hoạt và đa dạng hơn thông qua các nền tảng số (website, ứng dụng di động, thư viện điện tử và mạng xã hội). Nhờ đó, nội dung lý luận có thể lan tỏa nhanh chóng, linh hoạt, giúp công tác tuyên truyền trở nên hiệu quả, gần gũi và phù hợp hơn với thói quen tiếp nhận thông tin của công chúng, đặc biệt là giới trẻ. Bên cạnh đó, ứng dụng công nghệ số giúp nâng cao chất lượng quản lý, biên tập và phát hành, bảo đảm tính tương tác, bảo mật và minh bạch. Các công cụ quản trị dữ liệu, hệ thống xuất bản trực tuyến và nền tảng phân tích hành vi người đọc, không chỉ nâng cao hiệu quả vận hành mà còn giúp các cơ quan xuất bản tiết kiệm nguồn lực, nâng cao năng suất và chất lượng nội dung.
Về xu hướng, chuyển đổi số trong xuất bản lý luận chính trị là tất yếu khách quan, phù hợp với chiến lược chuyển đổi số quốc gia, hướng đến xây dựng nền xuất bản số hiện đại, trí tuệ và mang bản sắc tư tưởng Việt Nam, góp phần khẳng định vị thế và sức cạnh tranh nội dung chính trị – tư tưởng trong kỷ nguyên số. Một trong những chuyển biến quan trọng của quá trình này là sự đa dạng hóa hình thức truyền tải nội dung lý luận chính trị. Các sản phẩm, như: sách điện tử, sách nói, podcast, video chuyên đề, infographic hay nội dung tương tác trên nền tảng số đã mở ra phương thức mới để truyền đạt tri thức lý luận sinh động, hấp dẫn và dễ tiếp cận hơn. Điều này giúp các giá trị lý luận chính trị không còn bó hẹp trong không gian học thuật mà có thể lan tỏa sâu rộng trong đời sống xã hội.
Đặc biệt, sự kết hợp giữa trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (Big Data) và các thuật toán đề xuất thông minh đang hình thành một hệ sinh thái xuất bản lý luận chính trị số tích hợp, kết nối chặt chẽ giữa nhà xuất bản, học giả, hệ thống thư viện, người làm công tác tuyên truyền và đến trực tiếp công chúng quan tâm. Hệ sinh thái này không chỉ mở rộng kênh phân phối, tăng cường tương tác mà còn tạo điều kiện cho đối thoại học thuật, phản biện lý luận và phổ biến tri thức một cách nhanh chóng, chính xác, có chiều sâu.
Như vậy, chuyển đổi số trong xuất bản sách lý luận chính trị là yêu cầu khách quan và tất yếu, giúp bắt kịp xu thế phát triển công nghệ, bảo đảm tính chủ động, bền vững và hiệu quả trong công tác tuyên truyền, giáo dục chính trị – tư tưởng. Đây là con đường chiến lược giúp xuất bản sách lý luận chính trị thực hiện tốt vai trò định hướng nhận thức xã hội, lan tỏa giá trị tư tưởng của Đảng một cách hiện đại, linh hoạt và phù hợp với đặc trưng của xã hội số trong kỷ nguyên mới.
3. Cơ hội và thách thức đối với xuất bản sách lý luận chính trị trong bối cảnh chuyển đổi số
Đối với sách lý luận chính trị – một loại sách có tính đặc thù về nội dung, định hướng tư tưởng và mục tiêu giáo dục chính trị, quá trình chuyển đổi số vừa mở ra nhiều cơ hội lớn, vừa đặt ra nhiều thách thức.
3.1. Thuận lợi
(1) Chuyển đổi số đang mở ra những cơ hội lớn cho hoạt động xuất bản sách lý luận chính trị nhờ được thụ hưởng trực tiếp từ hạ tầng và chính sách hỗ trợ của chiến lược chuyển đổi số quốc gia. Nhà nước hiện đang đẩy mạnh đầu tư vào hệ thống công nghệ thông tin, cơ sở dữ liệu dùng chung, các nền tảng xuất bản số và chương trình hỗ trợ số hóa nội dung. Nhờ vậy, các nhà xuất bản lý luận chính trị có điều kiện để hiện đại hóa toàn diện quy trình hoạt động: từ khâu biên tập, lưu trữ đến phát hành và phổ biến tri thức chính trị đến đông đảo bạn đọc. Điều này không chỉ giúp giảm đáng kể chi phí in ấn, lưu kho và phân phối truyền thống mà còn mở rộng phạm vi tiếp cận của từng đầu sách, độc giả ở vùng sâu, vùng xa, cán bộ ở cơ sở và thế hệ trẻ đều có thể truy cập nội dung một cách nhanh chóng, linh hoạt.
(2) Mở rộng khả năng tiếp cận và lan tỏa tri thức. Khi sách lý luận chính trị được chuyển thể thành các định dạng số, như: e-book, audio book hoặc tích hợp trong nền tảng học tập trực tuyến, sách sẽ được lan tỏa mạnh mẽ hơn, không chỉ trong nước mà còn ra quốc tế, từ môi trường chính thống ra môi trường đa nền tảng. Việc ứng dụng công nghệ số còn cho phép nhà xuất bản thu thập và phân tích dữ liệu người đọc, từ đó điều chỉnh nội dung, hình thức và phương thức phổ biến cho phù hợp hơn với xu hướng tiêu dùng kiến thức hiện đại. Nhờ vậy, xuất bản sách lý luận chính trị đang đứng trước cơ hội lớn để đổi mới toàn diện: từ cách thức sản xuất đến cách thức tiếp cận và lan truyền nội dung nhằm phù hợp với thời đại số hóa và mạng hóa thông tin.
(3)Đổi mới phương thức truyền tải nội dung. Nội dung sách lý luận chính trị vốn thường có tính “khô”, “nặng” về lý thuyết. Chuyển đổi số tạo điều kiện biến hóa nội dung ấy thành các dạng truyền tải khác, như: multimedia (video, infographic), học liệu tương tác, diễn đàn trực tuyến, giúp người đọc dễ tiếp cận, trao đổi, phản hồi; đồng thời, phương thức truyền tải này sẽ sinh động và hấp dẫn hơn cho người đọc.
(4)Góp phần xây dựng xã hội học tập số. Khi sách lý luận chính trị được số hóa, có thể tích hợp vào các nền tảng đào tạo trực tuyến, thư viện số, kho học liệu mở. Điều này giúp thực hiện mục tiêu phát triển “xã hội học tập”, nâng cao dân trí, kiến thức chính trị đối với mọi tầng lớp.
3.2. Một số thách thức
(1) Rủi ro về an toàn thông tin, bản quyền và sai lệch nội dung đang trở thành thách thức hàng đầu. Quá trình số hóa và phổ biến trực tuyến các xuất bản phẩm lý luận chính trị dễ dẫn đến nguy cơ sao chép, xuyên tạc hoặc bị lợi dụng bởi các thế lực thù địch nhằm bóp méo nội dung tư tưởng. Điều này không chỉ làm suy giảm giá trị học thuật và uy tín của xuất bản phẩm mà còn tiềm ẩn nguy cơ ảnh hưởng đến công tác tư tưởng, lý luận của Đảng. Do đó, cần có cơ chế bảo mật dữ liệu, kiểm soát nội dung và quản lý bản quyền chặt chẽ để bảo vệ tính chính xác, an toàn và toàn vẹn thông tin.
(2) Hệ thống pháp lý về xuất bản điện tử còn chưa hoàn thiện, thiếu quy định rõ ràng trong việc phát hành, lưu trữ và xác thực tính chính thống của tài liệu lý luận chính trị, đòi hỏi cơ quan quản lý sớm bổ sung và điều chỉnh phù hợp.
(3) Thiếu nhân lực số, năng lực biên tập, xuất bản số còn hạn chế
(4) Chi phí đầu tư cho chuyển đổi số cao trong khi mô hình tài chính chưa ổn định cũng là thách thức lớn. Hệ thống xuất bản lý luận chính trị thường mang tính phi lợi nhuận, tập trung vào nhiệm vụ chính trị – tư tưởng hơn là thương mại. Do đó, việc đầu tư cho hạ tầng kỹ thuật, bản quyền phần mềm, lưu trữ dữ liệu, bảo mật đòi hỏi nguồn kinh phí đáng kể, trong khi các mô hình tài chính bền vững cho xuất bản số vẫn đang trong giai đoạn thử nghiệm.
(5) Thói quen đọc truyền thống và tâm lý e ngại đổi mới trong một bộ phận cán bộ, biên tập viên và độc giả cũng ảnh hưởng không nhỏ đến tiến trình chuyển đổi số. Việc chuyển từ mô hình sách in sang nội dung số hóa đòi hỏi sự thay đổi tư duy, thói quen tiếp cận thông tin và phương pháp quản lý. Nếu không có sự đồng thuận, quyết tâm và nhận thức thống nhất trong toàn hệ thống, quá trình đổi mới rất dễ bị chậm trễ, hình thức hoặc thiếu tính lan tỏa.
(6)Nguy cơ “thị trường hóa” nội dung lý luận chính trị cũng là thách thức lớn. Việc chạy theo thị hiếu người đọc hoặc xu hướng truyền thông đại chúng có thể khiến nội dung lý luận bị đơn giản hóa, giảm chiều sâu tư tưởng và lệch hướng chính trị, làm suy giảm giá trị cốt lõi của các xuất bản phẩm chính trị – lý luận.
4. Định hướng và giải pháp phát triển xuất bản sách lý luận chính trị đến năm 2030
4.1. Định hướng phát triển
Đến năm 2030, hoạt động xuất bản sách lý luận chính trị cần được định hướng theo hướng hiện đại hóa, chuyên nghiệp hóa và hội nhập số, nhằm nâng cao hiệu quả truyền bá tư tưởng, củng cố vai trò định hướng chính trị – tư tưởng của Đảng trong không gian truyền thông mới. Trọng tâm là xây dựng mô hình Nhà xuất bản lý luận chính trị số hiện đại, vận hành trên nền tảng công nghệ số, dữ liệu lớn và trí tuệ nhân tạo, hướng tới hệ sinh thái xuất bản tri thức tích hợp, đa nền tảng và kết nối mở, góp phần đưa hoạt động xuất bản lý luận chính trị phát triển bền vững, bắt nhịp với yêu cầu của thời đại số. Trong đó, cần:
Thứ nhất, hiện đại hóa toàn diện hoạt động xuất bản theo hướng số hóa, tự động hóa và liên thông, bảo đảm tính thông minh, minh bạch và hiệu quả trong toàn bộ chuỗi giá trị: từ biên tập, sản xuất, xuất bản đến truyền thông nội dung. Việc ứng dụng mạnh mẽ công nghệ thông tin, Big Data và AI sẽ tạo nền tảng cho sự vận hành linh hoạt, kết nối đồng bộ trong hệ sinh thái xuất bản số.
Thứ hai, đổi mới nội dung, phương thức thể hiện và hình thức truyền tải theo hướng đa dạng, tương tác và đa phương tiện, phù hợp với xu hướng tiếp nhận thông tin của công chúng số, đặc biệt là giới trẻ. Việc sáng tạo nội dung phải kết hợp giữa chiều sâu học thuật, tính tư tưởng và tính hấp dẫn truyền thông, qua đó nâng cao hiệu quả tuyên truyền và lan tỏa giá trị lý luận chính trị trong xã hội hiện đại.
Thứ ba, giữ vững tính chính xác, khoa học và định hướng chính trị – tư tưởng trong mọi sản phẩm xuất bản.Quá trình đổi mới phải kiên định nguyên tắc không thương mại hóa, không làm giản lược hay “mềm hóa” giá trị lý luận chính trị, bảo đảm các ấn phẩm lý luận tiếp tục là công cụ tư tưởng sắc bén của Đảng trong công tác tuyên truyền, giáo dục chính trị và phản bác quan điểm sai trái, thù địch.
Thứ tư, phát triển đội ngũ nhân lực chất lượng cao, đặc biệt là lớp biên tập viên số có nền tảng lý luận vững vàng, thành thạo công nghệ, tư duy sáng tạo và năng lực truyền thông hiện đại. Đây là yếu tố then chốt bảo đảm cho quá trình chuyển đổi số trong xuất bản sách lý luận chính trị triển khai đồng bộ, hiệu quả và bền vững.
Thứ năm, đổi mới mô hình kinh doanh và tài chính số theo hướng kết hợp nguồn lực Nhà nước với xã hội hóa,đồng thời ứng dụng công nghệ số trong quản trị, phân phối và lưu thông sản phẩm. Đây là giải pháp quan trọng để bảo đảm tính tự chủ, ổn định và phát triển bền vững của hoạt động xuất bản sách lý luận chính trị trong kỷ nguyên chuyển đổi số.
4.2. Giải pháp phát triển
Một là, xây dựng hệ thống bảo mật dữ liệu, kiểm soát truy cập và xác thực người dùng trong toàn bộ quy trình xuất bản – lưu trữ. Ứng dụng công nghệ mã hóa, blockchain, watermark điện tử nhằm bảo vệ bản quyền, ngăn chặn sao chép và xuyên tạc nội dung. Thiết lập cơ chế giám sát, xử lý vi phạm kịp thời để bảo đảm tính chính xác, định hướng tư tưởng của các xuất bản phẩm.
Hai là, hoàn thiện khung pháp lý về xuất bản điện tử. Cần sớm bổ sung, điều chỉnh các quy định pháp lý liên quan đến phát hành, lưu trữ, xác thực và quản lý tài liệu lý luận chính trị trên môi trường số.
Ba là, tăng cường đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng số cho đội ngũ cán bộ, biên tập viên, kỹ thuật viên. Hình thành lực lượng “biên tập viên số” có khả năng kết hợp tư duy lý luận với công nghệ hiện đại, nâng cao chất lượng và tính hấp dẫn của xuất bản phẩm điện tử và sáng tạo trong truyền thông tư tưởng.
Bốn là, ưu tiên ngân sách cho hạ tầng kỹ thuật, phần mềm bản quyền, bảo mật và lưu trữ dữ liệu. Khuyến khích hợp tác công – tư, chia sẻ nền tảng và áp dụng các mô hình tài chính linh hoạt nhằm giảm chi phí, nâng cao hiệu quả chuyển đổi số.
Năm là, đổi mới nhận thức, hình thành văn hóa số trong xuất bản và đọc, từng bước hình thành văn hóa đọc – học – nghiên cứu trên môi trường số.
Sáu là, tăng cường thẩm định nội dung, kết hợp công nghệ và giám sát học thuật để bảo đảm chiều sâu, bản sắc và giá trị tư tưởng của các ấn phẩm, tránh xu hướng đơn giản hóa hoặc thương mại hóa nội dung.
Chú thích:
1. Ban Chấp hành Trung ương Đảng (2003). Chỉ thị số 20-CT/TW ngày 27/01/2003 về việc nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác xuất bản, phát hành sách lý luận, chính trị trong tình hình mới.
Tài liệu tham khảo:
1. Bộ Thông tin và Truyền thông (2020). Cẩm nang chuyển đổi số. H. NXB Thông tin và Truyền thông.
2. Ban Tuyên giáo Trung ương (2022). Báo cáo tổng kết công tác tuyên truyền lý luận chính trị năm 2021. H. NXB Lý luận Chính trị.
3. Lê Thị Phương Thảo (2022). Quản lý hoạt động xuất bản ở Việt Nam trong bối cảnh chuyển đổi số hiện nay. Tạp chí nghiên cứu khoa học công đoàn, số 28 (12/2022).
4. Chuyển đổi số và giải pháp thúc đẩy phát triển nguồn nhân lực số ngành xuất bản trong giai đoạn mới. http://vanhoanghethuat.vn/nang-cao-hieu-qua-chuyen-doi-so-trong-linh-vuc-xuat-ban-hien-nay.htm.
5. Đẩy mạnh chuyển đổi số trong lĩnh vực xuất bản. https://antoanthongtin.vn/tin/day-manh-chuyen-doi-so-trong-linh-vuc-xuat-ban.
6. Một số vấn đề đặt ra đối với ngành xuất bản trong bối cảnh chuyển đổi số ở Việt Nam hiện nay. https://chinhtrivaphattrien.vn/mot-so-van-de-dat-ra-doi-voi-nganh-xuat-ban-trong-boi-canh-chuyen-doi-so-o-viet-nam-hien-nay-a8969.html.
7. Phát triển hệ sinh thái nội dung đa nền tảng báo chí trong kỷ nguyên số. https://lyluanchinhtri.vn/phat-trien-he-sinh-thai-noi-dung-da-nen-tang-bao-chi-trong-ky-nguyen-so-6662.html
