Nguyễn Hải Dương
PGS. TS. Nguyễn Trọng Xuân
Học viện Chính trị, Bộ Quốc phòng
(Quanlynhanuoc.vn) – Sơn La là tỉnh miền núi, biên giới có vị trí quan trọng trong phát triển kinh tế – xã hội, quốc phòng, an ninh của khu vực Tây Bắc. Những năm gần đây, trước yêu cầu phát triển bền vững và những yếu tố phức tạp về an ninh biên giới, việc kết hợp chặt chẽ giữa kinh tế – xã hội với quốc phòng, an ninh càng có ý nghĩa cấp thiết. Thực tiễn cho thấy, tỉnh đã đạt nhiều kết quả nhưng vẫn còn những vấn đề đặt ra về hạ tầng, nguồn lực và sự phối hợp giữa các lực lượng trên địa bàn. Bài viết đề cập thực trạng và những vấn đề nổi bật trong quá trình kết hợp phát triển kinh tế – xã hội với củng cố quốc phòng, an ninh ở Sơn La hiện nay.
Từ khóa: Kinh tế – quốc phòng, an ninh, phát triển kinh tế – xã hội, Sơn La, vùng dân tộc thiểu số, biên giới.
1. Đặt vấn đề
Kết hợp phát triển kinh tế – xã hội với củng cố quốc phòng, an ninh là đường lối chủ trương nhất quán của Đảng trong lãnh đạo cách mạng. Đây là hoạt động tích cực tự giác của Đảng, Nhà nước, các tổ chức chính trị, xã hội đoàn thể và nhân dân trong việc gắn kết chặt chẽ giữa các hoạt động phát triển kinh tế – xã hội với củng cố, tăng cường quốc phòng, an ninh để tạo sức mạnh tổng hợp cho xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
Sơn La là tỉnh miền núi, biên giới có quy mô dân số lớn nhất vùng Tây Bắc, với hơn 82% là đồng bào dân tộc thiểu số và phần lớn địa bàn thuộc diện vùng cao, vùng sâu, vùng xa. Những năm gần đây, tỉnh tiếp tục ghi nhận những chuyển biến tích cực trong phát triển kinh tế – xã hội gắn với thực hiện các chương trình mục tiêu quốc gia. Kết quả rà soát nghèo đa chiều cuối năm 2024 cho thấy, tỷ lệ hộ nghèo toàn tỉnh giảm còn 11,11%, trong đó tỷ lệ hộ nghèo là người dân tộc thiểu số giảm còn 10,9% – mức giảm sâu so với những năm trước1. Công tác giảm nghèo bền vững tiếp tục đạt hiệu quả rõ rệt, nhất là ở vùng nông thôn, vùng đồng bào dân tộc thiểu số nhờ việc hỗ trợ sản xuất, phát triển sinh kế, đầu tư hạ tầng thiết yếu và triển khai đồng bộ các chính sách của Trung ương và địa phương2.
Song song với giảm nghèo, diện mạo kinh tế – xã hội của tỉnh có nhiều bước tiến. Trong năm 2024, toàn tỉnh đã giảm thêm 10 xã và 171 bản đặc biệt khó khăn, 3 huyện ra khỏi danh sách huyện nghèo; GRDP bình quân đầu người đạt 56,84 triệu đồng; hạ tầng giao thông, điện, trường học, trạm y tế tiếp tục được đầu tư, từng bước thu hẹp khoảng cách phát triển giữa các vùng3. Đây là tiền đề quan trọng để Sơn La đẩy mạnh kết hợp phát triển kinh tế – xã hội với củng cố quốc phòng, an ninh – nhiệm vụ có tính chiến lược đối với tỉnh biên giới và địa bàn có nhiều yếu tố nhạy cảm về dân tộc, tôn giáo, an ninh phi truyền thống.
Tuy nhiên, thực tiễn Sơn La vẫn còn nhiều điểm dân cư nằm sâu trong vùng giáp biên với điều kiện tự nhiên khắc nghiệt, hạ tầng thiếu đồng bộ, đời sống người dân còn khó khăn. Tình hình an ninh biên giới, tội phạm ma túy xuyên quốc gia, di cư tự do và các vấn đề xã hội phức tạp tiếp tục tạo sức ép lớn lên nhiệm vụ bảo đảm quốc phòng, an ninh. Những vấn đề này đặt ra yêu cầu phải tiếp tục hoàn thiện cơ chế, tăng cường phối hợp giữa các lực lượng và chính quyền địa phương nhằm kết hợp hiệu quả hơn giữa phát triển kinh tế – xã hội với củng cố quốc phòng, an ninh trên địa bàn tỉnh trong bối cảnh mới.
2. Thực tiễn công tác giáo dục chính trị của sĩ quan, quân nhân chuyên nghiệp ở đơn vị cơ sở Quân đội
Trong giai đoạn 2023-2025, việc kết hợp phát triển kinh tế – xã hội với củng cố quốc phòng, an ninh trên địa bàn tỉnh Sơn La đạt nhiều chuyển biến rõ rệt, đặc biệt tại khu vực biên giới, vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào dân tộc thiểu số. Các chương trình đầu tư hạ tầng thiết yếu, ổn định dân cư và nâng cao đời sống người dân được triển khai đồng bộ, tạo nền tảng quan trọng cho việc giữ vững an ninh biên giới và củng cố “thế trận lòng dân”.
Năm 2024, tỉnh đã hoàn thành chương trình đưa điện lưới quốc gia đến thêm 10.775 hộ dân nông thôn, nâng mức tiếp cận điện sinh hoạt toàn tỉnh lên 99,5%; việc mở rộng lưới điện không chỉ phục vụ sinh hoạt mà còn hỗ trợ lực lượng chức năng trong quản lý địa bàn, giám sát tuyến biên giới và tổ chức tuần tra4. Cùng với đó, hạ tầng giao thông liên xã – liên bản tiếp tục được đầu tư mạnh. Theo thống kê năm 2024, Sơn La đã cứng hóa hàng trăm km đường giao thông nông thôn, với tổng kinh phí huy động trên 2.534 tỷ đồng giai đoạn 2016–2024, giúp cải thiện đáng kể năng lực cơ động của lực lượng quốc phòng – an ninh, đặc biệt tại các huyện biên giới như Sốp Cộp, Vân Hồ, Phù Yên5. Giao thông thuận lợi đã giảm áp lực cho công tác kiểm soát xuất nhập cảnh trái phép, buôn lậu và tội phạm ma túy và những vấn đề nóng trên toàn tuyến biên giới Sơn La.
Về xây dựng khu vực phòng thủ, lực lượng Bộ đội Biên phòng Sơn La duy trì hơn 750 mô hình tự quản an ninh trật tự, gần 100 tổ tự quản đường biên, mốc giới, tổ chức trên 1.200 buổi tuyên truyền pháp luật/năm, góp phần nâng cao nhận thức pháp luật trong cộng đồng và giữ vững ổn định an ninh biên giới6. Các mô hình “Tự quản về an ninh trật tự”, “Tiếng loa an ninh biên giới”, “Con nuôi đồn biên phòng”, “Nâng bước em tới trường” tiếp tục lan rộng trong năm 2024 – 2025, là lực đỡ quan trọng giúp giảm di cư tự do, hạn chế tình trạng vượt biên trái phép, tăng cường gắn bó quân – dân.
Trong phát triển kinh tế – xã hội, các huyện biên giới ghi nhận nhiều chuyển biến tích cực. Điển hình năm 2024, huyện Sốp Cộp (cũ) có thêm 6 bản đạt chuẩn nông thôn mới, thu nhập người dân khu vực biên giới tăng rõ rệt nhờ mô hình trồng xoài, nuôi bò sinh sản và phát triển kinh tế hộ gia đình7. Các mô hình du lịch cộng đồng, trồng cây dược liệu, sản xuất nông nghiệp hữu cơ tiếp tục mở rộng8trong năm 2024 – 2025, góp phần tăng sinh kế và ổn định dân cư vùng trọng điểm quốc phòng.
Những kết quả trên cho thấy, phát triển kinh tế đã gắn chặt với bảo đảm an ninh, khi các mô hình sản xuất hiệu quả giúp giảm phụ thuộc vào khai thác rừng, hạn chế phát sinh vi phạm pháp luật, qua đó củng cố an ninh nông thôn. Bên cạnh phát triển kinh tế, hệ thống chính trị cơ sở vùng biên ngày càng được củng cố. Năm 2024, toàn tỉnh có thêm 163 bản được công nhận bản văn hóa, nhiều xã vùng sâu tăng số tổ tự quản an ninh, các phong trào “Toàn dân bảo vệ an ninh Tổ quốc” được triển khai sâu rộng9. Đây là nền tảng để Sơn La thực hiện tốt nhiệm vụ kết hợp phát triển kinh tế – xã hội với củng cố quốc phòng – an ninh một cách bền vững, phù hợp đặc thù địa bàn chiến lược.
Bên cạnh những kết quả đạt được, quá trình kết hợp phát triển kinh tế – xã hội với củng cố quốc phòng, an ninh ở Sơn La thời gian qua vẫn bộc lộ nhiều hạn chế, bất cập. Hạ tầng kinh tế – xã hội ở nhiều xã vùng cao, biên giới vẫn chưa đồng bộ; một số công trình giao thông nông thôn xuống cấp nhanh, đặc biệt tại các địa bàn mưa lũ, gây khó khăn cho vận chuyển hàng hóa và ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng cơ động của lực lượng quốc phòng – an ninh. Vẫn còn hàng chục tuyến đường liên bản bị hư hỏng trong mùa mưa, một số bản vùng biên còn phụ thuộc vào đường dân sinh tạm, khó đáp ứng yêu cầu tuần tra, kiểm soát thường xuyên.
Việc phát triển kinh tế gắn với ổn định dân cư chưa thật sự bền vững. Một bộ phận người dân vùng cao, nhất là tại các bản giáp biên, vẫn sống dựa vào sản xuất nông nghiệp truyền thống, thiếu sinh kế ổn định; tình trạng phá rừng, di cư tự do và vượt biên trái phép vẫn diễn ra ở quy mô nhỏ nhưng dai dẳng. Lực lượng chức năng vẫn phải xử lý nhiều vụ việc xuất nhập cảnh trái phép, vận chuyển ma túy qua tuyến biên giới Sơn La – Lào, cho thấy yếu tố an ninh phi truyền thống còn nhiều tiềm ẩn phức tạp.
Năng lực hệ thống chính trị cơ sở ở một số xã vùng sâu còn hạn chế. Một số địa phương thiếu cán bộ có trình độ, còn tình trạng kiêm nhiệm nhiều vị trí dẫn tới công tác nắm tình hình, hòa giải cơ sở và triển khai nhiệm vụ quốc phòng – an ninh chưa kịp thời. Các mô hình tự quản an ninh cộng đồng hoạt động tích cực nhưng chưa đồng đều; ở một số bản, phong trào “Toàn dân bảo vệ an ninh Tổ quốc” còn hình thức, chưa tạo được sự tham gia rộng rãi của người dân.
3. Một số giải pháp
Thứ nhất, hoàn thiện cơ chế phối hợp giữa chính quyền địa phương và lực lượng vũ trang trong quản lý địa bàn.
Cần rà soát, bổ sung quy chế phối hợp ba lực lượng công an – quân sự – biên phòng với Ủy ban nhân dân các xã biên giới; tăng cường chia sẻ thông tin, thống nhất nhiệm vụ và tổ chức giao ban định kỳ. Việc phối hợp chặt chẽ sẽ giúp xử lý kịp thời các vấn đề an ninh phi truyền thống, di cư tự do, xuất nhập cảnh trái phép, đồng thời tạo cơ sở để triển khai hiệu quả các mô hình phát triển kinh tế gắn với bảo đảm quốc phòng.
Thứ hai, ưu tiên đầu tư các công trình hạ tầng lưỡng dụng tại vùng sâu, vùng xa, biên giới.
Tỉnh cần tiếp tục huy động nguồn lực để nâng cấp giao thông liên bản – liên xã, mở rộng đường tuần tra biên giới, hệ thống điện – nước – thông tin liên lạc. Các công trình này vừa phục vụ đời sống dân sinh, vừa giúp lực lượng vũ trang nâng cao khả năng cơ động, kiểm soát địa bàn, phòng chống tội phạm và ứng phó thiên tai. Hiệu quả hạ tầng lưỡng dụng sẽ trực tiếp góp phần củng cố khu vực phòng thủ vững chắc.
Thứ ba, phát triển các mô hình sinh kế bền vững gắn với ổn định dân cư và an ninh nông thôn.
Cần hỗ trợ người dân các xã biên giới chuyển đổi sản xuất theo hướng bền vững: phát triển cây ăn quả, chăn nuôi tập trung, dược liệu, du lịch cộng đồng; mở rộng hợp tác xã và liên kết tiêu thụ. Khi thu nhập ổn định, người dân sẽ bám đất, bám bản, góp phần giảm tình trạng phá rừng, di cư tự do và hạn chế nguy cơ bị lôi kéo vào các đường dây phạm pháp. Đây là nền tảng quan trọng để giữ vững an ninh cộng đồng.
Thứ tư, củng cố hệ thống chính trị cơ sở và nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ vùng đồng bào dân tộc thiểu số.
Cần tăng cường đào tạo, bồi dưỡng cán bộ xã – bản, đặc biệt là cán bộ người dân tộc thiểu số để nâng cao năng lực quản lý, nắm bắt tình hình và giải quyết các vấn đề an ninh trật tự. Đồng thời, đẩy mạnh các mô hình tự quản: tổ an ninh nhân dân, tổ tự quản đường biên – mốc giới, câu lạc bộ pháp luật… Việc nâng cao chất lượng hệ thống chính trị cơ sở giúp tạo vững chắc nền tảng “thế trận lòng dân”.
Thứ năm, đẩy mạnh tuyên truyền pháp luật, nâng cao nhận thức cộng đồng về quốc phòng – an ninh.
Lực lượng bộ đội biên phòng, công an và chính quyền cơ sở cần phối hợp tổ chức tuyên truyền pháp luật bằng nhiều hình thức: loa truyền thanh, bản tin song ngữ, sinh hoạt cộng đồng, mô hình “dân vận khéo”, lồng ghép tuyên truyền trong các buổi họp bản. Việc nâng cao nhận thức giúp người dân hiểu rõ trách nhiệm bảo vệ chủ quyền, cảnh giác với tội phạm biên giới, từ đó tăng cường sự tham gia tự giác vào bảo đảm an ninh địa bàn.
4. Kết luận
Kết hợp phát triển kinh tế – xã hội với củng cố quốc phòng, an ninh là nhiệm vụ mang tính chiến lược đối với tỉnh Sơn La – một địa bàn miền núi, biên giới, đa dân tộc và còn nhiều thách thức về an ninh phi truyền thống. Những kết quả đạt được trong thời gian qua cho thấy, tỉnh đã từng bước phát huy vai trò của hệ thống chính trị, huy động được nguồn lực đầu tư hạ tầng, ổn định dân cư, phát triển sinh kế gắn với xây dựng thế trận quốc phòng toàn dân và an ninh nhân dân vững chắc. Đây là nền tảng quan trọng để bảo đảm ổn định chính trị, giữ vững chủ quyền biên giới và thúc đẩy phát triển bền vững.
Trong bối cảnh mới với những yêu cầu ngày càng cao về bảo đảm an ninh, phát triển kinh tế xanh, chuyển đổi số, hội nhập và ứng phó rủi ro phi truyền thống, việc đẩy mạnh hơn nữa sự phối hợp giữa chính quyền địa phương và lực lượng vũ trang là hết sức cần thiết.
Thực hiện đồng bộ các giải pháp về hoàn thiện cơ chế phối hợp, tăng cường đầu tư hạ tầng lưỡng dụng, phát triển sinh kế bền vững, củng cố hệ thống chính trị cơ sở và nâng cao nhận thức cộng đồng sẽ giúp Sơn La tiếp tục phát huy được sức mạnh tổng hợp, kết hợp chặt chẽ giữa kinh tế và quốc phòng – an ninh. Điều này không chỉ góp phần nâng cao chất lượng đời sống Nhân dân mà còn bảo đảm vững chắc an ninh biên giới, tạo động lực quan trọng cho sự phát triển bền vững của tỉnh trong giai đoạn tới.
Chú thích:
1. Hiệu quả từ chương trình giảm nghèo bền vững ở Sơn La. https://nhandan.vn/hieu-qua-tu-chuong-trinh-giam-ngheo-ben-vung-o-son-la-post858656.html
2. Sơn La: Thực hiện hiệu quả chính sách giảm nghèo bền vững. https://thoibaotaichinhvietnam.vn/son-la-thuc-hien-hieu-qua-chinh-sach-giam-ngheo-ben-vung-181633.html
3. Sơn La: Những bước chuyển mới toàn diện, đột phá trong vùng đồng bào DTTS. https://baodantoc.vn/son-la-nhung-buoc-chuyen-moi-toan-dien-dot-pha-trong-vung-dong-bao-dtts-1734014040066.htm
4. Điện lưới quốc gia phủ khắp vùng nông thôn Sơn La. https://baosonla.vn/nong-thon-moi/dien-luoi-quoc-gia-phu-khap-vung-nong-thon-21nDITFHR.html
5. Sơn La cứng hóa mạng lưới giao thông nông thôn đến năm 2024. https://sonlatv.vn/cung-hoa-mang-luoi-duong-giao-thong-nong-thon-20245.html
6. Bộ đội Biên phòng Sơn La: Giữ vững an ninh biên giới năm 2024, Báo Biên phòng. https://bienphong.vn/ho-tro-nhan-dan-vung-bien-phat-trien-kinh-te-giu-gin-an-ninh-trat-tu-261430.html
7. Sốp Cộp: Nhiều chuyển biến tích cực trong xây dựng nông thôn mới 2024, Báo Sơn La. https://baosonla.vn/nong-thon-moi/sop-cop-nhieu-chuyen-bien-tich-cuc-trong-xay-dung-nong-thon-moi-2024-25761.html
8. Vân Hồ: Phát triển dược liệu và du lịch cộng đồng năm 2024, Cổng thông tin Sơn La. https://sonla.gov.vn/van-hoa-du-lich/van-ho-day-manh-phat-trien-du-lich-cong-dong-2024-655432
9. Sơn La: 163 bản được công nhận bản văn hóa năm 2024. https://baosonla.vn/van-hoa/son-la-163-ban-duoc-cong-nhan-ban-van-hoa-25744.html.
