ThS. Nguyễn Thị Ngọc Xuân
Đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Bình Dương
(Quanlynhanuoc. vn) – Hoàn thiện cơ chế, giải pháp nâng cao hiệu lực, hiệu quả giám sát của Hội đồng nhân dân trong quá trình tổ chức chính quyền đô thị là vấn đề quan trọng, cấp thiết trong bối cảnh hiện nay, khi chủ trương phân cấp, phân quyền gắn với phân bổ nguồn lực cho chính quyền địa phương ngày càng được thực hiện mạnh mẽ. Đồng thời, đây chính là giải pháp căn cơ để góp phần kiểm soát thực thi quyền lực nhà nước tại địa phương, tất cả quyền lực nhà nước thuộc về Nhân dân và vì lợi ích của Nhân dân.
Từ khóa: Hoạt động giám sát; Hội đồng nhân dân; chính quyền đô thị; Hà Nội; Đà Nẵng; TP. Hồ Chí Minh.
1. Khái quát chung
a. Cơ sở chính trị, pháp lý về chính quyền đô thị ở nước ta
Văn kiện Đại hội XIII của Đảng đề ra nhiệm vụ: “Tiếp tục hoàn thiện tổ chức chính quyền địa phương phù hợp với địa bàn nông thôn, đô thị, hải đảo, đơn vị hành chính, kinh tế đặc biệt theo luật định; thực hiện và tổng kết việc thí điểm chính quyền đô thị nhằm xây dựng và vận hành các mô hình quản trị chính quyền đô thị theo hướng tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả”1.
Khoản 1 Điều 4 của Luật sửa đổi, bổ sung 1 số điều Luật Tổ chức chính quyền địa phương khẳng định nguyên tắc đã được Hiến pháp năm 2013 xác định: “Chính quyền địa phương được tổ chức ở các đơn vị hành chính của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam phù hợp với đặc điểm nông thôn, đô thị, hải đảo, đơn vị hành chính – kinh tế đặc biệt”. Đồng thời, sửa đổi, bổ sung Điều 44 về chính quyền địa phương ở quận và phường theo hướng: “Chính quyền địa phương ở quận, phường là cấp chính quyền địa phương gồm có: Hội đồng nhân dân quận, phường và Ủy ban nhân dân quận, phường, trừ trường hợp cụ thể Quốc hội quy định không phải là cấp chính quyền địa phương” để tạo cơ sở pháp lý cho việc Quốc hội cho phép thực hiện các mô hình mới khi có đủ điều kiện.
Kết luận số 50-KL/TW ngày 28/02/2023 của Bộ Chính trị về tiếp tục thực hiện Nghị quyết số 18-NQ/TW ngày 25/10/2017 và Nghị quyết số 27-NQ/TW ngày 09/11/2022 Hội nghị lần thứ sáu Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa XIII) về tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn mới cũng quy định giải pháp trong thời gian tới phải: “hoàn thiện tổ chức chính quyền địa phương phù hợp với các địa bàn đô thị, nông thôn, miền núi, hải đảo, đơn vị hành chính – kinh tế đặc biệt”2.
Từ quan điểm của Đảng, Quốc hội đã ban hành các Nghị quyết thí điểm quan trọng về thực hiện chính quyền đô thị tại TP. Hồ Chí Minh, Hà Nội, Đà Nẵng3.
b. Hoạt động giám sát của Hội đồng nhân dân (HĐND)
Tại khoản 1 Điều 2 Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và Hội đồng nhân dân năm 2015 quy định: “Giám sát là việc chủ thể giám sát theo dõi, xem xét, đánh giá hoạt động của cơ quan, tổ chức, cá nhân chịu sự giám sát trong việc tuân theo Hiến pháp và pháp luật về việc thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của mình, xử lý theo thẩm quyền hoặc yêu cầu, kiến nghị cơ quan có thẩm quyền xử lý”.
Giám sát của HĐND là công cụ kiểm soát quyền lực cao nhất và hiệu quả nhất của Nhân dân đối với bộ máy chính quyền đô thị, là cơ chế để thực hiện quyền lực Nhà nước thuộc về Nhân dân, đại diện cho Nhân dân để quyết định, giám sát tất cả các cơ quan, tổ chức, cá nhân trong thi hành công vụ, bảo vệ quyền, lợi ích của Nhà nước, của Nhân dân,
2. Một số kết quả trong quá trình tổ chức chính quyền đô thị tại ba thành phố trực thuộc Trung ương
a. Ưu điểm
Một là, công tác ban hành và triển khai thí điểm mô hình chính quyền đô thị được tập trung thực hiện. Để thực hiện chủ trương của Đảng, nghị quyết của Quốc hội, Chính phủ đã ban hành các nghị định quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành các nghị quyết của Quốc hội làm cơ sở để các thành phố thực hiện cơ chế, chính sách đặc thù các lĩnh vực về: quản lý tài chính, ngân sách, quy hoạch, đất đai… và mô hình tổ chức chính quyền địa phương nhằm phát triển kinh tế – xã hội tại 3 thành phố lớn là TP. Hồ Chí Minh, thành phố Hà Nội, thành phố Đà Nẵng. Bên cạnh đó, các địa phương chủ động xây dựng đề án để nâng cao chất lượng hoạt động của HĐND đô thị4.
Hai là, tổ chức bộ máy chính quyền đô thị của cả 3 thành phố đều được tổ chức theo hướng tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả. Việc sắp xếp, kiện toàn tổ chức bộ máy các cơ quan, đơn vị đã được tiến hành khẩn trương, đúng quy định; việc bố trí đội ngũ cán bộ, công chức được thực hiện nghiêm túc, phù hợp với trình độ chuyên môn và nguyện vọng, cơ bản đáp ứng tốt nhiệm vụ được giao. Quy định công chức phường thuộc biên chế và quản lý như công chức quận tạo cơ sở cho việc chuẩn hóa đội ngũ công chức theo hướng chuyên nghiệp, thống nhất. Công tác quản lý nhà nước trên các lĩnh vực và thực hiện nhiệm vụ phát triển kinh tế – xã hội của các cấp chính quyền địa phương đều bảo đảm đạt kết quả cao theo kế hoạch đề ra, đáp ứng các nhiệm vụ thường xuyên, các mục tiêu, chỉ tiêu kinh tế – xã hội được quan tâm thực hiện tốt, an ninh chính trị, trật tự, an toàn xã hội được bảo đảm.
Ba là, việc phân cấp, phân quyền cho chính quyền đô thị ngày càng rõ hơn, tăng quyền hạn, trách nhiệm của chính quyền đô thị, giúp cho UBND, người đứng đầu UBND thành phố chủ động thực hiện quản lý nhà nước, thực hiện các thẩm quyền lớn hơn khác với Luật, đồng thời được ủy quyền cho cơ quan chuyên môn và UBND cấp dưới trong một số lĩnh vực đặc thù ở đô thị, như: đầu tư, phát triển đô thị, môi trường, tổ chức bộ máy, con người… giúp cho cải cách thủ tục hành chính được thuận lợi, nhanh chóng.
HĐND thành phố, quận tại TP. Hồ Chí Minh, Đà Nẵng có nhiều đổi mới theo hướng sát thực tế, được trao thẩm quyền nhiều hơn và đối tượng giám sát tại chính quyền đô thị mở rộng hơn so với trước thí điểm. Đó là, HĐND Thành phố giám sát việc tuân theo Hiến pháp, pháp luật và việc thực hiện nghị quyết của HĐND Thành phố trên địa bàn; giám sát hoạt động của UBND quận, UBND phường thuộc quận, Tòa án nhân dân quận, Viện Kiểm sát nhân dân quận.
Riêng ở Hà Nội, HĐND cấp quận giám sát việc tuân theo Hiến pháp, pháp luật và việc thực hiện nghị quyết của HĐND Thành phố trên địa bàn phường. Ngoài ra, HĐND được thành lập Ban Đô thị, được có thêm Ủy viên chuyên trách các ban, số lượng đại biểu HĐND hoạt động chuyên trách tại các chính quyền đô thị thí điểm được bố trí nhiều hơn trước. Hiện tại, Hà Nội có 19 đại biểu chuyên trách trên 95 đại biểu HĐND (theo Luật Thủ đô năm 2024, có hiệu lực ngày 01/01/2025, Hà Nội được bầu 125 đại biểu HĐND và số lượng đại biểu HĐND hoạt động chuyên trách ít nhất là 25% tổng số đại biểu HĐND). Điều này, tạo nên lực lượng nòng cốt, thực hiện tốt các nhiệm vụ của HĐND, trong đó có nhiệm vụ giám sát.
Bốn là, qua giám sát của HĐND cho thấy, việc thí điểm chính quyền đô thị với tinh thần phân cấp, phân quyền mạnh mẽ trong thực hiện các nhiệm vụ phù hợp với đặc điểm kinh tế – xã hội, thế mạnh của địa phương. Công tác quản lý điều hành ổn định, thông suốt, kinh tế – xã hội phát triển đúng định hướng, quốc phòng, an ninh được bảo đảm, quản lý tài chính, ngân sách và các nguồn lực chặt chẽ, tiết kiệm, sử dụng hiệu quả các nguồn lực xã hội, bước đầu đã phát huy hiệu quả, phát huy được vai trò của UBND, người đứng đầu UBND và các cơ quan chuyên môn trong công tác quản lý, điều hành, nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động quản lý nhà nước, phục vụ tốt hơn, nâng cao sự hài lòng của người dân, doanh nghiệp đối với chính quyền, đời sống vật chất, tinh thần của Nhân dân ngày càng nâng cao.
Năm là, trong chính quyền đô thị thí điểm, quyền đại diện và quyền làm chủ của Nhân dân trên địa bàn quận, phường (nơi không tổ chức HĐND) tiếp tục được bảo đảm thông qua việc thực hiện pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở. Thông qua hoạt động của đại biểu Quốc hội, đại biểu HĐND Thành phố (đối với Đà Nẵng và TP. Hồ Chí Minh) và HĐND quận, thị xã (đối với Hà Nội), thông qua Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức chính trị – xã hội các cấp và việc công khai, minh bạch trong hoạt động của các cơ quan hành chính ở quận, phường. Ngoài ra, công tác đối thoại giữa UBND, người đứng đầu chính quyền đô thị cấp quận, phường với Nhân dân ngày càng được tăng cường, mở rộng các đối tượng, kịp thời giải quyết các ý kiến, kiến nghị, phản ánh của Nhân dân trên các lĩnh vực của đời sống xã hội. Công tác thông tin tuyên truyền được thực hiện thông qua nhiều phương thức đa dạng, phong phú, tạo sự đồng thuận trong hệ thống chính trị và các tầng lớp nhân dân đô thị, qua đó, củng cố, tăng cường niềm tin của Nhân dân với Đảng, Nhà nước.
b. Hạn chế và nguyên nhân
(1) Việc thí điểm còn tồn tại những khoảng trống pháp lý, tình huống mới cần được nghiên cứu, đúc kết và tổng kết, rút kinh nghiệm, khi thực hiện phải hỏi, phải trình xin ý kiến cấp trên. Hiện nay, chưa có phân loại đô thị thành phố thuộc thành phố (thành phố Thủ Đức thuộc TP. Hồ Chí Minh) gây khó khăn trong việc xây dựng, phát triển đột phá đối với các thành phố tương tự. Do vậy, cần xác định rõ hơn cấp chính quyền địa phương của thành phố thuộc thành phố, làm căn cứ để xác định vị trí, mô hình chính quyền đô thị phù hợp: về cơ cấu tổ chức bộ máy; chức năng, nhiệm vụ, thẩm quyền cũng như mối quan hệ với các cơ quan khác trong bộ máy nhà nước. Ngoài ra, khi các địa phương xây dựng cơ chế, chính sách đặc thù chưa dự báo, đánh giá hết khả năng bảo đảm thực thi, do vậy còn chậm trong việc ban hành một số văn bản quy định chi tiết thi hành. Bên cạnh đó, còn có nguyên nhân khách quan do ảnh hưởng của dịch Covid -19 đối với tình hình phát triển kinh tế – xã hội từ đầu năm 2020 – 2022 phần nào ảnh hưởng đến kết quả thực hiện.
(2) Chưa có mô hình chuẩn hóa về chính quyền đô thị do hiện nay HĐND trên địa bàn đô thị được thí điểm mô hình khác nhau ở các cấp chính quyền. HĐND ngày càng được giao nhiều thẩm quyền quyết định và giám sát tại chính quyền đô thị nhưng bộ máy, nguồn lực, điều kiện bảo đảm cho thực hiện chức năng, nhiệm vụ còn hạn chế, nhất là việc bố trí cấp ủy viên trở lên trong thường trực HĐND, lãnh đạo các ban HĐND chưa tương xứng với vị thế chính trị, pháp lý được quy định. Số lượng đại biểu chuyên trách còn ít; cơ chế phối hợp giám sát; việc đánh giá thực hiện kết quả giám sát chưa gắn với đánh giá kết quả thực thi công vụ hằng năm của các tổ chức, cá nhân có liên quan, một số nơi còn chưa đeo bám, quyết liệt trong thực hiện kết luận giám sát…
(3) Hiệu lực thực hiện các kết luận giám sát có việc, có nơi còn chưa cao. Tại khoản 3 Điều 89 Luật Giám sát của Quốc hội và HĐND quy định: “Trường hợp cơ quan, tổ chức, cá nhân chịu sự giám sát không thực hiện hoặc thực hiện không đúng yêu cầu trong nghị quyết, kết luận, kiến nghị giám sát thì xử lý theo thẩm quyền hoặc kiến nghị cơ quan có thẩm quyền xử lý” nhưng hầu như chưa thực hiện được do chưa có quy định và chế tài cụ thể nên vẫn còn kiến nghị sau giám sát của HĐND chậm được các đơn vị tiếp thu, sửa đổi.
(4) Chưa Luật hóa, cơ chế HĐND xem xét kết quả giám sát của Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cùng cấp: tại điểm đ khoản 2 Điều 8 Quy định số 217-QĐ/TW ngày 12/12/2013 của Bộ Chính trị ban hành Quy chế giám sát và phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các đoàn thể chính trị – xã hội quy định: “Quốc hội, Hội đồng Nhân dân và cấp ủy đảng các cấp có trách nhiệm bố trí thời gian trong phiên họp định kỳ 6 tháng và cuối hằng năm để nghe Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cùng cấp báo cáo kết quả giám sát đối với cơ quan, đơn vị; chỉ đạo các cơ quan, tổ chức có liên quan thực hiện trách nhiệm giải quyết kiến nghị sau giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các đoàn thể chính trị – xã hội” nhưng việc triển khai thực hiện một số nơi chưa đồng bộ, thống nhất, chưa có cơ chế ràng buộc bảo đảm việc thực hiện hiệu lực, hiệu quả các kiến nghị của cử tri thông qua kênh này.
(5) Hiện nay, các cơ quan trung ương đóng tại địa phương do chưa được quy định chính thức HĐND cùng cấp giám sát hoạt động. Trong khi đó, các cơ quan này cũng phải tuân theo pháp luật, triển khai nhiều biện pháp về thuế, bảo hiểm, quốc phòng, an ninh do HĐND quyết nghị.
(6) UBND do HĐND cùng cấp bầu ra, là cơ quan chấp hành của HĐND nhưng theo quy định của Luật Thi đua khen thưởng năm 2022 không đề cập đến thẩm quyền của HĐND trong thi đua, khen thưởng. Hằng năm, HĐND, các cơ quan thuộc HĐND, đại biểu HĐND đều phải xét thi đua, khen thưởng bởi UBND cùng cấp; điều này không hợp tình, hợp lý, không thể hiện được vị thế của HĐND. Trong khi đó, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã ban hành Nghị quyết số 44/2024/UBTVQH15 ngày 05/02/2024 có quy định riêng về thi đua của đại biểu Quốc hội, các cơ quan của Quốc hội, các cơ quan thuộc Ủy ban Thường vụ Quốc hội, cán bộ, công chức thuộc thẩm quyền quản lý của Ủy ban Thường vụ Quốc hội. Bên cạnh đó, kinh phí hoạt động của HĐND do ngân sách bảo đảm nên nhiều hoạt động HĐND phải có văn bản xin kinh phí của UBND.
(7) Chất lượng giám sát của Thường trực HĐND, các Ban HĐND, các Tổ đại biểu HĐND và các đại biểu còn ít và có việc chưa hiệu quả. Thông tin dữ liệu về giám sát thường xuyên, giám sát chuyên đề của HĐND chưa được liên thông đồng bộ, dẫn đến chưa hiệu quả.
3. Một số giải pháp nâng cao hiệu lực, hiệu quả giám sát của Hội đồng nhân dân trong chính quyền đô thị
Thứ nhất, tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với tổ chức bộ máy, nhân sự và hoạt động của HĐND
Đây là giải pháp cơ bản, tạo tiền đề nâng cao chất lượng tổ chức và hoạt động của HĐND, từng bước xem xét, bố trí con người là cấp ủy viên trong Thường trực HĐND và người đứng đầu các Ban trong HĐND bảo đảm đầy đủ tiêu chuẩn, năng lực để thực thi tốt nhiệm vụ. Cần thiết, tất cả các địa phương chức danh bí thư cấp ủy đồng thời là chủ tịch HĐND; Phó chủ tịch là ủy viên ban thường vụ; các trưởng ban là cấp ủy viên để bảo đảm cao nhất cơ chế Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, Nhân dân làm chủ. Ban Thường vụ cấp ủy thường xuyên, định kỳ nghe báo cáo chương trình hoạt động; kết quả, kiến nghị giám sát của HĐND về chính quyền đô thị, kịp thời lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện các kiến nghị xác đáng của HĐND. Bên cạnh đó, HĐND cần chủ động tham mưu, đề xuất với cấp ủy cùng cấp về những vấn đề quan trọng thuộc chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của HĐND cấp mình.
Thứ hai, hoàn thiện mô hình chính quyền đô thị và nâng cao chất lượng, hiệu quả giám sát của HĐND ở đô thị
(1) Hoàn thiện thể chế, chuẩn hóa mô hình chính quyền đô thị. Kiến nghị Chính phủ cần sớm tổng kết, đánh giá mô hình chính quyền đô thị tại Hà Nội, Đà Nẵng và TP. Hồ Chí Minh. Cần quy định nguyên tắc, tiêu chí và độ mở nhất định về bộ máy, con người, ngân sách của HĐND theo hướng để cho các đô thị tự quyết định thành lập các ban theo đặc thù, được quyết định số lượng đại biểu chuyên trách cho từng ban và bộ máy tham mưu giúp việc.
Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi) ĐÃ ĐƯỢC QuỐC hội thông qua, cần sớm ban hành trong điều kiện chính quyền địa phương 2 cấp. Cần được phân cấp, phân quyền, ủy quyền đồng bộ trên ba phương diện: thẩm quyền, chủ thể quyết định và giải quyết vấn đề. Chịu trách nhiệm trước Quốc hội, Chính phủ, HĐND và Nhân dân về thẩm quyền được giao.
Nghiên cứu hoàn thiện Luật Ngân sách nhà nước và các luật về thuế, nhất là cơ chế quản lý tài chính ngân sách nhà nước ở chính quyền đô thị theo hướng tăng tỷ lệ phân cấp các nguồn thu, nhiệm vụ chi được tự quyết, tính chủ động, sáng tạo, hiệu quả khi thực hiện. Bảo đảm hiện thực hóa chủ trương: “địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm”.
Bổ sung HĐND đô thị được quyền giám sát hoạt động của các cơ quan trung ương đóng trên địa bàn. Qua đó, giúp cho chính quyền trung ương quản lý tốt việc thực hiện chính sách, pháp luật tại địa phương, bảo đảm các định hướng, mục tiêu trung ương giao cho địa phương được thực thi hiệu quả.
(2) Kiến nghị Chính phủ tổng kết thi hành và sửa đổi toàn diện Luật Cán bộ công chức, Luật viên chức theo hướng có cơ chế, chính sách rõ ràng, riêng biệt cho đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức thuộc chính quyền đô thị, bảo đảm tính chuyên nghiệp, thực tài, trách nhiệm cao, năng động, sáng tạo và hiệu quả. Đổi mới công tác cán bộ trong nền công vụ theo năng lực, theo vị trí việc làm và đánh giá bằng sản phẩm cụ thể. Nghiên cứu chế độ hợp đồng thuê người quản lý, chuyên gia, người lao động làm việc thường xuyên trong các cơ quan, đơn vị nhà nước một cách phù hợp, hiệu quả. Chuẩn hóa chức danh, quy định chủ tịch, phó chủ tịch UBND cấp xã được bổ nhiệm theo quyết định của chủ tịch UBND tỉnh, thành phố.
Kiến nghị cấp có thẩm quyền nghiên cứu và bố trí tăng số lượng đại biểu HĐND ở chính quyền đô thị 2 cấp, đặc biệt ở TP. Hồ Chí Minh và các tỉnh, thành phố trong bối cảnh sắp xếp đơn vị hành chính cấp tỉnh, cấp xã, kết thúc hoạt động cấp huyện. Ở cấp tỉnh, phấn đấu tỷ lệ đại biểu chuyên trách ít nhất 35%; ở cấp xã ít nhất 25% đại biểu chuyên trách so với tổng đại biểu HĐND. Từng bước nâng cao chất lượng, số lượng đại biểu HĐND hoạt động chuyên trách; thực hiện tăng lãnh đạo ban là đại biểu chuyên trách, nếu trường hợp trưởng ban kiêm nhiệm thì tăng số lượng phó ban chuyên trách và tăng ủy viên chuyên trách cho các ban HĐND.
Giảm đại biểu là quản lý chuyên môn trong cơ quan hành chính nhà nước; tăng đại biểu trong Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các đoàn thể chính trị – xã hội cùng cấp, các hiệp hội, chuyên gia trên các lĩnh vực. Phấn đấu hướng đến mô hình để HĐND các đô thị được quyết định thành lập các ban đặc thù theo đặc điểm tình hình địa phương, hướng các ban chủ yếu ít nhất 40% trở lên là đại biểu chuyên trách để đại biểu dân cử là một nghề chuyên nghiệp được quy định tiêu chuẩn chính trị, chuyên môn và điệu kiện bảo đảm phù hợp để đại biểu giám sát thực thi quyền lực Nhân dân trao cho một cách hiệu quả.
Quốc hội xem xét sửa đổi Luật Thi đua, khen thưởng năm 2022, bổ sung chủ thể HĐND trong phát động và đánh giá thi đua cho HĐND các cấp, trong đó có HĐND ở đô thị. Đồng thời, giao cho Ủy ban Thường vụ Quốc hội ban hành Nghị quyết hướng dẫn thực hiện, bảo đảm việc thực hiện hiệu quả hơn.
(3) Kiến nghị sửa đổi toàn diện Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND. Trong đó, chú trọng thẩm quyền, trình tự, thủ tục giám sát của các cơ quan dân cử trung ương và địa phương nhất là tổ chức, hoạt động của chính quyền đô thị phải quy định riêng biệt, theo tính chất, quy mô và đặc thù riêng. Bổ sung, Luật hóa đối tượng được đại biểu HĐND địa phương chất vấn là người đứng đầu các cơ quan Nhà nước khác không trực thuộc HĐND để nâng cao trách nhiệm giải trình, trách nhiệm công vụ trong quản lý nhà nước và phục vụ Nhân dân.
Thứ ba, đổi mới phương thức, nâng cao chất lượng hoạt động giám sát của HĐND
(1) Đầu tư công nghệ, số hóa dữ liệu, chuyển đổi số hiệu quả về hoạt động của HĐND, UBND các cấp. Nâng cao chất lượng giám sát chuyên đề, chất lượng kết luận giám sát ngắn gọn, rõ các giải pháp, trách nhiệm, gửi kiến nghị kết quả giám sát đến cấp ủy Đảng cùng cấp để lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện các kiến nghị sau giám sát.
(2) Đối với giám sát việc giải quyết kiến nghị cử tri: HĐND ở các đô thị cần đặc biệt quan tâm những nội dung kiến nghị nhiều lần, nhiều cử tri kiến nghị nhưng chậm được giải quyết, xem xét chuyển các cơ quan có thẩm quyền nếu có vi phạm pháp luật nghiêm trọng được phát hiện qua giám sát của HĐND.
(3) Tăng cường hậu giám sát những vấn đề đã kết luận, kiến nghị. Nghiên cứu, lấy kết quả thực hiện các kết luận, kiến nghị của HĐND làm căn cứ đánh giá, xếp loại cuối năm của tập thể, cá nhân trong thi hành công vụ. Tăng cường công tác phối hợp của HĐND và các cơ quan có liên quan trong giám sát tại chính quyền đô thị.
(4) Kiện toàn và nâng cao năng lực hoạt động cho đại biểu HĐND, nghiên cứu bố trí trực tiếp con người hoặc phòng tham mưu trực tiếp cho các Ban HĐND 2 cấp bảo đảm tính hiệu quả. Đánh giá kết quả hoạt động của đại biểu HĐND hằng năm, có cơ chế để HĐND ký kết hợp đồng, thuê chuyên gia, nhà quản lý, thư ký, hợp đồng làm việc thường xuyên hoặc đặt hàng để tham vấn, tư vấn, kiến nghị chính sách theo lĩnh vực. Đầu tư cơ sở vật chất, chuyển đổi số cho chính quyền đô thị, bảo đảm phương tiện hiện đại, đủ kinh phí phục vụ cho hoạt động của HĐND.
Thứ tư, phát huy vai trò giám sát của Nhân dân đối với chính quyền đô thị.
Tập trung triển khai thực hiện tốt Luật thực hiện dân chủ ở cơ sở, nhất là thực hiện đầy đủ, hiệu quả các nội dung chính quyền đô thị phải công khai cho Nhân dân, nội dung Nhân dân bàn và quyết định, nội dung Nhân dân tham gia ý kiến trước khi cơ quan có thẩm quyền quyết định, nội dung Nhân dân kiểm tra, giám sát đã có trong Luật định. Tăng cường đối thoại giữa chính quyền đô thị với Nhân dân, cộng đồng doanh nghiệp, bằng nhiều hình thức đa dạng để cộng đồng dân cư tại các đô thị tham gia vào quyết định và đóng góp ý kiến trong quá trình quản lý và phát triển đô thị, từ đó chính quyền đô thị ban hành và thực hiện các chính sách đáp ứng nhu cầu của người dân, tạo động lực cho cộng đồng tích cực tham gia, đóng góp các sáng kiến phát triển đô thị.
Ủy ban Mặt trận Tổ Quốc Việt Nam, các đoàn thể chính trị – xã hội các cấp tăng cường giám sát việc thực hiện Hiến pháp và pháp luật tại chính quyền đô thị, giám sát việc thực thi các chính sách cho Nhân dân, việc giải quyết kiến nghị cử tri sau giám sát, kịp thời kiến nghị các giải pháp khả thi trong xây dựng, phát triển đô thị bền vững. Thông qua các mô hình tự quản, tuyên truyền hiệu quả, tạo sự đồng thuận cao của người dân trong thực hiện đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước.
4. Kết luận
Để HĐND trong chính quyền đô thị phát huy hiệu lực, hiệu quả giám sát, thực hiện đúng vị trí chính trị, pháp lý “là cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương, đại diện cho ý chí, nguyện vọng và quyền làm chủ của Nhân dân” thì cần Luật hóa đầy đủ nhiệm vụ, quyền hạn và bố trí nguồn lực tương xứng với nhiệm vụ, quyền hạn đó cho HĐND. Trong quá trình tổ chức, cần huy động và phát huy sức mạnh của cả hệ thống chính trị và toàn dân trong xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân. Xây dựng chính quyền đô thị trong sạch, vững mạnh theo hướng vừa quản lý, giám sát tốt các vấn đề của địa phương vừa kiến tạo, đồng hành, hỗ trợ, thúc đẩy xã hội phát triển, tạo động lực xây dựng đô thị phát triển bền vững, góp phần đưa đất nước vững bước tiến vào kỷ nguyên mới – kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, vì mục tiêu “ Dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”.
Chú thích:
1. Đảng Cộng sản Việt Nam (2021). Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII. Tập I. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật, tr. 178.
2. Ban Chấp hành Trung ương (khóa XIII) (2022). Kết luận số 50-KL/TW ngày 28/02/2023 của Bộ Chính trị về tiếp tục thực hiện Nghị quyết số 18-NQ/TW ngày 25/10/2017 và Nghị quyết số 27-NQ/TW ngày 09/11/2022 Hội nghị lần thứ sáu Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa XIII) về tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn mới.
3. Quốc hội khóa XIV đã ban hành các Nghị quyết: Nghị quyết số 54/2017/QH14 ngày 24/11/2017 về thí điểm cơ chế, chính sách đặc thù phát triển thành phố Hồ Chí Minh; Nghị quyết số 97/2019/QH14 ngày 27/11/2019 về thí điểm tổ chức chính quyền đô thị tại thành phố Hà Nội; Nghị quyết số 131/2020/QH14 ngày 16/11/2020 về tổ chức chính quyền đô thị tại thành phố Hồ Chí Minh; Nghị quyết số 115/2020/QH14 ngày 19/6/2020 về thí điểm một số cơ chế, chính sách tài chính – ngân sách đặc thù đối với thành phố Hà Nội; Nghị quyết số 119/2020/QH14 ngày 19/6/2020 về thí điểm tổ chức mô hình chính quyền đô thị và một số cơ chế, chính sách đặc thù phát triển TP. Đà Nẵng. Quốc hội khóa XV đã ban hành các Nghị quyết, Luật: Nghị quyết số 98/2023/QH15 ngày 24/6/2023 về thí điểm một số cơ chế chính sách đặc thù phát triển thành phố Hồ Chí Minh (thay thế cho Nghị quyết số 54/2017/QH14); Nghị quyết số 136/2024/QH15 ngày 26/6/2024 về tổ chức chính quyền đô thị và thí điểm một số cơ chế chính sách đặc thù phát triển thành phố Đà Nẵng; Luật Thủ đô năm 2024.
4. Hội đồng nhân dân thành phố Hồ Chí Minh đã xây dựng: Đề án nâng cao chất lượng và hiệu quả hoạt động giám sát của HĐND TP. Hồ Chí Minh trong điều kiện thực hiện chính quyền đô thị, nhiệm kỳ 2021 – 2026; Hội đồng nhân dân thành phố Hà Nội đã triển khai thực hiện: Đề án số 15-ĐA/TU ngày 13/5/2022 của Ban Thường vụ Thành ủy Hà Nội về nâng cao năng lực, hiệu lực, hiệu quả hoạt động của hội đồng nhân dân các cấp giai đoạn 2021 – 2026 gắn với thực hiện thí điểm tổ chức mô hình chính quyền đô thị và củng cố chính quyền nông thôn tại thành phố Hà Nội”; Hội đồng nhân dân thành phố Đà Nẵng ban hành: Nghị quyết số 24/NQ-HĐND ngày 14/7/2022 ban hành quy định một số hoạt động giám sát của Thường trực Hội đồng nhân dân, các ban của Hội đồng nhân dân, tổ đại biểu Hội đồng nhân dân và đại biểu Hội đồng nhân dân thành phố Đà Nẵng khi thực hiện thí điểm mô hình chính quyền đô thị trên địa bàn trên cơ sở: Quyết định số 4385-QĐ/TU ngày 06/8/2022 của Ban Thường vụ Thành ủy Đà Nẵng ban hành Quy chế phối hợp giữa Đảng đoàn Hội đồng nhân dân thành phố với ban thường vụ các quận ủy, huyện ủy trong công tác lãnh đạo và giám sát thực hiện nhiệm vụ theo quy định, phù hợp với thí điểm tổ chức mô hình chính quyền đô thị theo Nghị quyết số 119/2020/QH14 của Quốc hội.
Tài liệu tham khảo:
1. Quốc hội (2013). Hiến pháp năm 2013.
2. Quốc hội (2015). Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2015.
3. Quốc hội (2024). Luật Thủ đô năm 2024.
