ThS. Nguyễn Hoài Thịnh
Ban Nội chính Thành ủy Đà Nẵng
ThS. Vương Hữu Ái Linh
UBND phường Phú Nhuận, TP. Hồ Chí Minh
(Quanlynhanuoc.vn) – Kiểm soát tài sản, thu nhập của người có chức vụ, quyền hạn là một trong những công cụ quan trọng nhằm phòng ngừa tham nhũng, bảo đảm tính minh bạch và liêm chính trong bộ máy nhà nước. Thực tiễn quốc tế cho thấy, nhiều quốc gia đã đạt được thành công nhờ triển khai đồng bộ các biện pháp quản lý, giám sát tài sản công chức, trong đó Singapore được xem là một hình mẫu điển hình. Với việc liên tục đứng đầu trong các bảng xếp hạng về minh bạch và kiểm soát tham nhũng, kinh nghiệm của Singapore có giá trị tham khảo cho Việt Nam trong quá trình hoàn thiện cơ chế kiểm soát tài sản, thu nhập hiện nay.
Từ khóa: Tài sản, thu nhập, kiểm soát tài sản, thu nhập, người có chức vụ, quyền hạn, Singapore.
1. Mở đầu
Singapore được đánh giá là một trong những quốc gia có hệ thống pháp luật về phòng, chống tham nhũng và kiểm soát tài sản, thu nhập của người có chức vụ, quyền hạn nghiêm minh và hiệu quả hàng đầu thế giới, nổi bật nhất là Đạo luật Phòng chống tham nhũng (PCA), được ban hành từ năm 1960 và liên tục sửa đổi, bổ sung nhằm thích ứng với sự phát triển của xã hội và các phương thức tham nhũng ngày càng tinh vi. PCA không chỉ quy định hành vi tham nhũng dưới nhiều hình thức mà còn trao quyền rộng rãi cho Cục Điều tra tham nhũng Singapore (CPIB) trong việc thu thập thông tin tài chính, xác minh nguồn gốc tài sản và tiến hành điều tra khi có dấu hiệu bất minh.Bên cạnh PCA, Singapore còn áp dụng một đạo luật cho phép tịch thu tài sản có được từ tham nhũng, buôn bán ma túy và các tội phạm nghiêm trọng khác. Điểm đáng chú ý là quy định này không đòi hỏi phải chứng minh toàn bộ hành vi phạm tội mới có thể tịch thu, mà chỉ cần chứng minh sự bất hợp lý trong mối tương quan giữa thu nhập hợp pháp và giá trị tài sản thực tế. Đây chính là cơ chế “đảo ngược nghĩa vụ chứng minh” một thiết chế pháp lý đặc biệt quan trọng, buộc công chức, quan chức khi bị điều tra phải giải trình rõ ràng, minh bạch về nguồn gốc tài sản của mình.
2. Khái quát về kiểm soát tài sản, thu nhập của người có chức vụ, quyền hạn tại Singapore
Thứ nhất, về đối tượng kiểm soát.
Trong hệ thống pháp luật Singapore, đối tượng bị kiểm soát tài sản và thu nhập không chỉ giới hạn ở các quan chức cấp cao mà bao quát toàn bộ đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức nhà nước và cả những người giữ vị trí có ảnh hưởng trong khu vực tư nhân khi có liên quan đến lợi ích công. Theo quy định của PCA, mọi cá nhân giữ chức vụ trong bộ máy nhà nước, bao gồm cả các thành viên nội các, nghị sĩ quốc hội, cán bộ trong cơ quan hành chính, tư pháp, lực lượng vũ trang, cảnh sát và các doanh nghiệp nhà nước đều thuộc phạm vi điều chỉnh. Ngoài ra, Singapo còn áp dụng quy định đối với các tổ chức, pháp nhân và cả các đối tượng trong khu vực tư nhân nếu có hành vi đưa – nhận hối lộ hoặc tham gia vào các hoạt động có nguy cơ làm phát sinh lợi ích bất minh.
Bên cạnh đó, phạm vi đối tượng còn được mở rộng sang thân nhân và những người có liên quan mật thiết đến công chức. Trong nhiều trường hợp, cơ quan chức năng có quyền yêu cầu cung cấp thông tin và xác minh tài sản của vợ/chồng, con cái hoặc những người có quan hệ tài chính đáng kể với công chức, nhằm tránh tình trạng “tẩu tán tài sản” hoặc “nhờ đứng tên hộ”. Như vậy, cơ chế kiểm soát không chỉ nhắm trực tiếp vào công chức, mà còn bao phủ các mối quan hệ xung quanh, bảo đảm tính toàn diện và triệt để.
Thứ hai, về chủ thể thực thi kiểm soát.
Trong pháp luật Singapo, chủ thể thực thi kiểm soát tài sản và thu nhập của công chức được tổ chức tập trung, chuyên nghiệp và hoạt động với mức độ độc lập cao. Nòng cốt là CPIB, một cơ quan được thành lập từ năm 1952, trực thuộc trực tiếp Thủ tướng Chính phủ. CPIB có thẩm quyền toàn diện trong việc giám sát, thu thập thông tin, điều tra và xử lý các vụ việc liên quan đến kê khai, minh bạch và kiểm soát tài sản của công chức. Thẩm quyền này bao gồm: quyền triệu tập, thẩm vấn, truy xuất dữ liệu ngân hàng, kiểm tra hồ sơ tài chính, thậm chí khám xét nơi ở của công chức khi có căn cứ hợp lý về hành vi bất minh. Bên cạnh đó, cơ quan này còn có quyền khởi tố hình sự đối với các hành vi tham nhũng, hối lộ hoặc che giấu tài sản.
Ngoài CPIB, các cơ quan khác trong hệ thống công quyền cũng có vai trò bổ trợ trong quá trình thực thi kiểm soát. Đáng chú ý là Cơ quan Kiểm toán nhà nước (AGO), có chức năng kiểm toán toàn bộ chi tiêu công và phát hiện những dấu hiệu bất thường liên quan đến việc sử dụng ngân sách hoặc tài sản công. Bên cạnh đó, Ngân hàng Trung ương Singapore (MAS) chịu trách nhiệm giám sát các giao dịch tài chính và bảo đảm các tổ chức tín dụng tuân thủ nghiêm ngặt quy định về chống rửa tiền, qua đó gián tiếp hỗ trợ công tác kiểm soát tài sản của công chức. Cơ chế kiểm soát ở Singapore còn được củng cố bởi hệ thống tòa án độc lập và các thiết chế giám sát xã hội. Các phán quyết của tòa án đối với các vụ án tham nhũng thường mang tính răn đe mạnh mẽ, với mức hình phạt nghiêm khắc, bất kể vị trí hay cấp bậc của người vi phạm.
Thứ ba, về nội dung kiểm soát.
Nội dung kiểm soát tài sản và thu nhập công chức tại Singapore được thiết kế trên cơ sở toàn diện, không chỉ dừng lại ở việc yêu cầu kê khai hình thức, mà hướng tới kiểm soát thực chất, nhằm xác định tính hợp pháp, minh bạch và hợp lý của toàn bộ nguồn gốc tài sản. Trước hết, công chức Singapo có nghĩa vụ kê khai định kỳ và kê khai bổ sung khi có biến động lớn về tài sản, thu nhập. Quy định này bao gồm: tiền lương, các khoản phụ cấp, lợi ích vật chất, bất động sản, cổ phiếu, trái phiếu, các khoản đầu tư trong và ngoài nước, cũng như các nguồn thu nhập thụ động từ kinh doanh, bản quyền hoặc quà tặng có giá trị. Điểm đáng chú ý trong hệ thống của Singapore là sự liên kết giữa kê khai và xác minh. Bản kê khai không chỉ được lưu giữ ở mức hành chính, mà ngay sau khi nộp, chúng có thể được đối chiếu với dữ liệu ngân hàng, hồ sơ thuế và thông tin từ các tổ chức tài chính. Điều này giúp hạn chế tình trạng kê khai hình thức, đồng thời, buộc công chức phải có trách nhiệm giải trình rõ ràng.
Thứ tư, về việc xác minh các bản kê khai.
Công tác xác minh bản kê khai tài sản và thu nhập giữ vai trò trung tâm trong cơ chế kiểm soát công chức tại Singapo, bởi đây là khâu chuyển hóa nghĩa vụ kê khai từ hình thức sang thực chất, biến bản khai từ một thủ tục hành chính đơn thuần thành công cụ hữu hiệu trong phòng, chống tham nhũng. Trước hết, việc xác minh được tiến hành theo cơ chế đối chiếu chéo dữ liệu. Bản kê khai của công chức không chỉ được lưu giữ tại cơ quan quản lý nhân sự mà còn được tự động so khớp với các nguồn dữ liệu quốc gia. Đặc biệt, Cục Thuế nội địa cung cấp dữ liệu về thu nhập, tài sản chịu thuế và các khoản khấu trừ, trong khi MAS quản lý thông tin về tài khoản ngân hàng, cổ phiếu, trái phiếu và các giao dịch tài chính. Bên cạnh đó, hệ thống đăng ký đất đai, phương tiện và doanh nghiệp cũng được tích hợp để làm rõ các nguồn sở hữu khác của công chức và gia đình.
Ngoài việc đối chiếu dữ liệu, cơ quan có thẩm quyền còn triển khai biện pháp xác minh chủ động. Trường hợp phát hiện sự chênh lệch giữa bản kê khai và thông tin thực tế, công chức sẽ được yêu cầu giải trình bằng văn bản, kèm theo chứng từ, hợp đồng hoặc giấy tờ chứng minh nguồn gốc hợp pháp của tài sản. Bên cạnh đó, việc xác minh bản kê khai còn được hỗ trợ bởi hệ thống cảnh báo sớm. Cơ chế này cho phép phát hiện những trường hợp gia tăng tài sản bất thường hoặc giao dịch đáng ngờ vượt quá khả năng thu nhập hợp pháp. Khi phát hiện dấu hiệu, cơ quan xác minh có thể tiến hành điều tra sâu, truy vết nguồn gốc tài sản, thậm chí mở rộng phạm vi điều tra ra ngoài lãnh thổ với sự phối hợp của các định chế tài chính quốc tế.
Thứ năm, sự hỗ trợ của công nghệ.
Singapore xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu quốc gia tập trung, trong đó thông tin về thuế, ngân hàng, đất đai, chứng khoán, doanh nghiệp… được kết nối và chia sẻ liên thông giữa các cơ quan nhà nước. Toàn bộ thu nhập của công dân và công chức đều phải kê khai và nộp thuế qua hệ thống điện tử do Cục Thuế nội địa Singapore (IRAS) quản lý; hệ thống này kết nối với dữ liệu ngân hàng và doanh nghiệp, nên mọi khoản thu nhập (lương, thưởng, cổ tức, đầu tư…) đều được ghi nhận và giám sát chặt chẽ.
Ngoài ra, CPIB sử dụng công nghệ phân tích dữ liệu lớn (big data), trí tuệ nhân tạo (AI) để phát hiện dấu hiệu bất thường trong tài sản, thu nhập của cán bộ, công chức. Hệ thống cảnh báo sớm giúp cơ quan chức năng nhanh chóng khoanh vùng đối tượng có dấu hiệu vi phạm, giảm thiểu sự phụ thuộc vào tố cáo hoặc kiểm tra thủ công.
Thứ sáu, về chế tài xử lý khi phát hiện vi phạm.
Trước hết, chế tài xử lý được thiết kế theo nguyên tắc phân tầng trách nhiệm, tương ứng với mức độ vi phạm. Đối với những sai sót mang tính kỹ thuật hoặc vô ý, công chức được yêu cầu chỉnh sửa, bổ sung bản kê khai trong thời hạn nhất định. Đây là biện pháp mềm dẻo, vừa tạo cơ hội khắc phục, vừa tránh hình sự hóa các hành vi không đáng kể. Tuy nhiên, nếu công chức tái phạm hoặc cố tình trì hoãn, hành vi sẽ bị chuyển sang cấp xử lý nghiêm khắc hơn.
Đối với các hành vi kê khai không trung thực, che giấu hoặc tẩu tán tài sản, pháp luật Singapore áp dụng các biện pháp kỷ luật hành chính như cảnh cáo, giáng chức, buộc thôi việc. Song song đó, hệ thống pháp luật còn quy định rõ trách nhiệm hình sự, với các mức phạt tiền lớn hoặc án tù tùy theo tính chất, mức độ và hậu quả của hành vi. Đây là một trong những đặc điểm nổi bật của Singapore, khi các vi phạm liên quan đến kê khai tài sản không chỉ được coi là vi phạm hành chính đơn thuần mà còn là hành vi có thể cấu thành tội phạm tham nhũng hoặc gian lận.
Đặc biệt, luật pháp Singapore trao quyền cho CPIB tiến hành điều tra và khởi tố đối với những trường hợp có dấu hiệu hình sự. Trong nhiều vụ việc, công chức không chỉ bị truy cứu trách nhiệm về hành vi gian lận kê khai mà còn bị mở rộng điều tra về nguồn gốc tài sản bất minh, hành vi nhận hối lộ, lợi dụng chức vụ để trục lợi. Việc áp dụng đồng thời cả kỷ luật hành chính và trách nhiệm hình sự tạo nên hiệu ứng răn đe mạnh mẽ, khẳng định nguyên tắc “không có vùng cấm” trong phòng, chống tham nhũng.
Bên cạnh xử lý cá nhân vi phạm, Singapore còn coi trọng việc truy thu và tịch thu tài sản bất minh. Pháp luật cho phép cơ quan chức năng áp dụng cơ chế “tịch thu mở rộng”, nghĩa là không chỉ giới hạn ở số tiền hoặc tài sản trực tiếp liên quan đến hành vi phạm tội, mà còn có thể truy thu toàn bộ phần tài sản không chứng minh được nguồn gốc hợp pháp. Ngoài ra, để bảo đảm tính răn đe và tính phòng ngừa, thông tin về các trường hợp vi phạm nghiêm trọng thường được công khai trên phương tiện truyền thông đại chúng.
3. Những giá trị tham khảo cho Việt Nam
Một là, hoàn thiện khung pháp lý minh bạch và nghiêm khắc.
Một trong những nền tảng thành công của Singapore là hệ thống pháp luật chặt chẽ về phòng, chống tham nhũng. Luật Phòng chống tham nhũng (PCA) không chỉ điều chỉnh hành vi tham nhũng trong khu vực công mà còn áp dụng cho cả khu vực tư nhân. Các quy định pháp luật đặt ra trách nhiệm giải trình rất cao, yêu cầu mọi tài sản, thu nhập của cán bộ, công chức phải có nguồn gốc hợp pháp rõ ràng. Kinh nghiệm rút ra cho Việt Nam là cần tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý theo hướng: thu hẹp kẽ hở, quy định rõ trách nhiệm giải trình và chế tài xử lý, đồng thời, xem xét mở rộng phạm vi áp dụng sang khu vực tư nhân, đặc biệt là những lĩnh vực có liên quan mật thiết đến hoạt động công quyền.
Hai là, cơ quan kiểm soát độc lập, có thẩm quyền mạnh mẽ.
Có thể khẳng định, thành công của Singapore trong kiểm soát tài sản và thu nhập công chức gắn liền với sự tồn tại của một cơ quan thực thi độc lập CPIB, đủ quyền lực và được hậu thuẫn bởi quyết tâm chính trị ở cấp cao nhất. Việt Nam có thể tham khảo mô hình này để nghiên cứu, kiện toàn cơ quan kiểm soát tài sản, thu nhập theo hướng chuyên nghiệp, độc lập, có thực quyền và có cơ chế bảo đảm tính khách quan, minh bạch trong điều tra, xử lý.
Ba là, cơ chế kê khai và giám sát tài sản thực chất.
Một trong những ưu điểm của Singapore là chế độ kê khai tài sản không chỉ dừng ở hình thức. Quan chức phải kê khai định kỳ và cập nhật khi có biến động lớn; đồng thời, việc kê khai phải gắn với trách nhiệm giải trình cụ thể. Cơ quan chức năng có quyền kiểm tra, đối chiếu và xác minh nguồn gốc tài sản, thu nhập, qua đó hạn chế tình trạng kê khai mang tính hình thức. Vì vậy, kinh nghiệm từ Singapore là cần tăng cường tính thực chất, áp dụng các biện pháp hậu kiểm, đối chiếu với cơ sở dữ liệu thuế, đất đai, ngân hàng để bảo đảm tính minh bạch.
Bốn là, chính sách lương và đãi ngộ thỏa đáng.
Chính phủ Singapore trả lương cao cho quan chức, thậm chí gắn với mức thu nhập trong khu vực tư nhân, nhằm bảo đảm họ có cuộc sống đầy đủ, giảm động cơ vụ lợi bất chính. Chính sách này đi kèm với cơ chế đánh giá, khen thưởng và kỷ luật minh bạch, tạo động lực để công chức toàn tâm, toàn ý làm việc. Đối với Việt Nam, đây là một kinh nghiệm quan trọng trong tiến trình cải cách tiền lương. Để việc kiểm soát tài sản, thu nhập trở nên hiệu quả, cần song song cải thiện chế độ đãi ngộ để cán bộ, công chức yên tâm công tác, đồng thời, có cơ sở vững chắc để xử lý nghiêm minh những trường hợp vi phạm.
Năm là, ứng dụng công nghệ trong quản lý tài sản
Singapore đã tận dụng tối đa lợi thế công nghệ trong quản lý kinh tế – xã hội. Hầu hết các giao dịch tài chính, bất động sản, thuế, ngân hàng đều được số hóa, liên thông và dễ dàng tra cứu, giúp cơ quan chức năng kiểm tra, xác minh tài sản nhanh chóng và chính xác. Việt Nam có thể học hỏi bằng cách xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về tài sản, thu nhập, kết nối với dữ liệu thuế, ngân hàng, đất đai và đăng ký kinh doanh; điều này sẽ tạo điều kiện để hoạt động kiểm soát minh bạch, công khai và khả thi hơn.
4. Kết luận
Kinh nghiệm Singapore cho thấy, kiểm soát tài sản, thu nhập của người có chức vụ, quyền hạn không chỉ dựa vào việc kê khai hình thức, mà phải được bảo đảm bằng khung pháp lý chặt chẽ, cơ quan giám sát độc lập, chế độ đãi ngộ hợp lý, văn hóa liêm chính và ứng dụng công nghệ hiện đại. Đối với Việt Nam, trong bối cảnh xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, việc tham khảo và vận dụng có chọn lọc những giá trị từ mô hình Singapore sẽ góp phần quan trọng nâng cao hiệu quả phòng, chống tham nhũng. Qua đó, từng bước xây dựng bộ máy công quyền trong sạch, vững mạnh, đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong giai đoạn mới.
Tài liệu tham khảo:
1. Kinh nghiệm phòng, chống tham nhũng của Singapore và những gợi mở cho Việt Nam. https://www.tapchicongsan.org.vn/web/guest/nghien-cu/-/2018/1115502/kinh-nghiem-phong%2C-chong-tham-nhung-cua-Singapo-va-nhung-goi-mo-cho-viet-nam.aspx#
2. Nguyễn Trọng Nhã (2024). “Kinh nghiệm Singapore về kiểm soát tài sản, thu nhập”. Kỷ yếu Hội thảo khoa học về kiểm soát tài sản, thu nhập ở Việt Nam hiện nay. Học viện Hành chính Quốc gia. Hà Nội.
3. Corrupt Practices Investigation Bureau (CPIB) (2020). Annual Report on Integrity and Financial Disclosure. Singapo: CPIB.
4. Southeast Asia Anti-Corruption Syndicate (2025). The Architecture of Clean Governance: Singapo’s Anti-Corruption Success. https://www.seaanticorruption.org/2025/04/16/Singapo-clean-governance/.
