Thách thức và giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về văn hóa của Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội

ThS. Bùi Quang Hiệp
Học viện Báo chí và Tuyên truyền

(Quanlynhanuoc.vn) – Thời gian qua, công tác quản lý nhà nước của Ủy ban nhân dân (UBND) thành phố Hà Nội đã đạt được những kết quả tích cực. Tuy nhiên, trong bối cảnh hiện nay, bên cạnh những kết quả đạt được, hiệu quả quản lý nhà nước về văn hóa của UBND thành phố cũng đang gặp một số thách thức, mất dần đi một số lợi thế vốn có trước đây. Trên cơ sở phân tích các thách thức trong quản lý nhà nước về văn hóa, bài viết đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về văn hóa của UBND thành phố Hà Nội thời gian tới.

Từ khóa: Quản lý nhà nước, văn hóa, nâng cao hiệu quả, UBND thành phố Hà Nội.

1. Đặt vấn đề

Với vị thế trung tâm chính trị – hành chính quốc gia, Hà Nội có hệ thống di sản phong phú cùng đời sống văn hóa sôi động. UBND thành phố Hà Nội đóng vai trò chủ đạo trong quản lý nhà nước về văn hóa, thông qua việc ban hành và thực thi các chính sách bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống; đồng thời, thúc đẩy sáng tạo văn hóa hiện đại. Tuy nhiên, thực tế cho thấy, công tác quản lý văn hóa vẫn gặp nhiều thách thức nhất định. Do đó, việc đánh giá đúng thực trạng và đề xuất giải pháp quản lý hiệu quả là yêu cầu cấp thiết hiện nay.

2. Thực trạng công tác quản lý nhà nước về văn hóa của Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội

Từ kết quả thực tế cho thấy, UBND thành phố Hà Nội luôn chú trọng công tác quản lý nhà nước về văn hóa và đã đạt được những kết quả ấn tượng. Quyết định số 3316/QĐ-UBND ngày 12/9/2022 phê duyệt Đề cương nhiệm vụ và giải pháp phát huy các nguồn lực văn hóa của thành phố Hà Nội trong xây dựng và phát triển thương hiệu “Thành phố sáng tạo” đã đề ra một trong những định hướng mục tiêu lớn là: “Chú trọng phát triển văn hóa và con người Hà Nội trên cơ sở phát huy truyền thống Thăng Long – Đông Đô – Hà Nội, ngàn năm văn hiến và anh hùng; Thành phố vì hòa bình, Thành phố sáng tạo, tiếp thu tinh hoa văn hóa của nhân loại”¹. Trên cơ sở đó, UBND thành phố Hà Nội đã lãnh đạo, chỉ đạo các cơ quan, đơn vị liên quan đẩy mạnh các mặt hoạt động trong lĩnh vực văn hóa.

UBND thành phố Hà Nội đã và đang đẩy mạnh công tác tuyên truyền về văn hóa nhằm nâng cao nhận thức, trách nhiệm của người dân trong việc giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống. Các hoạt động tuyên truyền tập trung vào việc phổ biến quy tắc ứng xử nơi công cộng, xây dựng người Hà Nội thanh lịch, văn minh; đồng thời, bảo tồn di sản văn hóa và thúc đẩy nếp sống văn hóa mới. Thành phố tăng cường sử dụng các phương tiện truyền thông đại chúng, mạng xã hội và tổ chức các sự kiện văn hóa để lan tỏa thông điệp sâu rộng trong cộng đồng. Qua đó, Hà Nội mong muốn xây dựng một môi trường sống hiện đại, nhân văn, giàu bản sắc, góp phần phát triển bền vững thủ đô trong thời kỳ hội nhập và phát triển. Năm 2024, công tác thông tin tuyên truyền văn hóa trên địa bàn Thành phố đã đạt kết quả ấn tượng với hơn 1.600 tin, bài trên Cổng Thông tin điện tử Hà Nội².

Công tác bảo tồn và tôn tạo các di tích lịch sử văn hóa luôn được UBND thành phố Hà Nội chú trọng, coi đây là nhiệm vụ quan trọng trong công cuộc gìn giữ bản sắc dân tộc. Thành phố đã triển khai nhiều dự án tu bổ, nâng cấp các di tích xuống cấp, đồng thời, kết hợp bảo tồn với phát triển du lịch bền vững. Việc trùng tu được thực hiện theo nguyên tắc tôn trọng nguyên gốc, bảo đảm giá trị lịch sử, kiến trúc và mỹ thuật. Ngoài ra, Hà Nội cũng đẩy mạnh công tác tuyên truyền, giáo dục nâng cao ý thức cộng đồng trong việc bảo vệ di sản. Sự quan tâm này không chỉ góp phần gìn giữ giá trị truyền thống mà còn thúc đẩy phát triển kinh tế – xã hội và nâng cao vị thế thủ đô ngàn năm văn hiến. Theo số liệu thống kê, UBND thành phố đã hỗ trợ cho các huyện, quận, thị xã tu bổ tôn tạo di tích lịch sử văn hóa giai đoạn 2021 – 2025 và các năm tiếp theo với tổng số 521 di tích (trong đó, 337 di tích xếp hạng cấp quốc gia và 184 di tích cấp thành phố), với tổng số nguồn kinh phí là 8.352,7 tỷ đồng³.

Thông qua Sở Văn hóa và Thể thao, UBND thành phố Hà Nội đã thực hiện việc ban hành các quy định, hướng dẫn, cũng như tổ chức thẩm định và cấp phép cho các hoạt động như biểu diễn nghệ thuật, triển lãm mỹ thuật, chiếu phim, quảng cáo ngoài trời và các sự kiện văn hóa khác. Đồng thời, chịu trách nhiệm bảo đảm các hoạt động văn hóa tuân thủ pháp luật, phù hợp với thuần phong mỹ tục, an ninh trật tự và định hướng phát triển văn hóa của Thủ đô. Sở Văn hóa và Thể thao có vai trò chủ trì, phối hợp với các quận, huyện, thị xã để quản lý chặt chẽ việc tổ chức sự kiện văn hóa tại địa phương, xử lý nghiêm các vi phạm trong lĩnh vực này. Việc cấp phép được thực hiện công khai, minh bạch nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho tổ chức, cá nhân hoạt động sáng tạo nghệ thuật, góp phần phát triển đời sống tinh thần của nhân dân và bảo tồn giá trị văn hóa truyền thống. Năm 2024, các Nhà hát đã tổ chức biểu diễn được 2.404 buổi diễn, trong đó: 496 buổi diễn phục vụ nhiệm vụ chính trị, đối ngoại; 1.908 buổi diễn doanh thu với tổng số tiền là 52,8 tỷ đồng/48,4 tỷ đồng được giao chỉ tiêu thu năm 2024, thu hút 846.030.000 lượt khán giả⁴.

Hợp tác quốc tế về văn hóa mang lại nhiều ưu điểm to lớn cho Hà Nội – thủ đô ngàn năm văn hiến. Trước hết, thông qua các hoạt động giao lưu, triển lãm, lễ hội và hợp tác bảo tồn di sản, Hà Nội có cơ hội quảng bá hình ảnh về một thành phố giàu truyền thống lịch sử, văn hóa đặc sắc và thân thiện với bạn bè quốc tế. Các chương trình hợp tác với UNESCO, các tổ chức văn hóa quốc tế và thành phố kết nghĩa đã góp phần bảo tồn, phát huy giá trị của các di sản, như: Hoàng thành Thăng Long, Văn Miếu – Quốc Tử Giám, phố cổ Hà Nội… Chỉ tính riêng năm 2024, Hà Nội đã ký kết 8 thỏa thuận hợp tác quốc tế, nổi bật là quan hệ hữu nghị với tỉnh Kanagawa (Nhật Bản) và tỉnh Gyeonggi (Hàn Quốc), đồng thời, thiết lập quan hệ đối tác với thủ đô Ulanbataar (Mông Cổ) và thành phố Fukuoka (Nhật Bản). Ngoài ra, nhiều hoạt động văn hóa đã được tổ chức trong năm qua, như: Lễ hội văn hóa Balade en France; ngày văn hóa Pháp; con đường Hàn Quốc; Hương vị nước Úc; Lễ hội Oktoberfest…⁵.  

3. Một số thách thức trong quản lý nhà nước về văn hóa của Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội

Thứ nhất, tính thiếu đồng bộ và thiếu thực tiễn trong cơ chế, chính sách quản lý nhà nước về văn hóa.

Tại Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIII, Đảng đã thẳng thắn chỉ ra khuyết điểm:“Công tác lãnh đạo, chỉ đạo, quản lý văn hóa còn nhiều lúng túng, chậm trễ trong việc thể chế hóa quan điểm, chủ trương của Đảng về văn hóa”⁶. Thực tế cho thấy, trong quá trình thực hiện nhiệm vụ quản lý nhà nước về văn hóa, UBND thành phố Hà Nội đã đang đối mặt với nhiều thách thức, trong đó nổi bật là cơ chế, chính sách chưa đồng bộ, thiếu tính thực tiễn. Đây là rào cản lớn, ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả triển khai các chương trình, đề án và hoạt động văn hóa trên địa bàn. Trước hết, hệ thống văn bản pháp luật và chính sách trong lĩnh vực văn hóa hiện còn nhiều điểm chồng chéo, thiếu thống nhất giữa các cấp quản lý từ trung ương đến địa phương. Một số quy định chưa bắt kịp với thực tiễn phát triển văn hóa đa dạng và năng động của Hà Nội gây khó khăn cho quá trình hướng dẫn, thực thi và giám sát tại cơ sở.

Thêm vào đó, một số chính sách ban hành còn mang tính hình thức, chưa gắn với nhu cầu thực tế của người dân và đặc thù văn hóa của từng khu vực. Việc xây dựng chính sách đôi khi thiếu sự tham vấn từ cơ sở, dẫn đến tình trạng “trên bảo dưới không nghe”, làm giảm hiệu lực quản lý. Cơ chế phối hợp giữa các sở, ban, ngành còn lỏng lẻo, thiếu cơ chế chia sẻ thông tin, khiến nhiều chương trình văn hóa bị chồng chéo, trùng lặp hoặc không phát huy hết hiệu quả.

Ngoài ra, chính sách đầu tư cho văn hóa chưa đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững. Nhiều di tích lịch sử – văn hóa xuống cấp chưa được bảo tồn kịp thời do thiếu nguồn lực hoặc vướng mắc trong thủ tục hành chính. Việc xã hội hóa lĩnh vực văn hóa còn gặp khó khăn do thiếu các cơ chế khuyến khích, ưu đãi cụ thể, dẫn đến thiếu hụt sự tham gia của khu vực tư nhân trong các hoạt động văn hóa cộng đồng. Vì vậy, vấn đề khắc phục tính thiếu đồng bộ và thiếu thực tiễn trong cơ chế, chính sách quản lý nhà nước về văn hóa cần được quan tâm đúng mức, nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững.

Thứ hai, kiểm soát và ngăn ngừa sự gia tăng các hoạt động văn hóa tự phát trong bối cảnh toàn cầu hóa và phát triển mạnh mẽ của công nghệ thông tin.

Sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ thông tin và toàn cầu hóa đang mang lại nhiều cơ hội nhưng cũng đặt ra không ít thách thức, tác động đến đời sống văn hóa, đặc biệt là sự gia tăng các hoạt động văn hóa tự phát. Trong thời đại kỹ thuật số, thông tin lan truyền nhanh chóng, mọi người sẽ dễ dàng tiếp cận với nhiều luồng văn hóa khác nhau qua mạng xã hội, phim ảnh, âm nhạc và các nền tảng trực tuyến. Điều này góp phần làm phong phú đời sống tinh thần nhưng đồng thời cũng tạo ra sự lệch chuẩn trong cách tiếp nhận và thể hiện văn hóa. Do đó, đòi hỏi phải kịp thời kiểm soát và ngăn ngừa sự gia tăng các hoạt động văn hóa tự phát – một thách thức lớn trong bối cảnh toàn cầu hóa và sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ thông tin, khi mà các giá trị truyền thống dễ bị mai một, gây khó khăn cho công tác quản lý nhà nước về văn hóa trong việc định hướng, bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc.

Theo khảo sát của Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam, hơn 60% thanh thiếu niên từng tiếp xúc với nội dung không lành mạnh trên mạng xã hội. Khi những hành vi lệch chuẩn như lột đồ của bạn, trêu đùa, hay bôi nhọ người khác chỉ để tăng lượt tương tác đã dần trở thành xu hướng đáng báo động⁷. Qua đó có thể thấy, các hoạt động văn hóa tự phát thường thiếu định hướng, thiếu kiểm soát và dễ bị thương mại hóa. Nhiều hiện tượng lệch chuẩn, như lối sống chạy theo xu hướng, thần tượng hóa cá nhân nổi tiếng trên mạng, hoặc các trào lưu không phù hợp với truyền thống văn hóa dân tộc xuất hiện ngày càng nhiều. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến thẩm mỹ, giá trị đạo đức của một bộ phận giới trẻ mà còn làm xói mòn bản sắc văn hóa dân tộc nếu không được định hướng kịp thời.

Thứ ba, bất cập trongthu hút nguồn lực về văn hóa của Thủ đô.

Xuất phát từ thực tế công tác “Xã hội hóa và huy động, sử dụng nguồn lực xã hội trong lĩnh vực văn hóa còn bất cập”⁸, một trong những thách thức lớn trong công tác quản lý nhà nước về văn hóa của UBND thành phố Hà Nội là tình trạng thiếu hụt nguồn lực tài chính và nhân lực chuyên môn. Mặc dù Hà Nội là trung tâm văn hóa lớn của cả nước, với khối lượng di sản đồ sộ và hoạt động văn hóa phong phú, nhưng nguồn ngân sách dành cho lĩnh vực này vẫn còn hạn chế, chưa đáp ứng được yêu cầu bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa và phát triển các hoạt động sáng tạo mới. Nhiều công trình di sản xuống cấp chưa được tu bổ đúng mức, các chương trình nghệ thuật, lễ hội truyền thống còn thiếu kinh phí để tổ chức bài bản, hấp dẫn.

Bên cạnh đó, đội ngũ cán bộ làm công tác quản lý văn hóa ở các cấp còn thiếu về số lượng và yếu về chuyên môn. Nhiều cán bộ chưa được đào tạo bài bản hoặc chưa có cơ hội tiếp cận với kiến thức, phương pháp quản lý hiện đại, dẫn đến việc triển khai các chính sách văn hóa còn chậm, hiệu quả chưa cao. Việc ứng dụng công nghệ số trong quản lý và quảng bá văn hóa cũng chưa được phát huy do thiếu nhân lực chuyên sâu trong lĩnh vực này.

Cơ sở vật chất và hạ tầng công nghệ, kỹ thuật phục vụ cho lĩnh vực hoạt động văn hóa vẫn còn nhiều hạn chế, chưa tương xứng với vai trò là trung tâm văn hóa lớn của cả nước. Nhiều thiết chế văn hóa, như nhà văn hóa, thư viện, bảo tàng… xuống cấp, thiếu đầu tư đồng bộ, chưa đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của người dân. Hạ tầng công nghệ phục vụ chuyển đổi số trong lĩnh vực văn hóa còn manh mún, thiếu nhân lực chuyên môn và trang thiết bị hiện đại. Việc số hóa di sản văn hóa còn chậm, dữ liệu phân tán, khó khai thác. Những thách thức này ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa trong bối cảnh hội nhập và phát triển hiện nay.

Việc ứng dụng dữ liệu số, trí tuệ nhân tạo (AI), hệ điều hành và tri thức văn hóa vào công tác quản lý và phát triển văn hóa còn nhiều thách thức. Kho dữ liệu số về di sản, lễ hội, nghệ thuật truyền thống chưa được xây dựng đầy đủ, còn phân tán và thiếu tính liên kết, tính hiện đại, gây khó khăn trong việc khai thác, bảo tồn và quảng bá giá trị văn hóa Thủ đô. Việc ứng dụng AI trong nhận diện, số hóa và phân tích tri thức văn hóa còn ở mức sơ khai, thiếu nguồn lực cả về công nghệ lẫn nhân sự chuyên môn. Các hệ điều hành, nền tảng công nghệ phục vụ quản lý văn hóa chưa được đồng bộ hóa, chưa tạo thành hệ sinh thái số hiệu quả. Ngoài ra, tri thức văn hóa truyền thống chưa được chuyển hóa kịp thời thành dữ liệu số, gây hạn chế trong việc lan tỏa giá trị văn hóa của thủ đô Hà Nội đến cộng đồng.

Thứ tư, thách thức trong bảo tồn và phát huy giá tri di sản văn hóa.

Hà Nội là trung tâm văn hóa lớn của cả nước, với hàng nghìn di tích lịch sử, danh lam thắng cảnh và giá trị văn hóa phi vật thể đặc sắc. Tuy nhiên, trong quá trình bảo tồn và quản lý di sản văn hóa, UBND Thành phố Hà Nội đang đối mặt với nhiều thách thức lớn. Thực tế cho thấy, tốc độ đô thị hóa nhanh chóng đang gây áp lực lớn lên không gian tồn tại của di sản. Nhiều công trình kiến trúc cổ bị xâm lấn hoặc xuống cấp do tác động từ các dự án xây dựng hiện đại, gây nguy cơ mai một bản sắc văn hóa truyền thống. Do đó, công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa Thủ đô gặp nhiều khó khăn do đô thị hóa nhanh, di tích xuống cấp, quản lý chưa đồng bộ và nguồn lực hạn chế, gây nguy cơ mai một các giá trị truyền thống đặc sắc của Hà Nội.

Nguồn lực tài chính và nhân lực cho công tác bảo tồn di sản còn hạn chế. Việc trùng tu, bảo dưỡng di tích đòi hỏi kinh phí lớn và đội ngũ cán bộ có trình độ chuyên môn cao, trong khi ngân sách phân bổ chưa đủ và đội ngũ cán bộ chuyên trách chưa đáp ứng nhu cầu thực tiễn. Mặt khác, công tác quản lý di sản còn tồn tại nhiều bất cập. Sự phối hợp giữa các cấp, các ngành và địa phương chưa đồng bộ, dẫn đến tình trạng buông lỏng quản lý hoặc chồng chéo về chức năng, nhiệm vụ gây khó khăn trong việc kiểm soát, xử lý vi phạm trong lĩnh vực di sản… Nhiều hành vi xâm hại di sản, như lấn chiếm đất di tích, sử dụng sai mục đích hoặc kinh doanh thiếu kiểm soát vẫn diễn ra, ảnh hưởng nghiêm trọng đến công tác bảo tồn… Đơn cử như, diện tích Gò Đống Thây được UBND thành phố Hà Nội giao trong Quyết định số 1185 ngày 26/3/1997 là 26.722 m² đã không còn nguyên vẹn, bị lấn chiếm xây dựng nhà ở⁹.

Thứ năm, ứng xử thiếu ý thức và chuẩn mực hành vi của một bộ phận người dân khi tham gia hoạt động văn hóa.

 Trong quá trình xây dựng và phát triển nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, một trong những thách thức nổi bật hiện nay là ý thức và hành vi của một bộ phận người dân trong các hoạt động văn hóa còn nhiều hạn chế. Biểu hiện rõ nét là sự thiếu tôn trọng các giá trị văn hóa truyền thống, ứng xử thiếu văn minh tại các lễ hội, di tích, sự kiện văn hóa như hành vi chen lấn, vứt rác bừa bãi, nói tục, đốt vàng mã tràn lan, hành vi mê tín dị đoan, hay lợi dụng lễ hội để trục lợi cá nhân…

Ngoài ra, việc tiếp cận các sản phẩm văn hóa thiếu chọn lọc, chạy theo trào lưu lệch chuẩn, nội dung phản cảm, cũng góp phần làm mai một các giá trị văn hóa tốt đẹp. Những hành vi này không chỉ gây ảnh hưởng xấu đến môi trường văn hóa cộng đồng mà còn tác động đến quảng bá hình ảnh đất nước trong mắt du khách quốc tế.

4. Giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về văn hóa của Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội

Một là, tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục về vai trò, tầm quan trọng của quản lý nhà nước về văn hóa.

Công tác quản lý nhà nước về văn hóa đóng vai trò then chốt trong việc bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa dân tộc, định hướng phát triển xã hội và nâng cao đời sống tinh thần cho nhân dân. Vì vậy, để công tác này đạt hiệu quả cao, UBND thành phố Hà Nội cần đổi mới nội dung và phương pháp tuyên truyền nhằm nâng cao nhận thức, trách nhiệm của cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức và các tầng lớp nhân dân về vai trò, tầm quan trọng của quản lý nhà nước về văn hóa.

Nội dung tuyên truyền cần tập trung làm rõ vai trò của Nhà nước trong việc xây dựng và thực thi các chính sách văn hóa, công tác bảo tồn di sản văn hóa, phòng, chống các sản phẩm văn hóa độc hại… Bên cạnh đó, cần phản ánh sinh động các mô hình hay, điển hình tiên tiến trong công tác văn hóa ở mỗi địa phương, đơn vị để lan tỏa những giá trị tích cực trong cộng đồng. Phương thức tuyên truyền phải đa dạng, linh hoạt, kết hợp giữa tuyên truyền truyền thống và hiện đại thông qua các phương tiện, như: báo chí, phát thanh, truyền hình, mạng xã hội, các buổi tọa đàm, hội thảo, triển lãm, sân khấu hóa, hoạt động văn hóa cơ sở… Đặc biệt, cần chú trọng tuyên truyền trong trường học, cơ quan, đoàn thể để từng bước hình thành ý thức văn hóa, pháp luật trong mỗi cá nhân, góp phần xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh, bền vững.

UBND thành phố Hà Nội là cơ quan chủ trì chính trong công tác đổi mới nội dung và phương pháp tuyên truyền về quản lý nhà nước về văn hóa, phải chịu trách nhiệm xây dựng kế hoạch, chỉ đạo thực hiện và giám sát hiệu quả công tác này. Đồng thời, có sự phối hợp của các cấp, ngành liên quan: Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch; Ban Tuyên giáo Thành ủy; Báo, Đài Hà Nội; các đơn vị truyền thông; các đoàn thể chính trị – xã hội (Đoàn Thanh niên, Hội Phụ nữ, Hội Cựu chiến binh…). Đặc biệt sự phối hợp chặt chẽ giữa các phòng ban chuyên môn, các tổ chức chính trị – xã hội đến phường/xã. Phường, xã là cấp cơ sở trực tiếp triển khai tuyên truyền, vận động người dân hiểu và thực hiện các chính sách, bảo tồn văn hóa, phòng, chống sản phẩm văn hóa độc hại.

Hai là, hoàn thiện tổ chức bộ máy và nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ quản lý văn hóa.

 Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế hiện nay, việc hoàn thiện tổ chức bộ máy và nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ quản lý văn hóa có vai trò đặc biệt quan trọng. Để công tác này đạt hiệu quả, UBND thành phố Hà Nội cần lãnh đạo các cơ quan, đơn vị liên quan hoàn thiện tổ chức bộ máy, tập trung xây dựng hệ thống quản lý tinh gọn, hiệu quả và phù hợp với thực tiễn. Cơ cấu tổ chức cần được phân công rõ ràng, tránh chồng chéo, trùng lặp nhiệm vụ giữa các phòng ban, đơn vị.

Đồng thời, chú trọng nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ quản lý văn hóa, tập trung đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ, kỹ năng quản lý. Đây là yếu tố then chốt để cán bộ không chỉ nắm vững kiến thức về văn hóa mà còn có khả năng tổ chức, điều hành linh hoạt, đáp ứng yêu cầu trong bối cảnh mới. Xây dựng chính sách thu hút, giữ chân nhân tài thông qua chế độ đãi ngộ và môi trường làm việc thân thiện, sáng tạo. Bên cạnh đó, cần đổi mới phương pháp tuyển chọn, đánh giá cán bộ nghiêm túc và công bằng, minh bạch. Các tiêu chí đánh giá cán bộ phải dựa trên năng lực thực tiễn, hiệu quả công việc… Trên cơ sở đó, giúp phát hiện, bổ nhiệm đúng người, đúng việc, góp phần nâng cao hiệu quả công tác quản lý nhà nước về văn hóa.

Theo đó, UBND thành phố Hà Nội cần sát sao trong lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện công tác này; trong đó, chú trọng hoàn thiện tổ chức bộ máy và nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ quản lý văn hóa. Đồng thời, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch có vai trò chủ chốt trong tham mưu, tư vấn và phối hợp với các cơ quan, đơn vị liên quan triển khai thực hiện. Phường, xã tham gia triển khai các chính sách đào tạo, bồi dưỡng cán bộ ở cơ sở, đồng thời, góp phần phản ánh nhu cầu, đánh giá năng lực cán bộ địa phương. Phương thức thực hiện, bao gồm: đào tạo chuyên môn, bồi dưỡng kỹ năng, tuyển chọn và đánh giá công bằng, minh bạch. Việc tổ chức tại các cơ quan, đơn vị văn hóa, trường học, cơ sở hành chính và địa phương được tiến hành thường xuyên, liên tục, đặc biệt trong các đợt tập huấn, hội nghị chuyên môn. Sự phối hợp chặt chẽ, đổi mới phương pháp quản lý và tuyển chọn sẽ giúp bộ máy tinh gọn, hiệu quả, phù hợp với thực tiễn.

Ba là, hoàn thiện hệ thống cơ chế, chính sách trong công tác quản lý nhà nước về văn hóa.

 Để nâng cao hiệu quả công tác quản lý nhà nước về văn hóa, UBND thành phố Hà Nội cần tiếp tục hoàn thiện hệ thống cơ chế, chính sách theo hướng đồng bộ, hiện đại, bám sát thực tiễn và phù hợp với đặc thù của Thủ đô. Trước hết, cần rà soát, điều chỉnh và ban hành mới các văn bản quy phạm pháp luật về văn hóa nhằm khắc phục tình trạng chồng chéo, thiếu nhất quán giữa các cấp, các ngành. Việc xây dựng chính sách cần lấy người dân làm trung tâm, bảo đảm quyền tiếp cận và hưởng thụ văn hóa của mọi tầng lớp nhân dân.

Một trong những cơ chế quan trọng là tăng cường vai trò quản lý nhà nước đối với hoạt động văn hóa. UBND thành phố Hà Nội cần kiến nghị các cơ quan, đơn vị ở Trung ương có thẩm quyền ban hành các văn bản pháp luật, chiến lược phát triển văn hóa quốc gia, như: Luật Di sản văn hóa, Luật Điện ảnh, Luật Thư viện và các chương trình mục tiêu quốc gia về văn hóa… Trên cơ sở đó, tạo hành lang pháp lý cho việc bảo tồn di sản, phát triển nghệ thuật và quản lý các hoạt động văn hóa số.

Chú trọng xây dựng các cơ chế đặc thù trong bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa, khuyến khích xã hội hóa hoạt động văn hóa; đồng thời, có chính sách ưu đãi đối với các tổ chức, cá nhân tham gia đầu tư, sáng tạo và bảo vệ di sản. Cơ chế phối hợp liên ngành trong công tác quản lý văn hóa cần được quy định rõ ràng, tránh tình trạng đùn đẩy, thiếu trách nhiệm. Chú trọng tổ chức lấy ý kiến từ cơ sở, các chuyên gia và Nhân dân trong quá trình xây dựng chính sách để bảo đảm bảo tính khả thi và bền vững.

Mặt khác, các cơ quan, đơn vị liên quan cần xây dựng kế hoạch phân cấp cho phường, xã tổ chức tuyên truyền rộng rãi, gần dân, góp phần nâng cao nhận thức văn hóa với phương thức đa dạng, gồm truyền thông trực tiếp, mạng xã hội, sự kiện văn hóa địa phương… tuyên truyền diễn ra thường xuyên, đặc biệt vào các dịp lễ, sự kiện văn hóa đặc biệt của đất nước, của Thủ đô. Qua đó, cơ chế, chính sách văn hóa được hoàn thiện đồng bộ, sát thực tiễn, bảo đảm quyền tiếp cận văn hóa cho người dân và phát huy hiệu quả quản lý nhà nước.

Bốn là, tăng cường phát triển nguồn lực và đầu tư cho lĩnh vực văn hóa.

UBND thành phố Hà Nội cần đẩy mạnh quy hoạch và xây dựng hệ thống thiết chế văn hóa đồng bộ, hiện đại, từ cấp thành phố đến cơ sở. Chú trọng đầu tư, cải tạo và nâng cấp các trung tâm văn hóa, nhà hát, bảo tàng, thư viện, rạp chiếu phim, đặc biệt tại các phường, xã còn nhiều khó khăn. Đẩy mạnh xã hội hóa thông qua khuyến khích các doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân đầu tư vào hoạt động văn hóa bằng chính sách ưu đãi, hỗ trợ đất đai, thuế… giúp giảm gánh nặng ngân sách và tạo động lực phát triển bền vững. Nghiên cứu, xây dựng kế hoạch, chương trình bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống, di sản vật thể và phi vật thể. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý, số hóa dữ liệu di sản, tăng cường truyền thông văn hóa trên nền tảng số.

Bên cạnh đó, để khắc phục những hạn chế hiện nay, UBND thành phố cần triển khai đồng bộ các giải pháp về nhân lực, tài lực, vật lực và tin lực trong lĩnh vực văn hóa. Cụ thể: Về nhân lực, cần xây dựng chiến lược đào tạo dài hạn, nâng cao trình độ chuyên môn, kỹ năng quản lý và ứng dụng công nghệ cho đội ngũ cán bộ văn hóa các cấp; đồng thời thu hút nguồn nhân lực trẻ, chất lượng cao, đặc biệt trong lĩnh vực chuyển đổi số văn hóa. Về tài lực, tăng cường ngân sách đầu tư cho văn hóa, đồng thời, thúc đẩy xã hội hóa bằng các cơ chế ưu đãi, minh bạch, hấp dẫn doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân tham gia bảo tồn di sản và phát triển văn hóa sáng tạo. Về vật lực, cần đầu tư đồng bộ, hiện đại hóa hệ thống thiết chế văn hóa cơ sở như nhà văn hóa, thư viện, bảo tàng; nâng cấp hạ tầng công nghệ phục vụ lưu trữ số, trưng bày và quảng bá văn hóa. Về tin lực, chú trọng xây dựng kho dữ liệu số tập trung, tích hợp công nghệ AI và nền tảng số đồng bộ để quản lý, số hóa, khai thác và lan tỏa giá trị văn hóa.

Năm là, tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm trong quản lý nhà nước về văn hóa

Để làm tốt công tác này, UBND thành phố Hà Nội cần kiện toàn hệ thống thanh tra chuyên ngành văn hóa từ thành phố đến cơ sở, bảo đảm đủ nhân lực, trình độ chuyên môn và trang thiết bị phục vụ công tác. Đồng thời, xây dựng kế hoạch thanh tra, kiểm tra định kỳ và đột xuất một cách khoa học, có trọng tâm, trọng điểm, tập trung vào các lĩnh vực nhạy cảm, như quảng cáo, lễ hội, biểu diễn nghệ thuật, kinh doanh dịch vụ văn hóa…

Bên cạnh đó, cần đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong giám sát, phát hiện vi phạm thông qua các nền tảng trực tuyến, hệ thống camera đô thị và phản ánh của người dân. Chú trọng công tác phối hợp liên ngành giữa cơ quan, đơn vị có thẩm quyền, đảm bảo hiệu quả xử lý, tránh chồng chéo. Đối với các hành vi vi phạm cần kiên quyết xử lý nghiêm minh, công khai để răn đe và tạo tính giáo dục trong cộng đồng. Qua đó, góp phần “nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý của Nhà nước về văn hóa”¹⁰.

Chủ trì công tác thanh tra, kiểm tra văn hóa cần phân cấp, phân quyền và giao chủ trì cho Thanh tra thành phố Hà Nội, phối hợp chặt chẽ với Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Công an, Quản lý thị trường và các cơ quan liên ngành. Mặt khác, phường, xã được phân cấp thực hiện tuyên truyền, giám sát cơ sở, tiếp nhận phản ánh vi phạm từ người dân gắn với phương thức tuyên truyền đa dạng qua loa truyền thanh, mạng xã hội, hội nghị khu dân cư… tại các địa điểm công cộng, cơ sở kinh doanh dịch vụ văn hóa. Công tác kiểm tra được thực hiện định kỳ theo kế hoạch hoặc đột xuất khi có dấu hiệu vi phạm, tập trung vào các lĩnh vực nhạy cảm như quảng cáo, biểu diễn, lễ hội… Chú trọng ứng dụng công nghệ số trong hoạt động thanh tra kiểm tra sẽ giúp phát hiện và xử lý vi phạm kịp thời…

5. Kết luận

Quản lý nhà nước về văn hóa tại Hà Nội là nhiệm vụ quan trọng nhằm gìn giữ và phát huy giá trị di sản, đồng thời, tạo nền tảng cho sự phát triển bền vững của Thủ đô trong bối cảnh hội nhập. UBND thành phố Hà Nội đã có nhiều nỗ lực trong xây dựng chính sách, tổ chức thực hiện các chương trình văn hóa đa dạng và phù hợp với đặc điểm đô thị. Tuy nhiên, để đáp ứng yêu cầu mới, công tác quản lý cần được đổi mới mạnh mẽ, chú trọng tính hiệu quả, đồng bộ và bền vững, qua đó, không chỉ bảo tồn được bản sắc văn hóa ngàn năm mà còn xây dựng được hình ảnh một Thủ đô hiện đại, văn minh và giàu bản sắc.

Chú thích:
1. Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội (2022). Quyết định số 3316/QĐ-UBND ngày 12/9/2022 phê duyệt Đề cương nhiệm vụ và giải pháp phát huy các nguồn lực văn hóa của thành phố Hà Nội trong xây dựng và phát triển thương hiệu “Thành phố sáng tạo”.
2, 4. Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội (2025). Báo cáo số 259/BC-SVHTT ngày 09/12/2024 về công tác văn hóa, thể thao và du lịch năm 2024, Phương hướng, nhiệm vụ trọng tâm năm 2025, tr. 13, 23.
3. Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội (2024). Kế hoạch số 294 /KH-UBND ngày 11/10/2024 bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa trên địa bàn Thành phố đến 2025 và các năm tiếp theo, tr. 4.
5. Hà Nội: đổi mới và hội nhập, vươn tới những tầm cao mới trong đối ngoại. https://kinhtedothi.vn, ngày 15/01/2025.
6, 10. Đảng Cộng sản Việt Nam (2021). Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII. Tập I. H. NXB. Chính trị quốc gia Sự thật, tr.84, 146.
7. “Làn sóng đen” trên mạng xã hội: nguy cơ khó lường và giải pháp ngăn chặn. https://baodantoc.vn, ngày 13/3/2025.
8. Thành ủy Hà Nội (2020). Báo cáo số 735-BC/TU ngày 25/9/2020 Báo cáo chính trị của Ban Chấp hành Đảng bộ Thành phố (khóa XVI) tại Đại hội đại biểu lần thứ XVII Đảng bộ thành phố Hà Nội, tr. 34.
9. Di tích văn hóa lịch sử Gò Đống Thây bị hàng trăm hộ dân lấn chiếm. https://vov.vn, ngày 13/3/2024.