(Quanlynhanuoc.vn) – Sự lãnh đạo, quản lý của người đứng đầu chính quyền cơ sở năng động và hiệu quả sẽ tạo nên một chính quyền cơ sở vững mạnh, hoạt động hiệu lực, hiệu quả. Việc lãnh đạo, điều hành của chủ tịch Ủy ban nhân dân xã luôn dựa trên sự hiểu biết, năng lực, trình độ và có bản lĩnh chính trị vững vàng. Trong quá trình hoạt động công vụ, năng lực lãnh đạo, quản lý của chủ tịch Ủy ban nhân dân xã chịu tác động của nhiều yếu tố, từ phía bản thân chủ tịch Ủy ban nhân dân xã, đội ngũ cán bộ, công chức cấp dưới cũng như môi trường, tình huống trong thực tiễn lãnh đạo, quản lý.
Năng lực lãnh đạo, quản lý (LĐQL) của chủ tịch Ủy ban nhân dân (UBND) xã có thể hiểu là tập hợp các kiến thức, kỹ năng, phẩm chất, đạo đức, thái độ được thể hiện thông qua sự tương tác với cấp dưới và hoàn cảnh, tình huống lãnh đạo, quản lý trong môi trường hoạt động để đạt được mục tiêu của tổ chức. Như vậy, năng lực LĐQL của chủ tịch UBND xã gồm: tập hợp các kiến thức, kỹ năng, phẩm chất, đạo đức, thái độ cá nhân được thể hiện bằng hành động thông qua sự tương tác với cấp dưới và tình huống, môi trường LĐQL trong hoạt động nhằm đạt mục tiêu của tổ chức.
Các nhóm yếu tố ảnh hưởng đến năng lực lãnh đạo, quản lý của chủ tịch Ủy ban nhân dân xã
Nhóm yếu tố thuộc về bản thân chủ tịch Ủy ban nhân dân xã
(1) Trình độ của chủ tịch UBND xã bao gồm:
– Trình độ học vấn là mức độ kiến thức được trang bị của chủ tịch UBND xã, thường được xác định bằng các bậc học cụ thể trong hệ thống giáo dục quốc dân: tốt nghiệp phổ thông trung học, cao đẳng, đại học, sau đại học. Đây là nền tảng để rèn luyện, nâng cao trình độ chính trị, chuyên môn và cả phẩm chất chính trị, phẩm chất đạo đức của chủ tịch UBND xã…
– Trình độ chính trị là mức độ hiểu biết về chính trị của chủ tịch UBND xã. Hiện nay, trình độ chính trị của chủ tịch UBND xã được đánh giá theo 3 mức độ: sơ cấp, trung cấp, cao cấp. Trình độ chính trị là cơ sở để tạo nên phẩm chất chính trị của người cán bộ. Không có trình độ chính trị nhất định thì chủ tịch UBND xã không thể có giác ngộ lý tưởng cộng sản, có bản lĩnh chính trị vững vàng, một trong những nội dung quan trọng tạo nên phẩm chất cán bộ, công chức (CBCC).
– Trình độ, kiến thức chuyên môn của chủ tịch UBND xã có ảnh hưởng lớn đến năng lực LĐQL, không chỉ được đánh giá bởi bằng cấp, chứng chỉ về “chuyên môn” được đào tạo mà còn được thể hiện ở kết quả hoàn thành công vụ, mức độ tin tưởng của đội ngũ CBCC dưới quyền, của nhân dân địa phương. Chủ tịch UBND xã phải có trình độ chuyên môn, lý luận chính trị, quản lý nhà nước; trình độ tin học, ngoại ngữ cần thiết, phù hợp và đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ được giao. Trình độ và năng lực LĐQL của chủ tịch UBND xã có quan hệ chặt chẽ với nhau, tạo nên cái “tài” hay mặt “chuyên” của chủ tịch UBND xã.
(2) Kỹ năng, kinh nghiệm LĐQL là một trong những thành tố có ảnh hưởng nhiều đến năng lực LĐQL. Kỹ năng là năng lực vận dụng có kết quả những tri thức, kinh nghiệm về phương thức hành động đã được chủ thể lĩnh hội để thực hiện những nhiệm vụ tương ứng. Nói cách khác, kỹ năng LĐQL là khả năng của chủ thể thực hiện thuần thục một hay một chuỗi hành động LĐQL trên cơ sở hiểu biết (kiến thức hoặc kinh nghiệm) nhằm tạo ra kết quả mong đợi, được hình thành, phát triển từ học hỏi, luyện tập thực hành. Các mức độ của kỹ năng gồm bốn mức độ: hiểu biết, vận dụng/làm thử nghiệm; vận dụng thường xuyên; vận dụng thành thạo; vận dụng thành công.
(3) Thái độ, phẩm chất chính trị của chủ tịch UBND xã là thành tố quan trọng ảnh hưởng đến năng lực LĐQL của chủ tịch UBND xã, bao gồm tổng hợp các đặc tính cá nhân về mặt chính trị như:
– Nhận thức chính trị của chủ tịch UBND xã: là sự hiểu biết về đường lối, quan điểm chính trị, về nền tảng tư tưởng chính trị của Đảng, sự hiểu biết và tin tưởng vào mục đích, lý tưởng, đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng.
– Thái độ chính trị của chủ tịch UBND xã: là những biểu hiện, cử chỉ, lời nói, việc làm của chủ tịch UBND xã xuất phát từ nhận thức, suy nghĩ, tình cảm trước những vấn đề chính trị, tư tưởng và tổ chức của Đảng (thái độ thể hiện bằng hành vi). Thái độ của chủ tịch UBND xã biểu hiện sự quan tâm, tinh thần trách nhiệm đối với nhiệm vụ, ảnh hưởng trực tiếp đối với CBCC, nhân dân ở địa phương… tạo ra bầu không khí làm việc tích cực, có những biểu hiện cụ thể, như sự miệt mài, say sưa làm việc hằng ngày, vượt khó đi sâu nghiên cứu, học tập để thường xuyên nâng cao trình độ, khả năng, kinh nghiệm công tác, có tinh thần trách nhiệm và sự hiểu biết trong công tác LĐQL, có tinh thần chủ động làm việc, có ý thức về thời gian làm việc và kỷ luật lao động…
– Hành vi chính trị của chủ tịch UBND xã: là hành động mang tính chính trị, như tiên phong, gương mẫu trong công tác, lao động, học tập, sinh hoạt; đi đầu trong thực hiện đường lối, chủ trương của Đảng và chính sách, pháp luật của Nhà nước; tích cực tuyên truyền, vận động nhân dân; kiên quyết đấu tranh với những biểu hiện tiêu cực về chính trị…
(4) Phẩm chất đạo đức của chủ tịch UBND xã bao gồm các yếu tố:
– Ý thức đạo đức của chủ tịch UBND xã: là quan niệm, sự hiểu biết về đạo đức, các giá trị đạo đức truyền thống tốt đẹp của dân tộc, những giá trị, chuẩn mực đạo đức mới (đạo đức cách mạng).
– Thái độ đạo đức của chủ tịch UBND xã do ý thức đạo đức quy định, biểu hiện ra bên ngoài là sự yêu hay ghét, ủng hộ hay phê phán đối với cái: thiện, ác, đẹp, xấu, tiến bộ, lạc hậu…; là sự đúng mực, nghiêm túc hay không nghiêm túc với công việc, nghề nghiệp, với đồng chí, đồng nghiệp, gia đình, bạn bè và quần chúng nhân dân…
– Hành vi đạo đức của chủ tịch UBND xã: là những hành động, lời nói, việc làm liên quan đến phạm trù đạo đức, có tính nêu gương, giáo dục đạo đức đối với bản thân, gia đình, đồng chí, đồng nghiệp và nhân dân.
(5) Bản thân mỗi chủ tịch UBND xã tự đào tạo, bồi dưỡng về kiến thức, kỹ năng LĐQL và tự trải nghiệm, rút kinh nghiệm thông qua các tình huống LĐQL và biết vận dụng vào thực tiễn hoạt động công vụ. Đồng thời, tham gia các khóa học, tự học thông qua sách báo… là những cách tốt để có được những kiến thức nền tảng. Những kỹ năng chỉ thực sự có được khi họ tư duy sáng tạo, đột phá trong thực thi công vụ.
(6) Tính cách của chủ tịch UBND xã là một trong những yếu tố ảnh hưởng nhiều tới năng lực LĐQL. Tính cách là một thuộc tính tâm lý phức hợp của cá nhân, bao gồm một hệ thống thái độ đối với hiện thực, thể hiện trong hệ thống hành vi cử chỉ, cách nói năng tương ứng. Tính cách được hình thành và phát triển suốt theo cuộc đời của mỗi cá nhân do rèn luyện và phát triển.
(7) Tố chất LĐQL là khả năng và phẩm chất giúp chủ tịch UBND xã nỗ lực tạo nên giá trị mới cho xã hội, thông qua khai thác và phát triển tiềm năng của chính bản thân mình và của chính quyền cơ sở thông qua các quan hệ tương tác. Nghề nào cũng cần có tố chất, nếu biết rèn luyện, phát huy những tố chất này sẽ góp phần làm cho chủ tịch UBND xã thành công trong nghề lãnh đạo. Yếu tố vượt khó sẽ giúp chủ tịch UBND xã nâng cao năng lực LĐQL.
(8) Sức khỏe là một yếu tố ảnh hưởng không nhỏ đến năng lực LĐQL. Có trí tuệ, có năng lực nhưng sức khỏe không cho phép cũng không thể có được kết quả như mong muốn. Theo Quy định số 89-QĐ/TW ngày 04/8/2017 của Bộ Chính trị về tiêu chuẩn cán bộ các cấp thì chủ tịch UBND xã phải có đủ sức khỏe để thực hiện nhiệm vụ chính trị.
Nhóm yếu tố thuộc về cấp dưới
Cấp dưới nói chung và những CBCC thuộc quyền chủ tịch UBND xã có ảnh hưởng không nhỏ đến năng lực LĐQL của chủ tịch UBND xã, đó là những yếu tố:
– Năng lực thực thi công vụ: sự chuyên nghiệp, thành thạo về chuyên môn của cấp dưới có ảnh hưởng đến năng lực LĐQL của chủ tịch UBND xã. Không ít trường hợp chủ tịch UBND xã muốn làm nhưng đội ngũ cấp dưới yếu kém về năng lực thành thử không thể triển khai thực hiện được những ý tưởng, mục tiêu quan trọng.
– Kỳ vọng của cấp dưới. Cán bộ cấp dưới luôn mong muốn người LĐQL mình phải hoàn hảo, phải giỏi để dẫn dắt họ, tạo ra mối quan hệ thân thiện với cấp dưới.
– Tính cách của cấp dưới, mức độ trưởng thành của cấp dưới ảnh hưởng tới năng lực LĐQL của chủ tịch UBND xã. Khi cấp dưới là những cá nhân xuất sắc, đã trưởng thành, nhiều kinh nghiệm sẽ giúp cho việc ban hành quyết định của chủ tịch UBND xã dễ dàng hơn và ngược lại.
– Năng lực LĐQL của chủ tịch xã bị chi phối bởi sự tự nguyện làm việc, hoàn thành công vụ ở mức độ cao của CBCC cấp dưới vì chủ tịch UBND xã là người “lo”, là người vạch mục tiêu để cấp dưới thực hiện. Khi cấp dưới đã tin tưởng và khi chủ tịch UBND xã đã có uy tín trước cấp dưới thì mọi việc sẽ dễ dàng hơn.
– Động cơ, động lực làm việc của cấp dưới: động lực sẽ thúc đẩy, chỉ đạo hành vi con người, tăng cường cho con người nhiệt huyết thực hiện công việc, tăng cường tính bền bỉ cho con người trong hành động. Có những người có động lực đối với hoạt động này, nhưng lại không có động lực đối với công việc khác. Điều này do định hướng của họ quyết định. Động cơ, động lực làm việc chỉ có thể nhận biết được thông qua một quá trình suy diễn. Vì vậy, động cơ, động lực chỉ có thể xác định thông qua việc quan sát, đánh giá và suy diễn dựa trên sự nhiệt tình, tự nguyện làm việc và có kết quả tốt.
Nhóm yếu tố thuộc về môi trường, tình huống lãnh đạo, quản lý
Trong quản lý nhà nước nói chung và quản lý chính quyền địa phương nói riêng, yếu tố môi trường đầu tiên ảnh hưởng tới năng lực LĐQL của chủ tịch UBND xã là thể chế hành chính.
Pháp luật quy định nhiệm vụ, quyền hạn được thực hiện cũng như không được làm đối với vị trí chủ tịch UBND xã (Luật CBCC năm 2008 và các văn bản quy phạm pháp luật liên quan) đã định hướng cho chủ tịch UBND xã phát triển năng lực LĐQL trong khuôn khổ nghề CBCC. Như vậy, trong suy nghĩ và hành động của chủ tịch UBND xã luôn thượng tôn pháp luật, tuân thủ theo luật.
Liên quan tới thể chế là vấn đề nhiệm kỳ. Nhiệm kỳ là một trong những lý do để chủ tịch UBND xã rèn luyện, phấn đấu nâng cao năng lực LĐQL. Mỗi nhiệm kỳ LĐQL được đúc kết kinh nghiệm, những thành công và chưa thành công để hướng đến mục tiêu tiếp theo. Tương tự, hệ thống chính trị – sự lãnh đạo của Đảng, quản lý của Nhà nước; chế độ chính trị, xã hội, kinh tế, văn hóa cũng ảnh hưởng đến sự phát triển năng lực LĐQL của chủ tịch UBND xã.
Bất kỳ nghề nào cũng cần được đào tạo, bồi dưỡng kiến thức, kỹ năng nghề. Từ kiến thức có được về khoa học quản lý, luật học, kinh tế học, tâm lý học, xã hội học…, chủ tịch UBND xã thực hành hằng ngày trên cơ sở lý thuyết kết hợp với tư duy và dần trở thành các kỹ năng LĐQL.
Các tình huống LĐQL phức tạp, bất định được chủ tịch UBND xã đối mặt và giải quyết thường xuyên hằng ngày, được trải nghiệm và rút kinh nghiệm, giúp cho năng lực LĐQL phát triển tốt hơn. Các nguồn lực của chính quyền cơ sở như trang thiết bị (nhất là công nghệ thông tin), tài chính, con người ảnh hưởng đến quyết định của chủ tịch UBND xã.
Phẩm chất, phong cách của người lãnh đạo cấp trên trực tiếp (LĐQL UBND cấp huyện) có ảnh hưởng không nhỏ đến sự phát triển năng lực LĐQL của chủ tịch UBND xã. Quá trình xây dựng, củng cố và phát triển mối quan hệ giữa cấp trên với cấp dưới nhằm tạo lập mối quan hệ khăng khít của tổ chức để thực hiện tốt nhất mục tiêu của chính quyền xã… sẽ thúc đẩy chủ tịch UBND xã đi theo hướng mà cấp trên đã lựa chọn. Đồng thời, lãnh đạo cấp trên còn có trách nhiệm phát triển năng lực LĐQL của chủ tịch UBND xã bằng nhiều biện pháp như: cử đi đào tạo, bồi dưỡng những kiến thức, kỹ năng thích hợp; giao những công việc khó khăn hay tạo nên những tình huống bất ngờ, tạo động lực … cho chủ tịch UBND xã thực thi công vụ.
Mọi chương trình, kế hoạch đổi mới hay cải cách ở mọi cấp chính quyền nói chung, chính quyền xã nói riêng muốn thành công đều cần có sự tham gia tích cực, rộng rãi của đội ngũ CBCC – những người dưới quyền. Điều này đòi hỏi chủ tịch UBND xã phải trao quyền, phải gắn với trách nhiệm và theo dõi, kiểm soát tốt việc thực thi nhiệm vụ được giao. Trong suốt quá trình ủy quyền, giao việc, chủ tịch UBND xã cần quản lý tốt việc thực thi nhiệm vụ. Đây là quá trình thường xuyên, liên tục để truyền đạt và làm rõ chức trách nhiệm vụ, các ưu tiên cũng như các mong đợi từ việc thực thi công việc đó nhằm bảo đảm sự hiểu biết lẫn nhau giữa chủ tịch UBND xã với CBCC dưới quyền. Quá trình này cũng làm phát triển năng lực LĐQL của chủ tịch UBND xã.
Một số gợi ý nhằm nâng cao năng lực lãnh đạo, quản lý của chủ tịch Ủy ban nhân dân xã
Thứ nhất, chủ tịch UBND xã cần phải có kiến thức nền tảng tốt, do đó, quá trình đào tạo cần được thực hiện bài bản và thường xuyên. Bên cạnh đó, năng lực LĐQL chỉ được nâng cao khi bản thân chủ tịch UBND xã luôn có ý thức trau dồi trình độ chuyên môn, thông qua quá trình tự học tập, rèn luyện.
Thứ hai, chủ tịch UBND xã cần được bồi dưỡng những kỹ năng cần thiết cho nghề LĐQL như kỹ năng tư duy, kỹ năng lập kế hoạch, kỹ năng ra quyết định, kỹ năng giao tiếp, kỹ năng soạn thảo văn bản, kỹ năng viết báo cáo, kỹ năng quản lý thời gian…
Thứ ba, các yếu tố tạo động lực bên trong có tác động làm tăng mức độ thỏa mãn nhu cầu, tăng khả năng sáng tạo, tăng hiệu quả công vụ, tăng tính kiên nhẫn, bền bỉ của cá nhân chủ tịch UBND xã. Động lực lao động luôn gắn liền với một công việc cụ thể, một tổ chức, một môi trường làm việc cụ thể, không tồn tại động lực chung chung không gắn với một công việc cụ thể nào. Động lực làm việc luôn mang tính tự nguyện. Nếu bị ép buộc hoặc làm việc một cách bị động chắc chắn kết quả và chất lượng công việc sẽ không cao. Vì vậy, chủ tịch UBND xã phải có được tư duy nghệ thuật nhất định để quản lý, điều hành, tăng cường tính tự giác, tự nguyện của CBCC cấp dưới, tạo động lực làm việc cho cấp dưới nhằm thu được kết quả cao trong thực hiện công việc.
Thứ tư, trong trường hợp các nhân tố khác không thay đổi, động lực lao động sẽ dẫn tới năng suất hiệu quả cao hơn. Nhưng động lực chỉ là nguồn gốc chứ không phải nhân tố tất yếu dẫn tới hiệu quả công việc, vì điều này còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác như trình độ, thái độ, nguồn lực, hoàn cảnh khách quan và thậm chí là những hoàn cảnh bất thường có thể xảy ra… Do đó, chủ tịch UBND xã phải rèn luyện cho mình có khả năng tư duy dự báo, tổng hợp thống kê, phân tích logic vấn đề để có những kịch bản cần thiết trong thực hiện nhiệm vụ LĐQL.
Tài liệu tham khảo:
1. R. L. Hughes, R. C. Ginnett và G. J. Curphy 2009. Năng lực lãnh đạo. (Nhóm dịch thuật Đại học Duy Tân – DTU). NXB Tổng hợp TP. Hồ Chí Minh.
2. Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2015.
3. Nguyễn Quang Uẩn (chủ biên). Tâm lý học đại cương. H. NXB Đại học Quốc gia, 2020.
Viện Khoa học và Xã hội Việt Nam. Từ điển tiếng Việt. Trung tâm Từ điển Ngôn ngữ Hà Nội, 1992.
ThS. Hà Thị Thoa
Học viện Hành chính Quốc gia
