(Quanlynhanuoc.vn) – Trên cơ sở nhận định tội phạm về ma túy với những hành vi nguy hiểm cho xã hội, xâm phạm trật tự, an toàn xã hội và tính mạng, sức khỏe con người và sự phát triển bình thường của nòi giống dân tộc, bài viết phân tích, đánh giá thực trạng tội phạm về ma túy ở Việt Nam hiện nay, chỉ ra nguyên nhân của thực trạng, từ đó đề xuất giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước đối với tội phạm về ma túy ở Việt Nam.
Tội phạm về ma túy và thực trạng tội phạm về ma túy ở Việt Nam hiện nay
Theo khoản 1 Điều 8 Bộ luật Hình sự năm 2015, tội phạm là hành vi nguy hiểm cho xã hội được quy định trong Bộ luật Hình sự, do người có năng lực trách nhiệm hình sự hoặc pháp nhân thương mại thực hiện một cách cố ý hoặc vô ý, xâm phạm độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ Tổ quốc, xâm phạm chế độ chính trị, chế độ kinh tế, nền văn hóa, quốc phòng – an ninh, trật tự, an toàn xã hội, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, xâm phạm quyền con người, quyền, lợi ích hợp pháp của công dân, xâm phạm những lĩnh vực khác của trật tự pháp luật xã hội chủ nghĩa.
Tội phạm về ma túy là những hành vi nguy hiểm cho xã hội, do người có năng lực trách nhiệm hình sự thực hiện một cách cố ý, xâm phạm chế độ thống nhất quản lý của Nhà nước đối với các chất ma túy và các loại thuốc gây nghiện, xâm phạm trật tự, an toàn xã hội và tính mạng, sức khỏe con người và sự phát triển bình thường của nòi giống dân tộc.
Trước tình hình tội phạm ma túy, tệ nạn nghiện ma túy liên tục gia tăng và diễn biến phức tạp, Luật Phòng, chống ma túy (PCMT) đã được ban hành ngày 09/12/2000. Luật gồm 8 chương và 56 điều (sửa đổi, bổ sung năm 2008) và các văn bản hướng dẫn thi hành đã tạo hành lang pháp lý cho công tác phòng, chống tội phạm về ma túy, góp phần quan trọng trong cuộc đấu tranh PCMT, bảo đảm trật tự, an toàn xã hội.
Tuy nhiên, do sự phát triển nhanh của nền kinh tế thị trường trong thời kỳ hội nhập, đời sống văn hóa – xã hội phát triển đa dạng nên một số quan hệ xã hội mới liên quan đến PCMT mới xuất hiện nhưng chưa có quy định điều chỉnh để phù hợp với thực tiễn, do đó, ngày 30/3/2021, tại kỳ họp thứ 11 Quốc hội khóa XIV đã thông qua Luật PCMT, có hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/2022. Luật PCMT năm 2021 đã sửa đổi, bổ sung nhiều điểm mới rất quan trọng, được kỳ vọng sẽ khơi thông nhiều điểm “nghẽn” của các quy định cũ, góp phần nâng cao hiệu quả cuộc đấu tranh PCMT vốn dĩ đầy khó khăn, phức tạp.
Thực hiện Luật PCMT, các cơ quan chức năng đã chỉ đạo lực lượng chuyên trách tăng cường nắm tình hình, tổ chức đấu tranh mạnh mẽ trên các tuyến, địa bàn trọng điểm, tập trung vào tuyến Tây Bắc, Bắc miền Trung và Tây Nam, các cảng hàng không Nội Bài, Tân Sơn Nhất, các thành phố lớn (Hà Nội, Hải Phòng, TP. Hồ Chí Minh…); đẩy mạnh công tác phối hợp, nhất là phối hợp với các địa phương và các lực lượng chức năng của các nước có chung đường biên giới để triển khai các hoạt động khảo sát, phối hợp kiểm tra, ngăn chặn từ xa…, qua đó, nhiều tổ chức, đường dây mua bán, vận chuyển ma túy lớn trong nước và xuyên quốc gia được phát hiện, bắt giữ, thu giữ lượng ma túy lớn. Đồng thời, chỉ đạo công an các tỉnh, thành phố mở các đợt cao điểm tấn công trấn áp tội phạm ma túy; tổ chức triệt xóa các điểm, tụ điểm ma túy phức tạp.
Từ năm 2000 – 2018, cơ quan chuyên trách phòng, chống tội phạm về ma túy thuộc Công an nhân dân, Bộ đội Biên phòng, lực lượng Cảnh sát biển, Hải quan đã phát hiện, điều tra bắt giữ 306.713 vụ/478.200 đối tượng phạm tội về ma túy; thu giữ 9.697,79 kg heroine; 3.540,79 kg thuốc phiện; trên 4.327,4 kg cần sa, khoảng 4.736,27 kg ma túy tổng hợp; 5.719.982 viên ma túy tổng hợp và nhiều loại ma túy khác cùng nhiều vũ khí, phương tiện, tài sản có liên quan. Đề nghị truy tố 241.879 vụ với 316.439 bị can; Tòa án nhân dân các cấp đã thụ lý xét xử 217.456 vụ án với 283.588 bị cáo phạm tội về ma túy, chất lượng truy tố, xét xử các vụ án về ma túy của ngành Kiểm sát, Tòa án các cấp được nâng lên, cơ bản bảo đảm đúng người đúng tội1.
Trong năm 2021, lực lượng Cảnh sát điều tra tội phạm về ma túy đã phát hiện, triệt phá nhiều đường dây mua bán, vận chuyển ma túy lớn, hoạt động liên tuyến, liên tỉnh và xuyên quốc gia; phối hợp với các lực lượng chức năng phát hiện, bắt giữ 26.193 vụ, 38.270 đối tượng; thu giữ hơn 680 kg heroin; hơn 2,7 tấn và 2,3 triệu viên ma túy tổng hợp; hơn 990 kg cần sa; hơn 140 kg thuốc phiện, 274 khẩu súng, hàng trăm viên đạn, hơn 23 tỷ đồng cùng nhiều vật chứng có liên quan2.
Mặc dù kết quả đấu tranh với tội phạm ma túy những năm qua là rất lớn nhưng tình hình tội phạm và tệ nạn ma túy vẫn tiếp tục diễn biến phức tạp, là một nguy cơ an ninh phi truyền thống mang tính xuyên quốc gia. Ma túy thẩm lậu từ nước ngoài vào trong nước rất lớn, song chưa ngăn chặn được ngay từ khu vực biên giới. Nước ta đứng trước nguy cơ trở thành địa bàn trung chuyển ma túy quốc tế. Nguyên nhân chủ yếu do:
Một là, một số quy định của Luật PCMT chưa bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ với quy định của Bộ luật Hình sự và Bộ luật Tố tụng hình sự về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn công tác đấu tranh chống tội phạm ma túy của lực lượng phòng, chống tội phạm ma túy của Bộ Tư lệnh – Bộ đội Biên phòng; về các hành vi có liên quan đến PCMT. Nhiều quy định không còn phù hợp làm hạn chế hiệu lực và hiệu quả của công tác PCMT.
Hai là, việc xuất, nhập khẩu, quản lý, sử dụng mẫu vật phục vụ tập huấn, huấn luyện nghiệp vụ chưa đáp ứng được yêu cầu do kinh phí bảo đảm cho việc nhập khẩu mẫu ma túy không có. Nhu cầu sử dụng mẫu ma túy trong tập huấn, huấn luyện nghiệp vụ các cơ quan chuyên trách ngày càng cao nên kinh phí chưa được bảo đảm để đáp ứng được nhu cầu.
Ba là, hiệu quả hoạt động kiểm soát, đấu tranh ngăn chặn ma túy thẩm lậu qua biên giới, đường biển, đường hàng không vào Việt Nam tuy đã được nâng lên nhưng chưa tương xứng với thực trạng tình hình; tỷ lệ bắt giữ các đối tượng cầm đầu (chủ đầu nậu về ma túy) còn rất hạn chế. Nhiều đối tượng phạm tội trốn truy nã qua biên giới chưa bắt được.
Bốn là, công tác nắm, quản lý địa bàn, đối tượng hoạt động về ma túy còn hạn chế, tỷ lệ phát hiện và triệt xóa các cơ sở sản xuất, chiết xuất, chế ép, tiêu thụ ma túy (nhất là địa bàn nội địa) thấp; nhiều điểm nóng (địa bàn trung chuyển ma túy) về ma túy chưa được triệt xóa.
Năm là, công tác phối hợp giữa lực lượng công an, hải quan, biên phòng, cảnh sát biển trong đấu tranh PCMT còn thiếu chặt chẽ, nội dung phối hợp chưa cụ thể và đồng bộ nên hiệu quả hợp tác chưa cao. Việc phối hợp giữa các lực lượng chức năng đấu tranh chống tội phạm ma túy của các tỉnh giáp biên với lực lượng của các nước Lào, Cam-pu-chia, Trung Quốc còn nhiều bất cập.
Sáu là, phương tiện kỹ thuật nghiệp vụ phục vụ cho công tác phát hiện ma túy, thông tin liên lạc và giám định ma túy, công tác đấu tranh chống tội phạm ma túy của các lực lượng còn thiếu.
Bảy là, nguồn nhân lực thực hiện công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm ma túy của các cơ quan ở trung ương và địa phương còn thiếu về số lượng. Một bộ phận cán bộ, chiến sĩ, công chức nhận thức về công tác đấu tranh PCMT chưa đầy đủ và chưa tương xứng với nhiệm vụ được giao; cán bộ chuyên trách PCMT một số đơn vị còn yếu về kỹ năng quản lý, kỹ năng nghiệp vụ thu thập xử lý thông tin, phát hiện, điều tra xác minh các đối tượng có nghi vấn. Công tác đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực làm công tác quản lý nhà nước và đấu tranh chưa được chú trọng đúng mức. Chế độ, chính sách cho đội ngũ cán bộ, chiến sĩ, công chức thực hiện nhiệm vụ đấu tranh PCMT chưa đáp ứng với thực tế, chưa thực sự tạo động lực cho họ yên tâm thực thi nhiệm vụ.
Giải pháp nhằm tăng cường phòng, chống tội phạm về ma túy hiện nay
Để phát huy sức mạnh tổng hợp của cả hệ thống chính trị, toàn dân; tăng cường chỉ đạo làm chuyển biến nhận thức về nhiệm vụ và trách nhiệm, nâng cao hiệu quả phối hợp giữa các bộ, ngành, địa phương trong PCMT, nhất là vai trò của người đứng đầu. Triển khai đồng bộ các giải pháp, lấy phòng ngừa là chính, đấu tranh ngăn chặn ma túy từ xa, từ sớm là quan trọng để giải quyết tổng thể cả về giảm cung, giảm cầu và giảm tác hại của ma túy, theo đúng quan điểm, phương châm là PCMT như phòng, chống dịch Covid-19, đòi hỏi các bộ, ngành, địa phương cần:
Thứ nhất, tập trung triển khai thực hiện có hiệu quả Luật PCMT năm 2021, cùng với đó là các văn bản quy định chi tiết thi hành Luật, Quyết định số 1452/QĐ-TTg ngày 31/8/2021 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chương trình PCMT giai đoạn 2021 – 2025 và các văn bản chỉ đạo có liên quan.
Thứ hai, tập trung nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về PCMT cụ thể: (1) Tăng cường hiệu lực, hiệu quả trong chỉ đạo, điều hành và quản lý nhà nước về công tác PCMT; (2) Nâng cao hiệu quả công tác tuyên truyền, giáo dục PCMT; (3) Đổi mới, nâng cao hiệu quả công tác quản lý người sử dụng trái phép chất ma túy, người nghiện ma túy, công tác cai nghiện và quản lý sau cai; (4) Nâng cao hiệu quả hợp tác quốc tế về PCMT.
Thứ ba, chú trọng giải pháp nâng cao năng lực, hiệu quả phòng, chống tội phạm ma túy của các lực lượng chuyên trách. Trong đó, cần nắm, phân tích, dự báo và đánh giá đúng tình hình tội phạm về ma túy, nhất là khu vực biên giới; xác định rõ vai trò chủ trì, chủ công, nòng cốt của lực lượng công an, tham mưu trực tiếp cho cấp ủy, chính quyền, phối hợp chặt chẽ, đồng bộ các lực lượng trong phòng ngừa, đấu tranh với tội phạm về ma túy, nhất là các biện pháp phòng, ngừa xã hội và phòng ngừa nghiệp vụ.
Thứ tư, tập trung triệt phá các băng nhóm, tổ chức, đường dây tội phạm về ma túy, nhất là các tổ chức, đường dây hoạt động xuyên quốc gia, các băng nhóm tội phạm có vũ trang vận chuyển trái phép ma túy qua biên giới; tổ chức đấu tranh đồng bộ, liên hoàn trên các địa bàn trọng điểm, bắt giữ cả đường dây, đối tượng cầm đầu, truy nguyên nguồn gốc ma túy. Phát hiện và kịp thời đấu tranh ngăn chặn hoạt động lợi dụng xuất, nhập khẩu để vận chuyển trái phép chất ma túy qua cửa khẩu, cảng biển. Ngăn chặn không để tội phạm ma túy lợi dụng Việt Nam làm địa bàn sản xuất, tàng trữ, trung chuyển ma túy quốc tế; làm tốt công tác vận động đầu thú và bắt giữ đối tượng truy nã phạm tội về ma túy. Tiến hành theo đúng quy định của pháp luật trong các hoạt động điều tra, thu thập tài liệu, chứng cứ phục vụ công tác truy tố, xét xử kịp thời, đúng người, đúng tội, không bỏ lọt tội phạm, không để xảy ra oan sai.
Thứ năm, nâng cao hiệu quả phối hợp đấu tranh giữa các lực lượng chuyên trách PCMT từ trung ương đến địa phương. Kịp thời rút kinh nghiệm việc thực hiện các kế hoạch phối hợp nhằm bổ sung các nội dung, biện pháp phù hợp để triển khai có hiệu quả các kế hoạch này. Tăng cường công tác quản lý nhà nước trong PCMT và kiểm soát ma túy, phối hợp quản lý, giám sát chặt chẽ không để tội phạm ma túy lợi dụng hoạt động xuất khẩu, nhập khẩu, sản xuất – kinh doanh các loại tiền chất, thuốc gây nghiện, thuốc hướng thần, thuốc thú y có chứa chất ma túy, tiền chất để sản xuất, điều chế ma túy.
Thứ sáu, thường xuyên kiểm tra, giám sát các cơ sở kinh doanh dịch vụ có điều kiện về an ninh trật tự, nhằm phát hiện, ngăn chặn, xử lý nghiêm minh hành vi mua bán, tổ chức, chứa chấp sử dụng trái phép ma túy. Kịp thời phát hiện, triệt phá diện tích trồng và tái trồng cây có chứa chất ma túy.
Thứ bảy, đẩy mạnh nghiên cứu, ứng dụng các thành tựu của khoa học – công nghệ và kỹ thuật hiện đại phục vụ công tác PCMT; sửa chữa nâng cấp, bổ sung các phương tiện, thiết bị kỹ thuật nghiệp vụ, thông tin liên lạc cần thiết, hiện đại để phục vụ công tác, chiến đấu…, bảo đảm an toàn, hiệu quả cho các lực lượng chuyên trách PCMT.
