Trung tá, Nguyễn Văn Bách
Học viện Chính trị, Bộ Quốc phòng
(Quanlynhanuoc.vn) – Vấn đề khai thác thông tin trên mạng internet hiện nay là rất cấp thiết và cũng là yêu cầu của quá trình dạy học, đòi hỏi các lực lượng tham gia cần thực hiện, trong đó có đội ngũ giảng viên khoa học xã hội và nhân văn quân sự. Bài viết nêu những tác động của mạng internet đến quá trình khai thác thông tin của giảng viên khoa học xã hội và nhân văn quân sự những năm qua, từ đó đề xuất những giải pháp nhằm góp phần nâng cao chất lượng khai thác thông tin trên mạng internet của đội ngũ giảng viên quân sự, đáp ứng yêu cầu của quá trình giáo dục – đào tạo hiện đại.
Từ khóa: Khai thác thông tin; mạng internet; giảng viên; khoa học xã hội và nhân văn quân sự.
1. Đặt vấn đề
Với sự phát triển của công nghệ số, ngày nay, con người tạo ra các kho dữ liệu số khổng lồ có thể lưu trữ được toàn bộ tri thức của nhân loại trong suốt lịch sử nền văn minh loài người. Mạng internet đã giúp con người kết nối các kho dữ liệu thông qua các thiết bị thông minh thì bất kỳ ai, ở đâu, ở bất cứ lúc nào cũng có thể khai thác thông tin trên mạng internet. Điều đó đã làm cho tiềm năng và sức sáng tạo của con người là không giới hạn. Internet chính là trụ cột xuyên suốt để thực hiện “vạn vật kết nối”. Vì vậy, sự phát triển của mạng internet đang tạo ra cuộc cách mạng thực sự trong lĩnh vực giáo dục, đã và đang tác động mạnh mẽ đến quá trình dạy học. Điều này đòi hỏi giảng viên khoa học xã hội và nhân văn quân sự cần nâng cao chất lượng khai thác thông tin trên mạng internet để đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của quá trình giáo dục – đào tạo hiện nay.
2. Tác động của mạng internet đến quá trình khai thác thông tin của giảng viên khoa học xã hội và nhân văn quân sự
a. Những tác động tích cực
Một là, mạng internet giúp cho giảng viên khoa học xã hội và nhân văn quân sự tiếp cận tri thức của nhân loại nhanh chóng, dễ dàng, phong phú và đa dạng.
Ngày nay mạng internet đã kết nối với các trung tâm máy tính khổng lồ và hàng trăm triệu máy tính cá nhân (PC), hàng tỷ thiết bị thông minh kết nối với nhau thông qua hệ thống cáp quang, đã làm cho tốc độ truyền tin nhanh và có thể lưu trữ được thông tin dưới nhiều dạng khác nhau. Tất cả tri thức đó đã được số hóa và được lưu trữ làm cơ sở dữ liệu ở các trung tâm hoặc ở các địa chỉ IP; nên khu vực lưu trữ nhỏ gọn và chứa đựng nhiều loại tri thức trên tất cả lĩnh vực từ kinh tế, chính trị, văn hóa, đạo đức, giáo dục, y tế, tôn giáo… Từ khoa học xã hội và nhân văn đến khoa học tự nhiên, khoa học kỹ thuật… Điều này đã tạo nên sự phong phú và đa dạng của các loại tài liệu trên mạng internet. Không chỉ có vậy, tri thức trên mạng internet được biểu hiện ở nhiều dạng khác nhau, như: biểu diễn bằng chữ viết, bằng hình ảnh, bằng âm thanh, bằng sơ đồ hay kết hợp cả hình ảnh và lời nói, nhất là những video có dung lượng dài ngắn khác nhau được biên tập theo các chủ đề nhất định, được tái hiện lại thông qua trao đổi ý kiến giữa các chuyên gia, hội thảo khoa học, bài viết, bình luận…
Mặt khác, với các dịch vụ trên mạng như thư điện tử – gmail; dịch vụ nhóm thảo luận theo các chuyên đề – Mailing List; dịch vụ mạng thông tin toàn cầu – World Wide Web (WWW); dịch vụ truyền file kết nối với máy tính ở xa – File Transfer Protocol (FPT); dịch vụ tra cứu thông tin trên mạng có chủ đề – Gopher, nhất là sự xuất hiện cuả google, các mạng xã hội…. đã giúp cho giảng viên sau khi được kết nối mạng internet chỉ với từ khóa liên quan đến nội dung mình nghiên cứu khi gõ vào công cụ tìm kiến trên mạng internet thì chỉ sau chưa đầy một giây sẽ có hàng nghìn, thậm chí hàng trăm nghìn tài liệu sẽ xuất hiện để họ lựa chọn, tiếp cận cho phù hợp với mình.
Hai là, internet giúp cho giảng viên nắm được thực tiễn phục vụ cho dạy học và nghiên cứu khoa học một cách kịp thời.
Với sự phát triển của công nghệ số, với xu hướng người người sử dụng mạng internet. Việc quay, chụp, ghi âm tất cả các sự vật hiện tượng trong đời sống được ghi lại mà chỉ cần một chiếc điện thoại cầm tay, như từ các buổi hội thảo, các buổi tọa đàm hay một quá trình phát triển của một đề án, sự phát triển của một vùng kinh tế nào đó hay cho đến tình trạng chấp hành pháp luật, tình hình an ninh chính trị, thậm chí cảnh lũ lụt, nghèo nàn, lạc hâu, dịch bệnh, chiến tranh… ở khắp mọi miền trên thế giới. Và sau khi ghi lại sẽ gửi lên mạng internet thì khoảng 10 giây sau, tất cả mọi người trên thế giới có thể truy cập được. Chính sự tiện ích đó đã giúp cho giảng viên khoa học xã hội và nhân văn quân sự có thể hình dung một cách khái quát về bức tranh tổng thể của thế giới, trong nước ở mỗi lĩnh vực mình quan tâm một cách nhanh nhất, kịp thời và mới nhất để phục vụ cho quá trình công tác.
b. Những tác động tiêu cực
Thứ nhất, lạm dụng mạng internet sẽ gây ra hiện tượng nhiễu loạn thông tin.
Trên mạng internet có hàng trăm nghìn trang web, hàng triệu blog cá nhân. Nhiều trang mạng chính thống có uy tín cao nên nội dung đăng tải được kiểm duyệt chặt chẽ và khoa học và thật sự cần thiết cho các giảng viên khoa học xã hội và nhân văn quân sự. Bên cạnh đó cũng có không ít các trang mạng, blog cá nhân do các cá nhân, tổ chức phản động lập ra có nội dung chống đối lại Đảng và Nhà nước Việt Nam, nên nội dung đăng tải thường xuyên tạc tình hình Việt Nam. Nguy hiểm hơn, nội dung chúng xuyên tạc có thể chỉ sai một phần ở nội dung quan trọng nhất của bài đăng tải nên khó nhận diện. Mặt khác, cũng có một bộ phận người sử dụng mạng internet do trình độ có hạn nhưng chạy theo xu hướng công nghệ nên cũng thường xuyên đăng tải lên mạng, viết lời bình theo cảm tính chủ quan, không có hàm lượng khoa học… Điều đó nếu không kiểm chứng nguồn xác thực sẽ gây ra hiện tượng mơ hồ, không biết thực hư thế nào, dẫn tới người truy cập, khai thác thông tin bị nhiễu loạn thông tin và ảnh hưởng đến chất lượng thông tin.
Thứ hai, sử dụng internet không đúng quy trình có nguy cơ lộ lọt thông tin bí mật quân sự và bí mật quốc gia.
Giảng viên khoa học xã hội và nhân văn quân sự có trình độ công nghệ thông tin chưa đủ để kiểm tra và xử lý các tình huống khi bị các đối tượng xấu lợi dụng mạng internet để lấy thông tin của các cá nhân và tập thể. Nên khi sử dụng các thiết bị máy tính, điện thoại thông minh, máy tính bảng (gọi chung là thiết bị đầu cuối) trong các phần cứng có thể đã bị cài đặt các thiết bị gián điệp để đánh cắp thông tin. Ở một góc độ khác, ngoài nguy cơ lộ lọt thông tin cá nhân trên các thiết bị, giảng viên cũng có thể bị lộ thông tin từ các mạng xã hội. Với các phần mềm gián điệp hiện nay cùng với việc sơ hở của người dùng các hacker và các thế lực thù địch dễ dàng có thể xâm nhập vào tài khoản giải trí cá nhân, như : mạng xã hội, email thậm chí các tiện ích có bảo mật cao như dịch vụ trực tuyến các ngân hàng, hệ thống nội bộ của các nhà trường. Từ đây lợi dụng các thông tin này các hacker “đội lốt” các thân chủ mình giao tiếp với người thân, bạn bè để lừa đảo, thâm chí giao dịch qua các tài khoản.
Theo các chuyên gia về an ninh mạng, các mạng xã hội hiện nay tại Việt Nam, mặc dù cũng đã quan tâm đến vấn đề bảo mật nhưng thực tế nó vẫn yếu và rất dễ bị hacker tấn công để lấy dữ liệu thông tin các thành viên. Bên cạnh đó, các nhân viên, tổ chức quản lý mạng xã hội có quyền truy cập vào cơ sở dữ liệu hay truy cập vào hệ thống của nó, cũng có thể truy xuất dữ liệu liên quan đến các thành viên. Chính vì vậy, khi các giảng viên khoa học xã hội và nhân văn quân sự sử dụng mạng internet nếu không đúng quy trình bảo mật rất dễ bị các hacker và thế lực thù địch truy nhập vào các thiết bị đầu cuối để lấy các thông tin bí mật quân sự và bí mật quốc gia.
3. Giải pháp cơ bản nâng cao chất lượng khai thác thông tin trên mạng internet của giảng viên khoa học xã hội và nhân văn quân sự hiện nay
Một là, tăng cường sự lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy Đảng và người chỉ huy các cấp để nâng cao chất lượng khai thác thông tin trên mạng internet của giảng viên khoa học xã hội và nhân văn quân sự.
Đây là một giải pháp rất quan trọng, tác động to lớn đến việc tạo cơ chế, chính sách và bảo đảm để nâng cao chất lượng khai thác thông tin trên mạng internet. Để làm tốt công tác này, đòi hỏi tổ chức Đảng và người chỉ huy các cấp cần xác định rõ hơn mục tiêu, mô hình cho giảng viên khoa học xã hội và nhân văn quân sự sử dụng và khai thác thông tin trên mạng internet.
Mô hình, mục tiêu là một hệ thống các yêu cầu, tiêu chí mà giảng viên khi sử dụng mạng internet phải tuân theo. Những yêu cầu, tiêu chí đó được xác lập bởi nhu cầu sử dụng internet có tính định chuẩn, được xác lập trên cơ sở những đòi hỏi của quá trình nâng cao chất lượng giáo dục – đào tạo. Nội dung chính phải phác họa được mô hình, mục tiêu với những yêu cầu, tiêu chí về phát triển chất lượng khai thác thông tin trên mạng của học viện, nhà trường quân đội, đặc biệt, cần dựa trên những căn cứ khoa học và thực tiễn để xác định, kể cả những dự báo về sự phát triển của internet trong tương lai tại các nhà trường. Như vậy, mô hình mục tiêu khai thác thông tin trên mạng internet cần đảm bảo được tính đảng; yếu tố an ninh mạng internet; phù hợp cho tất cả các môn học; sử dụng đuợc ở mọi lúc, mọi nơi; thiết thực cho giảng viên; bảo đảm tính tiện ích, phổ thông khi sử dụng.
Để đạt được mục tiêu mô hình nêu trên, các học viện, nhà trường quân đội cần tổ chức khảo sát kỹ lưỡng về nhu cầu, sự cần thiết khai thác thông tin trên mạng phục vụ cho dạy học; đánh giá đúng trình độ công nghệ thông tin, thực trạng khai thác thông tin trên mạng internet của giảng vien khoa học nhân văn quân sự. Trên cơ sở mô hình mục tiêu khai thác thông tin trên mạng internet, cấp ủy Đảng và người chỉ huy các cấp thống nhất nhận thức về chuẩn hóa, hiện đại hóa khai thác thông tin trên mạng internet. Sự thống nhất này tạo ra sự đồng bộ để chỉ đạo trong các nhà trường quân đội nâng cao chất lượng khai thác thông tin trên mạng internet, khắc phục khuynh hướng tuyệt đối hóa hoặc phủ nhận vai trò của mạng internet. Từ sự thống nhất đó sẽ đi đến các vấn đề trọng yếu cần tập trung giải quyết đó là mâu thuẫn giữa sử dụng internet phổ biến, tiện ích với bảo đảm an ninh mạng. Chính điều này buộc các nhà trường phải có sự chuẩn hóa, hiện đại hóa quá trình khai thác thông tin sao cho giảng viên tiện lợi khi sử dụng cho các môn học, trong mọi thời gian và không gian mà vẫn bảo đảm giữ bí mật quân sự, bí mật quốc gia.
Hai là, trang bị các kỹ năng khai thác thông tin trên mạng internet, phát huy tinh thần tự giác tích cực của đội ngũ giảng viên trong việc tự khai thác thông tin trên mạng internet.
Đây là giải pháp cơ bản, quan trọng, quyết định đến nâng cao chất lượng khai thác thông tin trên mạng internet của giảng viên khoa học xã hội và nhân văn quân sự. Kỹ năng khai thác thông tin trên mạng internet là điều kiện tất yếu để giảng viên nâng cao chất lượng khai thác thông tin. Kỹ năng này giúp cho việc khai thác thông tin trên mạng internet hiệu quả hơn, rút ngắn thời gian để chuyển tri thức của nhân loại thành tri thức của bản thân. Cần thực hiện tốt các kỹ năng sau.
(1) Kỹ năng viết tin cơ sở và thu thập thông tin trên mạng.
Để thu thập thông tin một cách hiệu quả và nhanh nhất thì giảng viên khoa học xã hội và nhân văn quân sự phải chuẩn bị hệ thống tin cơ sở. Tin cơ sở là những nội dung chính mà người khai thác thông tin cần có. Như vậy, trước khi thu thập thông tin trên mạng, giảng viên phải chuẩn bị hệ thống tin cơ sở, trên cơ sở đó, xác định thu thập thông tin trên mạng internet để mở rộng hay đào sâu tri thức cho các tin cơ sở hay bổ sung hoặc chính xác hóa tin cơ sở, hay tìm luận cứ khoa học để chứng minh cho tin cơ sở… Giảng viên khoa học xã hội và nhân văn quân sự phải thu thập, sàng lọc thông tin một cách phù hợp nhất với tin cơ sở, có nhiều cách để thu thập thông tin. Có thể đọc, nghe, xem các loại thông tin, có thể thu thập lướt qua hay thu thập có trọng điểm hay thu thập kỹ toàn bộ có chuyên sâu… Mỗi một cách thu thập như vậy chỉ đạt được một mục đích nhất định. Vì vậy, giảng viên khoa học xã hội và nhân văn quân sự cần kết hợp nhiều cách thu thập thông tin trên mạng internet. Quá trình thu thập thông tin trên mạng cần tích cực suy nghĩ, tập trung chú ý cao độ, thuần thục các thao tác tư duy phân tích, tổng hợp, so sánh, khái quát hóa, trừu tượng hóa, hệ thống hóa… để thu thập những thông tin hữu ích, đúng mục đích của tin cơ sở.
(2) Kỹ năng xử lý và lưu trữ thông tin.
Tiến hành xử lý thông tin là quá trình giảng viên tìm ra bản chất của thông tin mà mình thu thập được. Sau khi đã sàng lọc cho phù hợp với tin cơ sở, giảng viên phải kiểm tra xem độ chính xác và hàm lượng khoa học của thông tin thu thập được, xem đó là nguồn của các cá nhân, tổ chức nào cung cấp, đặc biệt chú ý đến nguồn do các thế lực thù địch, phản động đưa lên mạng.
Với những thông tin thu được, giảng viên khoa học xã hội và nhân văn quân sự sẽ chuyển hóa thành tri thức của bản thân. Đó chính là sự hiểu biết của bản thân về nội dung nghiên cứu. Tất cả thông tin thu thập được thông qua xử lý sẽ được lưu trữ để phục vụ cho dạy học. Quá trình lưu trữ cũng có nhiều cách khác nhau, có thể lưu trữ bằng văn bản, bằng ký hiệu, sơ đồ hóa, mô hình hóa, bằng hình ảnh, âm thanh, video… Phương tiện lưu trữ cũng đa dạng, có thể trên giấy, trên đĩa CD, USB, ổ cứng hoặc trên các phần cứng của thiết bị đầu cuối…
(3) Kỹ năng thao tác khai thác thông tin trên mạng internet.
Việc sử dụng công cụ tìm kiếm và gõ những từ khóa tìm kiếm là cả một “nghệ thuật”. Nếu chúng ta không biết các thao tác thì không chỉ dừng lại ở việc khai thác thông tin kém hiệu quả mà sẽ lãng phí rất nhiều thời gian. Vì sau mỗi từ khóa tìm kiếm mà không có giới hạn không gian, thời gian thì sẽ được trả về vô số thông tin. Với “biên độ” thông tin dày đặc thì việc “tìm kiếm” thông tin sát với tin cơ sở là cả một vấn đề nan giải. Để có được kỹ năng khai thác thông tin trên mạng internet hiệu quả thì phải đi từng bước cơ bản trên công cụ tìm kiếm. Mỗi giảng viên khoa học xã hội và nhân văn quân sự cần biết cách để sử dụng tốt các công cụ tìm kiếm, đòi hỏi phải biết cách lựa chọn các địa chỉ web, rèn luyện kỹ năng diễn đạt câu lệnh, rèn luyện vốn ngoại ngữ tốt để khai thác thông tin rộng hơn, kiến thức chuyên môn càng sâu thì việc tìm kiếm càng nhanh và hiệu quả. Điều quan trọng là giảng viên phải rèn luyện tính kiên nhẫn và không được thụ động với việc tiếp cận mạng internet và quá đề cao “Google”. Không vì sự nhanh chóng của các web tìm kiếm sau 2-3 giây đã cho về hàng nghìn kết quả mà quên đi sử dụng các phương thức khai thác thông tin khác để hỗ trợ cho việc khai thác thông tin trên mạng internet. Điều này, cần có sự kết hợp giữa việc tìm kiếm thông tin trên mạng internet với sách, báo, tài liệu, các nhà tư vấn, đồng nghiệp…
Ba là, đầu tư cơ sở vật chất, tạo môi trường thuận lợi cho giảng viên trong khai thác thông tin trên mạng internet.
Đây là giải pháp quan trọng góp phần nâng cao chất lượng khai thác thông tin trên mạng internet cho giảng viên. Cơ sở vật chất để phục vụ quá trình khai thác thông tin trên mạng bao gồm: các trang thiết bị đầu cuối để đáp ứng yêu cầu truy cập mạng, hệ thống truyền dữ liệu (có thể là đường dây truyền tín hiệu, có thể thiết bị thu và phát bằng sóng vô tuyến), các quy định khi sử dụng và khai thác thông tin trên mạng internet.
Giải pháp này đòi hỏi các cấp trong học viện, nhà trường quân đội cần phải phát huy sức mạnh tổng hợp của tất cả các tổ chức, các cá nhân trong việc trang bị các cơ sở vật chất bảo đảm quá trình khai thác thông tin trên mạng internet hiệu quả. Cần phải theo hướng bảo đảm đầy đủ hệ thống bàn ghế, ánh sáng, có không gian, hệ thống đường truyền dữ liệu, các trang thiết bị là các thiết bị đầu cuối để truy nhập mạng internet cho tất cả giảng viên sử dụng (có thể kết hợp cả đường truyền dữ liệu bằng sóng vô tuyến hoặc hữu tuyến). Đồng thời, các cấp ban hành quy chế và các quy định tạo điều kiện thuận lợi cho giảng viên được khai thác thông tin trên mạng internet và tận dụng các cơ sở có sẵn để nâng cao chất lượng khai thác thông tin trên mạng internet của giảng viên khoa học xã hội và nhân văn quân sự.
4. Kết luận
Khai thác thông tin trên mạng iternet là đòi hỏi tất yếu trong bối cảnh hiện nay. Để nâng cao chất lượng khai thác thông tin trên mạng internet của giảng viên khoa học xã hội và nhân văn quân sự đòi hỏi sự kết hợp đồng bộ của các lực lượng. Trong đó, cần chú trọng đến vai trò của cấp ủy, chỉ huy các cấp ở các nhà trường trong Quân đội nhân dân Việt Nam để có chính sách, cơ chế phát huy tính năng động chủ quan của chính đội ngũ giảng viên này trong quá trình khai thác thông tin trên mạng internet. Đồng thời, cần đầu tư xây dựng cơ sở vật chất tạo môi trường thuần lợi để đội ngũ giảng viên ở các nhà trường quân đội khai thác thông tin trên mạng internet một cách hiệu quả nhất.
Tài liệu tham khảo:
1. Vũ Hoàng Anh. Hướng dẫn quản trị mạng và khai thác thông tin trên internet. H. NXB Tài chính, 2019.
2. Chỉ thị số 30/CT-TW ngày 25/12/2013 của Bộ Chính trị về phát triển và tăng cường quản lý báo chí điện tử, mạng xã hội và các loại hình truyền thông khác trên Internet.
3. Hoàng Hà. Tăng cường hiệu quả của hệ thống thông tin đại chúng trong sự nghiệp phát triển văn hóa. Tạp chí Văn hoá Nghệ thuật, tháng 7/2019, số 421.
4. Lương Thanh Hân. Vấn đề định hướng khai thác, sử dụng thông tin trong giảng dạy của đội ngũ giảng viên khoa học xã hội và nhân văn ở Học viện Chính trị hiện nay. H. NXB Quân đội nhân dân, 2015.
5. Đình Hậu. Một số khái niệm cơ bản về thông tin và hiệu quả thông tin/Bài chuyên đề cho Đề tài của Ban Thế giới, Thông tấn xã Việt Nam. Hà Nội, 2016.
6. Đặng Văn Khương. Tiếp nhận và xử lý thông tin trong đấu tranh tư tưởng, lý luận của giảng viên trẻ ở các học viện, nhà trường hiện nay. Tạp chí Giáo dục lý luận chính trị quân sự, 2015, số 6 (154).
7. Thông tư số 09/2014/TT-BTTTT ngày 19/8/2014 của Bộ Thông tin và Truyền thông quy định chi tiết về hoạt động quản lý, cung cấp, sử dụng thông tin trên trang thông tin điện tử và mạng xã hội.
8. Vũ Minh Tuyên. Tính phức tạp của nhận thức. Tạp chí Giáo dục lý luận chính trị quân sự, 2012, số 4.
9. Nguyễn Thị Lan Anh. Một số nội dung cần lưu ý khi khai thác và sử dụng thông tin trên mạng. https://quanlynhanuoc.vn, ngày 10/9/2021.
