Lê Quang Cảnh
Nguyễn Nam Phong
Học viện Chính trị, Bộ Quốc phòng
(Quanlynhanuoc.vn) – Học viên đào tạo sĩ quan cấp phân đội ở các nhà trường quân đội là những sĩ quan tương lai – nguồn cán bộ kế cận của Quân đội nhân dân Việt Nam. Đây là lực lượng đông đảo, chiếm đại bộ phận lưu lượng học viên hiện đang đào tạo tại các nhà trường trong toàn quân. Để bảo đảm sau khi tốt nghiệp, ra trường, họ luôn vững vàng, tự tin, linh hoạt, sáng tạo trong xử lý các tình huống trên thực địa, cũng như trong thực tiễn quân sự…, đòi hỏi trong quá trình đào tạo tại các nhà trường quân đội phải chú trọng phát triển năng lực tư duy cho học viên đào tạo sĩ quan cấp phân đội.
Từ khóa: Năng lực tư duy; sĩ quan cấp phân đội; đào tạo, bồi dưỡng; nhà trường Quân đội.
1. Đặt vấn đề
Tư duy của học viên đào tạo sĩ quan cấp phân đội ở các nhà trường quân đội là giai đoạn cao trong quá trình nhận thức, được hình thành, phát triển thông qua học tập, rèn luyện và nghiên cứu khoa học trong quá trình đào tạo tại các nhà trường quân đội; là sự phản ánh khái quát, gián tiếp các hiện tượng, các quá trình trong lĩnh vực quân sự thông qua các hình thức học tập lý thuyết trên giảng đường; Huấn luyện trên thao trường, bãi tập, thực hành tại các phòng học chuyên dùng, trung tâm mô phỏng tác chiến; thực tập và diễn tập theo quy trình, kết hợp với thực hiện nhiều nhiệm vụ khác nhau theo đúng chức năng đội quân chiến đấu, đội quân lao động sản xuất và đội quân công tác.
2. Lý luận và thực trạng về năng lực tư duy của học viên
Đại hội XIII của Đảng tiếp tục xác định, phát huy cao nhất sức mạnh tổng hợp của toàn dân tộc, của cả hệ thống chính trị kết hợp với sức mạnh thời đại, tranh thủ tối đa sự đồng tình, ủng hộ của cộng đồng quốc tế để bảo vệ vững chắc độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ của Tổ quốc, bảo vệ Đảng, Nhà nước, Nhân dân, chế độ xã hội chủ nghĩa (XHCN), nền văn hóa và lợi ích quốc gia – dân tộc; giữ vững môi trường hòa bình, ổn định chính trị…; kiên quyết, kiên trì đấu tranh bảo vệ vững chắc độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ, vùng trời, vùng biển; giữ vững môi trường hòa bình, ổn định để phát triển.
Đây là quan điểm, chủ trương thể hiện sâu sắc sự phát triển tư duy mới của Ðảng đối với nhiệm vụ quốc phòng, bảo vệ Tổ quốc, là định hướng chiến lược để toàn Ðảng, toàn dân và toàn quân tập trung triển khai thực hiện có hiệu quả nhiệm vụ quốc phòng, bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam XHCN trong tình hình mới, phát huy cao nhất sức mạnh tổng hợp của toàn dân tộc, hoàn toàn thống nhất mục tiêu phát triển “khơi dậy khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc, phát huy ý chí và sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc kết hợp với sức mạnh thời đại”1; đẩy mạnh toàn diện, đồng bộ công cuộc đổi mới, công nghiệp hóa, hiện đại hóa; “… kiên trì đấu tranh bảo vệ vững chắc độc lập, chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ của Tổ quốc; giữ vững môi trường hòa bình, ổn định để phát triển bền vững đất nước…”2.
Những năm qua, thấm nhuần sâu sắc các chủ trương, nghị quyết, chỉ thị, hướng dẫn của trên về giáo dục – đào tạo, đặc biệt là phương châm “Chất lượng đào tạo của nhà trường là khả năng sẵn sàng chiến đấu của đơn vị”3, cấp ủy Đảng các cấp trong hệ thống nhà trường quân đội luôn đặc biệt quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo sâu sát, đúng hướng, kịp thời, cùng với sự tham mưu, đề xuất biện pháp, vào cuộc đồng bộ của cơ quan chức năng, các khoa giảng viên trong toàn quân và sự nỗ lực, tích cực tự giác học tập tu dưỡng, rèn luyện của bản thân các thế hệ học viên đã góp phần quan trọng vào việc nâng cao chất lượng giáo dục – đào tạo, cũng như hình thành, phát triển năng lực tư duy cho các đối tượng đào tạo, trong đó, có học viên đào tạo sĩ quan cấp phân đội. Nhờ đó, đã giúp cho tuyệt đại bộ phận học viên đào tạo sĩ quan cấp phân đội sau khi tốt nghiệp, ra trường nhanh chóng nắm bắt tình hình, nhiệm vụ, hòa nhập với thực tiễn hoạt động ở đơn vị, có khả năng xử lý các thông tin một cách quyết đoán, linh hoạt, sáng tạo, dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm, được tập thể tin yêu, tín nhiệm…
Tuy nhiên, nhận thức của một bộ phận học viên đào tạo sĩ quan cấp phân đội về “đối tác, đối tượng”, âm mưu, thủ đoạn chống phá của các thế lực thù địch chưa thật sâu sắc; tính nhạy bén, sáng tạo, khả năng phát hiện, nắm bắt vấn đề mới nảy sinh còn hạn chế…, do đó, chưa đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong giai đoạn mới.
Hiện nay, trước những biến đổi nhanh chóng và phức tạp của tình hình trong nước và quốc tế, nhất là khu vực Biển Đông dự báo tiếp tục có những biến động phức tạp. Yêu cầu về nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc, cùng với yêu cầu, nhiệm vụ “phấn đấu từ năm 2023 xây dựng quân đội hiện đại”4 và đang đặt ra yêu cầu, đòi hỏi cao hơn về chất lượng giáo dục – đào tạo cho các đối tượng học viên nói chung, năng lực tư duy cho học viên đào tạo sĩ quan cấp phân đội tại các nhà trường quân đội nói riêng.
3. Giải pháp phát triển năng lực tư duy cho học viên đào tạo sĩ quan cấp phân đội ở các nhà trường quân đội
Một là, nâng cao chất lượng dạy học toàn diện, coi trọng nâng cao chất lượng dạy học các môn quân sự cho học viên.
Mục tiêu của giải pháp là nhằm gắn chặt chẽ giữa trang bị lý luận chung với kiến thức chuyên môn, chuyên ngành khoa học, nghệ thuật quân sự để góp phần hình thành năng lực tư duy quân sự ở người học. Theo đó, không chỉ chú trọng trang bị cho học viên những kiến thức cơ bản của chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối, quan điểm của Đảng, quan trọng hơn đó là định hướng nghiên cứu để các học viên biết liên hệ, vận dụng những kiến thức đó vào thực tiễn hoạt động quân sự, giải quyết những vấn đề nảy sinh trong thực tiễn gắn với chức trách, nhiệm vụ mà học viên sẽ đảm nhiệm sau khi tốt nghiệp, ra trường.
Qua đó, không những rèn luyện cho họ khả năng tư duy logic, phân tích, tổng hợp để hình thành, phát triển năng lực tư duy, mà quan trọng hơn, đó là bảo đảm gắn kết chặt chẽ giữa lý luận và thực tiễn, lý thuyết và thực hành, tạo điều kiện để họ soi rọi, kiểm nghiệm vào thực tiễn cuộc sống, cũng như thực tiễn hoạt động quân sự của bộ đội để tìm ra cách thức, biện pháp giải quyết những vấn đề bất cập có thể nảy sinh trong thực tiễn hoạt động quân sự. Cùng với đó, cần trang bị cho họ những kiến thức về khoa học xã hội và nhân văn quân sự, nhất là các vấn đề khoa học liên quan đến quá trình xây dựng quân đội “cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại”, xây dựng quân đội kiểu mới của giai cấp vô sản; những vấn đề có tính nguyên tắc trong xây dựng quân đội cách mạng, các quy luật của chiến tranh, hoạt động thực tiễn quân sự, mối quan hệ giữa cá nhân và tập thể…
Ngoài ra, cần chú trọng trang bị tri thức khoa học quân sự cho học viên. Tăng cường bổ trợ các kiến thức quân sự – quốc phòng mới, như: tình hình quân sự quốc phòng các nước trên thế giới; nhiệm vụ quốc phòng – an ninh, bảo vệ Tổ quốc trong giai đoạn mới; chủ trương, quan điểm của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, cũng như các nghị quyết, chỉ thị, quy định của Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng…, về nhiệm vụ quân sự, quốc phòng, xây dựng Quân đội; về truyền thống của Quân đội nhân dân và kinh nghiệm chiến đấu trên chiến trường; về “đối tượng”, “đối tác”, âm mưu, thủ đoạn chống phá của các thế lực thù địch… Cần kết hợp trang bị kiến thức khoa học quân sự cơ bản với kiến thức chuyên ngành đào tạo. Đẩy mạnh đổi mới phương pháp dạy và học theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của người học, lấy người học làm trung tâm.
Hai là, tích cực đổi mới nội dung, chương trình đào tạo theo hướng nâng cao năng lực tư duy quân sự của người học.
Đổi mới nội dung, chương trình đào tạo là yếu tố cơ bản, cốt lõi để phát triển năng lực tư duy của học viên đào tạo sĩ quan cấp quân đội. Trong những năm gần đây, các nhà trường trong toàn quân đã chú trọng đổi mới, hoàn thiện nội dung, chương trình đào tạo cho các đối tượng (trong đó, có học viên đào tạo sĩ quan cấp quân đội) theo chuẩn đầu ra bảo đảm bám sát phương châm “Cơ bản, thiết thực, vững chắc”, coi trọng đào tạo, huấn luyện đồng bộ, chuyên sâu, theo hướng hiện đại; giáo dục – đào tạo gắn với huấn luyện, chiến đấu; huấn luyện sát nhiệm vụ, đối tượng, địa bàn, môi trường tác chiến và thực tế chiến đấu, có cường độ cao, lấy thực hành làm chính nhằm bảo đảm cho học viên đào tạo sĩ quan cấp phân đội tốt nghiệp, ra trường luôn có bản lĩnh chính trị vững vàng, tuyệt đối trung thành với Đảng, Tổ quốc, Nhà nước và Nhân dân; nhận rõ “đối tác”, “đối tượng” của cách mạng Việt Nam; có thể lực tốt, có trình độ, chiến thuật, nghiệp vụ giỏi, chuyên sâu, hiện đại, năng lực tư duy sáng tạo, quyết đoán, khả năng thích ứng nhanh, hành động kiên quyết, hiệu quả trong xử lý các tình huống.
Thời gian tới, cần tiếp tục đẩy mạnh đổi mới nội dung, chương trình, quy trình đào tạo theo hướng giảm thời gian lên lớp lý thuyết, tăng thời lượng huấn luyện thực hành tại các phòng học chuyên dùng, trung tâm mô phỏng tác chiến, tăng thời gian thực tập tại trung tâm huấn luyện thực hành và huấn luyện, cũng như các đơn vị cơ sở trong toàn quân. Gắn học tập với nghiên cứu khoa học quân sự và rèn luyện kỷ luật, xây dựng nền nếp chính quy; tích cực đưa người học vào các hoạt động thực tiễn quân sự tại các đơn vị chủ lực. Tăng cường các hình thức dạy học trực quan sinh động, huấn luyện quân sự kết hợp với thực hiện nhiệm vụ đối ngoại quốc phòng trên những trang thiết bị – kỹ thuật quân sự hiện đại nhằm tạo cơ hội thuận lợi để họ được trải nghiệm, rèn luyện, tích lũy kinh nghiệm, hình thành và phát triển năng lực tư duy, năng lực hoạt động thực tiễn quân sự.
Cùng với đó, cần tiếp tục quán triệt và triển khai thực hiện chủ trương tổng kết kinh nghiệm chiến đấu trên các chiến trường của các thế hệ cha anh đi trước và lịch sử hào hùng của dân tộc qua các cuộc chiến tranh bảo vệ Tổ quốc, nhất là Chỉ thị số 89/CT-BQP ngày 04/4/2018 của Bộ Quốc phòng về việc tăng cường tổng kết thực tiễn công tác huấn luyện, sẵn sàng chiến đấu và chiến đấu gắn với công tác giáo dục – đào tạo của các nhà trường Quân đội, đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ trong tình hình mới. Tiếp tục đẩy mạnh, thực hiện tốt việc mời các cán bộ lão thành, cán bộ lãnh đạo, chỉ huy các cơ quan, đơn vị trong toàn quân về truyền thụ kinh nghiệm chiến đấu cho cán bộ, giảng viên, học viên. Thông qua đó, không những giúp cho đội ngũ cán bộ, giảng viên, học viên có cơ hội được giao lưu, ôn lại truyền thống hào hùng của dân tộc, cũng như học hỏi kinh nghiệm chiến đấu anh dũng của các thế hệ đi trước, mà còn góp phần nâng cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam XHCN, đặc biệt là góp phần phát triển năng lực tư duy cho người học.
Ba là, phát huy nỗ lực chủ quan của người học trong quá trình học tập, tu dưỡng, rèn luyện để không ngừng phát triển năng lực tư duy của bản thân.
Một trong những biện pháp có ý nghĩa quyết định đến phát triển năng lực tư duy của học viên đào tạo sĩ quan cấp phân đội ở các nhà trường quân đội là phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của người học. Khi người học tự giác lĩnh hội tri thức, các học viên sẽ chủ động, tích cực trong học tập, nghiên cứu, luôn trăn trở, suy nghĩ, tìm tòi, lựa chọn phương án tối ưu, sáng tạo trong tiếp cận, giải quyết những vấn đề thực tiễn quân sự đặt ra…, nhằm biến quá trình đào tạo thành quá trình tự đào tạo.
Thực tế cho thấy, năng lực tư duy bao giờ cũng gắn với một chủ thể xác định, phụ thuộc trực tiếp vào trạng thái tâm sinh lý, tình cảm, động cơ, ý chí, kinh nghiệm, trình độ tri thức, phương pháp nhận thức, phong cách tư duy của chủ thể. Cho dù ở trong môi trường nào thì chủ thể cũng giữ vai trò quan trọng đối với quá trình hình thành tư duy của con người. Vì vậy, ngay từ đầu các khóa học cũng như trong suốt quá trình đào tạo ở các nhà trường quân đội phải thường xuyên khích lệ, động viên người học nêu cao tinh thần trách nhiệm, phát huy cao nhất nỗ lực chủ quan, tích cực tự giác tự học tập, tu dưỡng và rèn luyện về mọi mặt để tự hoàn thiện phẩm chất và năng lực chỉ huy lãnh đạo nói chung, năng lực tư duy quân sự nói riêng gắn với chức trách, nhiệm vụ sẽ đảm nhiệm sau khi tốt nghiệp, ra trường.
4. Kết luận
Phát triển năng lực tư duy của học viên đào tạo sĩ quan cấp phân đội ở các nhà trường quân đội là quá trình hình thành, bổ sung, hoàn thiện khả năng tư duy quân sự ở người học thông qua việc giải quyết đúng đắn các mối quan hệ trong quá trình giáo dục – đào tạo, từng bước đưa năng lực tư duy ở họ lên một trình độ mới về chất, đáp ứng mục tiêu yêu cầu đào tạo. Trên cơ sở đó, không những giúp nâng cao khả năng tư duy sáng tạo của người học sau khi tốt nghiệp, ra trường (sâu sắc, linh hoạt, mau lẹ, quyết đoán, ra các quyết định kịp thời và chính xác), hoàn thành tốt chức trách, nhiệm vụ ban đầu, mà còn là tiền đề, nền tảng để tiếp tục phát triển năng lực tư duy quân sự ở đơn vị cơ sở để có thể đảm đương các cương vị cao hơn.
Chú thích:
1, 2. Đảng Cộng sản Việt Nam. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII. Tập I. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật, 2021, tr. 111, 156.
3. Chỉ lệnh số 971/CT-TM ngày 04/12/2020 của Tổng Tham mưu trưởng Quân đội nhân dân Việt Nam về công tác quân sự, quốc phòng năm 2021.
4. Đảng bộ Quân đội. Nghị quyết Đại hội đại biểu lần thứ XI. Hà Nội, 2020.
Tài liệu tham khảo:
1. Báo cáo số 3927/BC-BQP ngày 19/10/2020 của Bộ Quốc phòng về tổng kết thực hiện Chiến lược phát triển giáo dục và đào tạo trong Quân đội giai đoạn 2011 – 2020.
2. Báo cáo số 1650-BC/QUTW ngày 20/12/2022 của Quân ủy Trung ương về tổng kết thực hiện Nghị quyết số 86-NQ/ĐUQSTW của Đảng ủy Quân sự Trung ương (nay là Quân ủy Trung ương) về công tác giáo dục và đào tạo trong tình hình mới.
3. Hướng dẫn số 94/HD-NT ngày 19/01/2022 của Cục Nhà trường về xây dựng chuẩn đầu ra của chương trình đào tạo trong các học viện, trường quân đội.
4. Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 04/11/2013 Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương Đảng lần thứ 8 (khóa XI) về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế.
5. Nghị quyết số 1657-NQ/QUTW ngày 20/12/2022 của Quân ủy Trung ương về đổi mới công tác giáo dục và đào tạo đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ xây dựng Quân đội trong tình hình mới.
