ThS. Hoàng Huyền Thanh
Trường Chính trị Nguyễn Chí Thanh
(Quanlynhanuoc.vn) – Vấn đề con người và phát triển con người toàn diện là mối quan tâm hàng đầu được Đảng đặt ra trong suốt quá trình lãnh đạo đấu tranh giành độc lập, thống nhất và hiện nay là công cuộc đổi mới đất nước. Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng đã xác định mục tiêu “Xây dựng con người Việt Nam phát triển toàn diện, gắn kết chặt chẽ, hài hòa giữa giá trị truyền thống và giá trị hiện đại”1. Bài viết đề xuất một số giải pháp nhằm phát triển con người Việt Nam toàn diện theo tinh thần Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng.
Từ khóa: Vấn đề con người; phát triển con người toàn diện; Văn kiện Đại hội XIII; Đảng Cộng sản Việt Nam; giải pháp.
1. Đặt vấn đề
Xuyên suốt sự nghiệp lãnh đạo cách mạng giải phóng dân tộc và xây dựng chủ nghĩa xã hội, Đảng Cộng sản Việt Nam đã xác định vai trò đặc biệt quan trọng của con người là động lực cho sự phát triển xã hội. Đảng đã kế thừa tư tưởng về con người của chủ nghĩa Mác – Lênin làm nền tảng lý luận cho quan điểm phát triển con người của mình. Trong đó, con người với tư cách chủ thể của xã hội đóng vai trò quyết định và là động lực thúc đẩy sự vận động, phát triển. Con người vừa là sản phẩm của tự nhiên, vừa là chủ thể cải tạo, thay đổi giới tự nhiên nhằm thỏa mãn nhu cầu của mình. Như vậy, con người vừa là chủ thể, vừa là khách thể của quá trình nhận thức và cải tạo tự nhiên, cải tạo xã hội và qua đó, cải tạo chính bản thân mình. Con người là một thực thể sinh học – xã hội, có ý thức, có năng lực nhận thức bản chất, quy luật vận động và phát triển của giới tự nhiên, cải biến giới tự nhiên theo nhu cầu của mình. Qua đó, bản thân con người tự điều chỉnh hành vi, cải biến chính bản thân con người trong hoạt động thực tiễn nhằm hoàn thiện bản thân.
Trước những biến động trong nước và thế giới hiện nay, phát triển con người được xem là trọng tâm hàng đầu của mỗi quốc gia, dân tộc. Báo cáo phát triển con người (HDR), công bố lần đầu tiên năm 1990 trong Chương trình Phát triển Liên hiệp quốc (UNDP) nêu rõ: “Của cải đích thực của một quốc gia là con người của quốc gia đó. Và mục đích của phát triển là để tạo ra một môi trường thuận lợi cho phép con người được hưởng cuộc sống dài lâu, mạnh khỏe và sáng tạo”.
Qua thực tiễn phát triển đất nước từ các lĩnh vực và đặc biệt qua “cuộc chiến” với đại dịchCovid-19 cho thấy mục tiêu phát triển của Việt Nam là đúng đắn từ phát triển kinh tế đến bảo vệ sức khỏe người dân, đạt thành tựu vươn lên thoát khỏi đói nghèo, lạc hậu. Tính đến thời điểm cuối năm 2023, quy mô nền kinh tế Việt Nam đạt 430 tỷ USD, bước vào nhóm các nước thu nhập trung bình cao trên thế giới2. Mặc dù còn nhiều khó khăn và thách thức nhưng với tinh thần tất cả vì sự phát triển của con người, Đảng đã đề ra mục tiêu phấn đấu “đến năm 2030, là nước đang phát triển có công nghiệp hiện đại, thu nhập trung bình cao… Phấn đấu đến năm 2045 trở thành nước phát triển, thu nhập cao”3.Phát triển con người Việt Nam toàn diện là mục tiêu cao cả đầy tính nhân văn trong quá trình lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam. Tuy nhiên để thực hiện được mục tiêu này trong điều kiện hiện nay không phải việc làm dễ dàng, đây là cả một quá trình lâu dài, đòi hỏi sự đồng tâm của cả dân tộc trên cơ sở những tiền đề được tạo ra từ quá trình phát triển.
2. Quan điểm của Đảng về vấn đề con người và phát triển con người toàn diện
Thứ nhất, con người và phát triển con người là mạch chảy liên tục và là mục tiêu cao cả nhất của Đảng Cộng sản Việt Nam.
Trong bản Tuyên ngôn Độc lập khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa nêu rõ: “Tất cả mọi người sinh ra đều có quyền bình đẳng. Tạo hóa cho họ những quyền không ai có thể xâm phạm được; trong những quyền ấy, có quyền được sống, quyền tự do và quyền mưu cầu hạnh phúc”4. Chủ tịch Hồ Chí Minh từ những ngày đầu thành lập Đảng đã nhấn mạnh: “Muốn xây dựng chủ nghĩa xã hội, phải có con người xã hội chủ nghĩa”5.
Đảng Cộng sản Việt Nam luôn khẳng định chế độ xã hội chủ nghĩa (XHCN) là chế độ xã hội do nhân dân lao động làm chủ. Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội nhấn mạnh xã hội XHCN mà Nhân dân ta xây dựng là một xã hội: con người có cuộc sống ấm no, tự do, hạnh phúc, có điều kiện phát triển toàn diện6. Văn kiện Đại hội lần thứ XII của Đảng xác định xây dựng “con người Việt Nam phát triển toàn diện, hướng đến chân – thiện – mỹ, thấm nhuần tinh thần dân tộc, nhân văn, dân chủ và khoa học là một mục tiêu của chiến lược phát triển”7. Đặc trưng cơ bản về con người được nêu khá rõ nét trong Văn kiện Đại hội XIII của Đảng với hướng chiến lược nhằm: “phát triển con người toàn diện và xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, quản lý phát triển xã hội, an ninh con người…”8.
Định hướng chiến lược về con người cho thấy sự nhất quán và mục tiêu xây dựng xã hội mới của Đảng Cộng sản Việt Nam, một xã hội tiến tới tất cả vì con người do con người và cho con người theo đúng nghĩa nhất khi “con người có cuộc sống ấm no, tự do, hạnh phúc, có điều kiện phát triển toàn diện” trong một đất nước mà “sự phát triển là thực sự vì con người, chứ không phải vì lợi nhuận mà bóc lột và chà đạp lên phẩm giá con người. Chúng ta cần sự phát triển về kinh tế đi đôi với tiến bộ và công bằng xã hội, chứ không phải gia tăng khoảng cách giàu nghèo và bất bình đẳng xã hội. Chúng ta cần một xã hội nhân ái, đoàn kết, tương trợ lẫn nhau, hướng tới các giá trị tiến bộ, nhân văn, chứ không phải cạnh tranh bất công, “cá lớn nuốt cá bé” vì lợi ích vị kỷ của một số ít cá nhân và các phe nhóm. Chúng ta cần sự phát triển bền vững, hài hòa với thiên nhiên để bảo đảm môi trường sống trong lành cho các thế hệ hiện tại và tương lai, chứ không phải để khai thác, chiếm đoạt tài nguyên, tiêu dùng vật chất vô hạn độ và hủy hoại môi trường. Và chúng ta cần một hệ thống chính trị mà quyền lực thực sự thuộc về Nhân dân, do Nhân dân và phục vụ lợi ích của Nhân dân, chứ không phải chỉ cho một thiểu số giàu có”9.
Thứ hai, quan điểm về con người và phát triển con người là một trong năm quan điểm cần phải quán triệt trong nhận thức và hoạt động thực tiễn.
Đại hội XIII của Đảng tiếp tục khẳng định vai trò của con người và phát triển con người trong quá trình phát triển của dân tộc, khẳng định nguồn lực con người là nguồn lực quan trọng nhất trong tất cả các nguồn lực: “Kết hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại…. phát huy tối đa nội lực, tranh thủ ngoại lực, trong đó nguồn lực nội sinh, nhất là nguồn lực con người là quan trọng nhất”10. Trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0 và toàn cầu hóa hiện nay, kinh tế tri thức với sự phát triển không còn chỉ dựa vào tài nguyên mà chủ yếu là nguồn lực thông tin và tri thức, xác định trọng tâm đột phá nhằm phát triển con người chính là sự lựa chọn tối ưu và tất yếu cho quá trình phát triển đất nước một cách bền vững nhất.
Thứ ba, phát triển con người toàn diện là một trong những định hướng phát triển đất nước giai đoạn 2021 – 2030.
Con người cần sự phát triển một cách toàn diện, là sự phát triển đầy đủ các năng lực của bản thân, từ đó, mỗi người tự hoàn thiện chính mình. Với mục tiêu tất cả mọi sự phát triển đều vì con người và con người chính là động lực của sự phát triển, Đại hội XIII của Đảng tiếp tục xác định một trong những định hướng phát triển đất nước trong giai đoạn tiếp theo đó là: “Phát triển con người toàn diện và xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc để văn hóa, con người Việt nam thật sự trở thành sức mạnh nội sinh, động lực phát triển đất nước và bảo vệ Tổ quốc”11.
Việc gắn phát triển con người với phát triển văn hóa chính là một trong những định hướng đúng đắn của Đảng trong điều kiện hiện nay. Con người Việt Nam muốn phát triển một cách toàn vẹn nhất cần đặt trong môi trường văn hóa Việt Nam với những giá trị mang bản sắc riêng, có thể nhận biết trong xu hướng toàn cầu. Phát triển kinh tế phải song hành với phát triển văn hóa của mỗi con người nói riêng và văn hóa dân tộc nói chung, đồng thời cần giữ gìn và phát thuy những giá trị làm nên đặc trưng văn hóa và tính cách Việt Nam được định hình trong mắt bạn bè quốc tế.
3. Giải pháp nhằm phát triển con người Việt Nam toàn diện theo tinh thần Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng
Một là, quan tâm thúc đẩy phát triển kinh tế.
Muốn phát triển con người toàn diện phải bắt đầu từ nhiều nội dung, tuy nhiên không thể không nhắc đến việc phát triển kinh tế. Phát triển kinh tế giúp giảm tình trạng đói nghèo và rút ngắn dần khoảng cách giàu – nghèo giữa các vùng miền, qua đó tránh gây bất bình đẳng xã hội và phân tầng xã hội, tạo điều kiện để mỗi người dân có môi trường cơ bản nhất để phát triển chính mình là một trong những. Muốn vậy, cần tiếp tục đổi mới mô hình tăng trưởng, cơ cấu lại nền kinh tế, đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa, phát triển đất nước nhanh, bền vững. Bên cạnh đó, cần hoàn thiện toàn diện, đồng bộ thể chế phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội, làm tiền đề để hiện thực hóa những mục tiêu phát triển con người.
Hai là, đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo.
Giáo dục và đào tạo luôn được coi là chìa khóa để phát triển con người, đặc biệt là trong thời đại cách mạng công nghiệp hiện nay. Đứng trước những thay đổi lớn của cuộc cách mạng khoa học và những đòi hỏi của xu thế phát triển của lực lượng sản xuất trên thế giới hiện nay, con người, đặc biệt là người lao động Việt Nam cần bắt kịp với nhu cầu phát triển. Theo đó, giáo dục và đào tạo sẽ là chìa khóa mở cách cửa cho lao động Việt Nam hội nhập. Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng đã xem giáo dục và đào tạo cùng khoa học – công nghệ là quốc sách hàng đầu, động lực then chốt để phát triển đất nước, đặt ra yêu cầu “tiếp tục đổi mới đồng bộ mục tiêu, nội dung, chương trình, phương thức, phương pháp giáo dục và đào tạo theo hướng hiện đại, hội nhập quốc tế, phát triển con người toàn diện đáp ứng yêu cầu mới…”12. Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo cần trên cơ sở tạo “tiền đề và bảo đảm điều kiện thuận lợi để mọi người dân có cơ hội được thụ hưởng công bằng thành quả của nền giáo dục” tuy nhiên cần “lấy chất lượng và hiệu quả đầu ra làm thước đo”13.
Ba là, xây dựng và phát huy giá trị văn hóa, sức mạnh con người Việt Nam
Văn kiện Đại hội XIII của Đảng một lần nữa khẳng định những giá trị to lớn trong phát triển con người Việt Nam toàn diện hiện nay chính là giá trị văn hóa Việt, con người Việt, đã được đúc rút từ bao đời nay làm nên một bản sắc dân tộc Việt không thể lẫn với các dân tộc khác. Tuy nhiên trong quá trình phát triển con người Việt Nam toàn diện trong điều kiện hiện nay cần “Từng bước vương lên khắc phục các hạn chế của con người Việt Nam; xây dựng con người Việt Nam thời đại mới, gắn kết chặt chẽ, hài hòa giữa giá trị truyền thống và hiện đại”14.
Phát triển con người toàn diện trong đó ưu tiên phát triển nguồn lực chất lượng cao là một trong những khâu đột phá chiến lực thể hiện tầm nhìn của Đảng Cộng sản Việt Nam. Trên quan điểm phát triển của chủ nghĩa Mác-Lênin, phát triển có sự kế thừa và cần có trong tâm trọng điểm, đầu tư cho nhân tà và nguồn lực chất lượng cao chính là đầu tư cho nguồn lực cạnh tranh của mỗi quốc gia tránh nguy cơ “tụt hậu” về con người trong quá trình phát triển. Đặc biệt, cần xây dựng đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý có chuyên nghiệp và phục vụ nhân dân. Phát triển con người Việt Nam toàn diện cần gắn với “phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc, dân chủ XHCN, quyền làm chủ của nhân dân. Phát huy dân chủ XHCN chính là không ngừng mở rộng dân chủ đến từng người dân, tạo điều kiện để người dân chính là những người được thụ hưởng tất cả những thành tựu mà công cuộc đổi mới đem lại với phương châm dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, và dân thụ hưởng15.
Bốn là, bảo đảm hệ thống y tế, chăm sóc sức khỏe người dân và bảo đảm an sinh xã hội.
Giáo dục và y tế chính là hai trụ cột lớn bảo đảm cho sự phát triển toàn diện của con người. Đặc biệt, trong điều kiện hiện nay, chăm sóc sức khỏe, phòng ngừa bệnh tật cho người dân chính là nhu cầu bức thiết của toàn xã hội. Được có cơ hội đến trường và được chăm sóc sức khỏe khi đau ốm đến mọi người chính là một trong ưu việt mà chế độ XHCN đem lại: “tổ chức cung cấp dịch vụ y tế công, bảo đảm các dịch vụ cơ bản, người dân được quản lý, chăm sóc và bảo vệ sức khỏe”16. Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng một lần nữa khẳng định bảo đảm các chính sách an sinh xã hội, như: chính sách với người có công, chính sách về bảo hiểm y tế, chính sách về việc làm… Tập trung phát triển mạnh y tế cơ sở, y tế dự phòng, sàng lọc và phát hiện sớm, chữa trị kịp thời, hiệu quả các loại dịch bệnh mới”17.
4. Kết luận
Con người luôn là mục tiêu là động lực của quá trình phát triển đất nước. Phát triển con người toàn diện từng bước được cụ thể hóa qua mỗi kỳ Đại hội của Đảng Cộng sản Việt Nam cho ta thấy tính ưu việt của chế độ XHCN mà chúng ta đang xây dựng. Trải qua gần 40 năm đổi mới, những thành tựu mà chúng ta đã đạt được trên nhiều lĩnh vực trong đó có phát triển con người càng khẳng định tính đúng đắn trong sự lựa chọn con đường phát triển của Đảng, của dân tộc Việt Nam. Tuy nhiên phát triển con người toàn diện trong điều kiện hiện nay vẫn còn gặp nhiều khó khăn và thách thức lớn, đòi hỏi sự nỗ lực của tất cả mọi cá nhân, toàn Đảng và toàn dân nhằm xây dựng đất nước với mục tiêu ”dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”.
Chú thích:
1, 3, 8, 10, 11, 12, 13, 14, 15. Đảng Cộng sản Việt Nam (2021). Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII. Tập I. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật, tr. 47, 217 – 218, 38, 38, 116, 136, 142, 143, 50.
2. Việt Nam bước vào nhóm các nước có thu nhập trung bình cao. https://nhandan.vn/viet-nam-buoc-vao-nhom-cac-nuoc-co-thu-nhap-trung-binh-cao-post810428.html
4. Đảng Cộng sản Việt Nam (2016). Văn kiện Đảng toàn tập. Tập 7. H. NXB Chính trị quốc gia,tr. 434.
5. Đảng Cộng sản Việt Nam (2016). Văn kiện Đảng toàn tập. Tập 25. H. NXB Chính trị quốc gia,tr. 318.
6. Đảng Cộng sản Việt Nam (2011). Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủnghĩa xã hội (bổ sung, phát triển năm 2011). H. NXB Chính trị quốc gia – Sự thật , tr. 14.
7. Đảng Cộng sản Việt Nam (2016). Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII. H. NXBChính trị quốc gia Sự thật, tr. 126.
9. Trích bài phát biểu về “Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam” nhân dịp kỷ niệm 131 năm Ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh và bầu cử Đại biểu Quốc hội khóa XV, đại biểu Hội đồng nhân dân các cấp nhiệm kỳ 2021 – 2026 của cố Tổng Bí Thư Nguyễn Phú Trọng, ngày 23/5/2021.
16, 17. Đảng Cộng sản Việt Nam (2021). Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII. Tập II. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật, tr. 136, 137.