ThS. Nguyễn Thái Hoàng
Trường Đại học Yersin Đà Lạt
(Quanlynhanuoc.vn) – Thời gian qua, hệ thống các trường đại học tư thục đã đóng góp rất lớn cho sự phát triển của hệ thống giáo dục đại học, không chỉ giảm áp lực về chi ngân sách của Nhà nước mà còn góp phần đa dạng hóa hệ thống giáo dục, đáp ứng được nhu cầu ngày càng cao của xã hội. Việc phát triển đội ngũ giảng viên trên các khía cạnh về giảng dạy, nghiên cứu khoa học, ứng dụng, chuyển giao công nghệ theo hướng chuyên nghiệp hóa và quốc tế hóa được coi là giải pháp đột phá trong việc nâng cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực của các trường đại học tư thục. Tuy nhiên, công tác quản lý nhà nước, cơ chế, chính sách phát triển đội ngũ giảng viên trong các trường đại học tư thục hiện nay vẫn chưa đầy đủ, đồng bộ và phù hợp với tình hình thực tiễn. Bài viết tập trung vào đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao chất lượng đội ngũ giảng viên trong các trường đại học tư thục ở Việt Nam với tiếp cận từ góc độ vai trò của Nhà nước.
Từ khóa: Đại học tư thục; giáo dục đại học; đội ngũ giảng viên; chất lượng; vai trò của Nhà nước.
1. Đặt vấn đề
Trong Văn kiện Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIII của Đảng khẳng định: “Đẩy mạnh phát triển nguồn nhân lực, nhất là nhân lực chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư và hội nhập quốc tế. Phát triển đội ngũ chuyên gia, nhà khoa học đầu ngành; chú trọng đội ngũ nhân lực kỹ thuật, nhân lực số, nhân lực quản trị công nghệ, nhân lực quản lý, quản trị doanh nghiệp; nhân lực quản lý xã hội và tổ chức cuộc sống, chăm sóc con người”1. Để hiện thực hóa chủ trương của Đảng, chúng ta cần phải phát triển toàn diện, hiện đại nền giáo dục, đặc biệt là giáo dục đại học, bởi giáo dục đại học là bậc học cao nhất, là giai đoạn cuối cùng của quá trình học tập theo trường lớp, nhưng lại đóng vai trò quan trọng trong sự nghiệp đổi mới và cải cách hệ thống giáo dục của mỗi quốc gia.
Trong các trường đại học, đội ngũ giảng viên luôn được coi là nhân tố quan trọng, quyết định đến chất lượng đào tạo, bởi nền kinh tế thị trường hình thành sự cạnh tranh trong hệ thống giáo dục về thu hút nguồn lực đầu tư, về giảng viên giỏi, về thu hút sinh viên, đồng thời tác động lên mục tiêu, nội dung, phương thức, cơ chế vận hành của nền giáo dục (Hanushek & Wößmann, 2007)2. Phát triển đội ngũ giảng viên ở các trường đại học nói chung và trường đại học tư thục nói riêng được xem là chiến lược nâng cao chất lượng đào tạo, do đó, đội ngũ giảng viên luôn được khuyến khích phát triển nền tảng lý và phê phán (Chabaya, 2015)3. Chất lượng đội ngũ giảng viên trong các trường tư thục gắn với công tác phát triển đội ngũ giảng viên bao gồm: tuyển chọn, sử dụng, đào tạo bồi dưỡng, phát triển nghề nghiệp (Đặng Bá Lãm, 2003) 4.
Thời gian qua, hoạt động của các trường đại học tư thục đã góp phần giảm áp lực về đào tạonhân lực cho xã hội và đặc biệt đã chia sẻ gánh nặng chi phí cho giáo dục đại học ngày càng tăng của Chính phủ. Đồng thời, hệ thống này cũng mở rộng tiếp cận giáo dục đại học, đáp ứng nhu cầu giáo dục đại học trong bối cảnh năng lực tuyển sinh của các trường đại học công lập đang bộc lộ nhiều hạn chế.
2. Thực trạng chất lượng đội ngũ giảng viên trong các trường đại học tư thục ở Việt Nam
Tính đến ngày 31/12/2023, cả nước có 244 cơ sở giáo dục đại học, trong đó 172 cơ sở giáo dục đại học công lập (26 cơ sở giáo dục đại học trực thuộc các địa phương); 67/244 cơ sở giáo dục đại học ngoài công lập (5 cơ sở giáo dục đại học có vốn đầu tư nước ngoài)5. Sự ra đời của hệ thống trường đại học tư thục ở Việt Nam gắn với chủ trương, chính sách xã hội hóa giáo dục của Đảng và Nhà nước, do đó, hệ thống pháp luật Việt Nam cũng đã ghi nhận, hoàn thiện các quy định về phát triển, quản lý giáo dục đại học tư thục qua từng thời kỳ. Các văn bản pháp lý đã quy định rất rõ điều kiện, quy trình quản lý cũng như yêu cầu nâng cao chất lượng của đội ngũ giảng viên các trường đại học tư thục ở Việt Nam; theo đó, đội ngũ giảng viên ngoài việc phải đáp ứng các tiêu chuẩn chung theo quy định pháp luật, cần thỏa mãn yêu cầu theo quy định của các luật dành riêng cho ngành Giáo dục. Đây cũng chính là cách thức thể hiện vai trò quản lý của Nhà nước đối với chất lượng của đội ngũ giảng viên cũng như chất lượng đào tạo của các trường đại học tư thục ở nước ta.
So với các trường đại học công lập thì các trường đại học tư thục có nhiều lợi thế để nâng cao chất lượng đội ngũ giảng viên, thông qua việc đầu tư cơ sở hạ tầng, tăng thu nhập cho đội ngũ giảng viên, tạo môi trường làm việc tốt, tạo điều kiện để giảng viên thực hiện các nghiên cứu khoa học, phát huy sở trường, năng lực, những ý tưởng sáng tạo, đột phá, đặc biệt nâng cao trình độ chuyên môn của bản thân thông qua các chương trình học tập và tu nghiệp tại các quốc gia tiên tiến tạo nên uy tín và tên tuổi cho các trường để thu hút nhiều người học.
Ví dụ: Trường Đại học Bình Dương (có gần 1.000 cán bộ khoa học đang làm việc tại các khoa, phòng, ban, trung tâm, viện nghiên cứu, phân hiệu, trong đó cán bộ, giảng viên cơ hữu là 360 người, 52 tiến sỹ và 130 thạc sỹ…). Trường Đại học Thăng Long (có đội ngũ cán bộ, giảng viên cơ hữu là 155 người, trong đó có 12 giáo sư, 5 phó giáo sư, 8 tiến sỹ và 88 thạc sỹ). Tùy theo mục tiêu phát triển từng giai đoạn, nhà trường dành 40 – 80% các nguồn thu để tái đầu tư xây dựng cơ sở vật chất, đội ngũ cán bộ, giảng viên, nội dung – chương trình đào tạo và nghiên cứu khoa học6. Một số trường tỷ lệ sinh viên sau tốt nghiệp có việc làm lên tới 98% như Trường Đại học Công nghệ Miền Đông7.
Tuy nhiên, cần nhìn nhận một cách khách quan rằng, hiện nay, các trường đại học tư thục cũng bộc lộ một số khiếm khuyết như: quy mô nhỏ, thu nhập dựa vào học phí, coi trọng lợi nhuận…, đặc biệt là chất lượng bình quân của đội ngũ giảng viên còn nhiều hạn chế đã làm cho những kết quả đạt được chưa đúng với mục tiêu, nhiệm vụ đề ra, chưa thực sự tương xứng với đòi hỏi phát triển của xã hội và xu thế hội nhập. Cụ thể, trong đội ngũ giảng viên của các trường đại học tư thục, số giảng viên có học hàm giáo sư, phó giáo sư đang chiếm tỷ lệ khá khiêm tốn, nhiều trường mở ngành đào tạo theo chương trình tiên tiến, nhưng đội ngũ giảng viên đủ trình độ giảng dạy tốt bằng tiếng Anh chưa nhiều, mới chỉ tập trung ở một số trường “top” và một số ngành “hot”. Năng lực giảng dạy, nghiên cứu khoa học của một bộ phận giảng viên các trường đại học tư thục còn nhiều bất cập, một số trường chưa thực hiện tốt chính sách đãi ngộ, khen thưởng, tôn vinh đối với những giảng viên xuất sắc.
Ở góc độ quản lý của Nhà nước, hiện nay chưa có quy hoạch tổng thể phát triển đội ngũ giảng viên đại học tư thục trong quy hoạch và kế hoạch phát triển của ngành và cả nước. Việc quản lý nhà nước, cơ chế, chính sách phát triển đội ngũ giảng viên các trường đại học tư thục chưa đầy đủ, đồng bộ, còn chồng chéo và đặc biệt còn thiếu những chính sách quan trọng, phù hợp và những cơ chế thực hiện thống nhất năng động, linh hoạt. Chính sách Nhà nước còn hạn chế và thiếu tính công bằng (chính sách đất đai, chính sách tài chính) đang đe doạ sự tồn tại và phát triển của các trường đại học tư thục. Các vấn đề cấp thiết này cần phải sớm được giải quyết thông qua việc điều chỉnh, thay đổi cơ chế, chính sách của Nhà nước đối với các trường tư thục nói chung và đội ngũ giảng viên nói riêng.
3. Một số giải pháp nâng cao chất lượng đội ngũ giảng viên trong các trường đại học tư thục ở Việt Nam
Thứ nhất, cần xây dựng chính sách, pháp luật trên quan điểm nhìn nhận chính xác vai trò của hệ thống trường đại học tư thục. Chính phủ và bộ chủ quản cần rà soát lại hệ thống pháp luật liên quan đến phát triển trường đại học tư thục để sửa đổi, bổ sung, điều chỉnh kịp thời, tránh mâu thuẫn, chồng chéo. Muốn các trường đại học tư thục hoạt động có hiệu quả cần phải có một hành lang pháp lý đầy đủ, minh bạch, phù hợp và một chế tài thực thi nghiêm túc, đủ mạnh. Các cơ quan quản lý nhà nước cần ban hành kịp thời các văn bản hướng dẫn cụ thể để thực thi luật và các chính sách liên quan đến giáo dục đại học tư thục; tiếp tục xây dựng quy định và các tiêu chuẩn để kiểm soát hoạt động đào tạo của các trường đại học tư thục, vừa bảo đảm quyền tự chủ trong công tác tổ chức đào tạo, nâng cao năng lực của giảng viên vừa bảo đảm chất lượng đào tạo nguồn nhân lực đáp ứng nhu cầu xã hội và yêu cầu phát triển hệ thống giáo dục đại học.
Thứ hai, trên cơ sở quy hoạch phát triển giáo dục đại học, Chính phủ cần xây dựng quy hoạch tổng thế, dài hạn cho việc phát triển đội ngũ giảng viên trong toàn hệ thống giáo dục đại học bao gồm cả trường công lập và tư thục, trong đó chú trọng đội ngũ giảng viên các trường đại học tư thục để bảo đảm về số lượng, về chất lượng và về cơ cấu cho phù hợp với nhu cầu đào tạo các ngành, nghề đào tạo đội ngũ nguồn nhân lực trong tương lai. Chính phủ cần chỉ đạo rà soát, xây dựng ban hành các chính sách, pháp luật theo đúng quan điểm, đường lối chỉ đạo của Đảng: “Sự nghiệp giáo dục là quốc sách hàng đầu, đầu tư cho giáo dục là đầu tư cho phát triển, phát triển đội ngũ nhà giáo là khâu then chốt”8.
Để phát triển trường đại học tư thục cần đặc biệt coi trọng chính sách đối với đội ngũ giảng viên, cần công bằng trong các chính sách như đào tạo, bồi dưỡng nâng cao năng lực, chính sách đãi ngộ, tôn vinh đối với giảng viên trường đại học tư thục, bởi đội ngũ giảng viên có vai trò đặc biệt quan trọng quyết định chất lượng, hiệu quả đào tạo. Các trường đại học dù là trường công hay trường tư đều có vai trò to lớn, tạo ra nguồn nhân lực có trình độ, năng lực phục vụ phát triển đất nước, vì vậy Nhà nước cần phải quan tâm phát triển hài hòa, cân đối cả hai loại hình đào tạo công lập và tư thục, ngân sách nhà nước không chỉ hỗ trợ cho các trường đại học công lập mà cần phải hỗ trợ cho cả các trường đại học tư thục vì cả hai đều có vai trò quan trọng và đều thực hiện những nhiệm vụ giáo dục của đất nước.
Thứ ba, xây dựng và triển khai thực hiện nghiêm túc các quy định về tiêu chuẩn, chức danh nghề nghiệp của giảng viên đại học cho toàn hệ thống giáo dục đại học không có sự phân biệt trong tiêu chuẩn, chế độ đãi ngộ giữa trường đại học công lập với đại học tư thục. Trong bối cảnh toàn cầu hóa như hiện nay, các trường đại học trong nước không chỉ cạnh tranh với nhau mà còn với các trường trong khu vực và trên thế giới, với tính chất linh hoạt của mình, các trường đại học tư thục sẽ có nhiều ưu điểm nổi trội trong quá trình phát triển giáo dục của quốc gia. Do vậy, Nhà nước cần có cơ chế tạo điều kiện thuận lợi để phát triển các trường đại học tư thục, đặc biệt nâng cao chất lượng đội ngũ giảng viên trong các trường đại học tư thục, hướng tới phục vụ nhu cầu của người học, đáp ứng được những đòi hỏi thay đổi thường xuyên của lĩnh vực giáo dục.
Thứ tư, thực hiện thống nhất chế độ làm việc của giảng viên trong các trường đại học tư thục,gồm: giảng dạy, nghiên cứu khoa học, học tập bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ, tham gia các hoạt động khác. Nhà nước cần có những quy định cụ thể về mặt pháp lý làm cơ sở cho trường đại học tư thục sử dụng, quản lý đội ngũ giảng viên. Mặt khác, Nhà nước cần hoàn thiện các chính sách bảo đảmsự bình đẳng đối với giảng viên trường đại học công lập và đại học tư thục, như: chính sách đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ, nghiệp vụ sư phạm; chính sách đãi ngộ, tôn vinh; chính sách hỗ trợ cho công tác nghiên cứu khoa học cho các trường đại học tư thục, theo đó, giảng viên trường đại học công lập và giảng viên trường đại học tư thục bình đẳng trong thăng tiến nghề nghiệp, cùng có cơ hội đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ trình độ chuẩn. Chức danh giảng viên không phụ thuộc vào chức danh viên chức để thực hiện bình đẳng giữa giảng viên trường công và trường tư thục, bởi sự phát triển của giáo dục đại học tư thục nằm trong mối quan hệ hữu cơ với giáo dục đại học công lập.
Thứ năm, Nhà nước cần tăng cường tính tự chủ – tự chịu trách nhiệm cho các trường, đặc biệt tăng tính tự chủ toàn diện cho các trường đã được kiểm định về chất lượng. Theo đó, các trường đại học tư thục này sẽ có toàn quyền trong việc tuyển dụng, sử dụng, phát triển đội ngũ giảng viên với những đãi ngộ thích hợp để nâng cao chất lượng giảng viên, phát triển đội ngũ giảng viên có trình độ tiến sĩ, giáo sư đầu ngành. Đối với các trường đại học tư thục muốn tồn tại và phát triển bền vững phải nâng cao được chất lượng đào tạo để tự “định đoạt” và giữ thương hiệu cho mình. Do đó, các trường đại học tư thục phải từng bước hoàn thiện những tiêu chuẩn về trình độ chuyên môn, đạo đức nhà giáo, các trường đại học tư thục có thể xây dựng bộ tiêu chí về năng lực riêng biệt cho đội ngũ giảng viên, để mỗi giảng viên phải tự học tập và rèn luyện nâng cao năng lực chuyên môn, nắm bắt được những thành tựu mới của khoa học – công nghệ để kịp thời ứng dụng vào công tác giảng dạy; có khả năng sử dụng thành thạo ít nhất một ngoại ngữ, nhất là tiếng Anh; có năng lực nghiên cứu khoa học trong lĩnh vực chuyên môn của mình.
Trên cơ sở khung pháp lý của Nhà nước ban hành, các trường đại học tư thục cần xây dựng chiến lược phát triển đối với đội ngũ giảng viên trường mình phù hợp với nhu cầu của trường thông qua nhiều hình thức đào tạo, bồi dưỡng khác nhau. Thực hiện tốt chính sách “trọng dụng nhân tài” thông qua cơ chế thu hút, đãi ngộ hợp lý và đúng thời điểm đối với các giảng viên có trình độ cao. Hỗ trợ và tạo điều kiện cho đội ngũ giảng viên trẻ được học tập, nâng cao trình độ, khen thưởng kịp thời với những giảng viên công bố các bài viết trên tạp chí ISI/SCOPUS, tạo môi trường làm việc sáng tạo phát huy được năng lực, sở trường của mỗi giảng viên.
4. Kết luận
Lịch sử hình thành và phát triển của hệ thống các trường đại học tư thục Việt Nam xuất phát từ những chủ trương, đường lối đúng đắn, phù hợp với thực tiễn của Đảng ta về phát triển giáo dục đại học nói chung, các trường đại học tư thục nói riêng. Những năm qua, đại học tư thục đóng vai trò ngày càng lớn trên phương diện chia sẻ trách nhiệm với các trường đại học công lập trong việc cung cấp cơ hội học đại học cho giới trẻ, vì vậy đã giúp giảm áp lực cho ngân sách nhà nước dành cho giáo dục đại học.
Tuy nhiên, để các trường đại học tư thục trở thành một chủ thể quan trọng trong việc thực hiện tầm nhìn, chiến lược phát triển đất nước cũng như phát triển giáo dục đại học trong bối cảnh mới, đòi hỏi Nhà nước cần tiếp tục phát huy vai trò quản lý, tạo hành lang pháp lý vững chắc để các trường đại học tư thục nâng cao năng lực đội ngũ giảng viên, từ đó nâng cao chất lượng đào tạo của các trường đại học tư thục; đồng thời, Nhà nước cũng cần sử dụng khung pháp lý để kiểm soát chất lượng của các trường nhằm bảo vệ lợi ích của người học và đáp ứng nhu cầu của xã hội.
Chú thích:
1. Đảng Cộng sản Việt Nam (2021). Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII. Tập I. H. NXBChính trị quốc gia Sự thật, tr. 287.
2. Hanushek E.A. và Wößmann L. (2007). The role of education quality for economic growth. The World Bank.
3. Raphinos Alexander Chabaya (2015). Academic staff development in higher education institutions : a case study of Zimbabwe state universities. https://uir.unisa.ac.za/handle/10500/21930
4. Giáo dục Việt Nam những thập niên đầu thế kỷ XXI, chiến lược phát triển. H. NXB Giáo dục.
5. Hơn 44% số lượng trường đại học của cả nước nằm ở vùng Đồng bằng sông Hồng – Giáo dục Việt Nam. https://giaoduc.net.vn/hon-44-so-luong-truong-dai-hoc-cua-ca-nuoc-nam-o-vung-dong-bang-song-hong-post239502.gd
6. Thực trạng và xu hướng phát triển trường đại học tư thục hiện nay. https://www.quanlynhanuoc.vn/2021/05/18/thuc-trang-va-xu-huong-phat-trien-truong-dai-hoc-tu-thuc-hien-nay/
7. Đại học Công nghệ Miền Đông cam kết việc làm cho sinh viên tốt nghiệp. https://vnexpress.net/dai-hoc-cong-nghe-mien-dong-cam-ket-viec-lam-cho-sinh-vien-tot-nghiep-4751530.html
8. Ban Chấp hành Trung ương (2013). Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 04/11/2013 về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế” đã được hội nghị trung ương 8 (khóa XI) thông qua. Tạp chí xây dựng đảng giới thiệu toàn văn nghị quyết.
Tài liệu tham khảo:
1. Nguyễn Thị Thu Hương (2012). Xây dựng đội ngũ giảng viên trong trường đại học – Thực trạng và giải pháp. Tạp chí Khoa học Đại học Quốc gia Hà Nội, Luật học 28 (2012), tr. 110 ‐ 116.
2. Thủ tướng Chính phủ (2009). Quyết định số 61/2009/QĐ-TTg ngày 17/4/2009 về ban hành Quy chế tổ chức và hoạt động của trường đại học tư thục.
3. Hoàng Thục Minh (2014). Khi đại học tư thục cạnh tranh. Báo Kinh tế Sài Gòn online. https://thesaigontimes.vn/khi-dai-hoc-tu-thuc-canh-tranh/
4. Trường tinh hoa: Bước phát triển mới của giáo dục đại học tư thục ở Việt Nam. https://giaoduc.net.vn/truong-tinh-hoa-buoc-phat-trien-moi-cua-giao-duc-dai-hoc-tu-thuc-o-viet-nam-post233415.gd
