TS. Đoàn Đức Khánh
Học viện Chính trị, Bộ Quốc phòng
(Quanlynhanuoc.vn) – Đổi mới sáng tạo trong nghiên cứu khoa học của giảng viên ở các nhà trường quân đội là quá trình tìm tòi, khám phá, phát hiện ra những cái mới có giá trị hữu ích về lý luận và thực tiễn, giải quyết đúng đắn, kịp thời có hiệu quả về mục tiêu, yêu cầu đòi hỏi từ thực tiễn hoạt động quân sự và cuộc sống; là một trong những động lực để xây dựng đội ngũ nhà giáo, nhà khoa học, cán bộ lãnh đạo, quản lý có trình độ tư duy lý luận cùng với khả năng vận dụng, sáng tạo tri thức mới; áp dụng vào hoạt động giảng dạy, nghiên cứu, lãnh đạo, quản lý, chỉ huy, giáo dục bộ đội, góp phần xây dựng quân đội tinh, gọn, mạnh, tiến lên hiện đại, đáp ứng với yêu cầu xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới. Từ những vấn đề lý luận và thực tiễn, bài viết tập trung làm rõ các giải pháp đẩy mạnh đổi mới sáng tạo trong nghiên cứu khoa học của giảng viên ở các nhà trường Quân đội.
Từ khóa: Nhà trường Quân đội, đổi mới sáng tạo, nghiên cứu khoa học, giảng viên.
1. Đặt vấn đề
Đổi mới sáng tạo trong nghiên cứu khoa học của giảng viên ở các nhà trường Quân đội là hoạt động có mục đích với nhiều nội dung, phương thức khác nhau của các chủ thể nhằm định hướng, động viên, khuyến khích; gia tăng trình độ tri thức, kiến thức, kỹ năng, phương pháp tư duy, năng lực, tố chất cá nhân cũng như nhu cầu, ý chí quyết tâm của giảng viên nhằm tìm ra những ý tưởng, phương pháp, kỹ thuật, kiến thức mới, thay thế những phương pháp, kỹ thuật, kiến thức cũ, tìm ra giải pháp mới để giải quyết các vấn đề trong lĩnh vực nghiên cứu khoa học, nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả giáo dục, đào tạo, nghiên cứu khoa học ở các nhà trường Quân đội, góp phần vào sự phát triển khoa học, công nghệ của đất nước nói chung và của quân đội nói riêng, trước những thời cơ, thách thức lớn của Cách mạng công nghiệp lần thứ tư hiện nay.
2. Thực hiện đổi mới sáng tạo trong nghiên cứu khoa học của giảng viên ở các nhà trường Quân đội hiện nay
Đổi mới sáng tạo là yêu cầu khách quan của sự phát triển. Bất kỳ quốc gia nào, thời kỳ nào, bất cứ lĩnh vực nào, con người nào cũng cần đổi mới sáng tạo. Những năm qua, Đảng, Nhà nước đã có nhiều chủ trương, chính sách thúc đẩy khởi nghiệp đổi mới sáng tạo. Chính phủ cũng đã cụ thể hóa bằng các cơ chế, chính sách, tạo mọi điều kiện, môi trường thuận lợi nhất cho khởi nghiệp sáng tạo. Văn kiện Đại hội XIII của Đảng khẳng định và củng cố vai trò của đổi mới sáng tạo thông qua 3 nhiệm vụ đột phá chiến lược: “Hoàn thiện đồng bộ thể chế phát triển”, “thúc đẩy đổi mới sáng tạo”; “Phát triển nguồn nhân lực, nhất là nguồn nhân lực chất lượng cao”; “Xây dựng hệ thống kết cấu hạ tầng đồng bộ, hiện đại cả về kinh tế và xã hội”.
Trong các nhà trường Quân đội, giảng viên là lực lượng trực tiếp làm công tác giảng dạy và nghiên cứu khoa học; là nhân tố quyết định phần lớn đến chất lượng, hiệu quả công tác giáo dục, đào tạo, nghiên cứu khoa học, giữ vững và phát huy vị thế, uy tín của các nhà trường Quân đội. Hiện nay, giảng viên ở các nhà trường Quân đội là lực lượng chủ yếu thực hiện đổi mới sáng tạo.
Những năm qua, dưới sự lãnh đạo, chỉ đạo của Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng và Tổng cục Chính trị Quân đội nhân dân Việt Nam, cấp ủy, tổ chức đảng, lãnh đạo, chỉ huy của nhà trường Quân đội luôn quan tâm, chú trọng đến đổi mới sáng tạo trong nghiên cứu khoa học của giảng viên. Trên cơ sở quán triệt và tổ chức thực hiện Nghị quyết của Đảng, Kết luận của Bộ Chính trị về phát triển khoa học và công nghệ phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế; Nghị quyết số 791-NQ/QUTW ngày 30/12/2012 của Quân ủy Trung ương về lãnh đạo công tác khoa học, công nghệ và môi trường trong quân đội đến năm 2020 và những năm tiếp theo.
Theo đó, những chủ trương và hoạt động nghiên cứu khoa học trong các nhà trường Quân đội đã được triển khai đồng bộ, thống nhất, tạo được dấu ấn, sức hấp dẫn, thu hút hầu hết lực lượng giảng viên tham gia. Nhiều sản phẩm, công trình khoa học là đề tài các cấp (Nhà nước, bộ, ngành, học viện, nhà trường), sách chuyên khảo, tham khảo, giáo trình, tài liệu, chuyên đề, bài báo khoa học, các sáng kiến, cải tiến kỹ thuật; bổ sung cập nhật, phát triển chương trình đào tạo,… do chính lực lượng giảng viên trong nhà trường Quân đội đảm nhiệm có chất lượng rất tốt, tạo được tiếng vang và có sức lan tỏa cả trong và ngoài quân đội. Đây là nguồn động lực vô cùng quan trọng, góp phần thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong nghiên cứu khoa học của giảng viên ở các nhà trường Quân đội.
Tuy nhiên, so với yêu cầu đòi hỏi từ thực tiễn, đổi mới sáng tạo trong nghiên cứu khoa học của giảng viên ở các nhà trường Quân đội vẫn còn một số những hạn chế, bất cập về cách thức, biện pháp tổ chức thực hiện. Sự quan tâm của một số chủ thể trong lãnh đạo, chỉ đạo có lúc chưa kịp thời, xác định yêu cầu, khai thác tiềm năng thế mạnh của giảng viên và đâu tư các nguồn lực cho nghiên cứu khoa học chưa thực sự tương xứng. Việc khám phá, tìm tòi đưa ra ý tưởng mới về hướng nghiên cứu, cách tiếp cận mới hoặc các luận điểm, giải pháp mang tính đột phá chưa nhiều, hàm lượng khoa học, tính mới, tính độc đáo, tính hữu ích còn chưa đậm độ, vẫn còn biểu hiện trùng lặp, giao thoa về nội dung, hình thức kết cấu. Dấu ấn cá nhân, sức sáng tạo, mức độ lan tỏa, ảnh hưởng, tính ứng dụng, xã hội hóa của một số sản phẩm, công trình khoa học chưa thực sự rõ ràng, làm ảnh hưởng không nhỏ đến chất lượng hiệu quả của đào tạo và nghiên cứu khoa học.
3. Giải pháp đẩy mạnh đổi mới sáng tạo trong nghiên cứu khoa học của giảng viên ở các nhà trường quân đội
Để đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ xây dựng Quân đội cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại, đến năm 2025 cơ bản xây dựng Quân đội tinh, gọn, mạnh, tạo tiền đề vững chắc phấn đấu năm 2030 xây dựng Quân đội hiện đại, bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa, đòi hỏi phải thúc đẩy đổi mới sáng tạo mạnh mẽ, toàn diện trong nghiên cứu khoa học của giảng viên ở các nhà trường Quân đội với tinh thần tích cực, chủ động, quyết liệt. Qua đó, tạo sự chuyển biến cơ bản, vững chắc, nâng cao chất lượng giáo dục, đào tạo và nghiên cứu khoa học của mỗi nhà trường Quân đội lên một tầm cao mới. Muốn đạt được điều này, trong thời gian tới, cần tập trung thực hiện tốt một số giải pháp sau:
Thứ nhất, tạo sự chuyển biến về nhận thức, trách nhiệm của các tổ chức, lực lượng.
Quán triệt thực hiện nghiêm nghị quyết, chỉ thị, thông tư, quy chế, quy định, chiến lược về phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, nhất là Kết luận số 69-KL/TW ngày 11/01/2024 của Bộ Chính trị tiếp tục thực hiện Nghị quyết số 20-NQ/TW ngày 01/11/2012 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa XI) về phát triển khoa học và công nghệ phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế; Nghị quyết số 45-NQ/TW của Hội nghị Trung ương lần thứ Tám (khóa XIII) về tiếp tục xây dựng và phát huy vai trò của đội ngũ trí thức đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước nhanh và bền vững trong giai đoạn mới; Nghị quyết số 1652 – NQ/QUTW ngày 20/12/2022 của Quân ủy Trung ương về lãnh đạo công tác khoa học quân sự đến năm 2030 và những năm tiếp theo.
Xuất phát từ thực tiễn hoạt động của mỗi nhà trường, cấp ủy đảng, cán bộ chủ trì, cơ quan chức năng xây dựng kế hoạch, xác định chủ trương, biện pháp lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện đổi mới sáng tạo trong nghiên cứu khoa học. Tăng cường giáo dục, nâng cao nhận thức cho các tổ chức, lực lượng nắm chắc chức năng, nhiệm vụ, chức trách, quyền hạn và phát huy vai trò, trách nhiệm của mình đối với đổi mới sáng tạo trong nghiên cứu khoa học của giảng viên nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả giáo dục, đào tạo và nghiên cứu khoa học trong nhà trường Quân đội, đáp ứng với yêu cầu xây dựng quân đội tinh, gọn, mạnh, tiến lên hiện đại, sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
Đảng ủy, ban giám đốc học viện, ban giám hiệu nhà trường, cấp ủy, chỉ huy các khoa giáo viên, các cơ quan có liên quan, nhanh chóng rà soát, điều chỉnh, bổ sung, xây dựng, ban hành kế hoạch, chương trình hành động, tạo được sự nhảy vọt về chất trong nghiên cứu khoa học. Cần tổ chức triển khai, giao nhiệm vụ cụ thể gắn với chức trách, nhiệm vụ của giảng viên thực hiện có chất lượng, hiệu quả hoạt động đổi mới sáng tạo trong nghiên cứu khoa học và gắn kết chặt chẽ với hoạt động giáo dục, đào tạo. Thúc đẩy phong trào thi đua “dạy tốt, học tốt, nghiên cứu khoa học tốt”, mỗi nhà giáo, nhà khoa học trong nhà trường là tấm gương đạo đức, tự học và sáng tạo.
Thứ hai, xây dựng môi trường nghiên cứu khoa học dân chủ, sáng tạo.
Nghị quyết số 45-NQ/TW ngày 24/11/2023, Hội nghị Trung ương 8 (khóa XIII) về tiếp tiếp tục xây dựng và phát huy vai trò của đội ngũ trí thức đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước nhanh và bền vững trong giai đoạn mới, đã chỉ rõ: cần có cơ chế phát huy dân chủ, tôn trọng tự do sáng tạo, đề cao đạo đức, trách nhiệm của trí thức trong hoạt động khoa học, công nghệ, giáo dục và đào tạo; hoàn thiện cơ chế, chính sách đặc thù phù hợp với hoạt động của đội ngũ trí thức; đổi mới công tác quản lý khoa học, công nghệ; chú trọng hỗ trợ thúc đẩy đổi mới sáng tạo, tiếp thu và truyền bá tri thức tiên tiến”1.
Theo đó, cấp ủy, chỉ huy ở các nhà trường Quân đội cần tổ chức thường xuyên các hoạt động đối thoại, xây dựng mối quan hệ gắn bó chặt chẽ giữa cơ quan, khoa giáo viên với đội ngũ giảng viên. Thường xuyên duy trì sinh hoạt học thuật và quản lý hoạt động nghiên cứu khoa học của giảng viên, phát huy dân chủ trong khoa học, tạo sự cọ sát, tranh luận về khoa học, khuyến khích những ý tưởng, tư duy, cách làm mới. Bên cạnh đó, cần kết hợp giữa xây dựng, tôn vinh tấm gương sáng với nhắc nhở, đôn đốc những biểu hiện lệch lạc trong hoạt động nghiên cứu khoa học; tạo điều kiện để giảng viên được học tập nâng cao trình độ chuyên môn, bảo đảm số lượng giảng viên có trình độ thạc sĩ, tiến sĩ ngày càng tăng, đáp ứng nhu cầu của nhiệm vụ giáo dục, đào tạo và nghiên cứu khoa học.
Để tạo môi trường, điều kiện thuận lợi nhất cho giảng viên nghiên cứu khoa học, kích thích sự tò mò, khuyến khích họ dành thời gian tìm kiếm, phân tích thông tin để tìm ra những vấn đề mới và nghiên cứu chúng một cách khoa học, cấp ủy, tổ chức đảng, cán bộ chỉ trì các cấp trong mỗi nhà trường Quân đội cần lãnh đạo, chỉ đạo xây dựng hoàn thiện các quy định, định mức hợp lý về thời gian giảng dạy, nghiên cứu khoa học và công tác của giảng viên gắn với chức năng, nhiệm vụ của từng khoa giáo viên. Chế độ, định mức giảng dạy, nghiên cứu khoa học, quy định về thực hiện các chế độ khác của giảng viên cần được lập kế hoạch cụ thể, hợp lý, phù hợp với quy định chung của Bộ Giáo dục và Đào tạo, Cục Nhà trường, Bộ Quốc phòng, phù hợp với điều kiện thực tiễn của mỗi nhà trường và năng lực của giảng viên. Chỉ khi đáp ứng được điều này, giảng viên ở các nhà trường Quân đội mới có thêm điều kiện và động lực để đổi mới sáng tạo, khám phá ra những tri thức mới, tìm kiếm, áp dụng những ý tưởng độc đáo, tạo nên những giá trị mới trong thực tiễn.
Thứ ba, phát huy tính tích cực, chủ động đổi mới sáng tạo trong nghiên cứu khoa học của giảng viên.
Thực hiện đổi mới sáng tạo trong nghiên cứu khoa học cần giữ vững định hướng chính trị, thực hiện nghiêm chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, đúng quy chế, quy định đề ra về nhiệm vụ nghiên cứu khoa học. Chủ động, linh hoạt, sáng tạo trong nghiên cứu nhưng phải phù hợp với điều kiện của mỗi nhà trường, đồng thời tìm tòi, đề xuất giải pháp thực hiện đổi mới sáng tạo trong nghiên cứu khoa học và hoàn thành nhiệm vụ này với chất lượng, hiệu quả cao nhất. Mỗi giảng viên biết tự xây dựng kế hoạch nghiên cứu khoa học của cá nhân phù hợp với chức trách, nhiệm vụ. Kế hoạch nghiên cứu khoa học phải chi tiết, cụ thể, chính xác; cần chủ động, linh hoạt, nhạy bén tìm ra cách thức, biện pháp giải quyết tốt các nhiệm vụ nghiên cứu khoa học, tránh để chậm chậm tiến độ và luôn đề cao chuẩn mực liêm chính học thuật và các nguyên tắc ứng xử trong nghiên cứu.
Hiện nay, giảng viên trong các nhà trường Quân đội ngày càng khẳng định vai trò và uy tín của mình bằng trí tuệ, sự hiểu biết, tinh thông và năng lực thực hiện nhiệm vụ giáo dục, đào tạo và nghiên cứu khoa học, trong đó nhiệm vụ nghiên cứu khoa học là rất quan trọng nhằm tích lũy và chuyển hóa tri thức, phá cách, tìm kiếm ra những ý tưởng mới, tri thức mới, phát triển kỹ năng, phương pháp tư duy, tôi luyện phẩm chất cá nhân nhà khoa học, do vậy mỗi giảng viên cần nhận thức đúng đắn và có tinh thần, trách nhiệm, xác định rõ động cơ, nỗ lực quyết tâm trong nghiên cứu khoa học, từ đó bồi đắp ý chí, phấn đấu, hình thành nhu cầu tự thân, biết cách vượt qua mọi khó khăn, cản trở nhằm tiếp thu, làm giàu hệ tri thức khoa học, tạo tiền đề vững chắc để không ngừng đổi mới sáng tạo trong nghiên cứu khoa học. Đồng thời, họ phải có xúc cảm, nuôi dưỡng đam mê, khát vọng và xác định rõ mục đích nghiên cứu khoa học là chiếm lĩnh, khám phá những tri thức mới, giúp giảng viên phát huy tinh thần cầu tiến, tạo được dấu ấn cá nhân trong các công trình, sản phẩm khoa học, từ đó khẳng định bản thân và sự nghi nhận của cộng đồng, của các giới khoa học trong và ngoài quân đội.
Đổi mới sáng tạo trong nghiên cứu khoa học không phải là con đường bằng phẳng, mà nó luôn tiềm ẩn những thất bại, rủi ro. Vì vậy, mỗi giảng viên trong các nhà trường Quân đội cần ý thức sâu sắc rằng mỗi khó khăn, thách thức đặt ra trong nghiên cứu là một cơ hội tốt và thú vị để họ trải nghiệm và rèn luyện nâng cao bản lĩnh, phẩm chất, năng lực, phong cách chuyên nghiệp, đổi mới sáng tạo. Kiên định với những ý tưởng mới, sẵn sàng chấp nhận rủi ro, nêu cao tinh thần dám nghĩ, dám làm, dám chấp nhận rủi ro và sẵn sàng đương đầu với khó khăn để đưa ra thử nghiệm và tổ chức thực hiện những ý tưởng, mô hình, nội dung, phương pháp, sản phẩm mới, tạo ra những giá trị thiết thực về vật chất, tinh thần, thúc đẩy mạnh mẽ sự phát triển của khoa học trong lĩnh vực quân sự, mang lại lợi ích cho đất nước, nhân dân và xã hội.
Thứ tư, phát huy sức mạnh tổng hợp của các tổ chức, các lực lượng đẩy mạnh đổi mới sáng tạo trong nghiên cứu khoa học của giảng viên.
Phát huy vai trò của các cơ quan chức năng của Bộ Quốc phòng trong tham mưu, đề xuất thủ trưởng Bộ Quốc phòng, Bộ Tổng Tham mưu, Tổng cục Chính trị quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo công tác khoa học quân sự của nói chung và đổi mới sáng tạo trong nghiên cứu khoa học của giảng viên ở các nhà trường Quân đội nói riêng.
Tiếp tục triển khai thực hiện nghiêm túc Nghị quyết số 1652-NQ/QUTW ngày 20/12/2022 của Quân ủy Trung ương về lãnh đạo công tác khoa học quân sự đến năm 2030 và những năm tiếp theo; bổ sung, cập nhật, hoàn thiện các quy chế, quy định về nghiên cứu khoa học và công nghệ; chỉ đạo, hướng dẫn, tạo điều kiện thuận lợi để các nhà trường Quân đội được tham gia triển khai nghiên cứu các công trình khoa học các cấp. Tập trung đầu tư phát triển một số viện nghiên cứu, học viện, nhà trường theo mô hình tiên tiến, gắn kết chặt chẽ giữa đào tạo và nghiên cứu, thúc đẩy, phát triển hệ thống đổi mới sáng tạo trong Quân đội gắn kết chặt chẽ với hệ thống đổi mới sáng tạo quốc gia,…các viện, trung tâm nghiên cứu, học viện, nhà trường là chủ thể nghiên cứu mạnh2.
Tăng cường kỷ luật, kỷ cương đi đôi với cải cách chế độ tiền lương, chính sách đãi ngộ, tạo môi trường, điều kiện làm việc để thúc đẩy đổi mới sáng tạo, phục vụ phát triển. Thường xuyên bảo đảm cho các nhà trường Quân đội về nguồn kinh phí, cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ cho các nhiệm vụ khoa học quân sự hằng năm để mỗi nhà trường Quân đội đẩy mạnh đổi mới sáng tạo trong nghiên cứu khoa học của giảng viên và các đối tượng khác.
Tăng cường mở rộng hợp tác, phối hợp, giúp đỡ của các nhà trường, trung tâm nghiên cứu, cơ quan báo chí đẩy mạnh đổi mới sáng tạo trong nghiên cứu khoa học của giảng viên ở các nhà trường Quân đội, góp phần hỗ trợ nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động nghiên cứu, chuyển giao công nghệ và đào tạo nguồn nhân lực. Để thực hiện được biện pháp này, đảng ủy, ban giám đốc học viện, ban giám hiệu nhà trường, cấp ủy, chỉ huy các cơ quan chức năng, khoa giáo viên ở mỗi nhà trường cần cường công tác lãnh đạo, chỉ đạo, xây dựng kế hoạch phối hợp, liên hệ với các cơ quan, đơn vị nghiên cứu cả trong và ngoài quân đội.
Đẩy mạnh các hoạt động giao lưu, kết nghĩa, trao đổi, giúp đỡ cùng nhau xây dựng chương trình, kế hoạch nâng cao chất lượng nghiên cứu khoa học nói chung và đổi mới sáng tạo trong nghiên cứu khoa học của giảng viên nói riêng. Trên cơ sở đó, các cơ quan chức năng, các khoa giáo viên của mỗi nhà trường xây dựng cơ chế, quy chế, quy định cụ thể về hoạt động phối hợp nghiên cứu khoa học với các nhà trường, trung tâm nghiên cứu, cơ quan báo chí truyền thông trong và ngoài quân đội.
Có chính sách hợp lý tạo điều kiện, động viên khuyến khích cán bộ, giảng viên hợp tác tham gia nghiên cứu các công trình, đề tài, hội thảo khoa học các cấp với các cơ quan, đơn vị giữa các nhà trường và bên ngoài các nhà trường Quân đội; tăng cường hơn nữa mở rộng quan hệ, quảng bá, giới thiệu sản phẩm khoa học, tiềm năng, thế mạnh của mỗi nhà trường Quân đội, năng lực nghiên cứu khoa học của giảng viên với các học viện, nhà trường, cơ quan nghiên cứu cả trong và ngoài quân đội.
4. Kết luận
Nhận thức sâu sắc cơ hội thuận lợi và thách thức, yêu cầu cấp bách đặt ra, tiếp tục đẩy mạnh đổi mới sáng tạo trong nghiên cứu khoa học của giảng viên ở các nhà trường Quân đội, tạo động lực, bước đột phá nâng cao chất lượng giáo dục, đào tạo của mỗi nhà trường Quân đội, góp phần nâng cao chất lượng tổng hợp, sức mạnh chiến đấu, xây dựng Quân đội tiến lên hiện đại, thực hiện thắng lợi sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa, xây dựng và bảo vệ vững chắc Tổ quốc trong tình hình mới.
Chú thích:
1. Ban Chấp hành Trung ương (2023). Nghị quyết số 45-NQ/TW ngày 24/11/2023 về tiếp tục xây dựng và phát huy vai trò của đội ngũ trí thức đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước nhanh và bền vững trong giai đoạn mới.
2. Quân ủy Trung ương (2022). Nghị quyết số 1652-NQ/QUTW ngày 20/12/2022 về lãnh đạo công tác khoa học quân sự đến năm 2030 và những năm tiếp theo.
