ThS. Nguyễn Thị Thu Phương
Trường Đại học Kinh tế và Quản trị kinh doanh, Đại học Thái Nguyên
(Quanlynhanuoc.vn) – Hiện nay, trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế ở Việt Nam, kinh tế tư nhân đã có những bước phát triển mạnh mẽ và đóng góp không nhỏ cho kinh tế đất nước. Tuy nhiên, để kinh tế tư nhân tiếp tục phát triển tốt, đóng góp nhiều hơn cho nền kinh tế cần sớm nhận diện những bất cập, tháo gỡ những “điểm nghẽn”, đồng thời, xây dựng hệ thống giải pháp đồng bộ nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả hoạt động của thành phần kinh tế này, góp phần vào sự phát triển chung của đất nước.
Từ khóa: Kinh tế tư nhân; công nghiệp hóa, hiện đại hóa; động lực quan trọng; kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.
1. Đặt vấn đề
Trong tiến trình phát triển đất nước, Đảng Cộng sản Việt Nam luôn từng bước hoàn thiện tư duy, nhận thức về vị thế, vai trò và tầm quan trọng của thành phần kinh tế tư nhân. Với những chủ trương, chính sách đổi mới thiết thực, đúng đắn của Đảng và Nhà nước, đến nay, kinh tế tư nhân Việt Nam đã ghi nhận nhiều thành tựu nổi bật: là nhân tố đóng góp quan trọng cho tăng trưởng kinh tế và tiến bộ xã hội; tạo việc làm, giảm nghèo, cải thiện điều kiện sống, tăng trưởng bền vững và toàn diện ở Việt Nam… Tuy nhiên, thành phần kinh tế này vẫn còn nhiều rào cản để bứt phá, phát triển. Để kinh tế tư nhân “thực sự trở thành một động lực quan trọng trong phát triển kinh tế”1 theo tinh thần của Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng, cần phải thực hiện nhiều giải pháp đồng bộ, tích cực.
2. Thực trạng phát triển kinh tế tư nhân ở Việt Nam
Hiện nay, trước xu thế hội nhập tích cực, dưới sự lãnh của Đảng, kinh tế tư nhân ở Việt Nam đã có bước phát triển mạnh mẽ, đóng góp không nhỏ vào quá trình tăng trưởng kinh tế. Cụ thể:
Một là, kinh tế tư nhân đã phát triển trên nhiều phương diện. Kinh tế tư nhân được tự do kinh doanh và đối xử bình đẳng hơn với các thành phần kinh tế khác, nhất là trong tiếp cận các yếu tố sản xuất và các loại thị trường; hiệu quả, sức cạnh tranh dần được nâng lên; hoạt động đa dạng ở hầu hết các ngành, lĩnh vực và các vùng, miền. Bước đầu đã hình thành được một số tập đoàn kinh tế tư nhân có quy mô lớn, hoạt động đa ngành, có khả năng cạnh tranh trên thị trường trong nước và quốc tế.Kinh tế tư nhân liên tục duy trì tốc độ tăng trưởng khá, chiếm tỉ trọng 39 – 40% GDP; thu hút khoảng 85% lực lượng lao động của nền kinh tế, góp phần quan trọng trong huy động các nguồn lực xã hội cho đầu tư phát triển sản xuất kinh doanh, tăng trưởng kinh tế, chuyển dịch cơ cấu kinh tế, tăng thu ngân sách nhà nước, tạo việc làm, cải thiện đời sống Nhân dân, bảo đảm an sinh xã hội2.
Tính đến thời điểm cuối năm 2022, theo loại hình doanh nghiệp, khu vực doanh nghiệp ngoài nhà nước có 710.664 doanh nghiệp, chiếm tới 96,63 % tổng số doanh nghiệp cả nước3, tăng 2,37 % so với năm 2021 và tăng 20,1 % so với năm 2018.
Bảng 1: Cơ cấu doanh nghiệp trong nền kinh tế giai đoạn 2018 – 2022
Đơn vị tính: %
| 2018 | 2019 | 2020 | 2021 | 2022 | |
| Doanh nghiệp nhà nước | 0,37 | 0,31 | 0,29 | 0,26 | 0,25 |
| Doanh nghiệp ngoài nhà nước | 96,86 | 96,88 | 96,46 | 96,59 | 96,63 |
| Doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài | 2,77 | 2,81 | 3,25 | 3,15 | 3,12 |
Từ năm 2016 đến nay, số lượng doanh nghiệp tư nhân thành lập mới hằng đều tăng. Thời điểm từ năm 2016 đến năm 2020, số doanh nghiệp thành lập mới bình quân đạt 128,3 nghìn doanh nghiệp5, thời điểm từ năm 2021 đến năm 2023, số doanh nghiệp thành lập mới bình quân đạt 141,5 nghìn doanh nghiệp, tăng 10,3 % so với bình quân giai đoạn 2016 – 20206. Đến hết tháng 12/2023, toàn quốccó trên 809.000 doanh nghiệp tư nhân. Trong năm 2023, số lượng doanh nghiệp tư nhân liên tục tăng, tăng khoảng 5% so với năm 20227. Một số doanh nghiệp lớn, như: Vingroup, FPT Corporation, TH Group, Masan Group… từng bước khẳng định thương hiệu và mở rộng thị trường ra khu vực và quốc tế. Cùng với đó ngày càng có nhiều doanh nhân Việt Nam có tổng tài sản trên sàn chứng khoán lên đến hàng tỷ đô la, hoạt động đa dạng trong các lĩnh vực, như: sản xuất ô tô, hàng không, bất động sản, bán lẻ, công nghệ…
Hai là, doanh nghiệp tư nhân cũng đóng vai trò quan trọng trong công tác bình đẳng giới, tạo việc làm, thu nhập, bảo vệ quyền lợi cho phụ nữ. Đến nay, số doanh nghiệp do phụ nữ làm chủ ngày một nhiều, phụ nữ có cơ hội được thể hiện năng lực ở nhiều ngành, nghề, lĩnh vực khác nhau, bởi vậy họ hoàn toàn có thể tự tin khẳng định vị thế và tiếng nói trong gia đình và xã hội. Một số nữ lãnh đạo các doanh nghiệp lớn, như: VietjetAir, Vinamilk, HD Bank, Kova Paint… cùng với đó, phụ nữ cũng giữ nhiều vị trí quan trọng khác trong các doanh nghiệp tư nhân. Những nữ lãnh đạo này có tầm ảnh hưởng và có khả năng truyền cảm hứng không kém gì các lãnh đạo là nam giới khác8.
Ba là, khu vực kinh tế tư nhân tạo ra và thu hút một lượng lớn lao động của nền kinh tế. Qua các năm, từ năm 2018 đến năm 2022, theo Tổng cục Thống kê số lượng lao động trong doanh nghiệp ngoài nhà nước đều tăng, đặc biệt thời điểm năm 2022, lao động trong doanh nghiệp ngoài nhà nướcchiếm 59,2% tổng số lao động trong cộng đồng doanh nghiệp9. Điều đó khẳng định sức hút to lớn của khu vực doanh nghiệp ngoài nhà nước trong vấn đề sử dụng lao động và tạo việc làm cho người lao động, đặc biệt trong các lĩnh vực mà doanh nghiệp nhà nước không tham gia hoặc không thể đáp ứng hoàn toàn. Cùng với đó, sự chuyển dịch lao động từ khu vực công sang doanh nghiệp tư và doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài tương đối rõ ràng.
Bảng 2: Lao động trong các loại hình doanh nghiệp
Đơn vị tính: Nghìn người
| 2018 | 2019 | 2020 | 2021 | 2022 | |
| Doanh nghiệp nhà nước | 1.126,7 | 1.107,6 | 1.005,4 | 978,2 | 1.005,8 |
| Doanh nghiệp ngoài nhà nước | 8.977,2 | 9.075,3 | 8.607,0 | 8.604,4 | 9.081,6 |
| Doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài | 4.714,0 | 4.968,7 | 5.090,1 | 5.217,0 | 5.254,2 |
| Tổng | 14.817,8 | 15.151,6 | 14.702,5 | 14.799,6 | 15.341,6 |
Tuy đã phát triển nhanh và có nhiều đóng góp tích cực góp phần làm thay đổi diện mạo đất nước, nhưng doanh nghiệp tư nhân chưa thực sự khẳng định được vị thế của mình trong nền kinh tế. Một số hạn chế của doanh nghiệp tư nhân có thể kể tới, như: doanh nghiệp tư nhân chiếm tỷ lệ cao, nhưng phần lớn vẫn là các doanh nghiệp vừa, nhỏ và rất nhỏ, trong khi đó loại hình kinh tế hộ kinh doanh vẫn chiếm đa số; các chủ doanh nghiệp tư nhân còn “khiêm tốn” về năng lực quản lý, do đó, khó có thể mở rộng doanh nghiệp cùng với đó là khả năng lĩnh hội, áp dụng những khoa học – kỹ thuậthiện đại. Bên cạnh đó, trình độ công nghệ lạc hậu, dẫn tới năng suất lao động thấp, khả năng cạnh tranh trên thị trường kém. Hệ quả chung kéo theo là tốc độ phát triển của kinh tế tư nhân chưa cao, từ đó chưa phát huy được năng lực nhằm thúc đẩy kinh tế nước nhà phát triển.
Hơn nữa, số lượng doanh nghiệp tư nhân thành lập mới ở nước ta ngày càng đông nhưng số lượng doanh nghiệp dừng hoạt động hoặc giải thể cũng chiếm một bộ phận không nhỏ. Theo Tổng cục Thống kê, trong 5 tháng đầu năm 2023 có khoảng 88 nghìn doanh nghiệp rút lui khỏi thị trường, tăng 22,6% so với cùng kỳ năm 2022; trung bình một tháng có 17.600 doanh nghiệp rút lui khỏi thị trường. So với hơn 61.900 doanh nghiệp đăng ký thành lập mới thì số doanh nghiệp rời bỏ thị trường cao hơn đã cho thấy sức chịu đựng của các doanh nghiệp đang đạt tới giới hạn10.
Ngoài ra, môi trường để doanh nghiệp tư nhân phát triển chưa thực sự thuận lợi, còn nhiều khó khăn, thậm chí có dấu hiệu chững lại. Ví dụ, thủ tục hành chính, điều kiện kinh doanh vẫn là gánh nặng với doanh nghiệp, quan điểm về kinh tế tư nhân chưa thống nhất, việc tiếp cận tín dụng của doanh nghiệp khu vực tư nhân còn nhiều khó khăn… Bên cạnh đó, nhiều trở ngại đối với phát triển kinh tế tư nhân còn chưa được tháo gỡ, cụ thể: hệ thống thể chế nhiều bất cập; chậm xử lý; một số quy định, pháp luật còn chồng chéo, thiếu rõ ràng và còn những điểm không thống nhất giữa các luật, quy định…
Trình độ lao động của Việt Nam vẫn còn thấp. Theo niên giám thống kế năm 2023 tỷ lệ lao động trong độ tuổi lao động đã qua đào tạo khoảng 29,5%11, chưa đồng đều về số lượng và chất lượng, doanh nghiệp tư nhân chủ yếu là doanh nghiệp vừa, nhỏ, rất nhỏ nên chủ yếu là loại hình thâm dụng lao động không yêu cầu cao về trình độ lao động. Do đó, khả năng áp dụng khoa học – công nghệ giúp tăng năng suất không cao, khiến năng suất và thu nhập của người lao động còn thấp.
3. Một số giải pháp
Thứ nhất, cần có sự thống nhất cao trong nhận thức, hành động về vai trò quan trọng của thành phần kinh tế tư nhân trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam. Từ đó công tác xây dựng, ban hành và thực thi các cơ chế, chính sách đối với kinh tế tư nhân cần có tính định hướng, phát huy tiềm năng và lợi thế hạn chế những khuyết điểm, coi kinh tế tư nhân như một thành phần quan trọng cần phải có trong nền kinh tế.
Thứ hai, cơ quan quản lý các cấp thực hiện một cách chủ động, hiệu quả các mục tiêu, nhiệm vụvà giải pháp của Nghị quyết số 10-NQ/TW của Hội nghị lần thứ năm Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa XII). Song song với đó, cần bảo đảm công tác kiểm tra, đánh giá việc thực hiện Nghị quyết phải được triển khai đều đặn, không gián đoạn nhằm thúc đẩy sự phát triển toàn diện của nền kinh tế đất nước, cải thiện chất lượng cuộc sống của người lao động.
Thứ ba, tạo lập môi trường kinh doanh phù hợp, công bằng giúp thành phần kinh tế tư nhân vững vàng xây dựng, phát triển được thương hiệu và khẳng định vị trí trong xã hội. Tập trung giải quyết nhất quán hiện tượng phân biệt đối xử giữa các loại hình doanh nghiệp. Sử dụng đồng bộ các biện pháp nhằm khuyến khích thành phần kinh tế tư nhân tuân thủ tích cực theo những quy định của Luật Doanh nghiệp và các quy định khác. Mọi thách thức, tác động tiêu cực tới sự phát triển của thành phần kinh tế tư nhân cần phải hạn chế để từ đó nhìn nhận đúng vai trò, tầm quan trọng của thành phần kinh tế này trong sự phát triển chung của đất nước.
Thứ tư, thúc đẩy việc ứng dụng khoa học – công nghệ tiên tiến, hiện đại trong các doanh nghiệp tư nhân, điều quan trọng là cần nâng cao hơn nữa công tác đào tạo, tăng cường trình độ chuyên môn, tay nghề cho người lao động. Gắn việc đào tạo lý thuyết với thực hành, từ đó người lao động sẽ phát huy được kỹ năng sử dụng thành thạo những thiết bị, máy móc hiện đại vào quá trình sản xuất, sẽ giúp tăng năng suất lao động, tiết kiệm thời gian, chi phí và nâng cao hiệu suất công việc.
4. Kết luận
Có thể thấy thành phần kinh tế tư nhân đã và đang đóng vai trò tích cực trong sự phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta. Tuy nhiên, để kinh tế tư nhân thực sự trở thành “động lực” vững chắc của nền kinh tế Việt Nam, yêu cầu đặt ra lúc này là Đảng và Nhà nước cần thực hiện một cách triệt để, mạnh mẽ và quyết liệt hơn nữa những giải pháp nhằm thúc đẩy sự phát triển toàn diện của thành phần kinh tế tư nhân. Đồng thời, cũng cần sự nỗ lực vươn lên của mỗi bản thân các doanh nghiệp thuộc thành phần kinh tế tư nhân, bởi có như vậy mới phát huy hết tiềm năng và sức mạnh to lớn của nguồn lực kinh tế này trong thời kỳ hội nhập quốc tế hiện nay.
Chú thích:
1. Đảng Cộng sản Việt Nam (2021). Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII. Tập I. H. NXB. Chính trị quốc gia Sự thật, tr. 240.
2. Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII (2017). Nghị quyết số 10-NQ/TW ngày 3/6/2017 Hội nghị lần thứ năm về phát triển kinh tế tư nhân trở thành một động lực quan trọng của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.
3, 4, 9, 11. Tổng cục Thống kê (2024). Niên giám Thống kê năm 2023. H. NXB Thống kê, tr. 395, 395, 404, 181.
5. Tổng cục Thống kê (2021). Niên giám Thống kê năm 2020. H. NXB Thống kê, tr. 14.
6. Tác giả thống kê số liệu từ Niên giám Thống kê các năm: 2021, 2022, 2023.
7. Giải pháp phát triển doanh nghiệp tư nhân. https://tapchitaichinh.vn/giai-phap-phat-trien-doanh-nghiep-tu-nhan.html.
8. Kinh tế tư nhân Việt Nam – Năng suất và thịnh vượng. http://www.economica.vn/Content/files/PUBL%20%26%20REP/Viet%20Nam%20Private%20Sector%20VIE.pdf.
10. Tạo đà cho kinh tế tư nhân phát triển. https://nhandan.vn/tao-da-cho-kinh-te-tu-nhan-phat-trien-post756301.html.
Tài liệu tham khảo:
1. Trần Kim Chung (2017). Vai trò của khu vực kinh tế tư nhân trong mô hình phát triển kinh tế Việt Nam giai đoạn 2016 – 2020 và tầm nhìn 2035. Tạp chí Quản lý kinh tế, số 80.
2. Đảng Cộng sản Việt Nam (2021), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII. Tập II. H.NXB Chính trị quốc gia Sự thật.
