Trung tá Ngọ Văn Thịnh
Binh chủng Tăng Thiết giáp – Bộ Quốc phòng
(Quanlynhanuoc.vn) – Ý thức pháp luật của thanh niên quân đội trong hội nhập quốc phòng là tổng hòa tri thức, tình cảm, thái độ, niềm tin và ý chí của họ trong quán triệt và chấp hành pháp luật một cách tự giác đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế. Do vậy, nâng cao ý thức pháp luật của thanh niên quân đội trong hội nhập quốc phòng chính là góp phần bảo vệ vững chắc độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ; bảo vệ Đảng, Nhà nước, Nhân dân, chế độ xã hội chủ nghĩa, nền văn hoá và lợi ích quốc gia – dân tộc; giữ vững môi trường hòa bình, ổn định chính trị, an ninh quốc gia, an ninh con người; xây dựng xã hội trật tự, kỷ cương, an toàn, lành mạnh để phát triển đất nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Bài viết khái quát thực trạng và đề xuất một số yêu cầu nâng cao ý thức pháp luật của thanh niên quân đội trong hội nhập quốc phòng hiện nay.
Từ khóa: Hội nhập quốc phòng; thanh niên quân đội; ý thức pháp luật; yêu cầu nâng cao.
1. Đặt vấn đề
Hội nhập quốc phòng là chủ trương lớn mang tầm chiến lược; là sự phát triển tư duy lý luận bảo vệ Tổ quốc của Đảng ta trong thời kỳ mới, phù hợp với xu thế thời đại, phản ánh đúng quy luật vận động, phát triển của hiện thực khách quan, nhằm phát huy sức mạnh tổng hợp, giữ vững môi trường hòa bình, ổn định, hợp tác và phát triển, tranh thủ tối đa sự đồng tình, ủng hộ của cộng đồng quốc tế; tăng cường lòng tin chiến lược, nâng cao vị thế, vai trò, uy tín của đất nước trên trường quốc tế, phát triển tiềm lực quân sự, quốc phòng, thế trận quốc phòng toàn dân và an ninh nhân dân phục vụ sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Do vậy, để quá trình hội nhập quốc phòng đạt được hiệu quả cao đòi hỏi mỗi quân nhân phải có ý thức thượng tôn pháp luật, tuân thủ pháp luật Việt Nam, luật pháp quốc tế mà Việt Nam đã tham gia hoặc ký kết.
2. Thực trạng ý thức pháp luật của thanh niên quân đội trong hội nhập quốc phòng hiện nay
a. Những ưu điểm
Một là, những hiểu biết, tri thức pháp luật của thanh niên quân đội trong hội nhập quốc tế ngày càng được củng cố và nâng cao. Được sự quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo của các cấp ủy đảng, tổ chức chỉ huy, quần chúng, tuyệt đại đa số thanh niên quân đội đã ý thức được vị trí, vai trò của mình đối với sự nghiệp xây dựng Quân đội, bảo vệ Tổ quốc nói chung, hội nhập quốc phòng nói riêng. Thanh niên quân đội chấp hành nghiêm các chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, quy định của địa phương và pháp luật nước sở tại khi tham gia làm nhiệm vụ quốc tế: “Đại bộ phận quân nhân đã có chuyển biến tốt về nhận thức, ý thức tự giác chấp hành kỷ luật Quân đội, pháp luật Nhà nước, quy tắc trật tự an toàn xã hội, đã hạn chế thấp nhất các vụ việc sảy ra cả về số vụ, số lượt người vi phạm, số người chết, số người bị thương”1. Theo kết quả điều tra, khảo sát thực tế có 86,33% ý kiến của cán bộ lãnh đạo, chỉ huy và 95,66% ý kiến của cán bộ, chiến sĩ trong độ tuổi thanh niên ở các đơn vị quân đội đánh giá thanh niên quân đội đã tích cực tham gia các hoạt động tuyên truyền, phổ biến, giáo dục, quán triệt về chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, các sự kiện chính trị quan trọng của đất nước, của Quân đội2.
Hai là, đa số thanh niên quân đội có tình cảm, niềm tin, ý thức tự giác, trách nhiệm cao trong chấp hành pháp luật của Nhà nước, kỷ luật của Quân đội và chế độ, quy định của đơn vị. Thanh niên quân đội luôn nêu cao tinh thần trách nhiệm, thái độ tích cực, ý thức tự giác chấp hành các quy định trong huấn luyện, sẵn sàng chiến đấu, sản xuất, kinh doanh, các quy định về công tác bảo đảm an toàn, bảo vệ môi trường, ý thức tự bảo vệ mình và bảo vệ đồng đội; đồng thời, tuân thủ các quy định khi thực thi nhiệm vụ ở nước ngoài.
Qua kết quả điều tra, khảo sát thực tế, có 74% số ý kiến của cán bộ lãnh đạo, chỉ huy và 73,8% số ý kiến của cán bộ, chiến sĩ trong độ tuổi thanh niên được hỏi cho rằng: tình cảm, niềm tin, ý thức tự giác, trách nhiệm trong chấp hành pháp luật, kỷ luật của thanh niên quân đội hiện nay là rất tích cực và sâu sắc3. Kết quả học tập chính trị, phổ biến, giáo dục chính trị của thanh niên quân đội từ năm 2020 – 2023 cho thấy, đa số thanh niên quân đội có nhận thức tương đối cao về các nội dung giáo dục chính trị, pháp luật, kỷ luật quân đội, cụ thể: có 25,30% giỏi, 62,94% khá, trong khi đó đạt yêu cầu chỉ chiếm 11,76%, không có đồng chí không đạt yêu cầu4.
Ba là, thói quen và hành vi tự giác chấp hành nghiêm pháp luật, kỷ luật Quân đội của tuyệt đại đa số thanh niên quân đội ngày càng có sự chuyển biến được thể hiện cụ thể trong học tập, công tác và trong cuộc sống sinh hoạt. Không ít thanh niên quân đội có khả năng vận dụng những tri thức, hiểu biết về pháp luật, kỷ luật để tuyên truyền, vận động gia đình, người thân, bạn bè, đồng chí, đồng đội chấp hành nghiêm đường lối, chủ trương của Đảng, pháp luật của Nhà nước và giải quyết các vấn đề nảy sinh trong sinh hoạt, công tác, học tập. Đánh giá về tình hình chấp hành pháp luật, kỷ luật của toàn quân năm 2021, Bộ Tổng Tham mưu khẳng định: “Các cơ quan, đơn vị đã không ngừng đổi mới, đa dạng hóa các hình thức tổ chức hoạt động tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật; nâng cao hiểu biết, nhận thức và ý thức tự giác chấp hành kỷ luật, pháp luật cho mọi quân nhân, công chức, công nhân và viên chức quốc phòng thuộc quyền”5.
b. Một số hạn chế, tồn tại
(1) Kiến thức, hiểu biết về pháp luật của một bộ phận thanh niên quân đội chủ yếu mới chỉ dừng lại ở mức độ cảm tính, “học thuộc lòng”, ghi nhớ máy móc, chưa đạt tới trình độ tư duy khoa học, thiếu chiều sâu. Khả năng vận dụng tri thức, hiểu biết pháp luật vào thực tế công tác, học tập và thực hiện chức trách, nhiệm vụ còn có nhiều hạn chế, bất cập. Cá biệt, có thanh niên quân đội đã vi phạm kỷ luật, pháp luật do thiếu hiểu biết về pháp luật. Kết quả điều tra, khảo sát thực tế, cho thấy: có 20,67% số ý kiến của cán bộ lãnh đạo, chỉ huy và 21,60% số ý kiến của cán bộ, chiến sĩ trong độ tuổi thanh niên được hỏi cho rằng: thanh niên quân đội chưa có nhận thức đầy đủ, sâu sắc về pháp luật, kỷ luật và quy định của đơn vị6.
(2) Một bộ phận thanh niên quân đội chưa có thiện cảm tích cực, thái độ đúng đắn và niềm tin vào sự công bằng, tiến bộ, nghiêm minh của pháp luật và tinh thần thượng tôn pháp luật của các cơ quan thực thi pháp luật. Có thanh niên quân đội suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, vi phạm nghiêm trọng kỷ luật Quân đội, pháp luật của Nhà nước. Cá biệt, ở một số ít đơn vị, một số thanh niên là sĩ quan vi phạm kỷ luật Quân đội và chế độ, quy định của đơn vị, thoái thác nhiệm vụ, đào ngũ, bỏ ngũ phải xử lý kỷ luật cắt quân số, trả về địa phương. Kết quả điều tra, khảo sát cho thấy: có 8,33% số ý kiến của cán bộ là lãnh đạo, chỉ huy và 7,80% số ý kiến của cán bộ, chiến sĩ trong độ tuổi thanh niên được hỏi cho rằng: Tri thức, tình cảm, niềm tin pháp luật của thanh niên quân đội hiện nay là không tích cực và không sâu sắc7.
(3) Một bộ phận thanh niên quân đội, trong đó có sĩ quan trong độ tuổi thanh niên có biểu hiện tự do, tùy tiện trong chấp hành các chế độ, quy định của đơn vị, nhất là chế độ, quy định về thời gian. Tư tưởng trung bình chủ nghĩa, thiếu trí tiến thủ, làm việc cầm chừng và hình thức, đối phó trong chấp hành các chế độ, quy định của một bộ phận thanh niên quân đội còn diễn ra khá phổ biến. Cá biệt còn có thanh niên quân đội là sĩ quan vi phạm pháp luật của Nhà nước, vi phạm kỷ luật của Quân đội nghiêm trọng phải xử lý.
Tỷ lệ sĩ quan trong độ tuổi thanh niên vi phạm pháp luật Nhà nước, kỷ luật Quân đội so với các đối tượng khác trong đơn vị có xu hướng gia tăng: năm 2020 là 0,15%, năm 2021 là 0,69%, năm 2022 là 0,72%, năm 2023 là 0,76%8. Kết quả khảo sát cho thấy, có 97,67% số ý kiến của cán bộ lãnh đạo, chỉ huy và 96,80% số ý kiến của cán bộ, chiến sĩ trong độ tuổi thanh niên được hỏi cho rằng: Thói quen và hành vi tự giác chấp hành nghiêm pháp luật, kỷ luật của một bộ phận thanh niên quân đội còn có những hạn chế, khuyết điểm9.
3. Một số yêu cầu nâng cao ý thức pháp luật của thanh niên quân đội trong bối cảnh hội nhập quốc phòng hiện nay
Thứ nhất, phải bảo đảm cho mỗi người có tri thức pháp luật toàn diện, có niềm tin, động cơ rèn luyện đúng đắn và hành vi tự giác chấp hành nghiêm túc pháp luật, kỷ luật trong Quân đội đáp ứng yêu cầu xây dựng Quân đội trong tình hình mới.
Yêu cầu này đòi hỏi, các chủ thể, lực lượng nâng cao phải xuất phát từ yêu cầu nhiệm vụ xây dựng quân đội chính quy, đồng thời bám sát thực tiễn nhiệm vụ của cơ quan, đơn vị và đặc điểm, trình độ ý thức pháp luật của thanh niên trong cơ quan, đơn vị mình. Trên cơ sở quán triệt đầy đủ mục đích, yêu cầu, nhiệm vụ nâng cao ý thức pháp luật, đặc biệt phải nắm vững những yếu tố cấu thành ý thức pháp luật của thanh niên quân đội, để lựa chọn đúng nội dung, hình thức, biện pháp nâng cao ý thức pháp luật sao cho thật sự thiết thực, hiệu quả vừa đáp ứng yêu cầu xây dựng quân đội chính quy, vừa phù hợp với tình hình mọi mặt của cơ quan, đơn vị và đặc điểm của đội ngũ thanh niên.
Mọi nội dung, hình thức, biện pháp nâng cao phải tập trung hướng vào nâng cao trình độ hiểu biết tri thức pháp luật cho thanh niên quân đội, bảo đảm cho họ nắm vững những quan điểm cơ bản của chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, chủ trương, đường lối của Đảng Cộng sản Việt Nam về Hiến pháp, pháp luật; nhất là yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, về tăng cường pháp chế, pháp luật, nhất là những luật, đạo luật, văn bản pháp quy liên quan đến lĩnh vực quân sự, quốc phòng, hội nhập quốc tế và xây dựng lực lượng vũ trang.
Quá trình nâng cao hiểu biết về tri thức pháp luật cho thanh niên quân đội phải đồng thời coi trọng giáo dục, bồi dưỡng tình cảm, tạo dựng niềm tin, nâng cao ý chí, động cơ chấp hành pháp luật, kỷ luật. Bảo đảm cho mỗi thanh niên quân đội có tình cảm, thái độ tích cực, động cơ đúng đắn và thật sự hưng phấn trong tiếp thu kiến thức pháp luật, tự giác trong hành động thực hiện pháp luật, kỷ luật. Đặc biệt, phải coi trọng giáo dục động viên thanh niên quân đội tích cực tìm hiểu nắm vững các chuẩn mực, quy định pháp luật và kỷ luật, qua đó tạo ra thái độ đúng, tình cảm cao đẹp; phân biệt rõ cái tốt với cái xấu, cái đúng với cái sai; biết hướng cảm xúc, tình cảm tích cực để làm gia tăng suy nghĩ hành động tự giác tuân thủ nghiêm pháp luật của Nhà nước, kỷ luật của Quân đội trong mọi hoàn cảnh, tình huống.
Phải tập trung bồi dưỡng, rèn luyện cho thanh niên quân đội có tình cảm pháp luật trong sáng, có niềm tin và chí quyết tâm cao trong chấp hành pháp luật Nhà nước, kỷ luật, điều lệnh, điều lệ của quân đội và 10 lời thề danh dự của quân nhân, 12 điều kỷ luật khi quan hệ với Nhân dân; đồng thời nâng cao ý chí quyết tâm, tinh thần trách nhiệm kiên quyết đấu tranh loại bỏ những hành vi vi phạm pháp luật của Nhà nước, kỷ luật của Quân đội.
Thứ hai, phải đặt dưới sự lãnh đạo của cấp ủy, tổ chức đảng các cấp, sự chỉ đạo, hướng dẫn của chính ủy, chính trị viên, cơ quan chính trị.
Các cấp ủy, phải tập trung lãnh đạo xây dựng quy chế, ban hành những chủ trương, biện pháp, chính sách phối hợp, hiệp đồng chặt chẽ giữa các tổ chức, các lực lượng trong nâng cao ý thức pháp luật của thanh niên. Lãnh đạo, chỉ đạo tổ chức tập huấn, bồi dưỡng nâng cao trình độ, năng lực triển khai các hình thức, phương pháp giáo dục pháp luật cho đội ngũ cán bộ tuyên huấn, cán bộ giảng dạy chính trị, báo cáo viên, tuyên truyền viên; huy động mọi tiềm lực phương tiện, cơ sở vật chất cho nhiệm vụ nâng cao ý thức pháp luật của thanh niên quân đội ở các cơ quan, đơn vị trong toàn quân.
Cơ quan chính trị ở các cơ quan, đơn vị trong toàn quân cần thực hiện tốt chức năng, nhiệm vụ tham mưu với cấp ủy, chỉ đạo, hướng dẫn các cơ quan, đơn vị tổ chức các hoạt động nâng cao ý thức pháp luật của thanh niên quân đội. Cơ quan chính trị phải thường xuyên đổi mới phương pháp công tác, nâng cao năng lực, trình độ, kinh nghiệm công tác để có khả năng tham mưu đề xuất đúng, trúng trong nâng cao ý thức pháp luật của thanh niên quân đội, đề xuất việc xây dựng các quy định, quy chế về giáo dục pháp luật; các chính sách đào tạo, bồi dưỡng, sử dụng và các chế độ đãi ngộ đối với cán bộ làm công tác giáo dục pháp luật… Khắc phục tình trạng khoán trắng cho cơ quan, cán bộ chính trị hoặc lãnh đạo, chỉ đạo chung chung, hình thức, đồng thời phê phán những biểu hiện lệch lạc, thói hư, tật xấu trong quá trình tổ chức thực hiện nhiệm vụ.
Thứ ba, có cách tiếp cận toàn diện, phù hợp với trình độ của đối tượng và đặc điểm, điều kiện của từng cơ quan, đơn vị trong quân đội hiện nay.
Sự đa dạng, phong phú, thậm chí khác khau về đặc điểm, trình độ của thanh niên quân đội không chỉ ở mỗi đơn vị mà còn giữa các cơ quan, đơn vị trong toàn quân. Theo đó, nâng cao ý thức pháp luật của thanh niên quân đội cần bám sát đặc điểm, trình độ của họ để có căn cứ xác định mục tiêu, yêu cầu, nội dung, hình thức, biện pháp phù hợp. Cùng với đó, cần phù hợp với điều kiện, cơ sở vật chất, trang thiết bị bảo đảm của từng cơ quan, đơn vị; tránh tình trạng chủ quan, đề ra mục tiêu, yêu cầu, nội dung, hình thức, biện pháp vượt quá khả năng, điều kiện bảo đảm của cơ quan, đơn vị, dẫn đến không thực hiện được kế hoạch nâng cao ý thức pháp luật của thanh niên quân đội đã đề ra.
Thứ tư, cần kết hợp chặt chẽ sự giáo dục, rèn luyện của tổ chức với đề cao tính tích cực, chủ động, sáng tạo của mỗi cá nhân và kết hợp chặt chẽ giữa xây đi đôi với chống.
Thanh niên quân đội vừa là đối tượng của hoạt động nâng cao, vừa là chủ thể tích cực, chủ động tự nâng cao ý thức pháp luật. Do đó, nâng cao ý thức pháp luật của thanh niên quân đội chỉ thật sự hiệu quả khi mỗi cá nhân đề cao tính chủ động, linh hoạt, sáng tạo trong quá trình tự nâng cao ý thức pháp luật của bản thân. Mỗi thanh niên quân đội phải luôn năng động, linh hoạt, sáng tạo, tích cực, tự giác tu dưỡng, rèn luyện, biến quá trình nâng cao thành quá trình tự nâng cao ý thức pháp luật của bản thân. Lãnh đạo, cán bộ chủ trì, cơ quan chức năng cần phải theo dõi, kiểm tra, động viên, hướng dẫn và tạo điều kiện thuận lợi để thanh niên trong cơ quan, đơn vị mình có thể tự học tập, rèn luyện; khắc phục kịp thời những bất cập về nội dung, hình thức, biện pháp nâng cao; tích cực đấu tranh khắc phục biểu hiện trung bình chủ nghĩa, dựa dẫm, ỷ lại với việc học tập, tu dưỡng, rèn luyện trong tự nâng cao ý thức pháp luật của thanh niên quân đội.
Nâng cao ý thức pháp luật phải kết hợp chặt chẽ giữa xây và chống, lấy xây là chính, đi đôi với đấu tranh ngăn ngừa, loại trừ những hành vi ý thức pháp luật yếu kém ở mỗi thanh niên quân đội. Phải coi trọng bồi dưỡng cho thanh niên quân đội có trình độ kiến thức pháp luật, có tình cảm, ý chí quyết tâm thực hiện nghiêm pháp luật, mẫu mực trong đạo đức, lối sống. Đồng thời, phải đấu tranh ngăn ngừa mọi hành vi vi phạm pháp luật, kỷ luật; khơi dậy tinh thần kiên quyết đấu tranh chống các hành vi vô tổ chức, vô kỷ luật, bảo đảm dân chủ, công bằng, công khai, chính xác trong đánh giá, phân loại chất lượng học tập, rèn luyện của thanh niên quân đội.
4. Kết luận
Quá trình nâng cao ý thức pháp luật của thanh niên quân đội trong hội nhập quốc phòng hiện nay chịu sự tác động của nhiều yếu tố cả khách quan và chủ quan. Những yếu tố đó có quan hệ chặt chẽ với nhau, vừa có mặt tác động tích cực vừa có mặt tác động tiêu cực, vừa tạo ra những thuận lợi vừa gây nên những khó khăn, thách thức đối với nâng cao ý thức pháp luật của thanh niên quân độihiện nay. Vì vậy, nâng cao ý thức pháp luật của thanh niên quân đội trong hội nhập quốc phòng hiện nay phải quán triệt và thực hiện triệt để, đúng đắn các yêu cầu như đã phân tích ở trên nhằm tiếp tục mở rộng tri thức, xây dựng tình cảm, tạo dựng niềm tin, rèn luyện ý chí, hành vi và hình thành thói quen chấp hành pháp luật của Nhà nước, kỷ luật của Quân đội, quy định của đơn vị; góp phần hoàn thiện phẩm chất nhân cách, xây dựng đội ngũ này vững mạnh; đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ theo cương vị, chức trách, nhiệm vụ được giao trong điều kiện hội nhập quốc phòng ngày càng sâu rộng.
Chú thích:
1. Bộ Tổng Tham mưu (2021). Báo cáo số 2852/BC-TM ngày 01/11/2021 về tình hình chấp hành kỷ luật Quân đội, pháp luật Nhà nước của toàn quân (từ ngày 20/11/2020 – 30/10/2021).
2, 3, 6, 7, 9. Tác giả điều tra, khảo sát thực tế tại các đơn vị Sư đoàn 316, Quân khu 2; Sư đoàn 395, Quân khu 3; Sư đoàn 308, Quân đoàn 12; Sư đoàn 10, Quân đoàn 3; Trường Sĩ quan Chính trị, Trường Sĩ quan Lục quân 1. Tháng 7 -8/2024.
4, 8. Tác giả tổng hợp số liệu do phòng chính trị các đơn vị Sư đoàn 316, Quân khu 2; Sư đoàn 395, Quân khu 3; Sư đoàn 308, Quân đoàn 12; Sư đoàn 10, Quân đoàn 3; Trường Sĩ quan Chính trị, Trường Sĩ quan Lục quân 1 cung cấp. Tháng 7 – 8/2024.
5. Cục Quân huấn, Bộ Tổng Tham mưu (2021). Thông báo số 4140/TB-QH ngày 29/11/2021 về tình hình chấp hành kỷ luật của toàn quân năm 2021.
Tài liệu tham khảo:
1. Bộ Quốc phòng (2016). Thông tư số 42/2016/TT-BQP ngày 30/3/2016 quy định công tác phổ biến, giáo dục pháp luật trong Bộ Quốc phòng.
2. Bộ trưởng Bộ Quốc phòng (2019). Chỉ thị số 103/CT-BQP ngày 28/11/2019 về việc tiếp tục tăng cường quản lý, giáo dục chấp hành kỷ luật và bảo đảm an toàn trong Quân đội nhân dân Việt Nam.
3. Tổng Tham mưu trưởng Quân đội nhân dân Việt Nam (2023). Chỉ thị số 11/CT-TM ngày 12/3/2023 về việc nâng cao chất lượng xây dựng chính quy, quản lý kỷ luật trong toàn quân.
4. Tăng cường giáo dục lý tưởng cách mạng, khát vọng cống hiến cho học viên các nhà trường quân đội. https://www.quanlynhanuoc.vn/2024/11/21/tang-cuong-giao-duc-ly-tuong-cach-mang-khat-vong-cong-hien-cho-hoc-vien-cac-nha-truong-quan-doi.
5. Mối quan hệ giữa rèn luyện kỷ luật với xây dựng quân đội vững mạnh về chính trị. https://www.quanlynhanuoc.vn/2024/11/21/moi-quan-he-giua-ren-luyen-ky-luat-voi-xay-dung-quan-doi-vung-manh-ve-chinh-tri.
