Thiếu tá, ThS. Nguyễn Văn Chín
Trường Đại học Chính trị, Bộ Quốc phòng
(Quanlynhanuoc.vn) – Giảng viên trẻ khoa học xã hội và nhân văn của Trường Đại học Chính trị là lực lượng kế cận quan trọng, có đóng góp rất lớn đối với sự nghiệp giáo dục – đào tạo của Nhà trường và Quân đội nhân dân Việt Nam. Để đáp ứng tốt hơn yêu cầu, nhiệm vụ ngày càng cao, đội ngũ giảng viên trẻ khoa học xã hội và nhân văn của Trường Đại học Chính trị phải không ngừng nâng cao trình độ mọi mặt, trong đó chú trọng nâng cao chất lượng nghiên cứu khoa học. Bài viết tập trung luận giải sự cần thiết, đánh giá thực trạng cũng như đề xuất một số giải pháp nâng cao chất lượng nghiên cứu khoa học của đội ngũ giảng viên này nhằm đáp ứng hoạt động nghiên cứu khoa học đối với sự nghiệp cách mạng của Đảng và nhiệm vụ xây dựng quân đội vững mạnh về chính trị trong giai đoạn hiện nay.
Từ khóa: Giảng viên trẻ; khoa học xã hội và nhân văn; năng lực; nghiên cứu khoa học; Trường Đại học Chính trị; Bộ Quốc phòng; nâng cao chất lượng.
1. Đặt vấn đề
Nghiên cứu khoa học là một trong hai nhiệm vụ trọng tâm của giảng viên nói chung, giảng viên trẻ khoa học xã hội và nhân văn ở Trường Đại học Chính trị nói riêng. Trong xu thế đổi mới giáo dục đại học hiện nay, nghiên cứu khoa học là một trong những yêu cầu quan trọng, bắt buộc, cần thiết đối với giảng viên trẻ khoa học xã hội và nhân văn với mục tiêu nâng cao chất lượng giảng dạy, đáp ứng tốt hơn yêu cầu ngày càng cao của công tác giáo dục – đào tạo trong thời kỳ mới.
Tham gia nghiên cứu khoa học góp phần phát triển tư duy, năng lực sáng tạo, khả năng làm việc độc lập, trau dồi tri thức và các phương pháp nhận thức khoa học; đồng thời, hình thành ở giảng viên trẻ khoa học xã hội và nhân văn phẩm chất cần thiết của nhà giáo, nhà khoa học trong lĩnh vực quân sự.
2. Thực tiễn hoạt động nghiên cứu khoa học của giảng viên trẻ khoa học xã hội và nhân văn của Trường Đại học Chính trị
Nhận thức sâu sắc vai trò đặc biệt quan trọng của hoạt động nghiên cứu khoa học đối với sự nghiệp cách mạng của Đảng và nhiệm vụ xây dựng quân đội vững mạnh về chính trị, những năm qua, Đảng ủy, Ban Giám hiệu Trường Đại học Chính trị luôn quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo, đầu tư nguồn lực nâng cao chất lượng nghiên cứu khoa học ở các cơ quan, khoa giáo viên và các đơn vị quản lý học viên. Nghiên cứu khoa học được xem là nhiệm vụ chính trị quan trọng, thường xuyên của mọi cán bộ, giảng viên, trong đó có đội ngũ giảng viên trẻ khoa học xã hội và nhân văn.
Hiện nay, đội ngũ giảng viên trẻ khoa học xã hội và nhân văn ở Trường Đại học Chính trị là nguồn nhân lực quan trọng, lực lượng kế cận trong công tác giảng dạy và nghiên cứu khoa học xã hội và nhân văn quân sự. Đại đa số giảng viên trẻ khoa học xã hội và nhân văn mới được điều động luân chuyển về các khoa giáo viên (có độ tuổi dưới 35 và có thâm niên giảng dạy dưới 5 năm), được đào tạo cơ bản tại các học viện, nhà trường trong và ngoài quân đội, được tuyển chọn và sắp xếp phù hợp với chuyên môn được đào tạo.
Những năm qua, dưới sự lãnh đạo của các cấp ủy, chỉ huy các cấp, hoạt động nghiên cứu khoa học của giảng viên trẻ khoa học xã hội và nhân văn cơ bản đã đi vào nền nếp, có chiều sâu và đạt được nhiều kết quả quan trọng. Giai đoạn từ năm 2019 đến nay, hoạt động nghiên cứu khoa học của giảng viên trẻ khoa học xã hội và nhân văn Trường Đại học Chính trị đã đạt được đáng ghi nhận: tham gia nghiên cứu 121 đề tài khoa học các cấp, trong đó có 13 đề tài cấp ngành, 44 đề tài dự thi tuổi trẻ sáng tạo trong quân đội, 65 đề tài cấp cơ sở; tham gia biên soạn 39 giáo trình, tài liệu dạy học; viết 198 bài tham luận tham gia hội thảo khoa học các cấp, 232 bài báo khoa học được đăng trên các tạp chí trong và ngoài quân đội1…Nhiều công trình khoa học có giá trị cao cả về lý luận và thực tiễn; có những giá trị khoa học, thể hiện tính mới, tính sáng tạo về các lĩnh vực mới; như đề tài “Bồi dưỡng năng lực chuyển đổi số của thanh niên ở các học viên, trường sĩ quan Quân đội trong tình hình mới” của nhóm tác giả do Thiếu tá, ThS. Nguyễn Vi Đạt làm chủ nhiệm ; đề tài “Nâng cao năng lực tự định hướng cho thanh niên Quân đội” của nhóm tác giả do Trung tá, TS. Dương Thế Tùng làm chủ nhiệm… Đây là những đề tài khó, có tính đột phá cao mang lại nhiều kết quả có giá trị khoa học áp dụng vào thực tiễn giảng dạy và công tác, góp phần làm tăng thêm uy tín của Nhà trường trong các nhà trường quân đội và hệ thống giáo dục quốc dân.

Tuy nhiên, trong tình hình hiện nay, hoạt động nghiên cứu khoa học của giảng viên trẻ khoa học xã hội và nhân văn ở Nhà trường còn bộc lộ nhiều mặt hạn chế, cần được khắc phục, như: một số giảng viên trẻ khoa học xã hội và nhân văn chưa nhận thức đúng đắn ý nghĩa, tầm quan trọng của hoạt động nghiên cứu khoa học; một bộ phận giảng viên trẻ khoa học xã hội và nhân văn còn tâm lý thiếu tự tin khi tham gia nghiên cứu khoa học; thậm chí có biểu hiện ngại tiếp cận nghiên cứu với những vấn đề mới mà thực tiễn đặt ra, dẫn đến thiếu đam mê, nhiệt huyết và khát vọng đổi mới, sáng tạo; chất lượng một số sản phẩm khoa học của giảng viên trẻ khoa học xã hội và nhân văn còn hạn chế về cơ sở khoa học và giá trị thực tiễn…
Nguyên nhân cơ bản của những hạn chế trên là do một số cấp ủy, chỉ huy khoa, bộ môn chưa quan tâm đúng mức đến xây dựng ý thức nghiên cứu khoa học cho đội ngũ giảng viên trẻ khoa học xã hội và nhân văn; năng lực, kinh nghiệm nghiên cứu khoa học của một số giảng viên trẻ khoa học xã hội và nhân văn còn hạn chế, cá biệt, có bộ phận còn thiếu tự tin, chưa mạnh dạn trong nghiên cứu, còn biểu hiện ngại khó, ngại khổ, thiếu quyết tâm và sự nỗ lực trong nghiên cứu,…
3. Một số giải pháp cơ bản
Một là, không ngừng nâng cao nhận thức, trách nhiệm của đội ngũ giảng viên trẻ khoa học xã hội và nhân văn về vị trí, vai trò, tầm quan trọng của nghiên cứu khoa học.
Cấp ủy, người chỉ huy các cấp, trực tiếp là cấp ủy, chỉ huy các bộ môn, các khoa khoa học xã hội và nhân văn cần thường xuyên giáo dục, quán triệt sâu sắc cho giảng viên trẻ khoa học xã hội và nhân văn về ý nghĩa, vai trò của hoạt động nghiên cứu khoa học “là nhân tố quan trọng góp phần xây dựng Quân đội nhân dân Việt Nam cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại”2; Nghị quyết số 20-NQ/TW ngày 01/11/2012 của Ban Chấp hành Trung ương (khóa XI) về phát triển khoa học và công nghệ phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế; Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIII về “Thúc đẩy đổi mới, sáng tạo, chuyển giao ứng dụng và phát triển nhanh khoa học và công nghệ”; Nghị quyết số 791-NQ/QUTW ngày 30/12/2012 của Quân ủy Trung ương về Lãnh đạo công tác khoa học, công nghệ và môi trường trong Quân đội đến năm 2020 và những năm tiếp theo; Nghị quyết số 1652-NQ/QUTW ngày 20/12/2022 của Quân ủy trung ương lãnh đạo công tác khoa học quân sự đến 2030 và những năm tiếp theo,… Qua đó, giúp mỗi giảng viên trẻ khoa học xã hội và nhân văn nhận thức rõ giảng viên vừa là nhà giáo, đồng thời là nhà khoa học, nhiệm vụ chính của người giảng viên là hoạt động giảng dạy và nghiên cứu khoa học, hai nhiệm vụ này bổ trợ lẫn nhau, gắn bó hữu cơ với nhau không thể tách rời.
Việc nâng cao nhận thức cho giảng viên trẻ khoa học xã hội và nhân văn cần duy trì thực hiện thường xuyên, có nền nếp thông qua các hình thức, biện pháp phong phú, đa dạng như: sinh hoạt, toạ đàm, nói chuyện, trao đổi kinh nghiệm, thông qua phương tiện truyền thông trên website, mạng xã hội, tạp chí, kỷ yếu… Hiện nay, ngoài tuyên truyền, giáo dục cho giảng viên trẻ khoa học xã hội và nhân văn nhận thức đúng ý nghĩa, vai trò của nghiên cứu khoa học đối với bản thân, cần giúp họ nhận thức rõ những thuận lợi và khó khăn, thời cơ và thách thức trong nghiên cứu khoa học, nhất là dưới tác động của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, trong đó cũng cần chú ý đặc điểm tâm lý lứa tuổi của giảng viên trẻ khoa học xã hội và nhân văn để có biện pháp phù hợp, hiệu quả.
Ngoài ra, cần kịp thời nhắc nhở, điều chỉnh những biểu hiện thiếu nhiệt tình, say mê nghiên cứu hoặc thực hiện nhiệm vụ nghiên cứu khoa học mang tính đối phó, làm cho đủ giờ nghiên cứu, đủ chỉ tiêu quy định, ít quan tâm đến chất lượng các sản phẩm khoa học.
Hai là, thường xuyên bồi dưỡng, nâng cao năng lực nghiên cứu khoa học; chú trọng truyền thụ kinh nghiệm cho đội ngũ giảng viên trẻ.
Chất lượng nghiên cứu khoa học của giảng viên trẻ khoa học xã hội và nhân văn phụ thuộc nhiều yếu tố, trước hết là năng lực nghiên cứu của họ. Năng lực nghiên cứu khoa học của đội ngũ giảng viên này bao gồm tổng thể các yếu tố: kiến thức, thái độ, kỹ năng, kinh nghiệm, bản lĩnh nghiên cứu khoa học, bảo đảm cho hoạt động nghiên cứu khoa học của giảng viên trẻ có chất lượng và hiệu quả cao. Đây là yếu tố tiên quyết giúp đội ngũ giảng viên trẻ đạt được thành công trong nghiên cứu khoa học. Vì vậy, thường xuyên quan tâm và có chính sách bồi dưỡng, nâng cao năng lực nghiên cứu khoa học cho giảng viên trẻ, tạo điều kiện cho họ tự hoàn thiện và nâng cao năng lực nghiên cứu khoa học là nội dung cơ bản trong công tác quản lý, bồi dưỡng giảng viên trẻ khoa học xã hội và nhân văn ở Nhà trường hiện nay.
Các cấp ủy, chỉ huy các cấp cần xây dựng kế hoạch bồi dưỡng năng lực nghiên cứu khoa học cho giảng viên trẻ một cách cụ thể với lộ trình, mục tiêu cụ thể, rõ ràng, phù hợp với tính chất, nhiệm vụ của các khoa và năng lực, trình độ của giảng viên trẻ khoa học xã hội và nhân văn. Giao nhiệm vụ cho đội ngũ giảng viên trẻ từ đơn giản đến phức tạp, từ cấp nhỏ đến cấp lớn: trước hết là nghiên cứu những vấn đề cụ thể, liên quan trực tiếp hoạt động giảng dạy, thực hiện hoạt động thông tin khoa học, viết bài đăng website, tạp chí… cho đến tham gia nghiên cứu đề tài các cấp, tham gia các ban biên soạn giáo trình, tài liệu dạy học. Đồng thời, phân công cán bộ, giảng viên có kiến thức, kinh nghiệm trong nghiên cứu khoa học tham gia hướng dẫn, bồi dưỡng giảng viên trẻ. Chú trọng bồi dưỡng cho giảng viên trẻ khoa học xã hội và nhân văn về cách thức phát hiện, lựa chọn vấn đề nghiên cứu, xây dựng kế hoạch và hướng dẫn quy trình, các bước triển khai thực hiện nội dung nghiên cứu, kích thích tư duy tìm tòi cái mới một cách độc lập, chủ động, sáng tạo.
Bên cạnh bồi dưỡng, nâng cao năng lực nghiên cứu thì truyền thụ kinh nghiệm nghiên cứu khoa học là rất cần thiết. Do đó, cần tăng cường các hoạt động truyền thụ kinh nghiệm trong nghiên cứu khoa học cho giảng viên trẻ khoa học xã hội và nhân văn, tập trung vào kinh nghiệm lựa chọn hướng, đề tài nghiên cứu, thu thập tài liệu, lập kế hoạch – xây dựng đề cương, đặc biệt cần truyền thụ cho họ về những khó khăn, vướng mắc, những sai lầm dễ mắc phải trong nghiên cứu khoa học và cách khắc phục. Truyền thụ kinh nghiệm nghiên cứu khoa học có thể do đội ngũ giảng viên giàu kinh nghiệm, thành tích khoa học hoặc các chuyên gia trong và ngoài nhà trường tiến hành. Tuy nhiên, cần chú ý, truyền thụ kinh nghiệm nghiên cứu khoa học cần có độ “mở”, tránh áp đặt theo kiểu chủ nghĩa kinh nghiệm dẫn đến hạn chế tư duy đổi mới, khả năng sáng tạo của giảng viên trẻ khoa học xã hội và nhân văn.
Ba là, xây dựng môi trường dân chủ khoa học thuận lợi, tiếp tục hoàn thiện cơ chế, chính sách khuyến khích đội ngũ giảng viên trẻ khoa học xã hội và nhân văn tham gia nghiên cứu khoa học.
Đây là giải pháp quan trọng, tạo hành lang pháp lý góp phần nâng cao chất lượng, hiệu quả nghiên cứu khoa học ở Trường Đại học Chính trị. Do đó, Đảng ủy, Ban Giám hiệu Nhà trường cần tăng cường lãnh đạo, chỉ đạo các cơ quan chức năng phối hợp với các khoa giáo viên tiếp tục rà soát, hoàn thiện các văn bản, quy định, quy chế nghiên cứu khoa học phù hợp với thực tiễn, tạo điều kiện cho giảng viên trẻ khoa học xã hội và nhân văn tham gia sâu, rộng hơn vào các hoạt đông nghiên cứu khoa học của nhà trường. Môi trường nghiên cứu khoa học phải tuân thủ những quy định, quy chế đã được ban hành, vừa tạo điều kiện cho giảng viên trẻ phát huy dân chủ, kích thích tinh thần đổi mới, sáng tạo của mỗi cá nhân trong nghiên cứu khoa học.
Tiếp tục đẩy mạnh phong trào nghiên cứu khoa học cả bề rộng và chiều sâu, gắn kết chặt chẽ với các phong trào hoạt động khác của nhà trường, nhất là phong trào thi đua dạy tốt – học tốt, nâng cao chất lượng giáo dục – đào tạo; xây dựng và phát triển một không gian khoa học mà ở đó, mọi ý tưởng và sản phẩm khoa học của giảng viên trẻ khoa học xã hội và nhân văn luôn được trân trọng và tôn vinh.
Tiếp tục nghiên cứu hoàn thiện và bổ sung cơ chế, chính sách động viên, khuyến khích đội ngũ giảng viên trẻ khoa học xã hội và nhân văn tham gia nghiên cứu khoa học, như: tăng nguồn kinh phí dành riêng cho nghiên cứu khoa học, tăng mức thù lao cho các sản phẩm khoa học… Đồng thời, kịp thời khen thưởng, động viên, có chính sách ưu tiên trong xét các danh hiệu thi đua; ưu tiên trong công tác quy hoạch đào tạo, bồi dưỡng; ưu tiên trong công tác quy hoạch bố trí, sử dụng giảng viên trẻ khoa học xã hội và nhân văn có thành tích tiêu biểu trong nghiên cứu khoa học ở các chức danh lãnh đạo, quản lý; chính sách phong, thăng quân hàm trước thời hạn… từ đó, động viên, khích lệ giảng viên trẻ khoa học xã hội và nhân văn tích cực, say mê nghiên cứu khoa học.
Bốn là, phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của giảng viên trẻ khoa học xã hội và nhân văn trong nghiên cứu khoa học.
Giảng viên trẻ khoa học xã hội và nhân văn trên cơ sở nhận thức đầy đủ, sâu sắc vị trí, vai trò của nghiên cứu khoa học, chuyển hóa từ yêu cầu, nhiệm vụ mang tính khách quan thành nhu cầu, khát vọng tự thân, mạnh dạn và quyết tâm hòa mình, dấn thân vào nhiệm vụ nghiên cứu khoa học. Phát huy tốt tinh thần 7 dám, nhất là “dám đổi mới, sáng tạo”; xây dựng tinh thần say mê, tâm huyết với nghiên cứu khoa học; tự giác tham gia vào các hoạt động thực tiễn nghiên cứu khoa học; coi trọng rèn luyện đức tính cần cù, kiên trì, bền bỉ, tác phong khoa học; tích cực trau dồi học hỏi nâng cao năng lực, tích lũy kinh nghiệm nghiên cứu; chủ động xây dựng kế hoạch, bố trí quỹ thời gian hợp lý cho nghiên cứu khoa học.
Mặt khác, trước sự biến đổi nhanh chóng của thực tiễn dưới tác động của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư, đội ngũ giảng viên phải tự giác, năng động tiếp cận, tìm hiểu để nắm bắt chính xác khuynh hướng vận động, phát triển của hoạt động nghiên cứu khoa học; nắm chắc đặc điểm, những yếu tố tác động, cả thuận lợi và khó khăn chi phối quá trình nghiên cứu. Trên cơ sở đó, tìm tòi, sáng tạo các vấn đề nghiên cứu mới, xác định phương pháp nghiên cứu hiệu quả, phù hợp với từng loại hình nghiên cứu và khả năng của từng giảng viên.
4. Kết luận
Nghiên cứu khoa học là nhiệm vụ trọng tâm của đội ngũ giảng viên trẻ khoa học xã hội và nhân văn Trường Đại học Chính trị hiện nay. Nâng cao chất lượng nghiên cứu khoa học cho giảng viên trẻ là yêu cầu khách quan trong công tác giáo dục – đào tạo và xây dựng đội ngũ nhà giáo. Đây là quá trình khó khăn, phức tạp đòi hỏi phải phát huy sức mạnh tổng hợp của nhiều tổ chức, lực lượng, trực tiếp nhất là giảng viên trẻ khoa học xã hội và nhân văn. Khi chất lượng nghiên cứu khoa học của đội ngũ giảng viên được nâng lên sẽ giúp họ nhanh chóng đáp ứng yêu cầu “chuẩn hóa”, “hiện đại hóa” đội ngũ giảng viên, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục – đào tạo của Nhà trường trong thời gian tới.
Chú thích:
1. Trường Sĩ quan Chính trị (2024). Báo cáo tổng kết công tác khoa học quân sự từ năm 2019 – 2024.
2. Quân ủy Trung ương (2022). Nghị quyết số 1652-NQ/QUTW ngày 20/12/2022 của Quân ủy Trung ương về “Lãnh đạo công tác khoa học quân sự đến năm 2030 và những năm tiếp theo”.
Tài liệu tham khảo:
1. Đảng Cộng sản Việt Nam (2021). Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII. Tập I. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật.
2. Hội đồng Lý luận Trung ương (2021). Những điểm mới trong các văn kiện Đại hội XIII của Đảng. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật.
3. Chủ trương, giải pháp đột phá nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác nghiên cứu khoa học quân sự. http://m.tapchiqptd.vn/vi/bao-ve-to-quoc/chu-truong-giai-phap-dot-pha-nang-cao-chat-luong-hieu-qua-cong-tac-nghien-cuu-khoa-hoc-quan-su-20094.html
4. Nâng cao chất lượng nghiên cứu khoa học của giảng viên các trường đại học. https://www.quanlynhanuoc.vn/2023/09/12/nang-cao-chat-luong-nghien-cuu-khoa-hoc-cua-giang-vien-cac-truong-dai-hoc/
5. Nâng cao chất lượng giáo dục – đào tạo, nghiên cứu khoa học cho đội ngũ giảng viên khoa học xã hội và nhân văn ở các học viện, trường quân đội. https://www.quanlynhanuoc.vn/2023/12/19/nang-cao-chat-luong-giao-duc-dao-tao-nghien-cuu-khoa-hoc-cho-doi-ngu-giang-vien-khoa-hoc-xa-hoi-va-nhan-van-o-cac-hoc-vien-truong-quan-doi/.
6. Đổi mới sáng tạo trong nghiên cứu khoa học của giảng viên các nhà trường Quân đội hiện nay. https://www.quanlynhanuoc.vn/2024/10/31/doi-moi-sang-tao-trong-nghien-cuu-khoa-hoc-cua-giang-vien-cac-nha-truong-quan-doi-hien-nay/