TS. Trần Huy Ngọc
Trường Đại học Kinh tế và Quản trị kinh doanh – Đại học Thái Nguyên
(Quanlynhanuoc.vn) – Giáo dục lý luận chính trị cho sinh viên là một nội dung quan trọng trong quá trình giáo dục đào tạo ở bậc đại học. Trong nhiều năm qua, đổi mới nội dung, chương trình, phương pháp giáo dục lý luận chính trị là nhiệm vụ trọng tâm và đạt được nhiều thành tựu quan trọng. Trong bối cảnh tình hình thế giới và trong nước có nhiều diễn biến phức tạp, các thế lực thù địch ra sức chống phá trên mọi mặt trận, trong đó có mặt trận tư tưởng – văn hoá, mà một trong những đối tượng chúng nhắm tới là lực lượng sinh viên. Bài viết nghiên cứu thực trạng và đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hơn nữa chất lượng công tác giáo dục lý luận chính trị cho sinh viên trong các trường đại học góp phần tăng cường bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái, thù địch trong tình hình mới.
Từ khóa: Giáo dục lý luận chính trị; đổi mới phương pháp giáo dục lý luận chính trị; bảo vệ nền tảng tư tưởng; đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái, thù địch.
1. Đặt vấn đề
Với sự phát triển mạnh mẽ của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, việc lợi dụng công nghệ thông tin, mạng xã hội để chống phá cách mạng Việt Nam càng trở nên tinh vi, phức tạp. Chúng tìm cách tấn công vào nền tảng tư tưởng của Đảng, chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối đổi mới của Đảng ta; chúng ra sức tuyên truyền và cổ súy cho hệ tư tưởng và nền dân chủ tư sản; xuyên tạc, bôi nhọ lãnh tụ và lãnh đạo cấp cao của Đảng, Nhà nước; xuyên tạc quan hệ giữa nước ta với các nước khác trên thế giới; lợi dụng, lôi kéo những người nhẹ dạ, cả tin để kích động; tìm mọi cách để lập luận, vu khống Đảng và Nhà nước, lên án cán bộ, đảng viên tham nhũng, thiếu dũng khí, quyết tâm trong bảo vệ chủ quyền biển đảo… Khi Đảng ta đẩy mạnh cuộc đấu tranh chống tham nhũng, tiêu cực, đưa những vụ án lớn ra xét xử thì họ lại xuyên tạc đó là cuộc đấu đá giữa các phe phái… Chúng sử dụng những sản phẩm truyền thông được đầu tư kỹ lưỡng khiến những người dân trình độ thấp, ít thông tin bị mê hoặc mà ngay cả một bộ phận người dân có trình độ cũng hoang mang, hoài nghi, từ đó hình thành dư luận xã hội tiêu cực.
Yêu cầu thực tiễn cấp bách đặt ra hiện nay là cần phải nâng cao hơn nữa chất lượng, hiệu quả công tác giáo dục lý luận chính trị cho sinh viên trong các trường đại học ở nước ta. Bởi, chính những tri thức lý luận chính trị, góp phần quan trọng vào việc hình thành trong mỗi sinh viên một thế giới quan khoa học, tư duy lý luận và tư duy chính trị thực tiễn – tạo sức đề kháng, khả năng “miễn dịch” với các quan điểm sai trái, thù địch, góp phần phát triển toàn diện con người Việt Nam cũng như yêu cầu của cuộc đấu tranh tư tưởng, lý luận hiện nay.
2. Thực trạng công tác giáo dục lý luận chính trị cho sinh viên các trường đại học
Trong thực tiễn, công tác giáo dục lý luận chính trị những năm qua cho thấy: “Công tác tuyên truyền, giáo dục lý luận được quan tâm, định hướng với nội dung, hình thức đa dạng, phong phú hơn. Việc giáo dục lý luận chính trị được triển khai sâu rộng trong Đảng và hệ thống chính trị”1.
Công tác bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái, thù địch đã mang lại những hiệu quả nhất định, góp phần giữ vững an ninh chính trị, ổn định xã hội, củng cố niềm tin của Nhân dân đối với Đảng, Nhà nước. Đặc biệt, từ khi Nghị quyết số 35-NQ/TW ngày 22/10/2018 của Bộ Chính trị về tăng cường bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái, thù địch trong tình hình mới được ban hành, công tác này đã được triển khai một cách đồng bộ, thống nhất và toàn diện trên mọi mặt. Việc “Tăng cường bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, kiên quyết và thường xuyên đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái, thù địch, cơ hội chính trị; đấu tranh, ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ”2 được đảng ủy, ban giám hiệu các trường đại học quan tâm sát sao đối với công tác giáo dục lý luận chính trị cho sinh viên.
Từ sau khi Ban Bí thư Trung ương Đảng ban hành Kết luận số 94-NQ/TW ngày 28/3/2014 về tiếp tục đổi mới việc học tập lý luận chính trị trong hệ thống giáo dục quốc dân, công tác giáo dục lý luận chính trị cho sinh viên đại học có những chuyển biến quan trọng. Đảng ủy, ban giám hiệu các nhà trường đã thường xuyên quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo, tổ chức thực hiện việc hoàn thiện chương trình, đổi mới nội dung, giáo trình, đa dạng hóa hình thức, phương pháp giảng dạy; đổi mới kiểm tra, đánh giá kết quả học tập; đầu tư, nâng cấp cơ sở vật chất phục vụ giáo dục; đẩy mạnh công tác giáo dục chính trị tư tưởng thông qua các hoạt động chính trị – xã hội thực tiễn; đổi mới nội dung, hình thức học tập nghị quyết, tuyên truyền, giáo dục pháp luật cho sinh viên… Triển khai thực hiện Nghị quyết số 35-NQ/TW đến toàn thể cán bộ viên chức, người lao động, người học trong các nhà trường.
Từ sự quán triệt và tổ chức thực hiện quyết liệt trong các nhà trường, chất lượng đội ngũ cán bộ giảng dạy lý luận chính trị không ngừng được nâng cao. Tính đến hết năm 2022, cả nước có 242 trường đại học (gồm 175 trường đại học công lập, 67 trường đại học ngoài công lập – không bao gồm các đường đại học, học viện thuộc khối an ninh, quốc phòng). Đội ngũ giảng viên cơ hữu gồm 78.190 người, trong đó giảng viên lý luận chính trị có khoảng hơn 3.000 người3. Các giảng viên lý luận chính trị có trình độ chuyên môn tốt, bản lĩnh chính trị vững vàng, có phẩm chất đạo đức tốt, lối sống trong sáng, nhiệt huyết yêu nghề đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ giáo dục giảng viên lý luận chính trị hiện nay.
Chương trình, giáo trình, nội dung, hình thức, phương pháp, phương tiện giáo dục lý luận chính trị thường xuyên được đổi mới, cập nhật sát thực tiễn yêu cầu, trong đó năm 2019, chương trình các môn lý luận chính trị được đổi mới theo hướng không tích hợp các bộ phận cấu thành chủ nghĩa Mác – Lênin thành môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác – Lênin như giai đoạn từ 2009 – 2019 tách ra thành 3 môn học: Triết học Mác – Lênin, Kinh tế chính trị Mác – Lênin, Chủ nghĩa xã hội khoa học cùng với môn Lịch sử Đảng Cộng sản Việt Nam và môn Tư tưởng Hồ Chí Minh. Đồng thời, các môn lý luận chính trị cũng có hai chương trình: Chương trình các môn lý luận chính trị dành cho bậc đại học hệ chuyên và không chuyên lý luận chính trị. Việc liên tục đổi mới chương trình các môn lý luận chính trị thể hiện tư duy đổi mới, tinh thần cầu thị để bổ sung, phát triển chương trình phù hợp với thực tiễn đào tạo bậc đại học, phù hợp với người học và người dạy.
Về phương pháp, phương tiện giảng dạy: ở nhiều trường đại học, giảng viên đã từng bước chuyển từ phương pháp truyền đạt tri thức thụ động sang phương pháp giảng dạy tích cực. Các hình thức giáo dục chính khóa, ngoại khóa, giáo dục thông qua các hoạt động chính trị – xã hội thực tiễn, tự giáo dục được vận dụng, phối hợp, kết hợp phù hợp với từng đối tượng sinh viên và nội dung trong từng môn học. Kết hợp nhuần nhuyễn lý luận với thực tiễn trong từng bài giảng, từ đó đưa hơi thở cuộc sống vào trong bài giảng góp phần bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái, thù địch trong tình hình mới. Cơ sở hạ tầng, phương tiện để giảng dạy và học tập cũng được nhiều trường quan tâm trang bị, cải tạo theo hướng ngày càng đồng bộ, hiện đại, tích hợp.
Tuy nhiên, trước những yêu cầu của bối cảnh mới – quá trình toàn cầu hóa và hội nhập quốc tếdiễn ra ngày một sâu rộng, cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, sự bùng nổ công nghệ số, trí tuệ nhân tạo (AI)… đã và đang tác động mạnh mẽ tới mọi khía cạnh, từ an ninh – chính trị đến kinh tế, xã hội – vẫn còn nhiều vấn đề đặt ra đối với công tác bảo về nền tảng tư tưởng của Đảng, trong đó có hoạt động giáo dục lý luận chính trị cho sinh viên các trường đại học hiện nay. Còn một số sinh viên đang có nhận thức chưa đúng đắn về vị trí, vai trò, tầm quan trọng của việc học tập lý luận chính trị, có những biểu hiện ít quan tâm, xem nhẹ, coi thường việc học; chưa xác định động cơ, mục đích học tập lý luận chính trị đúng đắn. Một số sinh viên thiếu tự giác, không chủ động tham gia học tập lý luận chính trị, thái độ học tập không nghiêm túc, gượng ép, học đối phó, thậm chí vi phạm quy chế như nhờ học hộ, thi hộ hoặc bỏ học, bỏ thi… Việc ngại, lười học tập lý luận chính trị là một trong những biểu hiện suy thoái về tư tưởng chính trị rất nguy hiểm, là một trong những nguyên nhân dẫn đến những trường hợp sinh viên khi tiếp xúc với quan điểm sai trái, phản động của các thế lực thù địch thì tỏ ra lúng túng, thiếu lý lẽ để phản bác thậm chí cá biệt còn tin, tôn sùng theo.
Mặc dù đổi mới, công tác giáo dục lý luận chính trị trong các trường đại học đã có những kết quả tích cực đáng kể, song để nâng cao hiệu quả của công tác này, cần có những chương trình, kế hoạch cụ thể, từ đó, biến nghị quyết của Đảng và Nhà nước thành thực tiễn trong công tác giảng dạy và giáo dục tư tưởng – chính trị cho sinh viên…
Thực tế hiện nay, vẫn còn có tình trạng số ít trường đại học ngoài công lập hoặc các trường có liên kết đào tạo nước ngoài cắt xén, bỏ giảng dạy toàn bộ hoặc một vài môn lý luận chính trị. Chính nhận thức thiếu đầy đủ này của lãnh đạo nhà trường đã dẫn đến một bộ phận sinh viên, dù đã tốt nghiệp đại học nhưng nhận thức chính trị kém, phai nhạt lý tưởng cách mạng, mơ hồ về chính trị; thiếu ý thức trách nhiệm công dân; phủ nhận các giá trị dân tộc, giá trị truyền thống; cá biệt có những sinh viên suy thoái tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống; bị các thế lực thù địch, các phần tử cơ hội, thoái hóa, biến chất lôi kéo, dụ dỗ sa vào con đường lầm lạc, thậm chí có hành vi vi phạm pháp luật, chống đối chế độ, chống lại sự nghiệp cách mạng của Nhân dân.
Còn một bộ phận giảng viên trẻ trình độ chuyên môn chưa sâu; năng lực nghiên cứu khoa học, còn hạn chế; kiến thức thực tế chưa phong phú, sâu sắc…, dẫn đến trong quá trình giảng dạy, khi gặp các vấn đề phúc tạp, nổi cộm, cần đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái, thù địch thì lúng túng, chưa lý giải được một cách thuyết phục, không đưa ra được căn cứ rõ ràng. Một bộ phận nhỏ giảng viên còn bị tác động của mặt trái kinh tế thị trường, có biểu hiện tiêu cực, thiếu chí tiến thủ… gây ảnh hưởng không nhỏ đến chất lượng, hiệu quả công tác giáo dục lý luận chính trị cho sinh viên. Nhiều môn học, bài giảng, tiết giảng còn nặng về lý thuyết, không gắn với thực tiễn chinh trị – xã hội trong nước và quốc tế…. Một bộ phận giảng viên ngại đổi mới, nhất là áp dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy, nghiên cứu, xử lý tài liệu nên chất lượng giáo dục, đào tạo của cá nhà trường chưa đạt yêu cầu đề ra.
3. Một số giải pháp
Thứ nhất, tăng cường sự lãnh đạo của đảng ủy, ban giám hiệu, sự phối hợp giữa các phòng, khoa chuyên môn, các tổ chức đoàn thể trong đổi mới công tác giáo dục lý luận chính trị cho sinh viên góp phần nâng cao chất lượng, hiệu quả bảo vệ nền tảng tư tưởng, đấu tranh phản bác quan điểm sai trái, thù địch trong tình hình mới.
Quán triệt nghiêm túc quan điểm chỉ đạo của Ban Bí thư tại Kết luận số 94- KL/TW ngày 28/3/2014; tuyên truyền có hiệu quả Kết luận số 94-KL/TW và Hướng dẫn số 127-HD/BTGTW ngày 30/6/2014 của Ban Tuyên giáo Trung ương về việc tiếp tục đổi mới việc học tập lý luận chính trị trong hệ thống giáo dục quốc dân gắn với thực hiện Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 04/11/2013 về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế và Nghị quyết số 35-NQ/TW ngày 22/10/2018 của Bộ Chính trị về tăng cường bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái, thù địch trong tình hình mới.
Các phòng, khoa chuyên môn, các tổ chức đoàn thể trong các trường đại học cần nhận thức rõ vai trò, trách nhiệm của mình trong công tác giáo dục lý luận chính trị, sự cần thiết phải đổi mới phương pháp, cách thức giáo dục lý luận chính trị cho sinh viên trong giai đoạn hiện nay. Việc đổi mới công tác giáo dục lý luận chính trị không chỉ là nhiệm vụ của giảng viên lý luận chính trị mà là nhiệm vụ chung của cả hệ thống chính trị trong nhà trường. Vì vậy, cần có sự phối hợp đồng bộ, chặt chẽ, thống nhất dưới sự lãnh đạo, chỉ đạo của Đảng ủy, Ban Giám hiệu các nhà trường.
Thứ hai, nâng cao năng lực đội ngũ giảng viên các môn lý luận chính trị.
(1) Cần có chiến lược xây dựng đội ngũ cán bộ, giảng viên lý luận chính trị của các trường trong khoảng thời gian từ 10 – 20 năm. Từ đó, xây dựng kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng, sử dụng tối ưu cũng như có chế độ, chính sách hợp lý nhằm làm cho đội ngũ này yên tâm gắn bó với nghề và nỗ lực phấn đấu hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ; (2) Tạo điều kiện thuận lợi để cán bộ, giảng viên lý luận chính trịthường xuyên học tập nâng cao trình độ chuyên môn, đổi mới phương pháp giảng dạy, cập nhật thông tin thời sự chính trị – xã hội. Tăng cường công tác tập huấn, thực tế, trao đổi kinh nghiệm, hội thảo nghiên cứu khoa học…
Thứ ba, tiếp tục đổi mới chương trình, giáo trình, nội dung, phương pháp, phương tiện giáo dục lý luận chính trị cho sinh viên.
Đổi mới nội dung giáo dục lý luận chính trị trong thời gian tới cần thực hiện theo hướng tăng cường giáo dục, rèn luyện kỹ năng thực hành, khả năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn cho sinh viên. Ngoài ra, không chỉ tập trung vào giáo dục chính khóa mà cần đa dạng các chương trình, nội dung giáo dục ngoại khóa nhằm tăng khả năng vận dụng thực tiễn, hình thành tích tích cực chính trị – xã hội cho sinh viên. Từ đó, thông qua quá trình giáo dục lý luận chính trị cho sinh viên góp phần tăng cường bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái thù địch trong tình hình mới. Ngoài ra, cần sử dụng kết hợp các phương pháp mới với các phương pháp dạy học truyền thống đã đổi mới một cách nhuần nhuyễn, linh hoạt nhằm nâng cao chất lượng hiệu quả giáo dục lý luận chính trị cho sinh viên.
Thứ tư, cần đầu tư cho hạ tầng cơ sở, các phương tiện kỹ thuật phục vụ cho giảng dạy lý luận chính trị, trong đó thực hiện theo hướng hiện đại hóa, đồng bộ hóa, tiêu chuẩn hóa phù hợp với xu thế phát triển nhanh của khoa – học công nghệ. Tăng cường trang bị đầu tư xây dựng hệ thống thư viện (thư viện truyền thống và thư viện điện tử) hiện đại, đồng bộ, trang bị đầy đủ, cập nhật hệ thống: giáo trình, sách tham khảo, báo, tạp chí chuyên ngành….
4. Kết luận
Đổi mới, nâng cao chất lượng công tác giáo dục lý luận chính trị cho sinh viên các trường đại học góp phần tăng cường bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái, thù địch trong tình hình mới là một nhiệm vụ khó khăn phức tạp. Trong thời gian qua, các trường đại học đã làm tốt công tác giáo dục lý luận chính trị góp phần nâng cao nhận thức tri thức chính trị cho sinh viên, tuy nhiên, trong bối cảnh mới, các thế lực thù địch ra sức chống phá trên mặt trận văn hoá – tư tưởng, do đó, công tác giáo dục lý luận chính trị cho sinh viên các trường đại học có vai trò đặc biệt quan trọng. Đổi mới công tác giáo dục lý luận chính trị gắn với tăng cường bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái, thù địch được xem là nhiệm vụ trọng tâm, thường xuyên liên tục của cả hệ thống chính trị trong nhà trường, mà trước tiên là các giảng viên lý luận chính trị.
Chú thích:
1. Bộ Chính trị (2014). Nghị quyết số 37-NQ/TW ngày 09/10/2014 về công tác lý luận và định hướng nghiên cứu đến năm 2030.
2. Đảng Cộng sản Việt Nam (2021). Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII. Tập I. H. NXB. Chính trị quốc gia Sự thật, tr. 183.
3. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2023). Số liệu thống kê giáo dục đại học năm 2021 – 2022.
Tài liệu tham khảo:
1. Ban Bí thư (2014). Kết luận số 94-KL/TW ngày 28/3/2014 về tiếp tục đổi mới việc học tập lý luận chính trị trong hệ thống giáo dục quốc dân.
2. Bộ Chính trị (2018). Nghị quyết số 35-NQ/TW ngày 22/10/2018 về tăng cường bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái, thù địch trong tình hình mới.
3. Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác giáo dục lý tưởng cách mạng cho thanh niên sinh viên tại các trường đại học hiện nay. https://www.quanlynhanuoc.vn/2024/06/27/tang-cuong-su-lanh-dao-cua-dang-doi-voi-cong-tac-giao-duc-ly-tuong-cach-mang-cho-thanh-nien-sinh-vien-tai-cac-truong-dai-hoc-hien-nay/
