Thượng tá, TS. Phạm Văn Vĩnh
Học viện Chính trị, Bộ Quốc phòng
(Quanlynhanuoc.vn) – Tư tưởng Ph.Ăngghen về sức mạnh chiến đấu của quân đội là những quan điểm cơ bản phản ánh bản chất, chức năng, nhiệm vụ của quân đội và phương thức xây dựng quân đội của giai cấp công nhân. Bài viết làm rõ nội dung tư tưởng Ph.Ăngghen về sức mạnh chiến đấu của quân đội; trên cơ sở đó, vận dụng vào điều kiện cụ thể của Việt Nam để xây dựng Quân đội nhân dân Việt Nam tinh, gọn, mạnh, tiến thẳng lên hiện đại đưa đất nước bước vào kỷ nguyên mới.
Từ khoá: Tư tưởng Ph.Ăngghen, sức mạnh chiến đấu quân đội, Quân đội nhân dân Việt Nam.
1. Mở đầu
Tư tưởng Ph.Ăngghen về sức mạnh chiến đấu quân đội là sự kế thừa, tiếp nối dòng chảy lịch sử, tiếp cận trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng khoa học, cách mạng, phản ánh xu thế phát triển tất yếu của thực tiễn đấu tranh cách mạng giành chính quyền cách mạng của giai cấp bị áp bức, bóc lột. Trên cơ sở nghiên cứu, tiếp cận sự thất bại của Công xã Pari năm 1871 do thiếu một đảng mác xít chân chính để lãnh đạo, chỉ đạo, đặc biệt tổ chức ra cơ quan quân sự mạnh để trấn áp bọn phản cách mạng, giữ vững thành quả cách mạng mà giai cấp công nhân và quần chúng nhân dân lao động đã giành được. Ph.Ăngghen đã chỉ rõ nguồn gốc, bản chất, chức năng, nhiệm vụ và sức mạnh chiến đấu quân đội của giai cấp vô sản.
Theo Ph.Ăngghen bắt nguồn từ mâu thuẫn lợi ích giai cấp đối kháng không thể dung hoà được trong xã hội có áp bức, bóc lột. Giai cấp áp bức, bóc lột trước khi tiến hành xâm lược, đàn áp phong trào đấu tranh cách mạng của quần chúng nhân dân lao động bao giờ cũng sử dụng công cụ bạo lực trong tay của mình là quân đội để duy trì, tổ chức, thiết lập các loại quân luật một cách rất hà khắc, kìm hãm không cho lực lượng đối kháng với mình phát triển. Đó chính là căn nguyên, nguồn gốc sâu xa để quân đội nói chung và quân đội của giai cấp vô sản ra đời, bảo vệ lợi ích, thành quả cách mạng của đảng mác xít.
2. Tư tưởng Ph.Ăngghen về sức mạnh chiến đấu của quân đội
Quân đội của một nhà nước luôn gắn liền với nghĩa vụ, quyền lợi của nhà nước, không có quân đội chung chung, phi giai cấp. Ph.Ăngghen khẳng định: “Quân đội đã trở thành mục đích chủ yếu của nhà nước, trở thành một mục đích tự nó”1. Vì thế, Ph.Ăngghen chỉ rõ bản chất quân đội nói chung và quân đội của giai cấp vô sản nói riêng mang bản chất giai cấp sâu sắc. Bản chất giai cấp quân đội là tương đối ổn định nhưng không phải là bất biến.
Sự vận động phát triển bản chất giai cấp của quân đội bị chi phối bởi nhiều yếu tố, như: giai cấp, nhà nước, các lực lượng, tổ chức chính trị xã hội và việc giải quyết các mối quan hệ trong nội bộ trong quân đội. Do sự tác động của các yếu tố trên mà bản chất giai cấp của quân đội có thể được tăng cường hoặc bị phai nhạt. Sự thay đổi diễn ra dần dần thông qua việc tăng cường hoặc suy yếu dần các mối quan hệ.
Trong lịch sử chưa có quân đội nào chiến đấu vì lợi ích chung của tất cả các giai cấp. Ph.Ăngghen chỉ rõ, quân đội là công cụ bạo lực để nhà nước thống trị, đàn áp nhân dân lao động, răn đe, buộc quần chúng nhân dân lao động phải phục tùng giai cấp thống trị và nhà nước, bảo vệ lợi ích của giai cấp thống trị trong nước; tiến hành chiến tranh bảo vệ lãnh thổ của nhà nước khỏi sự xâm lược từ bên ngoài, hoặc tiến hành chiến tranh xâm lược mở rộng lãnh thổ, phục vụ lợi ích của giai cấp thống trị, áp đặt ách nô dịch đối với dân tộc khác. Về chức năng, nhiệm vụ của quân đội, Ph.Ăngghen cho rằng, bất cứ quân đội nào cũng là cơ sở chủ yếu để nhà nước thực hiện chức năng đối nội và đối ngoại. Mỗi giai đoạn lịch sử khác nhau, do mục đích chính trị, quan điểm và phương pháp sử dụng của các giai cấp và nhà nước khác nhau, chức năng, nhiệm vụ của quân đội có sự biến đổi theo.
Về sức mạnh chiến đấu của quân đội theo Ph.Ăngghen, đó là sự tổng hợp của nhiều yếu tố cấu thành, như con người, các điều kiện về kinh tế, chính trị, văn hoá, xã hội, khoa học quân sự và phương thức sản xuất, trong đó kinh tế là nhân tố cơ bản, quan trọng quyết định đến sức mạnh chiến đấu của quân đội nói chung và quân đội của giai cấp vô sản nói riêng. Ph.Ăngghen nói: “toàn bộ việc tổ chức và phương thức chiến đấu của quân đội, thắng lợi hay thất bại rõ ràng là phụ thuộc vào các điều kiện vật chất, nghĩa là điều kiện kinh tế”2. Theo đó, sức mạnh quân đội của giai cấp vô sản phải được tổ chức theo một quy tắc nghiêm minh, chặt chẽ, từ con người, vũ khí, trang bị kỹ thuật, tổ chức cho đến trình độ sử dụng các loại vũ khí, trong đó con người là quan trọng nhất. Theo Ph.Ăngghen vũ khí trang bị kỹ thuật dù có hiện đại đến bao nhiêu thì cũng không bao giờ có thể thay thế được con người, con người sáng tạo ra vũ khí, trang bị kỹ thuật và sử dụng vũ khí trang bị kỹ thuật đó ở những mục đích chính trị khác nhau.
Những tư tưởng, quan điểm của Ph.Ăngghen về sức mạnh của quân đội nói chung và quân đội của giai cấp vô sản nói riêng đã tạo bước ngoặt căn bản về lý luận quân sự của giai cấp vô sản, vừa mang tính khoa học, vừa mang tính cách mạng. Vì vậy, C.Mác coi Ph.Ăngghen là “người có uy tín về quân sự bậc nhất”. Lý luận về quân sự của Ph.Ăngghen trở thành công cụ sắc bén để mỗi đảng cộng sản cầm quyền nhận thức sâu sắc và thực thi hiệu quả trong đấu tranh giành và giữ chính quyền cách mạng, tổ chức xây dựng quân đội phù hợp với đặc điểm tình hình, yêu cầu, nhiệm vụ của đất nước, đáp ứng với những đòi hỏi của thực tiễn đặt ra.
3. Xây dựng Quân đội nhân dân Việt Nam tinh, gọn, mạnh, tiến thẳng lên hiện đại trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc
Kế thừa, vận dụng linh hoạt, sáng tạo tư tưởng của Ph.Ăngghen về sức mạnh chiến đấu của quân đội vào điều kiện, hoàn cảnh lịch sử cụ thể cách mạng Việt Nam, Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chỉ rõ tính tất yếu khách quan phải dùng bạo lực cách mạng để giành và giữ chính quyền. Vì thế, Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định phải “tổ chức quân đội công nông” chuẩn bị lực lượng Tổng khởi nghĩa. Xây dựng quân đội kiểu mới của giai cấp công nhân và Nhân dân lao động, đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng.
Để thực hiện mục tiêu cách mạng, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã tổ chức ra lực lượng vũ trang làm nòng cốt cho cuộc đấu tranh cách mạng, giải phóng giai cấp, giải phóng dân tộc, giành độc lập, tự do cho toàn thể nhân dân, nòng cốt là những đội xích vệ đỏ, du kích vũ trang, sau đó phát triển thành Quân đội nhân dân. Ngay từ khi mới thành lập, mặc dù đại bộ phận cán bộ chiến sĩ xuất thân từ nông dân nhưng tất cả họ là những người có lòng yêu nước mãnh liệt, trí căm thù giặc sâu sắc. Trải qua những năm tháng phục vụ trong quân đội họ không ngừng được giác ngộ cách mạng, chuyển từ giác ngộ dân tộc lên giác ngộ giai cấp, từ tinh thần độc lập dân tộc lên ý thức xã hội chủ nghĩa, chuyển lập trường của giai cấp xuất thân sang lập trường giai cấp công nhân để xem xét giải quyết đánh giá công việc.
Trước bối cảnh tình hình thế giới, khu vực và trong nước có nhiều diễn biến phức tạp, khó lường. Bên cạnh dòng chảy của xu thế hoà bình, hợp tác và phát triển là chủ đạo, còn tiềm ẩn nhiều nhân tố gây mất ổn định, đó là: cạnh tranh chiến lược, cạnh tranh kinh tế, chiến tranh thương mại tiếp tục diễn ra gay gắt. Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 phát triển mạnh mẽ, tạo đột phá trên nhiều lĩnh vực, tạo thời cơ và thách thức đối với mọi quốc gia; môi trường an ninh, tình hình tranh chấp chủ quyền biển, đảo, biên giới, lãnh thổ tục diễn ra phức tạp. Biến đổi khí hậu, thiên tai, dịch bệnh và các vấn đề an ninh phi truyền thống khác ngày càng tác động mạnh, nhiều mặt, đe dọa nghiêm trọng đến sự phát triển ổn định, bền vững của thế giới, khu vực và đất nước. Các thế lực thù địch tiếp tục gia tăng chống phá Đảng, Nhà nước, thực hiện “diễn biến hòa bình”, thúc đẩy “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ, đòi “phi chính trị hóa” quân đội với những phương thức, thủ đoạn ngày càng tinh vi, xảo quyệt. Tình hình đó đòi hỏi phải thấu suốt, quán triệt sâu sắc những tư tưởng về sức mạnh quân sự của Ph.Ăngghen, vận dụng một cách linh hoạt, sáng tạo vào xây dựng Quân đội nhân dân Việt Nam tinh, gọn, mạnh, tiến thẳng lên hiện đại, không để bị động, bất ngờ trong mọi tình huống, sẵn sàng tham gia có hiệu quả vào các hoạt động của thế giới, khu vực, trong nước khi có lệnh.
Trong xu thế chung của cả nước đang thực hiện cuộc cách mạng sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị đưa đất nước bước vào kỷ nguyên mới. Các đơn vị trong toàn quân khẩn trương rà soát, đánh giá chức năng, nhiệm vụ của các cơ quan, đơn vị; tiến hành sáp nhập các cơ quan, đơn vị theo đúng chức năng, nhiệm vụ, bảo đảm sự lãnh đạo tuyệt đối, trực tiếp về mọi mặt của Đảng đối với quân đội; phù hợp với hình thái chiến tranh mới, truyền thống lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc. Việc xây dựng quân đội tinh, gọn, mạnh, tiến thẳng lên hiện đại cơ bản đã hoàn thành trong năm 2025, tiếp tục thực hiện tốt việc sắp xếp tổ chức quân sự địa phương khi hệ thống chính trị cấp huyện giải thể, phù hợp với mô hình hoạt động mới. Trong quá trình đó, dưới sự lãnh đạo của Quân uỷ Trung ương, việc xây dựng quân đội tinh, gọn, mạnh hướng đến bảo vệ vững chắc độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ của Tổ quốc, giữ vững môi trường hoà bình để phát triển đất nước; làm thất bại mọi âm mưu, thủ đoạn chống phá cách mạng Việt Nam của các thế lực thù địch, phản động; bảo đảm cho Quân đội luôn vững mạnh về chính trị, tư tưởng, tổ chức, đạo đức; là công cụ sắc bén bảo vệ Đảng, Nhà nước và Nhân dân cần thực hiện tốt một số nội dung cơ bản sau:
Một là, tăng cường sự lãnh đạo của Đảng, Nhà nước với Quân đội nhân dân Việt Nam.
Đây là vấn đề có tính nguyên tắc, bất di bất dịch, bất luận trong điều kiện, hoàn cảnh nào quân đội cũng phải tuyệt đối trung thành với mục tiêu, lý tưởng của Đảng, độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội, bảo đảm đúng những đường hướng lãnh đạo, chỉ đạo mà ngay từ khi Quân đội nhân dân Việt Nam ra đời, Chủ tịch Hồ Chí Minh và Đảng đã xác lập: Đảng tổ chức và lãnh đạo quân đội công nông để giành và giữ chính quyền. Nhất quán tinh thần đó, trong suốt quá trình lãnh đạo, chỉ đạo, Chủ tịch Hồ Chí Minh và Đảng đã không ngừng củng cố, bổ sung, điều chỉnh, từng bước tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với quân đội, phù hợp với từng thời điểm, giai đoạn, yêu cầu, nhiệm vụ cách mạng đặt ra.
Tại kỳ họp thứ ba, Quốc hội (khoá I) Nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, ngày 01/12/1953, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhấn mạnh sự cần thiết phải tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với quân đội: “Then chốt thắng lợi của kháng chiến là củng cố và mở rộng Mặt trận dân tộc thống nhất, củng cố công nông liên minh, củng cố chính quyền nhân dân, củng cố và phát triển quân đội, củng cố Đảng và tăng cường sự lãnh đạo của Đảng về mọi mặt”3. Đảng khẳng định: “Xây dựng cấp uỷ, tổ chức đảng và đội ngũ cán bộ, đảng viên trong quân đội tuyệt đối trung thành với Tổ quốc, với Đảng, Nhà nước và Nhân dân, kiên định với mục tiêu, lý tưởng cách mạng của Đảng, bảo đảm chất lượng tổng hợp và sức mạnh chiến đấu cao, đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ trong mọi tình huống”4. Trên cơ sở đó, quân đội phải cụ thể hoá, thể chế hoá vào từng lĩnh vực hoạt động, giữ vững định hướng chính trị, tư tưởng cho cán bộ, chiến sĩ trong quá trình thực hiện nhiệm vụ huấn luyện sẵn sàng chiến đấu, chiến đấu, xây dựng đơn vị vững mạnh toàn diện về mọi mặt, nhất là vững mạnh về chính trị để không bị động, bất ngờ trước mọi tình huống, sự việc có thể xảy ra, bảo vệ vững chắc Đảng, Nhà nước, Nhân dân và chế độ xã hội chủ nghĩa.
Hai là, xây dựng Quân đội nhân dân Việt Nam tinh, gọn, mạnh, tiến thẳng lên hiện đại.
Theo đó, cần tích cực làm tốt công tác giáo dục truyền thống của Đảng, của quân đội cho cán bộ, chiến sĩ để nâng cao lòng yêu nước, niềm tự hào dân tộc, ý chí quyết tâm khắc phục khó khăn, gian khổ, hoàn thành tốt chức trách, nhiệm vụ được giao. Chú trọng việc xây dựng tổ chức cơ sở đảng thật sự trong sạch, vững mạnh, đáp ứng với yêu cầu, nhiệm vụ đòi hỏi ngày càng cao của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới; kiên quyết phòng chống và khắc phục tình trạng xem nhẹ, hạ thấp vai trò của hoạt động công tác Đảng, công tác chính trị trong thực hiện các nhiệm vụ.
Nâng cao tinh thần cảnh giác và có biện pháp hiệu quả để ngăn ngừa và làm thất bại âm mưu “phi chính trị hóa quân đội” của các thế lực thù địch. Đẩy mạnh xây dựng, chỉnh đốn Đảng theo tinh thần Nghị quyết Trung ương 4 (khoá XII, XIII), gắn với Chỉ thị số 05 của Bộ Chính trị và Cuộc vận động “Phát huy truyền thống, cống hiến tài năng, xứng danh Bộ đội Cụ Hồ”; Nghị quyết số 847-NQ/QUTW ngày 28/12/2021 của Quân ủy Trung ương về phát huy phẩm chất “Bộ đội Cụ Hồ”, kiên quyết chống chủ nghĩa cá nhân trong tình hình mới; tăng cường kiểm tra, giám sát, siết chặt kỷ luật, kỷ cương trong Đảng bộ và toàn quân; duy trì và thực hiện nghiêm nền nếp chính quy, xây dựng nếp sống và môi trường văn hóa phong phú, lành mạnh thấm đẫm giá trị nhân văn, truyền thống “Bộ đội Cụ Hồ”.
Vận dụng, phát huy những giá trị, kinh nghiệm quý báu của truyền thống, lịch sử quân sự dân tộc đi đôi với tiếp thu có chọn lọc những tinh hoa quân sự của nước ngoài vào thực tiễn hoạt động quân sự khác nhau, phù hợp với đặc điểm, địa bàn, tính chất, yêu cầu, nhiệm vụ đặt ra. Đẩy mạnh việc đầu tư mua sắm, trang bị những vũ khí, phương tiện kỹ thuật quân sự hiện đại để tăng cường tiềm lực quốc phòng cho quân đội, chú trọng đến các lực lượng giữ vai trò nòng cốt trong chiến tranh công nghệ cao, như: tác chiến điện tử, thông tin liên lạc, hải quân, phòng không – không quân, trinh sát kỹ thuật…
Nâng cao chất lượng, hiệu quả cuộc vận động “Quản lý, khai thác, sử dụng vũ khí trang bị kỹ thuật tốt, bền, an toàn, tiết kiệm và an toàn giao thông” đi đôi với thực hiện tốt phong trào thi đua cải tiến, sáng kiến kỹ thuật, nâng cao năng lực và hiệu quả sử dụng của các loại vũ khí, trang bị kỹ thuật hiện có, giảm chi phí ngân sách cho quốc phòng của Đảng, Nhà nước.
Ba là, xây dựng đội ngũ cán bộ các cấp có năng lực, phẩm chất về đạo đức, lối sống đáp ứng tốt với yêu cầu, nhiệm vụ cách mạng đặt ra.
Theo đó, cần quán triệt quan điểm, đường lối của Đảng, Nhà nước về công tác cán bộ, nhất là Nghị quyết Trung ương 3 (khoá VIII); Kết luận số 37-KL/TW ngày 02/02/2009 của Ban Chấp hành Trung ương về tiếp tục đẩy mạnh thực hiện Chiến lược cán bộ đến năm 2020; Kết luận số 24-KL/TW ngày 05/6/2012 của Bộ Chính trị về đẩy mạnh công tác quy hoạch, luân chuyển cán bộ lãnh đạo, quản lý; Nghị quyết số 18-NQ/TW ngày 25/10/2017 của Hội nghị lần thứ 6 Ban Chấp hành Trung ương (khóa XII) về “Một số vấn đề tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả”; Nghị quyết số 109-NQ/QUTW ngày 11/02/2019 của Quân ủy Trung ương; Đề án đào tạo, bồi dưỡng cán bộ lãnh đạo, chỉ huy Quân đội; Nghị quyết số 05-NQ/TW ngày 17/01/2021 của Bộ Chính trị về tổ chức Quân đội nhân dân Việt Nam giai đoạn 2021-2030 và những năm tiếp theo; Nghị quyết số 230-NQ/QUTW ngày 02/4/2022 của Quân ủy Trung ương về lãnh đạo thực hiện tổ chức Quân đội nhân dân Việt Nam giai đoạn 2021-2030 và những năm tiếp theo; Kết luận số 126-KL/TW ngày 14/02/2025 của Bộ Chính trị, Ban Bí thư về một số nội dung, nhiệm vụ tiếp tục sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị trong năm 2025.
Làm tốt việc đánh giá, quy hoạch, đào tạo, bố trí, sắp xếp, sử dụng cán bộ, trước hết là đội ngũ cán bộ chủ trì lãnh đạo, chỉ huy các cấp, bảo đảm về phẩm chất đạo đức, tiêu chuẩn chính trị và năng lực công tác; quán triệt và thực hiện tốt phương châm “Nêu gương, tình thương, trách nhiệm” của cán bộ cấp trên với cấp dưới; xây dựng đội ngũ cán bộ, đảng viên, nhất là cán bộ chủ trì thực sự là tấm gương mẫu mực cho cán bộ, chiến sĩ học tập, noi theo.
4. Kết luận
Xã hội đã, đang và sẽ có những vận động, thay đổi trên các lĩnh vực của đời sống xã hội. Song tư tưởng của Ph.Ăngghen về sức mạnh của quân đội vẫn còn nguyên giá trị lịch sử và thời đại, là những chỉ dẫn quý để Đảng và Nhà nước kế thừa, bổ sung, phát triển vào điều kiện hoàn cảnh lịch sử cụ thể ở từng giai đoạn, thời điểm cách mạng. Dưới sự lãnh đạo tuyệt đối, trực tiếp về mọi mặt của Đảng, Quân đội nhân dân Việt Nam ngày càng lớn mạnh, trưởng thành, trở thành lực lượng nòng cốt của chiến tranh nhân dân, xây dựng lực lượng vũ trang nhân dân, bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa trong mọi tình huống. Sự lớn mạnh, trưởng thành của Quân đội nhân dân Việt Nam là minh chứng cho sự kết hợp giữa truyền thống và hiện đại, giữa kế thừa và phát triển tư tưởng quân sự của Ph.Ăngghen vào điều kiện cụ thể của Việt Nam. Những bước trưởng thành của Quân đội nhân dân Việt Nam sẽ góp phần tích cực vào sự nghiệp cách mạng chung của nhân dân thế giới vì hoà bình, độc lập dân tộc, dân chủ, tiến bộ xã hội.
Chú thích:
1, 2. C. Mác và Ph.Ăngghen toàn tập (1994). Tập 20. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật, tr. 240, 241.
3. Hồ Chí Minh toàn tập (2011). Tập 14. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật, tr. 435.
4. Hồ Chí Minh toàn tập (2011). Tập 8. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật, tr. tr. 352.
5. Đảng Cộng sản Việt Nam (2021). Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII. Tập I. H. NXB Chính trị quốc gia, tr. 158.
