PGS. TS. Trần Thanh Giang
Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh
(Quanlynhanuoc.vn) – Trong bối cảnh toàn cầu hóa và sự bùng nổ của mạng xã hội, các thế lực thù địch gia tăng chiến lược “diễn biến hòa bình” nhằm lôi kéo, chia rẽ niềm tin của thanh niên vào sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam. Sinh viên đại học, lực lượng trẻ ưu tú, là mục tiêu chính của các luận điệu sai trái, thù địch. Giáo dục chính trị, tư tưởng cho sinh viên không chỉ giúp họ xây dựng thế giới quan, phương pháp luận khoa học mà còn là công cụ hữu hiệu để củng cố niềm tin, bản lĩnh và khả năng phản bác các quan điểm sai lệch, góp phần bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng. Bài viết phân tích mối liên hệ giữa giáo dục chính trị, tư tưởng và việc bảo vệ nền tảng tư tưởng, thực trạng, thách thức và đề xuất một số biện pháp bước đầu cần thực được thực hiện trong bối cảnh hiện nay.
Từ khóa: Giáo dục chính trị, tư tưởng; năng lực nhận diện; đấu tranh phản bác; sinh viên Việt Nam; không gian mạng.
1. Đặt vấn đề
Theo số liệu của Bộ Giáo dục và Đào tạo, tính đến năm học 2023 – 2024, cả nước có 53.979 cơ sở giáo dục, với khoảng 25,26 triệu học sinh, sinh viên (trong đó, có khoảng hơn 2 triệu sinh viên)1.
Sinh viên Việt Nam là bộ phận quan trọng của thanh niên Việt Nam. Họ là những người đang học tập tại các trường đại học, cao đẳng trên cả nước, là lứa tuổi có sự trưởng thành nhất định về mặt sinh học, tâm lý và xã hội. Sinh viên là lực lượng kế tục, phát huy nguồn trí tuệ nước nhà, là nguồn lực chủ yếu trong thời đại kinh tế tri thức, khoa học – công nghệ, đóng vai trò then chốt trong phát triển đất nước, là lực lượng to lớn trong việc giữ gìn và xây dựng chủ nghĩa xã hội ở nước ta hiện nay. Sinh viên Việt Nam vừa là đội hậu bị tin cậy của Đảng trong sự nghiệp cách mạng nhưng cũng vừa là đối tượng mà các thế lực thù địch luôn tìm mọi cách lợi dụng để chống phá Đảng, Nhà nước và Nhân dân.
Bồi dưỡng, phát huy vai trò, trách nhiệm của sinh viên trong việc bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng trong tình hình mới là một nội dung quan trọng, trong đó, đẩy mạnh giáo dục chính trị, tư tưởng giúp sinh viên nhận diện và đấu tranh hiệu quả hơn với các quan điểm sai trái trên không gian mạng. Điều này, cần được thực hiện thông qua việc giáo dục chính trị, tư tưởng góp phần nâng cao năng lực nhận diện, đấu tranh phản bác quan điểm sai trái thù địch cho sinh viên trên không gian mạng.
2. Khái quát chung
a. Giáo dục chính trị, tư tưởng cho sinh viên và mối liên hệ với bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng
Giáo dục chính trị, tư tưởng là quá trình tác động có chủ đích của các tổ chức, đoàn thể nhằm nâng cao nhận thức của sinh viên về lý luận Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước và giá trị truyền thống dân tộc. Quá trình này giúp sinh viên hình thành lý tưởng cách mạng, bản lĩnh chính trị và lối sống văn hóa, từ đó trở thành lực lượng tiên phong trong việc bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng.
Nền tảng tư tưởng của Đảng, được xác định trong Nghị quyết số 35-NQ/TW ngày 22/10/2018 của Bộ Chính trị là hệ tư tưởng Mác – Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh, định hướng cho mọi hoạt động của Đảng và Nhà nước. Giáo dục chính trị, tư tưởng trang bị cho sinh viên kiến thức và kỹ năng để nhận diện, phân tích và phản bác các luận điệu sai trái, thù địch, đặc biệt trong bối cảnh thông tin sai lệch lan truyền nhanh chóng qua mạng xã hội. Sinh viên được giáo dục tốt sẽ trở thành “lá chắn” tư tưởng, góp phần củng cố niềm tin của xã hội vào sự lãnh đạo của Đảng, đồng thời tham gia tích cực vào công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
b. Bối cảnh hiện nay và thách thức đặt ra đối với bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng
Trong bối cảnh toàn cầu hóa và sự phát triển của công nghệ số đã mang lại nhiều cơ hội nhưng cũng đặt ra thách thức lớn. Các nền tảng mạng xã hội, như: Facebook, TikTok, YouTube… trở thành kênh lan truyền thông tin nhanh chóng. Thanh niên, sinh viên là những người sử dụng nhiều nhất các nền tảng mạng xã hội, do đó các thế lực thù địch luôn khai thác các nền tảng mạng cho việc phát tán các luận điệu sai trái, xuyên tạc lịch sử và công kích đường lối của Đảng.
Chiến lược “diễn biến hòa bình” được các thế lực thù địch triển khai tinh vi, nhắm vào sinh viên – nhóm dễ tiếp cận thông tin quốc tế và nhạy cảm với các xu hướng mới. Các luận điệu, như: “đa nguyên, đa đảng” hay phủ nhận tư tưởng Hồ Chí Minh được ngụy trang dưới dạng bài viết, video hấp dẫn, khiến một số sinh viên thiếu bản lĩnh dễ bị lôi kéo. Ngoài ra, lối sống thực dụng, cá nhân chủ nghĩa từ cơ chế thị trường cũng làm phai nhạt lý tưởng cách mạng của một bộ phận sinh viên.
Những thách thức này đòi hỏi giáo dục chính trị, tư tưởng phải được đẩy mạnh để giúp sinh viên nhận diện đúng, sai, củng cố niềm tin và chủ động tham gia bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng.
3. Thực trạng giáo dục chính trị, tư tưởng cho sinh viên hiện nay
Những năm qua, công tác giáo dục lý luận chính trị nói chung, cho thấy: “Công tác tuyên truyền, giáo dục lý luận được quan tâm, định hướng với nội dung, hình thức đa dạng, phong phú hơn. Việc giáo dục lý luận chính trị được triển khai sâu rộng trong Đảng và hệ thống chính trị”2.
Việc “Tăng cường bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, kiên quyết và thường xuyên đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái, thù địch, cơ hội chính trị; đấu tranh, ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ”3 được đảng ủy, ban giám hiệu các trường đại học quan tâm sát sao đối với công tác giáo dục lý luận chính trị cho sinh viên.
Về nội dung, các trường đại học đã triển khai nhiều nội dung giáo dục chính trị, tư tưởng cho sinh viên hiện nay. Trong đó, tập trung vào các nội dung, như: lý luận Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, Lịch sử Đảng Cộng sản Việt Nam, Đường lối cách mạng của Đảng, pháp luật nhà nước và ý thức trách nhiệm công dân. Các nội dung này được triển khai thông qua việc giảng dạy và học tập
Về hình thức giáo dục chính trị, tư tưởng cho sinh viên phong phú và đa dạng, như: thông qua việc giảng dạy và học tập các môn lý luận chính trị (Triết học, Kinh tế chính trị, Chủ nghĩa xã hội khoa học, lịch sử Đảng, Tư tưởng Hồ Chí Minh, Xây dựng Đảng,…); thông qua các chương trình, hoạt động có tính giáo dục được các chủ thể trong nhà trường (Đoàn Thanh niên, Hội sinh viên… ) tổ chức; thông qua các chương trình, hoạt động ngoại khóa, nghiên cứu trải nghiệm thực tế… Đơn cử: tại trường Đại học điện lực: tổ chức Chung kết hội thi Olympic tư tưởng Hồ Chí Minh năm 2024 với sự tham gia của 5 đội thi xuất sắc đến từ 5 khoa chuyên môn, các đội thi đã mang đến các phần thi hấp dẫn, thú vị với sự hưởng ứng và tham gia đông đảo của sinh viên trong và ngoài trường. Cùng với đó, Trường phát động cuộc thi trực tuyến cho sinh viên, học viên với nội dung: “Tuổi trẻ học tập và làm theo tấm gương, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh”4…
Đảng ủy, ban giám hiệu các trường đại học quan tâm sát sao đối với công tác giáo dục lý luận chính trị cho sinh viên. Nhờ đó, phần lớn sinh viên có lập trường tư tưởng vững vàng, tích cực học tập và đặc biệt có nhiều chuyển biến trong trong nhận thức về công tác giáo dục chính trị, tư tưởng, đạo đức. Đơn cử: tại Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh. Kết quả khảo sát từ đề tài nghiên cứu khoa học “Đổi mới công tác chính trị tư tưởng trong các cơ sở giáo dục đại học: nghiên cứu trường hợp Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh” đang triển khai thực hiện về thực trạng công tác giáo dục chính trị, tư tưởng, đạo đức cho sinh viên: có 2.590 sinh viên trong hệ thống 7 trường thành viên của Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh khi được hỏi về “sự hiểu biết, tầm quan trọng, sự quan tâm của bản thân về công tác chính trị, tư tưởng”, kết quả có 2.093/2.590 (chiếm 80,8%) sinh viên trả lời hiểu biết và quan tâm; khi hỏi “nguồn tiếp thu những kiến thức, hiểu biết của bản thân về chính trị, tư tưởng từ đâu”, có 2.054/2.590 (chiếm 79,3%) sinh viên trả lời bản thân tiếp thu kiến thức về chính trị, tư tưởng thông qua học các môn khoa học Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối cách mạng của Đảng Cộng sản Việt Nam và nghe, đọc từ các phương tiện truyền thông (tivi, báo, internet, mạng xã hội…); khi hỏi “đánh giá của bản thân về tầm quan trọng của công tác chính trị, tư tưởng trong bối cảnh hiện nay”, kết quả có 123/2.590 sinh viên trả lời: rất không quan trọng (chiếm 4,7%); 35/2.590 sinh viên trả lời: không quan trọng (chiếm 1,4%); 265/2.590 sinh viên trả lời: bình thường (chiếm 10,2%); 1.077/2.590 sinh viên trả lời: quan trọng (chiếm 41,6%); 1090/2.590 sinh viên trả lời: rất quan trọng (chiếm 42,1%)5.
Tuy nhiên, công tác này cũng còn có những hạn chế. Một số sinh viên xem nhẹ và lười học lý luận chính trị; nhận thức về pháp luật và đường lối của Đảng còn hạn chế. Một bộ phận sinh viên sống thực dụng, thiếu động lực phấn đấu trở thành đảng viên, hoặc dễ bị tác động bởi thông tin sai lệch trên mạng xã hội. Thậm chí, một số trường hợp bị lôi kéo vào các hoạt động trái với đường lối của Đảng. Nguyên nhân bao gồm: nội dung giáo dục lý luận còn khô khan, thiếu gắn kết với thực tiễn; phương pháp giảng dạy chậm đổi mới; vai trò của Đoàn Thanh niên, Hội Sinh viên chưa được phát huy tối đa; đội ngũ giảng viên còn hạn chế về phương pháp, kỹ năng giảng dạy hiện đại, thiếu sự chủ động hoặc chưa có kỹ năng lồng ghép kiến thức bảo vệ nền tảng tư tương của Đảng cho sinh viên trong quá trình giảng dạy. Đặc biệt, sự thiếu quyết liệt của một số cấp ủy, lãnh đạo nhà trường và tác động tiêu cực từ mạng xã hội, chiến lược “diễn biến hòa bình” làm giảm hiệu quả giáo dục, hạn chế năng lực của sinh viên trong nhận diện, đấu tranh phản bác quan điểm sai trái, thù địch, bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng.
4. Đẩy mạnh giáo dục chính trị, tư tưởng cho sinh viên nhằm góp phần bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng trong bối cảnh hiện nay
Để nâng cao hiệu quả giáo dục chính trị, tư tưởng cho sinh viên góp phần bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, thiết nghĩ các trường đại học cần triển khai các giải pháp cụ thể sau:
Thứ nhất, tăng cường sự lãnh đạo, chỉ đạo của Đảng ủy, Ban Giám hiệu và phát huy vai trò của các tổ chức Đoàn thể trong giáo dục chính trị, tư tưởng cho sinh viên. Trước hết, cần đẩy mạnh tuyên truyền trong các chủ thể giáo dục, nâng cao nhận thức và tầm quan trọng của việc giáo dục chính trị, tư tưởng cho sinh viên. Đây là biện pháp trước hết cần được triển khai để tạo sự thống nhất về nhận thức trong đội ngũ giảng viên, viên chức và tổ chức, đoàn thể trong toàn trường về giáo dục chính trị tư tưởng sinh viên đối với bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng hiện nay.
Thứ hai, Đảng ủy, Ban Giám hiệu trường đại học cần chú trọng chỉ đạo tăng cường nội dung, hoạt động giáo dục chính trị, tư tưởng cho sinh viên, cụ thể như: rà soát, lồng ghép nội dung giáo dục chính trị, tư tưởng vào các chương trình, giáo trình, tài liệu và thực tiễn giảng dạy của giảng viên một cách phù hợp. Tăng cường các biện pháp đổi mới phương pháp và nâng cao chất lượng dạy – học các học phần lý luận chính trị, thông qua đó nâng cao hiệu quả giáo dục chính trị, tư tưởng sinh viên góp phần bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng.
Thứ ba, tiếp tục phát huy vai trò của các chủ thể giáo dục đổi mới nội dung, phương pháp, hình thức giáo dục chính trị, tư tưởng cho sinh viên. Đặc biệt, phát huy vai trò của Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh và Hội Sinh viên của trường trong tổ chức các phong trào, hoạt động hướng đến giáo dục chính trị, tư tưởng cho sinh viên. Nhiều phong trào hoạt động được các trường triển khai trước đây đạt hiệu quả, cần được nhân rộng và triển khai theo những cách làm mới, như: “Sinh viên với nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc”; cuộc thi “Tôi là sinh viên Việt Nam”.
Thứ tư, chú trọng các hoạt động, phong trào nâng cao năng lực nhận diện quan điểm, luận điệu xuyên tạc, sai trái thù địch trên không gian mạng. Các hoạt động toạ đàm, hội thảo trong sinh viên cần được đẩy mạnh về các chủ đề, như: “Sinh viên với trách nhiệm bảo vệ chủ quyền trên không gian mạng”. Khuyến khích sinh viên tham gia các hoạt động trải nghiệm thực tế kinh tế – chính trị – xã hội để áp dụng lý luận vào thực tiễn, qua đó nâng cao nhận thức, củng cố niềm tin, ý thức, trách nhiệm của sinh viên trong bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng.
Thứ năm, đổi mới nội dung và phương pháp giảng dạy gắn với thực tiễn. Các trường cần định kỳ cập nhật, chương trình giáo trình các môn lý luận chính trị để kết nối lý luận Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh với các vấn đề thực tiễn. Nội dung chương trình, giáo trình cần được đổi mới một cách đồng bộ vừa đáp ứng yêu cầu trang bị kiến thức khoa học lý luận chính trị vừa bảo đảm yêu cầu lồng ghép nội dung bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, đồng thời tăng cường thực tiễn sinh động để lôi cuốn, hấp dẫn với sinh viên.
Cùng với cập nhật, điều chỉnh nội dung chương trình thì trong thực tiễn giảng dạy các môn lý luận chính trị cũng đòi hỏi phải có những đổi mới mạnh mẽ. Phương pháp giảng dạy mới, phương áp giảng dạy tích cực, hiện đại cần được áp dụng trong giảng dạy lý luận chính trị. Trong giảng dạy lý luận chính trị, giảng viên cũng cần sử dụng hiệu quả các phương tiện, phần mềm vào bài giảng. Bài giảng lý luận chính trị cần được trình bày dưới dạng điện tử ứng dụng công nghệ phong phú, sinh động, chứ không chỉ thuần tuý là các slide chiếu chữ thay viết bảng (vẫn đang phổ biến trong giảng dạy ở nhiều trường hiện nay). Không chỉ đầu tư nâng cấp bài giảng, giảng viên còn cần sử dụng, làm chủ được công nghệ, phần mềm, như: thực tế ảo (VR) để tái hiện các sự kiện lịch sử, sinh động thực tiễn giúp sinh viên hiểu rõ hơn kiến thức, thực tiễn sẽ củng cố niềm tin, vận dụng kiến thức vững chắc hơn cho người học… Thông qua đó, sinh viên được trang bị kiến thức nền tảng vững chắc, chuyên sâu, nâng cao được nhận thức chính trị và năng lực nhận diện, phản biện với những quan điểm sai trái, thù địch trong tình hình mới hiện nay.
Thứ sáu, xây dựng môi trường văn hóa giáo dục lành mạnh, khơi dậy tính tự giác, ý thức chính trị và nâng cao năng lực, kỹ năng nhận diện, phản bác quan điểm sai trái thù địch, bảo vệ nền tảng tưởng của Đảng trong sinh viên. Phát huy vai trò giảng viên, cán bộ các đơn vị trong trường và người học trong xây môi trường văn hoá giáo dục; chú trọng xây dựng văn hóa trên môi trường số, khuyến khích sinh viên sử dụng mạng xã hội có trách nhiệm; khuyến khích các ý tưởng và đẩy mạnh sáng tạo nội dung số giúp lan tỏa thông điệp tích cực trong trường. Phát triển các khóa học trực tuyến trên nền tảng như Moodle với các module về kỹ năng nhận diện và phản bác thông tin sai lệch, như module “Phân tích luận điệu thù địch trên mạng xã hội”, hướng dẫn sinh viên cách đánh giá nguồn thông tin. Tạo các câu lạc bộ tranh biện tại trường, nơi sinh viên thảo luận các chủ đề có ý nghĩa giáo dục chính trị tư tưởng, phản bác quan điểm sai trái thù địch.
5. Kết luận
Giáo dục chính trị, tư tưởng cho sinh viên có mối liên hệ trực tiếp và tác động quan trọng đến năng lực, kỹ năng nhận diện, đấu tranh phản bác quan điểm sai trái thù địch, bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng trong bối cảnh hiện nay, đặc biệt khi các thế lực thù địch gia tăng chống phá qua mạng xã hội và chiến lược “diễn biến hòa bình”. Bằng cách trang bị cho sinh viên kiến thức lý luận, nâng cao nhận thức, ý thức chính trị, bản lĩnh và kỹ năng phản biện sẽ giúp sinh viên trở thành lực lượng nòng cốt trong việc đấu tranh, phản bác quan điểm sai trái, thù địch, đặc biệt là trên không gian mạng. Bởi vậy, việc tăng cường giáo dục chính trị, tư tưởng cho sinh viên trong các trường đại học cần được chú trọng thực hiện đồng bộ nhiều biện pháp, những vấn đề nêu trên mới chỉ là một số khía cạnh trước mắt cần được thúc đẩy trong bối cảnh mới hiện nay.
Chú thích:
1. Hơn 23 triệu học sinh cả nước chính thức bước vào năm học mới 2024 – 2025. https://giaoduc.net.vn/hon-23-trieu-hoc-sinh-ca-nuoc-chinh-thuc-buoc-vao-nam-hoc-moi-2024-2025-post245303.gd
2, 3. Đổi mới công tác giáo dục lý luận chính trị cho sinh viên các trường đại học góp phần tăng cường bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng. https://www.quanlynhanuoc.vn/2025/03/11/doi-moi-cong-tac-giao-duc-ly-luan-chinh-tri-cho-sinh-vien-cac-truong-dai-hoc-gop-phan-tang-cuong-bao-ve-nen-tang-tu-tuong-cua-dang.
4. Đổi mới công tác giáo dục lý luận chính trị cho sinh viên Trường Đại học Điện lực trong giai đoạn hiện nay. https://www.quanlynhanuoc.vn/2025/05/20/doi-moi-cong-tac-giao-duc-ly-luan-chinh-tri-cho-sinh-vien-truong-dai-hoc-dien-luc-trong-giai-doan-hien-nay.
5. Công tác giáo dục chính trị, tư tưởng, đạo đức đối với sinh viên Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh trong giai đoạn mới. https://tapchilichsudang.vn/cong-tac-giao-duc-chinh-tri-tu-tuong-dao-duc-doi-voi-sinh-vien-dai-hoc-quoc-gia-thanh-pho-ho-chi-minh-trong-giai-doan-moi.html
Tài liệu tham khảo:
1. Bộ Chính trị (2018). Nghị quyết số 35-NQ/TW ngày 22/10/2018 về tăng cường bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái, thù địch trong tình hình mới.
2. Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh (2023). Sổ tay bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng trên không gian mạng. H. NXB Lý luận chính trị.
3. Quốc hội (2012). Luật Giáo dục đại học năm 2012.
4. Đập tan các luận điệu phản động, xuyên tạc chủ trương của Đảng về phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới. https://www.quanlynhanuoc.vn/2025/06/03/dap-tan-cac-luan-dieu-phan-dong-xuyen-tac-chu-truong-cua-dang-ve-phat-trien-dat-nuoc-trong-ky-nguyen-moi/
