ThS. Trần Duy Lâm
Trường Đại học FPT
(Quanlynhanuoc.vn) – Tư tưởng Hồ Chí Minh về tiết kiệm, phòng, chống lãng phí không chỉ là một phần quan trọng trong di sản sự nghiệp cách mạng của Người mà là kim chỉ nam cho sự thịnh vượng bền vững của đất nước. Nội dung bài viết xem xét sự phù hợp giữa tư tưởng Hồ Chí Minh trong việc tiết kiệm, chống lãng phí đối với phát triển kinh tế số hiện nay. Nghiên cứu khái quát những giá trị cốt lõi từ tư tưởng của Người có thể vận dụng trong thực tiễn nhằm bảo đảm tính công bằng xã hội, nâng cao đời sống con người trong thời đại kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.
Từ khóa: Tư tưởng Hồ Chí Minh; kinh tế số, tiết kiệm; chống lãng phí.
1. Đặt vấn đề
Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn nhấn mạnh vai trò của việc tiết kiệm và chống lãng phí, Người viết: “Đảng Lao động Việt Nam là đảng của giai cấp công nhân và nhân dân lao động, nghĩa là những người thợ thuyền, dân cày và lao động trí óc kiên quyết nhất, hăng hái nhất, trong sạch nhất, tận tâm tận lực phụng sự Tổ quốc và Nhân dân, những người mà: Giàu sang không thể quyến rũ. Nghèo khó không thể chuyển lay. Uy lực không thể khuất phục…”1. Người thường nhắc nhở và căn dặn cán bộ, đảng viên là tôi tớ trung thành của Nhân dân, cần gương mẫu trong tiết kiệm và vận động quần chúng cùng thực hiện, nâng cao ý thức tăng gia sản xuất, chống lãng phí để xây dựng đất nước ngày càng phát triển bền vững. Tư tưởng của Người càng có giá trị to lớn trong việc tối ưu hóa nguồn lực, tiết kiệm hiệu quả và chống lãng phí, trở thành nền tảng để thúc đẩy phát triển kinh tế số hiện nay.
2. Nội dung tư tưởng Hồ Chí Minh về thực hành tiết kiệm, chống lãng phí
Chủ tịch Hồ Chí từng căn dặn rằng: “Chúng ta phải chặt chẽ hơn nữa trong việc dùng tiền dành dụm của chúng ta, để tiến nhanh tới cuộc sống no ấm, đầy đủ cho mọi người”2. Vì vậy, nếu chúng ta biết tiết kiệm sức người, tiền của và thời gian một cách khéo léo thì sức lao động và tài nguyên của đất nước sẽ có thể được nâng cao gấp nhiều lần, góp phần làm tăng năng suất và cải thiện mọi mặt của đời sống quốc gia. Hồ Chí Minh cũng đặc biệt quan tâm tới vai trò của việc tiết kiệm trong việc rèn luyện đạo đức cá nhân. Đối với mỗi người, tiết kiệm là một trong những phẩm chất không thể thiếu, cùng với cần, liêm, chính.
Đối với toàn thể dân tộc, tiết kiệm biểu trưng cho sức mạnh của văn hóa và đạo đức, vì theo Chủ tịch Hồ Chí Minh: “một dân tộc biết cần, kiệm, biết liêm là dân tộc giàu về vật chất, mạnh về tinh thần, văn minh và tiến bộ”3. Việc tiết kiệm không đồng nghĩa với sự keo kiệt hoặc không làm những việc cần thiết. Chủ tịch Hồ Chí Minh viết: “khi có việc đáng làm, việc lợi ích cho đồng bào, cho Tổ quốc, thì dù bao nhiêu công, tốn bao nhiêu của, cũng vui lòng”4 và Người còn khẳng định: “phải biết quý trọng sức người là vốn quý nhất của ta. Chúng ta cần hết lòng chăm sóc sức khỏe và sử dụng thật hợp lý sức lao động của nhân dân ta”5. Người còn nhấn mạnh rằng, bên cạnh việc tiết kiệm về tài chính, chúng ta cần phải sử dụng hợp lý sức lao động của Nhân dân, phát huy tối đa năng lực và tiềm năng của từng người để xây dựng đất nước ngày càng giàu mạnh, văn minh và tiến bộ.
Chủ tịch Hồ Chí Minh cho rằng: “Tham ô, lãng phí và bệnh quan liêu, dù cố ý hay không, cũng là bạn đồng minh của thực dân và phong kiến. Vì nó làm chậm trễ công cuộc kháng chiến và kiến quốc của ta. Nó làm hỏng tinh thần trong sạch và ý chí khắc khổ của cán bộ ta. Nó phá hoại đạo đức cách mạng của ta là cần, kiệm, liêm, chính”6. Người luôn nhấn mạnh vai trò của việc tiết kiệm, chống lại các biểu hiện tiêu cực trong công tác và đời sống. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhiều lần nhấn mạnh không phải chỉ riêng tham ô mới là hành vi xấu, mà còn có những biểu hiện khác như lãng phí dù không lấy của công đút túi, nhưng cũng gây hậu quả nghiêm trọng cho Nhân dân và Chính phủ.
Người đã chỉ rõ: “Lãng phí tuy không lấy của công đút túi, song kết quả cũng lại rất tai hại cho Nhân dân, cho Chính phủ. Có khi còn tai hại hơn tham ô”7 và Người còn nhấn mạnh: “Để lãng phí như gió vào nhà trống, tham ô có tội, lãng phí cũng có tội, Nhân dân giao tiền của cho mình, để lãng phí là có tội với Nhân dân”8. Điều này cho thấy, mọi cá nhân và tổ chức đều cần chủ động thực hiện việc tiết kiệm, đặc biệt là các cơ quan, cán bộ và đảng viên đi đầu làm gương và tiên phong trong phong trào này. Tùy theo đặc thù công việc, đơn vị công tác, từng cá nhân, từng tổ chức phải áp dụng tiết kiệm một cách phù hợp, đồng thời, toàn thể nhân dân cần chung sức, đồng lòng trong việc thực hành tiết kiệm, chống lãng phí.
Chủ tịch Hồ Chí Minh không chỉ lên án mạnh mẽ các biểu hiện lãng phí mà còn kêu gọi cán bộ, đảng viên, chiến sĩ và Nhân dân tích cực thực hiện lối sống tiết kiệm, chống lãng phí trong mọi lĩnh vực. Điều đặc biệt là, chính Người đã trở thành hình mẫu tiêu biểu về đạo đức cách mạng, luôn sống cần cù, tiết kiệm, liêm khiết và chính trực. Từ cách ăn uống, ăn mặc đến việc sử dụng tài sản công, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn giữ phong cách sống giản dị, khiêm tốn và tiết kiệm. Những hành động, lời nói và phong cách sinh hoạt của Người là hiện thân của tinh thần tiết kiệm chân chính. Người dành trọn cuộc đời mình để phụng sự Tổ quốc và phục vụ Nhân dân bằng tinh thần trách nhiệm và lòng tận tụy cao cả. Cuộc sống của Hồ Chủ tịch là minh chứng sinh động cho sự thống nhất giữa lời nói và hành động trong tu dưỡng đạo đức cách mạng. Chính vì vậy, tư tưởng và tấm gương của Người tiếp tục soi đường cho các thế hệ hôm nay và mai sau trong việc thực hành tiết kiệm, chống lãng phí.
Những quan điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh về thực hành tiết kiệm, phòng, chống lãng phí cho đến nay vẫn giữ nguyên giá trị về lý luận và thực tiễn, trở thành nền tảng tư tưởng, kim chỉ nam cho công tác đấu tranh phòng, chống lãng phí, thực hành tiết kiệm ở nước ta nói chung và trong phát triển kinh tế số nói riêng. Giá trị của tư tưởng Hồ Chí Minh về thực hành tiết kiệm, chống lãng phí không chỉ nằm ở sự đúng đắn về mặt lý luận mà còn rất thiết thực, phù hợp với yêu cầu phát triển đất nước hiện nay. Việc vận dụng sáng tạo tư tưởng đó vào đời sống kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội là điều kiện quan trọng để xây dựng một xã hội văn minh, hiện đại, phát triển bền vững và giàu bản sắc.
3. Thực hành tiết kiệm, phòng, chống lãng phí theo tư tưởng Hồ Chí Minh trong phát triển kinh tế số hiện nay
Thấm nhuần tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh về thực hành tiết kiệm, chống lãng phí và nhằm thiết lập cơ sở pháp lý vững chắc, đồng bộ để tạo thuận lợi cho việc triển khai hiệu quả trong toàn hệ thống chính trị và xã hội. Thời gian qua, Đảng và Nhà nước đã ban hành nhiều văn bản quan trọng để chỉ đạo công tác này, như: Chỉ thị số 21-CT/TW ngày 21/12/2012 của Ban Chấp hành Trung ương về việc đẩy mạnh thực hành tiết kiệm, chống lãng phí; Chỉ thị số 27-CT/TW ngày 10/01/2019 của Bộ Chính trị về việc tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác bảo vệ người phát hiện, tố giác, người đấu tranh chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực; Luật Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí năm 2013; Quyết định số 2544/QĐ-TTg ngày 30/12/2016 của Thủ tướng Chính phủ ban hành Chương trình tổng thể của Chính phủ về thực hành tiết kiệm, chống lãng phí giai đoạn 2016 – 2020 và một số văn bản thực hiện Chương trình tổng thể về thực hành tiết kiệm, chống lãng phí từng năm…
Dưới sự lãnh đạo của hệ thống chính trị và sự nỗ lực của toàn dân, công tác này đã đạt nhiều kết quả tích cực. Khi đất nước bước vào giai đoạn phát triển mới, trong đó việc ứng dụng chuyển đổi số và nền kinh tế số ngày càng đóng vai trò trung tâm, việc phòng chống lãng phí càng trở nên cấp thiết.
Theo Hiến pháp năm 2013: “Cơ quan, tổ chức, cá nhân phải thực hành tiết kiệm, chống lãng phí, phòng, chống tham nhũng trong hoạt động kinh tế – xã hội và quản lý nhà nước”9. Hằng năm và theo từng giai đoạn cụ thể, Chính phủ luôn chủ động xây dựng và ban hành các chương trình tổng thể nhằm thúc đẩy công tác thực hành tiết kiệm và chống lãng phí trong tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội. Kế thừa từ di sản của Chủ tịch Hồ Chí Minh trong công tác chống lãng phí, Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh rằng “Tiết kiệm và chống lãng phí là hai thành tố gắn bó hữu cơ với nhau, là hai trụ cột để đi tới thịnh vượng, giàu có đối với cả phạm vi gia đình, đất nước và xã hội”10. Việc thực hiện tốt công tác tiết kiệm và chống lãng phí không chỉ đơn thuần là những hành động nhỏ lẻ mà còn là nền tảng cốt lõi thúc đẩy sự phát triển bền vững của đất nước trên mọi phương diện.
Đáp ứng tình hình mới trong sự phát triển của khoa học – kỹ thuật, các nghị quyết quan trọng của Bộ Chính trị được ban hành: Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia; Nghị quyết số 68-NQ/TW ngày 04/5/2025 của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân thể hiện rõ nhận thức sâu sắc của Đảng về vị trí trung tâm của chuyển đổi số trong chiến lược phát triển bền vững của đất nước. Có thể thấy, kinh tế số không chỉ là một xu hướng tất yếu mà còn là động lực then chốt để thúc đẩy sự cạnh tranh toàn cầu của quốc gia.
4. Một số giải pháp căn bản
Để phát huy tư tưởng Hồ Chí Minh về thực hành tiết kiệm, chống lãng phí và thực hiện các chỉ đạo của Đảng, Nhà nước về tiết kiệm, chống lãng phí trong phát triển kinh tế số, cần triển khai các giải pháp căn bản sau:
Thứ nhất, nâng cao nhận thức, giáo dục tư tưởng tiết kiệm, chống lãng phí trong lĩnh vực số.
Trong bối cảnh kinh tế số đang phát triển mạnh mẽ, việc đẩy mạnh công tác tuyên truyền và nâng cao ý thức trách nhiệm của cán bộ, đảng viên và Nhân dân là điều cần thiết. Trong đó, vai trò của người đứng đầu các cơ quan, tổ chức trong việc thực hành tiết kiệm và tận dụng hiệu quả trong thời đại số hóa để giảm thiểu sự lãng phí. Bên cạnh đó, các cơ quan, tổ chức sự nghiệp thường xuyên tổ chức các phong trào thi đua, vận động về thực hành tiết kiệm, chống lãng phí, phù hợp với xu hướng phát triển của kinh tế số. Tuyên truyền sâu rộng tư tưởng Hồ Chí Minh về tiết kiệm, chống lãng phí gắn với đặc thù của kinh tế số như: sử dụng hạ tầng công nghệ, dữ liệu lớn, không gian mạng. Giáo dục cho cán bộ, công chức, doanh nghiệp và người dân hiểu rằng: tiết kiệm là đầu tư hiệu quả, khai thác tối ưu nguồn lực số; chống lãng phí là loại bỏ đầu tư chồng chéo, dự án số không thiết thực.
Thứ hai, xây dựng và thực hiện chiến lược quốc gia về tiết kiệm, phòng chống lãng phí tạo nền tảng vững chắc thúc đẩy hiệu quả quản lý nguồn lực của nền kinh tế số.
Thực hành tiết kiệm trong đầu tư công nghệ và hạ tầng số, chống đầu tư dàn trải, manh mún các phần mềm, nền tảng ứng dụng số trong các cơ quan nhà nước, tránh tình trạng “mạnh ai nấy làm”, khuyến khích sử dụng các giải pháp mã nguồn mở, chia sẻ hạ tầng số, điện toán đám mây để tối ưu chi phí và khai thác chung dữ liệu, thực hiện cơ chế đánh giá hiệu quả đầu tư số trước, trong và sau dự án, bảo đảm tiết kiệm và hiệu quả. Chống lãng phí trong quản lý dữ liệu và tài nguyên số, xây dựng chiến lược quản lý và khai thác dữ liệu quốc gia hiệu quả, tránh lãng phí do thu thập trùng lặp, lưu trữ phân tán, không chia sẻ giữa các cơ quan. Áp dụng các chuẩn mở, chuẩn kết nối để tránh tạo ra “cát cứ thông tin” gây lãng phí cơ hội khai thác dữ liệu phục vụ người dân và doanh nghiệp. Xây dựng cơ chế bảo vệ an toàn thông tin để không lãng phí chi phí xử lý sự cố, khôi phục dữ liệu do bị xâm nhập.
Thứ ba, thúc đẩy xây dựng văn hóa tiết kiệm và chống lãng phí trong mọi hoạt động, hướng tới hình thành thái độ tự giác và tự nguyện thực hiện các hành động tiết kiệm trong mọi lĩnh vực.
Việc phát triển thực hành tiết kiệm, phòng chống lãng phí nhằm nâng cao ý thức trách nhiệm, tạo ra thói quen quý trọng tài sản của công và tập thể. Bên cạnh đó, đề cao tinh thần tiết kiệm, phòng, chống lãng phí trong mỗi người dân, cuộc sống sinh hoạt hằng ngày và ngay trong đơn vị công tác hiện tại, xem đây không chỉ là trách nhiệm mà là một nền văn hóa đạo đức xã hội hiện đại phù hợp với xu hướng phát triển của nền kinh tế số. Đặc biệt, cần chú trọng tiết kiệm trong vận hành bộ máy chính phủ số, tinh gọn thủ tục, giảm giấy tờ, chuyển đổi các dịch vụ công sang môi trường số để tiết kiệm thời gian, chi phí cho Nhà nước và người dân. Đẩy mạnh chuyển đổi số trong quản lý điều hành, thay thế các hình thức họp hành, báo cáo truyền thống bằng công nghệ số, tăng cường ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI), học máy để tự động hóa quy trình, giảm chi phí vận hành.
Thứ tư, chống lãng phí nguồn lực con người trong phát triển kinh tế số.
Chống lãng phí nguồn lực con người trong phát triển kinh tế số ở Việt Nam đòi hỏi sự kết hợp chặt chẽ giữa quy hoạch đào tạo và nhu cầu thực tiễn của thị trường. Cần đổi mới mạnh mẽ nội dung, phương pháp giáo dục theo hướng trang bị kỹ năng số, tư duy đổi mới sáng tạo, đặc biệt là năng lực sử dụng công nghệ trong thực tiễn. Việc đào tạo cần gắn với doanh nghiệp, thúc đẩy mô hình hợp tác công – tư trong phát triển nhân lực số nhằm tránh tình trạng “thừa thầy thiếu thợ” hoặc đào tạo không sát thực tế. Nhà nước cần có chính sách sử dụng, đãi ngộ và thu hút nhân tài, tránh chảy máu chất xám ra nước ngoài hoặc chuyển dịch lao động trái ngành. Các cơ quan, doanh nghiệp cần xây dựng cơ chế đánh giá, sử dụng nhân lực linh hoạt, đúng năng lực, tránh lãng phí tài năng. Đồng thời, thúc đẩy học tập suốt đời, cập nhật kỹ năng mới nhằm thích ứng với tốc độ thay đổi nhanh của công nghệ số. Đây là giải pháp căn cơ để phát huy tối đa giá trị nguồn nhân lực trong công cuộc chuyển đổi số quốc gia.
Thứ năm, tăng cường giám sát, minh bạch trong sử dụng ngân sách phát triển số.
Để tăng cường giám sát và minh bạch trong sử dụng ngân sách phát triển số ở Việt Nam, cần thiết lập hệ thống công khai, minh bạch toàn bộ quy trình đầu tư công nghệ số từ khâu lập kế hoạch, phê duyệt đến triển khai và nghiệm thu. Các dự án chuyển đổi số sử dụng ngân sách nhà nước phải được đăng tải công khai trên cổng thông tin điện tử, bảo đảm người dân và doanh nghiệp có thể tiếp cận, giám sát. Cần hoàn thiện khung pháp lý và quy chuẩn kiểm toán số, áp dụng các công cụ phân tích dữ liệu lớn, AI để phát hiện dấu hiệu bất thường trong quản lý tài chính số.
Cùng với đó, tăng cường vai trò của các cơ quan kiểm tra, thanh tra, đồng thời mở rộng sự tham gia của Mặt trận Tổ quốc, báo chí và các tổ chức xã hội trong giám sát đầu tư công nghệ. Khuyến khích áp dụng công nghệ Blockchain trong quản lý ngân sách nhằm bảo đảm tính minh bạch, truy xuất và không thể sửa đổi dữ liệu. Việc xây dựng cơ chế phản hồi, tố giác lãng phí, sai phạm từ người dân cũng cần được chú trọng và bảo vệ. Đây là điều kiện then chốt để nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách, đồng thời củng cố niềm tin của xã hội vào quá trình chuyển đổi số quốc gia.
5. Kết luận
Tư tưởng Hồ Chí Minh về thực hành tiết kiệm, chống lãng phí đã trở thành kim chỉ nam trong công cuộc chỉ đạo của Đảng trong những năm qua. Trong bối cảnh Việt Nam chuẩn bị bước vào kỷ nguyên phát triển mới – kỷ nguyên vươn mình, việc thực hiện các nguyên tắc tiết kiệm, phòng, chống lãng phí đóng vai trò then chốt trong việc khai thác, sử dụng hiệu quả các nguồn lực trong nền kinh tế số. Đồng thời, việc này giúp củng cố niềm tin của Nhân dân vào khả năng lãnh đạo của Đảng trong việc vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh một cách sáng tạo và phù hợp với xu thế mới, đặc biệt là trong môi trường chuyển đổi số và phát triển nền kinh tế số. Trong thời kỳ số hóa mạnh mẽ, việc nâng cao ý thức tiết kiệm tài nguyên số, dữ liệu và các nguồn lực kỹ thuật số cũng cần trở thành mục tiêu chiến lược toàn diện sâu sắc, dài lâu để xây dựng một xã hội phát triển bền vững và thịnh vượng cho Việt Nam.
Chú thích:
1, 3, 6, 7, 8. Hồ Chí Minh toàn tập (2011). Tập 7. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật, tr. 49, 117, 357, 357, 496.
2. Hồ Chí Minh toàn tập (2011). Tập 12. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật, tr. 467.
4. Hồ Chí Minh toàn tập (2011). Tập 6. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật, tr. 123.
5. Hồ Chí Minh toàn tập (2011). Tập 13. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật, tr. 70.
9. Quốc hội (2013). Hiến pháp năm 2013.
10. Bài viết của Tổng Bí thư Tô Lâm: Thực hành tiết kiệm. https://hcma.vn/Pages/chi-tiet-tin.aspx?ItemID=19436
Tài liệu tham khảo:
1. Bộ Chính trị (2024). Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.
2. Bộ Chính trị (2025). Nghị quyết số 68-NQ/TW ngày 04/5/2025 về phát triển kinh tế tư nhân.
3. Quốc hội (2013). Luật Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí năm 2013.
4. Thủ tướng Chính phủ (2016). Quyết định số 2544/QĐ-TTg ngày 30/12/2016 ban hành Chương trình tổng thể của Chính phủ về thực hành tiết kiệm, chống lãng phí giai đoạn 2016 – 2020.
