ThS. Phó Thanh Hương
Học viện Báo chí và Tuyên truyền
(Quanlynhanuoc.vn) – Giáo dục đạo đức cách mạng là một trong những nhiệm vụ cơ bản, lâu dài và cấp thiết trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, đặc biệt trong bối cảnh đất nước đang bước vào thời kỳ phát triển mạnh mẽ của khoa học – công nghệ, chuyển đổi số và trí tuệ nhân tạo (AI). Sự tác động của trí tuệ nhân tạo đến tư duy, hành vi, thói quen tiếp nhận thông tin của con người, đặc biệt là thế hệ trẻ, đòi hỏi công tác giáo dục đạo đức cách mạng phải có những thay đổi căn bản về nhận thức và phương pháp tiếp cận.
Từ khóa: Chất lượng; chuyển đổi số; giáo dục; đạo đức cách mạng; trí tuệ nhân tạo; thế hệ trẻ.
1. Đặt vấn đề
Trong thời đại cách mạng công nghiệp 4.0 và chuyển đổi số toàn diện, sự phát triển nhanh chóng của trí tuệ nhân tạo (AI) đang tạo ra những thay đổi sâu sắc trong mọi mặt của đời sống xã hội, đặc biệt là đối với thế hệ trẻ. Các công cụ AI, như: ChatGPT, DeepSeek… đang trở thành trợ thủ học tập phổ biến của sinh viên Việt Nam nhờ khả năng cung cấp thông tin nhanh chóng, hỗ trợ tư duy và soạn thảo. Theo thống kê từ Ngân hàng UBS được Reuters công bố, chỉ sau hai tháng ra mắt vào tháng 1/2023, ChatGPT đã đạt mốc 100 triệu người dùng hàng tháng – trở thành ứng dụng tiêu dùng phát triển nhanh nhất trong lịch sử1. Tại Việt Nam, nhiều công cụ AI mới cũng ghi nhận mức độ lan tỏa mạnh mẽ; ví dụ, DeepSeek đạt 22 triệu người dùng chỉ sau 20 ngày ra mắt vào đầu năm 2025, trở thành ứng dụng được tải về nhiều nhất trên App Store Việt Nam trong thời điểm đó2. Điều này cho thấy, không chỉ trên thế giới mà tại Việt Nam, AI đang có sức lan tỏa mạnh mẽ và sâu rộng.
Cùng với chuyển đổi số toàn diện và sự phát triển vượt bậc của trí tuệ nhân tạo, thế hệ trẻ Việt Nam – lực lượng nòng cốt xây dựng tương lai đất nước – đang đứng trước những cơ hội vàng để tiếp cận tri thức, rèn luyện kỹ năng và phát triển tư duy sáng tạo. Tuy nhiên, song hành với đó là hàng loạt thách thức trong việc giữ gìn và phát huy phẩm chất đạo đức, lý tưởng cách mạng và bản lĩnh chính trị trong một môi trường sống ngày càng “ảo hóa” và phân hóa giá trị. Do vậy, giáo dục đạo đức cách mạng không chỉ đơn thuần là một nội dung trong chương trình đào tạo mà cần trở thành một trụ cột trong chiến lược phát triển con người trong thời đại số.
2. Tác động của quá trình phát triển trí tuệ nhân tạo đến công tác giáo dục đạo đức cách mạng
Sự phát triển nhanh chóng của AI đã và đang mang lại những cơ hội to lớn cho công tác giáo dục đạo đức cách mạng trong thời đại mới. Một trong những điểm nổi bật là khả năng đa dạng hóa phương pháp giáo dục thông qua việc cá nhân hóa quá trình học tập. Các hệ thống học tập thông minh tích hợp AI, như: chatbot tư vấn, nền tảng học trực tuyến tương tác, công nghệ thực tế ảo mô phỏng các tình huống đạo đức cho phép người học tiếp cận nội dung một cách linh hoạt, sát với năng lực và nhu cầu cá nhân. Nhờ vậy, việc truyền đạt và tiếp thu các giá trị đạo đức cách mạng trở nên sinh động, hiệu quả hơn, phù hợp với đặc điểm tâm lý và nhận thức của từng đối tượng học tập, đặc biệt là thế hệ trẻ.
AI còn giúp tăng cường khả năng tiếp cận và tương tác trong công tác giáo dục. Thông qua các nền tảng học tập dựa trên AI, cùng lúc có thể phổ biến nội dung giáo dục đến nhiều nhóm người học với không gian và thời gian linh hoạt. Điều này góp phần nâng cao tính lan tỏa, độ phủ rộng và sức hấp dẫn của giáo dục đạo đức, nhất là trong bối cảnh thanh thiếu niên ngày càng tiếp cận nhiều với công nghệ số.
Bên cạnh đó, AI cho phép phân tích dữ liệu và điều chỉnh nội dung giáo dục một cách linh hoạt, phù hợp với thực tiễn. Việc thu thập, tổng hợp và xử lý phản hồi của người học thông qua AI giúp các cơ quan giáo dục và tổ chức chính trị – xã hội điều chỉnh nội dung giảng dạy đạo đức phù hợp với yêu cầu thực tế, bối cảnh xã hội và đặc điểm tâm lý của từng lứa tuổi. Điều này góp phần làm cho giáo dục đạo đức cách mạng không bị sáo mòn, khô cứng mà luôn đổi mới, gần gũi và hiệu quả hơn.
Tuy nhiên, AI cũng đặt ra nhiều thách thức đối với công tác giáo dục đạo đức cách mạng. Trước hết là vấn đề về môi trường thông tin phức tạp và khó kiểm soát. Sự phát triển của AI trong lĩnh vực truyền thông – mạng xã hội khiến thông tin được lan truyền với tốc độ chóng mặt, trong đó không ít nội dung lệch lạc, xuyên tạc giá trị đạo đức truyền thống, thậm chí phản động, phản giá trị. Những nội dung này dễ dàng tiếp cận người dùng, đặc biệt là giới trẻ, tạo nguy cơ làm suy giảm chuẩn mực đạo đức, lối sống, lý tưởng cách mạng trong xã hội.
Một thách thức khác là biểu hiện của “vô cảm kỹ thuật số” khi con người ngày càng tương tác với máy móc thay vì với cộng đồng thực tiễn. Việc phụ thuộc vào các hệ thống AI có thể làm giảm tính nhân văn, sự đồng cảm và cảm xúc trong quá trình giáo dục. Điều này đi ngược lại với bản chất của đạo đức cách mạng vốn đề cao tình thương, trách nhiệm xã hội và sự gắn bó cộng đồng.
Ngoài ra, hiện nay vẫn còn tồn tại tình trạng thiếu kiểm soát nội dung trong không gian mạng. Nhiều phần mềm, ứng dụng, nền tảng số có tích hợp AI được thiết kế bởi các tổ chức tư nhân, không tuân theo định hướng đạo đức hoặc lý tưởng chính trị rõ ràng. Việc thiếu thẩm định và kiểm duyệt nội dung có thể dẫn đến tình trạng “phi chính trị hóa”, làm suy yếu vai trò của đạo đức cách mạng trong hệ giá trị của người học.
3. Một số giải pháp
Một là, đổi mới nội dung, hình thức truyển tải thông điệp. Trong thời đại công nghệ số và sự phát triển mạnh mẽ của AI, phương thức tiếp nhận và xử lý thông tin của thế hệ trẻ đã thay đổi đáng kể. Họ có xu hướng ưu tiên nội dung ngắn gọn, sinh động, trực quan và có tính tương tác cao. Do đó, để nâng cao hiệu quả của công tác giáo dục đạo đức cách mạng, việc đổi mới nội dung và hình thức truyền tải thông điệp không chỉ là cần thiết mà còn là điều kiện tiên quyết để đáp ứng yêu cầu của thực tiễn.
(1) Nội dung giáo dục đạo đức cách mạng cần được điều chỉnh theo hướng gần gũi, thiết thực, phù hợp với nhận thức và tâm lý của thanh thiếu niên trong thời kỳ hiện đại. Các giá trị cốt lõi, như: lòng yêu nước, tinh thần hy sinh, trung thực, cần – kiệm – liêm – chính, tinh thần phụng sự Tổ quốc và Nhân dân cần được cụ thể hóa qua các tình huống gần gũi với đời sống hiện đại, thể hiện qua các câu chuyện, hình ảnh hoặc nhân vật có sức lan tỏa cao.
(2) Hình thức thể hiện các nội dung cần được đổi mới trên cơ sở ứng dụng công nghệ hiện đại, đặc biệt là các công cụ do AI hỗ trợ. Thay vì phụ thuộc vào các bài giảng lý thuyết khô khan, các cơ sở giáo dục, tổ chức chính trị – xã hội cần khai thác các nền tảng đa phương tiện, như:
Video ngắn (short videos): tạo các clip ngắn từ 1 – 3 phút mang nội dung giáo dục đạo đức, có sự đầu tư về hình ảnh, âm thanh và kịch bản để truyền tải thông điệp nhanh chóng, ấn tượng.
Podcast: sản xuất các chuỗi podcast về tấm gương đạo đức cách mạng, bàn luận các vấn đề đạo đức trong xã hội hiện đại để tạo ra diễn đàn tư duy cho người trẻ.
Sử dụng đồ họa (Infographic và Motion Graphic): trình bày các khái niệm, giá trị đạo đức cách mạng qua hình ảnh minh họa đơn giản, bắt mắt để giúp người đọc dễ hiểu, dễ nhớ.
Game giáo dục: thiết kế các trò chơi tương tác kết hợp nội dung đạo đức cách mạng với hình thức giải trí nhằm thu hút sự chú ý và tăng khả năng ghi nhớ của người chơi.
Khai thác mạng xã hội và nền tảng số, biến các nền tảng, như: Facebook, TikTok, YouTube, Zalo… thành những kênh giáo dục mềm dẻo và hiệu quả, nơi các thông điệp đạo đức có thể được lan tỏa mạnh mẽ với tốc độ nhanh chóng.
Ngoài ra, việc hợp tác với người có ảnh hưởng là xu hướng cần được tận dụng trong bối cảnh hiện nay. Người có ảnh hưởng, nhất là những người có hình ảnh tích cực và được giới trẻ tin tưởng, có thể trở thành “cầu nối mềm” giữa nội dung giáo dục đạo đức và cộng đồng người trẻ. Thông qua các hoạt động, như: chia sẻ câu chuyện đạo đức, tham gia các chiến dịch truyền thông xã hội, sản xuất nội dung giáo dục hoặc xuất hiện trong các video truyền cảm hứng… Người có ảnh hưởng có thể giúp lan tỏa giá trị đạo đức một cách tự nhiên, gần gũi và hiệu quả hơn nhiều so với phương pháp giáo dục truyền thống.
Hai là, ứng dụng AI trong giáo dục đạo đức. Trong bối cảnh chuyển đổi số đang diễn ra mạnh mẽ trên toàn cầu, AI đã trở thành công nghệ nền tảng có ảnh hưởng sâu sắc đến nhiều lĩnh vực, trong đó có giáo dục. Việc ứng dụng AI trong giáo dục đạo đức cách mạng không chỉ là xu thế tất yếu mà còn là giải pháp quan trọng nhằm cá nhân hóa nội dung học tập, tăng cường tính tương tác và nâng cao hiệu quả giáo dục trong môi trường số.
Một trong những ưu điểm nổi bật của AI là khả năng thu thập và xử lý khối lượng lớn dữ liệu trong thời gian ngắn. Trong giáo dục đạo đức, AI có thể phân tích dữ liệu học tập để thiết kế giáo trình cá nhân hóa phù hợp với từng đối tượng. AI giúp việc phân tích hành vi học tập, ghi nhận tần suất truy cập bài học, thời gian tương tác với từng nội dung, mức độ hoàn thành bài kiểm tra, mức độ tham gia vào các hoạt động thảo luận đạo đức. Thông qua đó, hệ thống xác định điểm mạnh, điểm yếu và mức độ quan tâm của người học với từng chủ đề đạo đức, như: tinh thần trách nhiệm, trung thực, đoàn kết, yêu nước… Từ đó, AI có thể đề xuất lộ trình học tập được cá nhân hóa, phù hợp với từng trình độ, sở thích và mục tiêu học tập. Ví dụ, một học sinh phổ thông có thể được gợi ý học qua video hoạt hình, trong khi một cán bộ trẻ có thể tiếp cận bài học dưới dạng tình huống xử lý đạo đức thực tiễn.
Ngoài việc hỗ trợ học tập, AI còn có thể đóng vai trò là người tư vấn đạo đức thông qua công cụ chatbot thông minh. Khi học viên gặp một tình huống thực tiễn, ví dụ: xung đột trong nhóm học tập, hành vi gian lận trong thi cử, ứng xử với người lớn tuổi…, chatbot có thể đưa ra hướng dẫn xử lý phù hợp với nền tảng đạo đức cách mạng. Hơn nữa, Chatbot có thể hoạt động 24/7 trên các nền tảng, như: Zalo, Messenger, website của tổ chức, thuận lợi cho việc tiếp cận của đông đảo người dân.
Ba là, bồi dưỡng kỹ năng số cho đội ngũ làm công tác giáo dục đạo đức. Đội ngũ làm công tác giáo dục đạo đức cần sử dụng thành thạo các nền tảng học tập số, phần mềm biên tập video, đồ họa, công cụ trình bày trực quan, như: Canva, Genially, Powtoon… để tạo ra bài giảng đạo đức sinh động, hấp dẫn. Bài giảng truyền thống cần được chuyển hóa thành các sản phẩm có khả năng tương tác cao và dễ tiếp cận qua thiết bị di động.
Hướng dẫn ứng dụng AI trong phân tích cảm xúc và hành vi học tập: các phần mềm, như: Emotion Recognition AI, ChatGPT API hay Mentimeter có thể giúp giảng viên phát hiện những thay đổi trong cảm xúc, biểu hiện sự quan tâm hay thờ ơ của người học qua biểu cảm khuôn mặt, tốc độ phản hồi hoặc ngôn ngữ sử dụng. Thông qua đó, giảng viên có thể điều chỉnh phương pháp truyền đạt, nội dung tương tác hoặc cá nhân hóa lời khuyên đạo đức phù hợp với từng đối tượng học viên. Ngoài kiến thức kỹ thuật, người làm công tác giáo dục đạo đức cũng cần được trang bị kỹ năng đánh giá độ tin cậy của thông tin, ứng xử chuẩn mực trên không gian mạng, bảo đảm an toàn dữ liệu cá nhân và tránh lan truyền nội dung vi phạm đạo đức xã hội.
Bốn là, khuyến khích phát triển nội dung sáng tạo, lan tỏa trên mạng xã hội. Sự phát triển của mạng xã hội đã và đang thay đổi cách giới trẻ tiếp cận thông tin và hình thành nhận thức đạo đức. Nếu như trước đây, bài học đạo đức đến từ lớp học, sách báo, thì nay TikTok, YouTube, Facebook lại là nơi học sinh, sinh viên thường xuyên theo dõi, tương tác và chịu ảnh hưởng lớn. Điều này đặt ra yêu cầu, người làm giáo dục đạo đức không chỉ truyền đạt nội dung tốt mà còn cần biết cách đưa đạo đức vào đời sống số một cách hấp dẫn, lan tỏa.
Khuyến khích cán bộ sản xuất nội dung đạo đức sáng tạo, phù hợp với văn hóa số. Những video ngắn truyền cảm hứng, câu chuyện thật về gương sáng đạo đức, clip tái hiện tình huống ứng xử… sẽ dễ lan tỏa hơn bài giảng truyền thống. Podcast, meme, đồ họa ngắn (infographic), vlog chia sẻ trải nghiệm sống đạo đức cũng là hình thức mới đang được ưa chuộng.
Tổ chức các cuộc thi sáng tạo nội dung đạo đức cách mạng số dành cho cán bộ, sinh viên, đoàn viên thanh niên, như: làm video tuyên truyền về tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh; thi viết bài cảm nhận về đạo lý “uống nước nhớ nguồn” qua mạng xã hội; xây dựng kênh YouTube lan tỏa giá trị sống tử tế… Những hoạt động này không chỉ khơi gợi sự sáng tạo mà còn giúp chuyển hóa nhận thức đạo đức thành hành động cụ thể trong môi trường số.
Gắn khen thưởng với chỉ số lan tỏa số để tạo động lực cho đội ngũ, theo đó, cần đưa các tiêu chí, như: lượt xem, lượt chia sẻ, bình luận tích cực trên các nền tảng mạng xã hội vào tiêu chuẩn đánh giá, thi đua. Việc khen thưởng kịp thời những cá nhân, tập thể có sản phẩm đạo đức số có tầm ảnh hưởng sẽ góp phần nhân rộng điển hình, khích lệ tinh thần đổi mới.
4. Kết luận
Nâng cao chất lượng giáo dục đạo đức cách mạng trong thời kỳ phát triển của AI là một quá trình mang tính chiến lược, đòi hỏi sự kết hợp giữa đổi mới tư duy, hiện đại hóa phương pháp và khai thác hiệu quả công nghệ. Đây không chỉ là yêu cầu trước mắt mà còn là nền tảng để hình thành thế hệ công dân số có đạo đức, có trí tuệ và có trách nhiệm đối với tương lai đất nước.
Chú thích:
1. Hu, Krystal (2023). ChatGPT sets record for fastest-growing user base – analyst note. https://www.reuters.com/technology/chatgpt-sets-record-fastest-growing-user-base-analyst-note-2023-02-01/
2. DeepSeek đạt hơn 22 triệu người dùng hàng ngày. https://vnexpress.net/deepseek-dat-hon-22-trieu-nguoi-dung-hang-ngay-4847309.html
Tài liệu tham khảo:
1. Tăng cường giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống cho thanh niên.https://doanthanhnien.vn/tin-tuc/bao-ve-nen-tang-tu-tuong-cua-dang/tang-cuong-giao-duc-ly-tuong-cach-mang-dao-duc-loi-song-cho-thanh-nien..
2. Giáo dục đạo đức cách mạng cho thanh niên là gốc. https://tienphong.vn/giao-duc-dao-duc-cach-mang-cho-thanh-nien-la-goc-post1685644.tpo.
3. Tăng cường giáo dục thanh niên theo tư tưởng Hồ Chí Minh. https://lyluanchinhtri.vn/tang-cuong-giao-duc-thanh-nien-theo-tu-tuong-ho-chi-minh-6545.html.
