Trung tá Phạm Tất Đạt
Hệ 5, Học viện Chính trị, Bộ Quốc phòng
(Quanlynhanuoc.vn) – Dưới sự lãnh đạo của Đảng, hoạt động của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đã có nhiều đổi mới cả về nội dung và phương thức, phù hợp với yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa và phát huy quyền làm chủ của Nhân dân. Các chủ trương, nghị quyết của Đảng đã tạo nền tảng cho việc nâng cao vai trò, vị trí của Mặt trận Tổ quốc trong hệ thống chính trị. Trên cơ sở đó, Mặt trận ngày càng thể hiện rõ hơn vai trò giám sát, phản biện xã hội và là cầu nối giữa Đảng, Nhà nước với Nhân dân.
Từ khóa: Đảng Cộng sản Việt Nam, Mặt trận Tổ quốc, Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, lãnh đạo, đổi mới, giám sát, phản biện.
1. Đặt vấn đề
Trong suốt quá trình lãnh đạo cách mạng, Đảng Cộng sản Việt Nam luôn coi trọng vai trò, vị trí của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, đây là tổ chức liên minh chính trị, liên hiệp tự nguyện rộng rãi của các tầng lớp nhân dân, có vai trò nòng cốt trong việc tăng cường khối đại đoàn kết toàn dân tộc, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Trước yêu cầu đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng, xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, thúc đẩy dân chủ và hội nhập quốc tế, Đảng khẳng định: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ nội dung, phương thức hoạt động của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị – xã hội, nâng cao hiệu quả giám sát, phản biện xã hội; thực hiện tốt vai trò đại diện, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của nhân dân”1. Do đó, dưới sự lãnh đạo của Đảng, hoạt động của Mặt trận Tổ quốc đã có những chuyển biến quan trọng, góp phần phát huy quyền làm chủ của Nhân dân, củng cố lòng tin của Nhân dân vào Đảng, Nhà nước và chế độ xã hội chủ nghĩa.
2. Hoạt động của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam dưới sự lãnh đạo của Đảng
Trong giai đoạn từ năm 2010 – 2020, Đảng Cộng sản Việt Nam đã ban hành nhiều chủ trương, nghị quyết quan trọng nhằm đổi mới phương thức lãnh đạo đối với Mặt trận Tổ quốc Việt Nam. Đơn cử: Nghị quyết số 25-NQ/TW ngày 03/6/2013 của Ban Chấp hành Trung ương (khóa XI) về tăng cường và đổi mới sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác dân vận trong tình hình mới; Kết luận số 62-KL/TW ngày 08/12/2009 của Bộ Chính trị về tiếp tục đổi mới nội dung và phương thức hoạt động của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các đoàn thể chính trị – xã hội trong tình hình mới; Kết luận số 45-KL/TW ngày 01/02/2019 của Ban Bí thư về tiếp tục thực hiện Nghị quyết số 23-NQ/TW ngày 12/3/2003 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa IX) về phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc vì dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh… đã định hướng cụ thể cho việc nâng cao vai trò, vị trí và chất lượng hoạt động của Mặt trận Tổ Quốc trong hệ thống chính trị. Đảng yêu cầu Mặt trận Tổ quốc phải đổi mới nội dung, phương thức hoạt động theo hướng thiết thực, hiệu quả, sâu sát cơ sở và sát với đời sống của Nhân dân, đồng thời chủ động phản biện xã hội, giám sát việc thực hiện chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước.
Trên cơ sở đó, hoạt động của Mặt trận Tổ quốc các cấp đã được đổi mới theo hướng đa dạng hóa hình thức, nội dung và phương pháp triển khai. Tính đến cuối năm 2020, cả nước có trên 11.000 Ban Thanh tra nhân dân, hơn 10.000 Ban Giám sát đầu tư cộng đồng do Mặt trận Tổ quốc chủ trì thành lập và hướng dẫn hoạt động, góp phần giám sát hàng nghìn công trình, dự án đầu tư công tại địa phương2. Công tác tuyên truyền, vận động Nhân dân được đẩy mạnh gắn với các phong trào thi đua yêu nước, các cuộc vận động lớn, như: “Toàn dân đoàn kết xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh”, “Người Việt Nam ưu tiên dùng hàng Việt Nam”, “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa”… đã thu hút sự tham gia rộng rãi của các tầng lớp nhân dân.
Vai trò giám sát và phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc cũng được thể hiện rõ nét hơn, nhất là thông qua việc thực hiện Quyết định số 217-QĐ/TW ngày 12/12/2013 của Bộ Chính trị ban hành quy chế giám sát và phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các đoàn thể chính trị – xã hội và Quyết định số 218-QĐ/TW ngày 12/12/2013 của Bộ Chính trị ban hành quy định về việc Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các đoàn thể chính trị – xã hội và Nhân dân tham gia góp ý xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền.
Ngoài ra, Mặt trận Tổ quốc còn từng bước ứng dụng công nghệ – thông tin, xây dựng các kênh tương tác trực tiếp giữa Nhân dân và Mặt trận, phối hợp với các tổ chức chính trị – xã hội, các cơ quan nhà nước trong giám sát việc thực thi chính sách công và tiếp thu ý kiến người dân. Từ mô hình hoạt động theo lối hành chính, đơn tuyến, Mặt trận Tổ quốc đã chuyển mạnh sang mô hình vận động xã hội sâu rộng, hướng đến giải quyết các vấn đề thiết thực của Nhân dân ở địa bàn cơ sở. Mặt trận cũng tăng cường vai trò đại diện, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của Nhân dân thông qua tiếp công dân, tổng hợp ý kiến, kiến nghị gửi tới Quốc hội, Chính phủ và các cơ quan có thẩm quyền.
Tuy nhiên, quá trình đổi mới hoạt động của Mặt trận Tổ quốc dưới sự lãnh đạo của Đảng vẫn còn không ít khó khăn, thách thức. Một số nơi, việc đổi mới còn mang tính hình thức, chưa sát với yêu cầu thực tiễn và chưa đáp ứng kỳ vọng của Nhân dân. Năng lực tham mưu, tổ chức thực hiện của đội ngũ cán bộ Mặt trận cơ sở còn hạn chế. Một số chủ trương lớn của Đảng về phát huy vai trò của Mặt trận Tổ quốc chậm được thể chế hóa bằng chính sách pháp luật cụ thể, gây khó khăn cho việc triển khai đồng bộ. Mối quan hệ phối hợp giữa Mặt trận Tổ quốc với các cơ quan nhà nước, các tổ chức thành viên tuy đã được cải thiện nhưng vẫn còn tình trạng chồng chéo, thiếu phân định rõ vai trò, chức năng trong một số nhiệm vụ.
3. Bài học kinh nghiệm
Một là, tăng cường lãnh đạo trực tiếp toàn diện và hiệu quả của Đảng đối với Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, trên cơ sở xác định rõ vị trí, vai trò và chức năng của Mặt trận trong hệ thống chính trị.
Sự lãnh đạo cần được thực hiện trên cơ sở đổi mới phương thức phù hợp với đặc thù là tổ chức liên minh chính trị – xã hội rộng lớn, hoạt động chủ yếu bằng công tác tuyên truyền, vận động, giám sát và phản biện xã hội. Trong bối cảnh xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa và thúc đẩy dân chủ, yêu cầu đặt ra là Đảng tiếp tục định hướng về chính trị và tạo điều kiện thuận lợi để Mặt trận Tổ quốc thực hiện tốt chức năng.
Đặc biệt, việc xác định rõ vị trí, vai trò, chức năng, nhiệm vụ của Mặt trận Tổ quốc trong hệ thống chính trị là điều kiện tiên quyết để nâng cao hiệu quả hoạt động. Khi không có sự phân định rành mạch, Mặt trận dễ bị chồng chéo nhiệm vụ với các tổ chức chính trị – xã hội khác hoặc không phát huy hết vai trò trong đại diện Nhân dân tham gia xây dựng Đảng, chính quyền. Do đó, việc xác lập rõ ràng chức năng, nhiệm vụ của Mặt trận là cơ sở để đổi mới nội dung, phương thức hoạt động một cách thực chất, hiệu quả, thiết thực hơn trong giai đoạn tiếp theo.
Hai là, đổi mới nội dung, phương thức hoạt động của Mặt trận Tổ quốc phải gắn với nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ, nhất là ở cơ sở.
Đây là lực lượng nòng cốt triển khai các chủ trương của Đảng, chính sách của Nhà nước và các hoạt động giám sát, phản biện, vận động quần chúng tại địa phương. Chất lượng và bản lĩnh chính trị, kỹ năng nghiệp vụ của đội ngũ cán bộ ở cơ sở ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả và tính bền vững trong đổi mới hoạt động của Mặt trận.
Cần có sự quan tâm đúng mức tới công tác quy hoạch, tuyển chọn, sử dụng và đào tạo cán bộ Mặt trận theo hướng chuyên nghiệp, có phẩm chất đạo đức, bản lĩnh chính trị vững vàng, am hiểu xã hội và có khả năng kết nối Nhân dân. Đồng thời, từng bước chuẩn hóa đội ngũ, bổ sung chính sách ưu đãi, kịp thời phát hiện và nhân rộng các điển hình tiên tiến, mô hình hiệu quả. Bên cạnh đó, việc ứng dụng công nghệ -thông tin trong công tác mặt trận cũng cần gắn với nâng cao trình độ, kỹ năng sử dụng công cụ số cho đội ngũ cán bộ các cấp, bảo đảm thích ứng linh hoạt với yêu cầu hoạt động trong bối cảnh chuyển đổi số và dân chủ hóa đời sống xã hội hiện nay.
Ba là, phát huy vai trò giám sát và phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam một cách thực chất, hiệu quả, gắn với cơ chế, chính sách bảo đảm quyền và điều kiện thực hiện đúng chức năng, nhiệm vụ được giao.
Giám sát và phản biện xã hội là một trong những chức năng cơ bản, thể hiện rõ vai trò đại diện của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đối với quyền làm chủ của Nhân dân. Phát huy vai trò giám sát và phản biện một cách thực chất không chỉ là yêu cầu chính trị mà còn là yêu cầu thực tiễn trong bối cảnh xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa và mở rộng dân chủ ở nước ta hiện nay. Do đó, muốn nâng cao hiệu quả giám sát, phản biện xã hội thì trước hết cần xác lập rõ nội dung, phạm vi, quy trình, phương pháp thực hiện; đồng thời, bảo đảm điều kiện cần thiết để Mặt trận thực hiện đầy đủ vai trò của mình. Sự phối hợp chặt chẽ giữa Mặt trận với các cơ quan của Đảng, Nhà nước và các tổ chức chính trị – xã hội khác cần được thể chế hóa bằng các quy định cụ thể, rõ ràng, tránh chồng chéo hoặc hình thức. Mặt khác, giám sát, phản biện xã hội phải được đặt trong tổng thể mối quan hệ giữa Đảng, Nhà nước và Nhân dân, bảo đảm tính xây dựng, khách quan và mang lại giá trị bổ sung cho quá trình hoạch định và tổ chức thực hiện chính sách.
Bốn là, đổi mới phương thức hoạt động của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam phải gắn với việc phát huy vai trò chủ thể của Nhân dân và thích ứng với xu thế chuyển đổi số trong điều kiện mới.
Với vai trò là tổ chức đại diện cho quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của Nhân dân, Mặt trận Tổ quốc phải không ngừng đổi mới tư duy, phương pháp và nội dung công tác theo hướng gần dân, sát dân, lắng nghe dân và hành động vì dân. Mọi hoạt động tuyên truyền, vận động, giám sát, phản biện xã hội, xây dựng Đảng, chính quyền cần được khởi nguồn từ thực tiễn đời sống Nhân dân và phục vụ nhu cầu thiết thực của Nhân dân. Phát huy vai trò làm chủ của Nhân dân là nội dung cốt lõi trong xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Mặt trận Tổ quốc cần tạo điều kiện để Nhân dân tham gia sâu hơn vào quá trình hoạch định, triển khai và giám sát các chính sách, chủ trương phát triển đất nước. Đồng thời, cần nâng cao khả năng kết nối, tiếp nhận thông tin, tổng hợp ý kiến và kiến nghị của Nhân dân một cách khách quan, kịp thời và trung thực, tạo cơ sở cho việc phản ánh và đề xuất với Đảng, Nhà nước.
Trong bối cảnh chuyển đổi số quốc gia, việc ứng dụng công nghệ – thông tin trong hoạt động của Mặt trận là xu thế tất yếu. Xây dựng các nền tảng tương tác trực tuyến, hệ thống góp ý, phản ánh và giám sát bằng công cụ số không chỉ tăng cường tính minh bạch mà còn rút ngắn khoảng cách giữa Mặt trận với người dân. Qua đó, góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động, hiện đại hóa phương thức làm việc và củng cố lòng tin của Nhân dân vào vai trò đại diện của Mặt trận Tổ quốc trong hệ thống chính trị hiện nay.
Năm là, đẩy mạnh công tác tổng kết thực tiễn, nghiên cứu lý luận và nhân rộng mô hình hoạt động hiệu quả.
Một trong những yêu cầu quan trọng đặt ra đối với đổi mới nội dung, phương thức hoạt động của Mặt trận Tổ quốc là phải được xây dựng trên cơ sở thực tiễn sinh động và có căn cứ lý luận vững chắc. Việc tổng kết kinh nghiệm thực tiễn không chỉ giúp nhận diện những điểm mạnh, điểm yếu trong hoạt động của Mặt trận Tổ quốc mà còn là cơ sở để định hướng đổi mới sát thực, tránh hình thức, chồng chéo hoặc xa rời chức năng, nhiệm vụ trung tâm. Cùng với đó, công tác nghiên cứu lý luận phải được nâng cao để làm rõ các vấn đề mới nảy sinh từ yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền, kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế.
Từ cơ sở đó, Mặt trận Tổ quốc các cấp cần chủ động phát hiện, đánh giá và nhân rộng những mô hình, cách làm sáng tạo, hiệu quả; tăng cường tính thực tiễn, khả năng lan tỏa và sức thuyết phục trong tổ chức các phong trào, cuộc vận động, hoạt động giám sát và phản biện xã hội. Việc nâng cao năng lực giám sát và phản biện cũng cần gắn với đổi mới tư duy, nâng cao trình độ lý luận – pháp lý, khả năng phân tích, tổng hợp và đề xuất chính sách. Mặt trận Tổ quốc phải trở thành lực lượng tích cực trong việc góp phần điều chỉnh các chính sách công, bảo vệ quyền lợi hợp pháp, chính đáng của Nhân dân, đồng thời là đối tác xây dựng trong phát triển và hoàn thiện thể chế.
4. Kết luận
Dưới sự lãnh đạo của Đảng, hoạt động của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đã có những chuyển biến tích cực cả về nội dung và phương thức, góp phần củng cố khối đại đoàn kết toàn dân tộc và nâng cao hiệu quả giám sát, phản biện xã hội. Quá trình đổi mới này đã để lại nhiều bài học kinh nghiệm quý báu về phương thức lãnh đạo, công tác cán bộ, phát huy vai trò của Nhân dân, chuyển đổi số và lý luận, thực tiễn. Những bài học đó cần tiếp tục được kế thừa, phát triển và vận dụng sáng tạo nhằm đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong tình hình mới, góp phần xây dựng Đảng, chính quyền vững mạnh và phát huy dân chủ xã hội chủ nghĩa trong toàn xã hội.
Chú thích:
1. Đảng Cộng sản Việt Nam (2021). Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII. Tập I. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật, tr. 185.
2. Phát huy vai trò của Ban Thanh tra nhân dân, Ban Giám sát đầu tư cộng đồng đối với việc giám sát hoạt động của chính quyền cơ sở. https://mattran.org.vn/giam-sat-phan-bien-xa-hoi/phat-huy-vai-tro-cua-ban-thanh-tra-nhan-dan-ban-giam-sat-dau-tu-cong-dong-doi-voi-viec-giam-sat-hoat-dong-cua-chinh-quyen-co-so-55728.html
Tài liệu tham khảo:
1. Ban Chấp hành Trung ương (2013). Nghị quyết số 25-NQ/TW ngày 03/6/2013 về tăng cường và đổi mới sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác dân vận trong tình hình mới.
2. Bộ Chính trị (2013). Quyết định số 217-QĐ/TW ngày 12/12/2013 về ban hành quy chế giám sát và phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các đoàn thể chính trị – xã hội.
3. Đảng Cộng sản Việt Nam (2011). Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật.
4. Đảng Cộng sản Việt Nam (2016). Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật.
5. Tìm hiểu những điểm mới của Quy định số 296-QĐ/TW về công tác kiểm tra, giám sát và kỷ luật của Đảng. https://www.quanlynhanuoc.vn/2025/07/08/tim-hieu-nhung-diem-moi-cua-quy-dinh-so-296-qd-tw-ve-cong-tac-kiem-tra-giam-sat-va-ky-luat-cua-dang.
