TS. Lâm Thái Bảo Ngọc
Trường Đại học Tiền Giang
(Quanlynhanuoc.vn) – Trên cơ sở phân tích bối cảnh phát triển kinh tế – xã hội của tỉnh Đồng Tháp và tỉnh Tiền Giang giai đoạn 2010 – 2025, tiềm năng công nghiệp chế biến nông – thủy sản cũng như thực trạng các khu công nghiệp của tỉnh Đồng Tháp mới (sau khi thực hiện sắp xếp các đơn vị hành chính cấp tỉnh theo Nghị quyết số 202/2025/QH15 ngày 12/6/2025), bài viết đề xuất mô hình khu công nghiệp sinh thái tích hợp theo hướng tuần hoàn, sử dụng hiệu quả năng lượng – tài nguyên và giảm phát thải. Các lĩnh vực ưu tiên gồm: công nghiệp chế biến sạch, năng lượng tái tạo từ phụ phẩm nông nghiệp, công nghiệp tái chế và công nghệ sinh học; xây dựng mô hình khu công nghiệp sinh thái tỉnh Đồng Tháp trong thời gian tới nhằm thu hút đầu tư, phát triển kinh tế bền vững và tạo sinh kế, việc làm cho người dân.
Từ khóa: Khu công nghiệp sinh thái, Đồng Tháp, Tiền Giang, kinh tế tuần hoàn, chuyển đổi xanh.
1. Đặt vấn đề
Trong bối cảnh toàn cầu đang đối mặt với những thách thức nghiêm trọng từ biến đổi khí hậu, suy giảm tài nguyên và ô nhiễm môi trường, kinh tế tuần hoàn nổi lên như một mô hình kinh tế tối ưu, giúp cân bằng giữa tăng trưởng kinh tế và bảo vệ môi trường. Việt Nam nằm trong nhóm quốc gia dễ bị tổn thương nhất bởi biến đổi khí hậu, việc chuyển đổi từ kinh tế tuyến tính sang kinh tế tuần hoàn không chỉ là một xu hướng tất yếu mà còn là yêu cầu cấp thiết để bảo đảm phát triển bền vững. Theo Ngân hàng Thế giới (WB), thiệt hại kinh tế do ô nhiễm môi trường tại Việt Nam chiếm khoảng 5% GDP mỗi năm, tác động tiêu cực đến cả môi trường sống lẫn chất lượng phát triển kinh tế – xã hội1.
Hiện nay, tỉnh Đồng Tháp mới, có diện tích tự nhiên là 5.938,64 km2, quy mô dân số 4.370.046 người2, có địa hình tương đối bằng phẳng, khí hậu nhiệt đới và mạng lưới sông ngòi dày đặc, tạo nên một hành lang kinh tế dọc sông Tiền trải dài từ khu vực biên giới đến Biển Đông. Tỉnh mới hiện nay có quy mô lớn về diện tích và nguồn lực phát triển, giúp thu hút đầu tư và liên kết vùng hiệu quả hơn. Tuy nhiên, vị trí địa lý này cũng dễ bị tổn thương trước biến đổi khí hậu, vì vậy, tỉnh cần có tầm nhìn, kế hoạch phát triển bền vững, xây dựng nền kinh tế tuần hoàn, cân bằng giữa tăng trưởng kinh tế và bảo vệ môi trường.
Đặc biệt, đối với công nghiệp, xu hướng đầu tư khu công nghiệp sinh thái (EIP-Eco-Industrial Park) là bước đi chiến lược, cấp thiết giúp nhiều tỉnh, thành phố khu vực phía Nam ứng phó thách thức môi trường, nâng sức cạnh tranh và thu hút đầu tư chất lượng cao. Đây cũng là định hướng đầu tư mà tỉnh Đồng Tháp cần chú ý với tầm nhìn đến năm 2045.
2. Thực tiễn phát triển khu công nghiệp sinh thái tỉnh Đồng Tháp (mới sáp nhập)
Giai đoạn 2010 – 2025, về định hướng chiến lược, tỉnh Đồng Tháp (sáp nhập tỉnh Tiền Giang và tỉnh Đồng Tháp) nhận thức rõ tầm quan trọng của việc phát triển bền vững, đặc biệt trong bối cảnh biến đổi khí hậu và xâm nhập mặn. Do đó, định hướng phát triển nông nghiệp sinh thái, du lịch sinh thái và công nghiệp theo hướng “sinh thái” được chú trọng. Tuy nhiên, trong giai đoạn này, chưa có khu công nghiệp nào ở Đồng Tháp hay Tiền Giang (trước ngày 01/7/2025) được công nhận chính thức là “khu công nghiệp sinh thái” theo các tiêu chí đã được quy định tại Nghị định số 35/2022/NĐ-CP.
Trên thực tế trước khi sáp nhập, cả tỉnh Tiền Giang và tỉnh Đồng Tháp (cũ) đều đã có xây dựng chiến lược và định hướng phát triển khu du lịch sinh thái. Cụ thể là:
2.1. Tình hình phát triển khu công nghiệp sinh thái tại Đồng Tháp
Định hướng phát triển nông nghiệp sinh thái: Đồng Tháp nổi tiếng với mô hình “nông nghiệp sinh thái” gắn với du lịch tại vùng Đồng Tháp Mười. Đây là một hướng đi khác biệt, tập trung vào việc bảo tồn đa dạng sinh học và phát triển du lịch bền vững.
Giai đoạn 2025 – 2030, Đồng Tháp tập trung lập quy hoạch, xây dựng và hoàn thiện hạ tầng cho các khu công nghiệp, như: khu công nghiệp Sông Hậu 2 (quy mô khoảng 710 ha, phát triển hạ tầng 282 ha trong giai đoạn này) và khu công nghiệp Cao Lãnh III (94 ha) nhằm thu hút đầu tư các ngành công nghệ cao và dịch vụ logistics. Mục tiêu đề ra là phát triển các khu công nghiệp đa ngành, thân thiện môi trường, sử dụng hiệu quả năng lượng, giảm thiểu phát thải, tạo công ăn việc làm bền vững cho người dân.
Hướng đến năm 2045, tỉnh phấn đấu trở thành điển hình về mô hình công nghiệp sinh thái kết hợp với nền nông nghiệp sinh thái tiên tiến. Đồng Tháp cam kết hoàn thiện các đề án xây dựng tỉnh thành trung tâm nông nghiệp sinh thái đi đầu khu vực đồng bằng sông Cửu Long và phát triển công nghiệp hiện đại, góp phần cân bằng cấu trúc kinh tế, tăng trưởng xanh và thích ứng với biến đổi khí hậu3.
Tỉnh đã quy hoạch và phát triển nhiều khu công nghiệp như Sa Đéc (132 ha, phường Sa Đéc), Trần Quốc Toản (56 ha, phường Cao Lãnh), Sông Hậu (63 ha, xã Lai Vung),… Mặc dù các khu này đã đi vào hoạt động hiệu quả, nhưng các thông tin hiện có chưa cho thấy đã áp dụng mô hình cộng sinh công nghiệp hay các tiêu chí đặc thù của khu công nghiệp sinh thái.
Gần đây, tỉnh đã lập quy hoạch hai khu công nghiệp mới với tổng diện tích hơn 800 ha. Đây có thể là bước đi để Đồng Tháp hướng tới việc xây dựng các khu công nghiệp hiện đại, có tiêu chuẩn cao về môi trường, tạo tiền đề cho việc chuyển đổi sang mô hình sinh thái trong tương lai.
Các dự án lớn khác như “Mekong Smart City” khu đô thị sinh thái tại Hồng Ngự cũng được nhắc đến với quy mô lớn, bao gồm cả khu công nghiệp sạch, cho thấy tầm nhìn phát triển công nghiệp đi kèm với các yếu tố môi trường và đô thị thông minh.
2.2. Tình hình phát triển khu công nghiệp sinh thái tại Tiền Giang
Giai đoạn 2010 – 2025, Tiền Giang tập trung mạnh vào phát triển hạ tầng các khu công nghiệp hiện có và mới, như: Khu công nghiệp Tân Phước 1 (quy mô 479 ha, tổng vốn đầu tư 5.936,5 tỷ đồng), Khu công nghiệp Long Giang (540 ha, xã Tân Phước 2), Khu công nghiệp Mỹ Tho (79,14 ha, phường Trung An), Khu công nghiệp Tân Hương (197,33 ha, xã Châu Thành)… với mục tiêu thu hút đầu tư, tạo công ăn việc làm4.
Tiền Giang cũng chú trọng phát triển du lịch sinh thái. Cụ thể, tỉnh đã có chủ trương mở rộng Khu Bảo tồn sinh thái Đồng Tháp Mười tại huyện Tân Phước (cũ) nhằm bảo tồn đa dạng sinh học và phát triển du lịch bền vững. Tiền Giang đã ban hành Quy hoạch khu công nghiệp giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn 2050, cho thấy sự chuẩn bị dài hạn để phát triển công nghiệp một cách bài bản, hiệu quả và bền vững. Việc đầu tư gần 6.000 tỷ đồng cho hạ tầng Khu công nghiệp Tân Phước 1 cũng là một bước đi quan trọng để nâng cao tiêu chuẩn các khu công nghiệp của tỉnh.
3. Đánh giá chung
3.1. Thuận lợi
Việc xây dựng các khu công nghiệp sinh thái tại Đồng Tháp trong giai đoạn 2025 – 2030 sẽ có nhiều thuận lợi, chủ yếu nhờ vào các định hướng chiến lược của Tỉnh, cùng với những lợi thế tự nhiên và vị trí địa lý đặc thù (Nghị quyết số 1663/NQ-UBTVQH15 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về việc sắp xếp các đơn vị hành chính cấp xã của tỉnh Đồng Tháp năm 2025).
Nghị định số 35/2022/NĐ-CP của Chính phủ đã cung cấp một hành lang pháp lý vững chắc cho việc phát triển khu công nghiệp sinh thái, với các tiêu chí và cơ chế ưu đãi cụ thể. Điều này tạo điều kiện thuận lợi cho các tỉnh triển khai các dự án mới hoặc chuyển đổi các khu công nghiệp hiện có. Trên cơ sở chiến lược xây dựng của tỉnh Đồng Tháp mới (Đồng Tháp và Tiền Giang) về quy hoạch phát triển tỉnh đến năm 2030, tầm nhìn 2050, trong đó nhấn mạnh mục tiêu phát triển công nghiệp theo hướng hiện đại, thân thiện với môi trường, sử dụng công nghệ cao và bền vững. Đây là cơ sở quan trọng để chính quyền địa phương, các cấp, các ngành trong tỉnh đặt mục tiêu theo kế hoạch và chú trọng thực hiện kế hoạch đề ra theo từng giai đoạn phát triển.
Về vị trí chiến lược, tỉnh Đồng Tháp nằm ở cửa ngõ của vùng đồng bằng sông Cửu Long, tạo hành lang kinh tế kéo dài từ biên giới đến biển Đông. Đây là vị trí thuận lợi để trở thành trung tâm sản xuất và logistics của khu vực. Các tuyến cao tốc, quốc lộ như cao tốc TP. Hồ Chí Minh – Trung Lương, Trung Lương – Mỹ Thuận, Cao Lãnh – Mỹ An (đang thi công), Quốc lộ 1A, Quốc lộ N2, đường Đồng Tháp Mười (dự kiến), đường Cao Lãnh – Vàm Cống… đã và đang được đầu tư, nâng cấp, tạo thuận lợi cho việc vận chuyển hàng hóa và kết nối các khu công nghiệp với các trung tâm kinh tế lớn. Hệ thống kênh rạch chằng chịt và các cảng biển lớn như cảng Cái Mép – Thị Vải, cảng Vàm Láng, cảng Mỹ Tho, cảng xăng dầu Soài Rạp – Hiệp Phước, việc vận chuyển hàng hóa bằng đường thủy trở nên dễ dàng và hiệu quả hơn, đặc biệt đối với các ngành công nghiệp chế biến nông sản, thực phẩm.
Đồng Tháp là vựa lúa, trái cây và thủy sản lớn của cả nước. Việc phát triển khu công nghiệp sinh thái tận dụng lợi thế này để thu hút các ngành công nghiệp chế biến thực phẩm, nông sản, sinh học. Mô hình cộng sinh công nghiệp sẽ phát huy hiệu quả cao khi chất thải từ ngành này có thể được tái chế để phục vụ cho ngành khác.
Với hệ thống sông Tiền và các kênh rạch, Đồng Tháp có nguồn nước ngọt dồi dào. Điều này là một lợi thế quan trọng để các khu công nghiệp sinh thái thiết lập hệ thống tuần hoàn, tái sử dụng nước hiệu quả, giảm chi phí và bảo vệ môi trường. Tiềm năng phát triển điện mặt trời trên các nhà xưởng, khu vực chưa sử dụng trong khu công nghiệp là rất lớn, phù hợp với định hướng sử dụng năng lượng sạch của mô hình khu công nghiệp sinh thái.
Đồng Tháp (cũ) có 17 năm liên tiếp có chất lượng điều hành kinh tế xuất sắc. Điểm số PCI 2024 của tỉnh Đồng Tháp (cũ) đạt 70,35 điểm, tăng 0,69 điểm so với năm 2023. Trong 10 chỉ số thành phần, tỉnh Đồng Tháp (cũ) có 4 chỉ số tăng điểm so với năm 2023. Nổi bật là các chỉ số thành phần được cộng đồng doanh nghiệp đánh giá cao, như5: chính sách hỗ trợ doanh nghiệp đạt 7,41 điểm (tăng 1,2 điểm), gia nhập thị trường đạt 8,43 điểm (tăng 0,93 điểm), đào tạo lao động đạt 6,25 điểm (tăng 0,65 điểm), tính minh bạch đạt 7,39 điểm (tăng 0,11 điểm). Năm 2024, tỉnh Đồng Tháp có sự vượt trội về chỉ số xanh cấp tỉnh (PGI), từ thứ hạng 18 vào năm 2023 đã vươn lên đứng thứ 7 cả nước trong năm 2024, với các chỉ số thành phần: giảm thiểu ô nhiễm và thiên tai (7,65 điểm); bảo đảm tuân thủ (7,45 điểm); thúc đẩy thực hành xanh (6,28 điểm); chính sách khuyến khích và dịch vụ hỗ trợ (6,03 điểm). Những chỉ số này thể hiện năng lực thu hút đầu tư và chuyển đổi xanh rất cao của tỉnh Đồng Tháp6.
Đồng Tháp có nguồn lao động dồi dào từ các trường nghề, cao đẳng và đại học tại khu vực, như: Trường Cao đẳng nghề Tiền Giang, Trường Cao đẳng Y tế Tiền Giang, Trường Đại học Tiền Giang, Trường Đại học Đồng Tháp, Trường Cao đẳng Cộng đồng Đồng Tháp, Trường Cao đẳng Y tế Đồng Tháp,… Việc đầu tư vào các khu công nghiệp sinh thái sẽ tạo ra việc làm chất lượng cao, thu hút và giữ chân lực lượng lao động tại địa phương.
3.2. Khó khăn
Chi phí xây dựng và chuyển đổi một khu công nghiệp truyền thống thành khu công nghiệp sinh thái rất cao, đòi hỏi đầu tư vào các công nghệ tiên tiến, hệ thống xử lý chất thải hiện đại, hạ tầng năng lượng tái tạo và các giải pháp tuần hoàn tài nguyên. Đây là một gánh nặng tài chính lớn đối với Nhà nước và các doanh nghiệp. Mặc dù đã có chính sách ưu đãi, việc thiếu các quỹ hỗ trợ tài chính chuyên biệt hoặc các chương trình cho vay ưu đãi dài hạn cho dự án khu công nghiệp sinh thái có thể làm nản lòng các nhà đầu tư.
Các ngành công nghiệp chủ lực tại Đồng Tháp hiện nay chủ yếu là chế biến nông sản, thủy sản; may mặc với công nghệ ở mức trung bình. Để thực hiện mô hình khu công nghiệp sinh thái, cần phải áp dụng các công nghệ sản xuất sạch hơn, công nghệ tái chế và tuần hoàn, điều này đòi hỏi một sự chuyển đổi lớn.
Việc quản lý và vận hành một khu công nghiệp sinh thái đòi hỏi đội ngũ kỹ sư, chuyên gia, nhà quản lý có trình độ cao về sinh thái công nghiệp, kinh tế tuần hoàn và quản lý môi trường. Nguồn nhân lực này hiện còn hạn chế tại địa phương và cần thời gian để đào tạo, thu hút. Nhiều doanh nghiệp hoạt động theo mô hình truyền thống, chưa có thói quen hợp tác và chia sẻ tài nguyên. Việc thuyết phục các doanh nghiệp tham gia vào hệ thống cộng sinh công nghiệp để trao đổi chất thải, năng lượng đòi hỏi một quá trình dài và khó khăn. Để tạo ra một chuỗi cộng sinh hiệu quả, cần có sự đa dạng và tương thích về ngành nghề. Tuy nhiên, các khu công nghiệp hiện có tại Đồng Tháp thường tập trung vào các ngành tương tự nhau, dẫn đến khó khăn trong việc tìm kiếm “đầu ra” cho sản phẩm phụ và chất thải.
Việc quy hoạch khu công nghiệp sinh thái cần phải được tích hợp với quy hoạch tổng thể của tỉnh, bao gồm quy hoạch đô thị, giao thông và nông nghiệp. Nếu không có sự đồng bộ này, việc phát triển khu công nghiệp sinh thái có thể gặp khó khăn trong việc kết nối hạ tầng và nguồn tài nguyên. Quỹ đất dành cho phát triển các khu công nghiệp mới và việc giải phóng mặt bằng luôn là một thách thức lớn. Việc tìm kiếm những khu đất phù hợp để xây dựng khu công nghiệp sinh thái với diện tích cây xanh, hạ tầng môi trường đạt chuẩn có thể gặp nhiều trở ngại.
Mặc dù đã có Nghị định số 35/2022/NĐ-CP nhưng các văn bản hướng dẫn chi tiết về các ưu đãi, quy trình chuyển đổi và quản lý khu công nghiệp sinh thái vẫn cần được cụ thể hóa hơn nữa để các địa phương dễ dàng triển khai.
4. Kết luận
Xây dựng khu công nghiệp sinh thái là một định hướng đúng đắn và mang tính cấp thiết đối với tỉnh Đồng Tháp trong giai đoạn 2025 – 2030, tầm nhìn đến năm 2045. Trong bối cảnh biến đổi khí hậu, yêu cầu phát triển bền vững và áp lực chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngày càng tăng, mô hình này không chỉ giúp giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường mà còn mở ra cơ hội lớn trong việc thu hút đầu tư, phát triển ngành công nghiệp chế biến sâu và tạo thêm hàng chục nghìn việc làm cho lao động địa phương.
Tuy nhiên, để hiện thực hóa mô hình khu công nghiệp sinh thái một cách hiệu quả, cần có sự phối hợp chặt chẽ, đồng bộ và liên tục giữa ba chủ thể: Nhà nước với vai trò kiến tạo thể chế và đầu tư hạ tầng; Doanh nghiệp với vai trò đổi mới công nghệ và vận hành mô hình; Người dân với vai trò tham gia trực tiếp và hưởng lợi từ các chuỗi giá trị công nghiệp. Chỉ khi ba trụ cột này gắn kết chặt chẽ, Đồng Tháp mới có thể đạt được đồng thời ba mục tiêu: bảo vệ môi trường bền vững, phát triển kinh tế năng động và tạo sinh kế ổn định, lâu dài cho người dân.
Chú thích:
1. World Bank (2022). Vietnam Country Climate and Development Report. Washington, DC: World Bank.
2. Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Tiền Giang tham gia biểu quyết thông qua nghị quyết về việc sắp xếp đơn vị hành chính cấp tỉnh. https://baoapbac.vn/chinh-tri/202506/doan-dai-bieu-quoc-hoi-tinh-tien-giang-tham-gia-bieu-quyet-thong-qua-nghi-quyet-ve-viec-sap-xep-don-vi-hanh-chinh-cap-tinh-1045163/index.htm.
3. Chính phủ (2022). Nghị định 35/2022/NĐ-CP ngày 28/5/2022 quy định về quản lý khu công nghiệp và khu kinh tế.
4, 6. Đồng Tháp phát triển nông nghiệp theo hướng bền vững. https://www.baodongthap.vn/nong-nghiep/dong-thap-phat-trien-nong-nghiep-theo-huong-ben-vung-130496.aspx.
5. Kinh tế Tiền Giang sẵn sàng bứt phá. https://tiengiang.gov.vn/chi-tiet-tin?/kinh-te-tien-giang-san-sang-but-pha/58282165.
