Thiếu tá, ThS. Vũ Hoàng Sơn
Học viện Chính trị, Bộ Quốc Phòng
(Quanlynhanuoc.vn) – Sự nghiệp xây dựng Quân đội và bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới đòi hỏi sĩ quan chỉ huy, tham mưu cấp phân đội không chỉ vững vàng về bản lĩnh chính trị, giỏi về chuyên môn nghiệp vụ quân sự mà còn phải tinh thông về văn hóa. Vì vậy, cần nghiên cứu và xây dựng hệ thống giải pháp có tính đồng bộ, hiệu quả nhằm phát triển văn hóa chỉ huy của sĩ quan chỉ huy, tham mưu cấp phân đội ở đơn vị cơ sở Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay.
Từ khóa: Văn hóa chỉ huy; chuẩn mực văn hóa; giá trị văn hóa; tri thức; phẩm chất chỉ huy; năng lực chỉ huy.
1. Đặt vấn đề
Phát triển văn hóa chỉ huy của sĩ quan chỉ huy, tham mưu cấp phân đội ở đơn vị cơ sở Quân đội nhân dân Việt Nam vừa là vấn đề có tính cấp thiết, vừa mang tính chiến lược lâu dài nhằm giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa giữ nước của dân tộc, góp phần làm cho “Văn hóa thực sự trở thành nền tảng tinh thần vững chắc của xã hội, là sức mạnh nội sinh quan trọng bảo đảm sự phát triển bền vững và bảo vệ vững chắc Tổ quốc”1. Nhận thức được chức năng, vai trò của văn hóa, đánh giá được thực trạng văn hóa chỉ huy để tìm ra những phương hướng, giải pháp hữu hiệu là một nhiệm vụ quan trọng trong quá trình phát triển văn hóa chỉ huy của sĩ quan chỉ huy, tham mưu cấp phân đội ở đơn vị cơ sở Quân đội nhân dân Việt Nam.
2. Văn hóa chỉ huy của sĩ quan chỉ huy, tham mưu cấp phân đội ở đơn vị cơ sở
Văn hóa chỉ huy là hình thức biểu hiện đặc thù của văn hóa nói chung, thực chất là sự thống nhất hữu cơ giữa phẩm chất và năng lực của người có quyền trong quá trình ra lệnh, được những cá nhân và tập thể thuộc quyền thừa nhận và tuân theo khi thực thi chức trách, nhiệm vụ ở những hoàn cảnh và giai đoạn lịch sử cụ thể, xác định. Để hoàn thành tốt cương vị, chức trách được giao, sĩ quan chỉ huy, tham mưu cấp phân đội trong Quân đội nhân dân Việt Nam rất cần đến văn hóa chỉ huy. Văn hóa chỉ huy giúp họ có tri thức chỉ huy sâu sắc, bản lĩnh chỉ huy vững vàng, thực hiện công việc chỉ huy một cách khoa học, hiệu quả và tạo uy tín cao trong cương vị công tác. Đồng thời, văn hóa chỉ huy còn đóng vai trò là những giá trị nền tảng, mang ý nghĩa kinh nghiệm, truyền thống để đội ngũ này trưởng thành nhanh, vững chắc.
Sĩ quan chỉ huy, tham mưu cấp phân đội là lực lượng chính làm nhiệm vụ tổ chức, quản lý, chỉ huy,xây dựng kế hoạch thực hiện nhiệm vụ huấn luyện và sẵn sàng chiến đấu ở đơn vị cơ sở trong Quân đội. Họ là đội ngũ trực tiếp giáo dục, giác ngộ bộ đội, trực tiếp tổ chức bộ đội thực hiện những nhiệm vụ cụ thể; phẩm chất, năng lực và mọi thái độ, hành vi của đội ngũ này đều ảnh hưởng trực tiếp đến cán bộ, chiến sĩ thuộc quyền, đến mức độ hoàn thành chức trách, nhiệm vụ mà Đảng và Nhà nước giao cho quân đội. Vì vậy, phát triển văn hóa chỉ huy cho đội ngũ sĩ quan cấp phân đội ở đơn vị cơ sở trong Quân đội hiện nay là yêu cầu có tính cấp thiết.
Thời gian qua, sĩ quan cấp phân đội ở đơn vị cơ sở trong Quân đội nhân dân Việt Nam đã tích cực, chủ động nghiên cứu, tìm hiểu kiến thức chuyên ngành, liên ngành để nâng cao năng lực hoạt động thực tiễn; thường xuyên bám sát hoạt động của bộ đội, từng bước khắc phục khâu yếu, mặt yếu về thực tiễn, xây dựng động cơ, thái độ đúng đắn trong quản lý, chỉ huy đơn vị. Hiện nay, còn một bộ phận sĩ quan chỉ huy, tham mưu cấp phân đội chưa thể hiện rõ nét phong cách chỉ huy mẫu mực, còn hạn chế trong quản lý, chỉ huy đơn vị, tổ chức thực tiễn và thiếu linh hoạt trong xử lý tình huống, “cá biệt còn tình trạng khoán trắng trong huấn luyện”, “kết hợp giữa huấn luyện với xây dựng chính quy, quản lý kỷ luật ở một số cơ quan, đơn vị còn hạn chế”2.
Tinh thần đấu tranh với những quan hệ quân sự chưa đạt chuẩn mực văn hóa, những biểu hiện máy móc, mệnh lệnh khô cứng, giáo điều, gia trưởng, quân phiệt cả bằng lời nói và hành động có lúc chưa triệt để. Môi trường văn hóa tại đơn vị ở một số nơi còn chưa thực sự khơi dậy và phát huy tốt vai trò trung tâm của người chỉ huy trong thiết lập các giá trị tích cực, kỷ cương, dân chủ, nhân văn và trách nhiệm. Sự tác động phức tạp của kinh tế thị trường, mạng xã hội cũng như các yếu tố phi truyền thống đang đặt ra thách thức lớn đối với việc gìn giữ và phát triển bản sắc văn hóa quân sự, trong đó có văn hóa chỉ huy ở cấp cơ sở.
Hiện nay, tình hình thế giới, khu vực và trong nước có nhiều diễn biến phức tạp. Các thế lực thù địch chống phá trên mặt trận tư tưởng – văn hóa; những tác động tiêu cực từ mặt trái kinh tế thị trường, vấn đề an ninh phi truyền thống; nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc có sự phát triển, Quân đội tiếp tục điều chỉnh tổ chức theo hướng tinh, gọn, mạnh. Sự nghiệp xây dựng quân đội và bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới tiếp tục đặt ra những yêu cầu mới, đòi hỏi sĩ quan chỉ huy, tham mưu cấp phân độikhông chỉ vững vàng về bản lĩnh chính trị, giỏi về chuyên môn nghiệp vụ quân sự mà còn phải tinh thông về văn hóa.
3. Giải pháp phát triển văn hóa chỉ huy của sĩ quan chỉ huy, tham mưu cấp phân đội
Một là, nâng cao chất lượng đào tạo, bồi dưỡng.
Đây là giải pháp giữ vai trò nền tảng, mang tính đột phá nhằm nâng cao chất lượng đào tạo, bồi dưỡng, từ đó, phát triển văn hóa chỉ huy của sĩ quan chỉ huy, tham mưu cấp phân đội trong Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay. Ph.Ăngghen chỉ ra rằng: “Một mặt, muốn thiết lập một chế độ giáo dục đúng đắn cần phải thay đổi những điều kiện xã hội, mặt khác, muốn thay đổi những điều kiện xã hội phải có một chế độ giáo dục thích hợp”3. Vận dụng tinh thần đó, trong điều kiện hiện nay, để phát triển văn hóa chỉ huy của sĩ quan chỉ huy, tham mưu cấp phân đội, việc đổi mới đào tạo, bồi dưỡng cần được tiến hành toàn diện, đồng bộ, có chiều sâu và gắn chặt với thực tiễn hoạt động quân sự.
Cần xây dựng chương trình, nội dung đào tạo đội ngũ sĩ quan chỉ huy, tham mưu cấp phân đội theo định hướng “cơ bản – hệ thống – thống nhất – chuyên sâu”; đồng thời, thường xuyên cập nhật tri thức mới cả về chuyên ngành và liên ngành. Việc kết hợp chặt chẽ giữa lý luận với thực tiễn trong huấn luyện, tham mưu ở đơn vị cơ sở là yêu cầu cấp thiết, góp phần xây dựng lực lượng sẵn sàng chiến đấu cao. Quá trình này phải bảo đảm đúng chủ trương của Đảng, Quân ủy Trung ương và Bộ Quốc phòng, hướng đến tổ chức huấn luyện toàn diện, thực chất, sát với thực tiễn nhiệm vụ.
Bên cạnh tri thức chuyên môn sâu, việc bồi dưỡng tri thức toàn diện cần được coi trọng. Bởi lẽ, tri thức không chỉ là nền tảng hình thành năng lực sáng tạo mà còn là nội lực văn hóa định hình phẩm chất chỉ huy. Theo đó, chương trình đào tạo cần chú trọng nâng cao bản lĩnh chính trị, đạo đức cách mạng, khả năng tư duy sáng tạo, xử lý tình huống nhanh, nhạy và hiệu quả trong môi trường quân sự phức tạp. Cùng với đó, cần tăng cường công tác nghiên cứu lý luận và tổng kết thực tiễn nhằm hoàn thiện chương trình đào tạo một cách linh hoạt, khoa học, bảo đảm tính thực tiễn cao. Trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0, chương trình đào tạo phải phát triển toàn diện văn hóa chỉ huy, kết hợp tri thức, phẩm chất và năng lực thực tiễn.
Phương pháp đào tạo cần lấy người học làm trung tâm, phát huy tư duy phản biện, khả năng tự học và kỹ năng ra quyết định. Việc áp dụng mô phỏng, huấn luyện sa bàn, thực tế ảo và học qua tình huống giúp học viên làm quen với môi trường tác chiến công nghệ cao. Đồng thời, các phương pháp thảo luận, tọa đàm, nghiên cứu khoa học cũng cần được triển khai rộng rãi nhằm kích thích tư duy sáng tạo, khả năng tổ chức và xử lý linh hoạt trong thực tiễn. Đặc biệt, cần kết hợp giữa nhà trường và đơn vị trong đào tạo sĩ quan chỉ huy, tham mưu cấp phân đội bằng việc tổ chức thực tập, diễn tập dã ngoại, hội thao, hội thi.
Trong tiến trình phát triển văn hóa chỉ huy của sĩ quan chỉ huy, tham mưu cấp phân đội hiện nay, việc chú trọng đầu tư nguồn lực cho công tác nghiên cứu lý luận, tổng kết thực tiễn là yêu cầu tất yếu. Đây là cơ sở để làm sâu sắc thêm hệ thống lý luận; đồng thời, khái quát những mô hình hay, cách làm sáng tạo, hiệu quả trong thực tiễn hoạt động lãnh đạo, chỉ huy, quản lý của sĩ quan ở cấp phân đội. Đặc biệt, cần tập trung khai thác những bài học kinh nghiệm quý báu từ thực tiễn lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc, từ truyền thống quân sự Việt Nam, truyền thống của Quân đội nhân dân Việt Nam anh hùng nhằm khẳng định các giá trị cốt lõi, hình thành nên nền tảng văn hóa chỉ huy đặc trưng cho sĩ quan chỉ huy, tham mưu cấp phân đội.
Hai là, nâng cao chất lượng rèn luyện.
Văn hóa chỉ huy, xét về bản chất, không chỉ là tập hợp các giá trị nhận thức, thái độ và hành vi được biểu hiện trong thực thi nhiệm vụ mà còn là kết quả của một quá trình giáo dục – rèn luyện lâu dài, liên tục, có định hướng, gắn liền với các hoạt động quân sự cụ thể. Do đó, cần nhận thức đúng vai trò đặc biệt quan trọng của thực tiễn trong bồi dưỡng, rèn luyện văn hóa chỉ huy. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định: “Năng lực của người không phải hoàn toàn do tự nhiên mà có mà một phần lớn do công tác, do tập luyện mà có”4. Điều này cho thấy, văn hóa chỉ huy không hình thành trong điều kiện lý tưởng, lý thuyết suông mà phải qua va chạm, trải nghiệm thực tế, qua quá trình rèn luyện kiên trì, nghiêm túc và khoa học. Thực tiễn chính là môi trường trực tiếp kiểm nghiệm, đánh giá và khẳng định trình độ, phẩm chất văn hóa chỉ huy của sĩ quan chỉ huy, tham mưu cấp phân đội. Thông qua các hoạt động thực tiễn, như: huấn luyện, diễn tập, sẵn sàng chiến đấu và các nhiệm vụ đột xuất khác, năng lực và phẩm chất văn hóa chỉ huy không chỉ được bộc lộ mà còn được mài giũa, hoàn thiện. Vì vậy, việc đưa sĩ quan chỉ huy, tham mưu cấp phân đội vào những tình huống thực tế trong huấn luyện, diễn tập, đặc biệt là tình huống mô phỏng chiến đấu là điều kiện để họ tích lũy kinh nghiệm, rèn luyện khả năng phản ứng linh hoạt, xử lý các vấn đề phát sinh một cách quyết đoán, khoa học và hiệu quả. Qua mỗi nhiệm vụ thực tế, phẩm chất trách nhiệm, tinh thần đoàn kết, khả năng phối hợp hiệp đồng và bản lĩnh trong tổ chức lực lượng – điều hành đơn vị đều được nâng lên, góp phần trực tiếp phát triển các biểu hiện cụ thể của văn hóa chỉ huy. Đồng thời, làm tốt công tác kiểm tra, sơ kết, tổng kết, rút kinh nghiệm thông qua hoạt động thực tiễn nhằm bồi dưỡng, rèn luyện phẩm chất, đạo đức, lối sống và năng lực chỉ huy, tham mưu cho sĩ quan chỉ huy, tham mưu cấp phân đội. Việc thực hiện tốt nội dung này không chỉ giúp họ nhìn nhận, đánh giá đúng năng lực bản thân trong chỉ huy, quản lý, điều hành đơn vị mà còn là cơ sở để cấp trên phát hiện, kịp thời bồi dưỡng, phát triển nhân tố tốt, ngăn ngừa các biểu hiện lệch lạc về đạo đức, lối sống.
Ba là, đẩy mạnh xây dựng môi trường văn hoá chỉ huy ở đơn vị.
Đây là giải pháp nền tảng, có tính chất xuyên suốt và lâu dài, cần được triển khai toàn diện, đồng bộ, có kế hoạch và lộ trình rõ ràng. Xây dựng môi trường văn hóa chỉ huy ở đơn vị cơ sở thực chất là quá trình kế thừa, bồi đắp và phát triển hệ thống các giá trị văn hóa chỉ huy phù hợp với đặc điểm, chức năng, nhiệm vụ của sĩ quan chỉ huy, tham mưu cấp phân đội. Đây là nền tảng quan trọng góp phần hình thành, phát triển các yếu tố cấu thành văn hóa chỉ huy của đội ngũ sĩ quan này; đồng thời, tạo ra không gian và điều kiện để các giá trị văn hóa được lan tỏa, thể hiện thông qua các mối quan hệ chỉ huy và các hoạt động quân sự cụ thể.
Quá trình xây dựng môi trường văn hóa chỉ huy cần đặc biệt chú trọng kế thừa và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của dân tộc. Các giá trị, như: lòng yêu nước, ý chí tự lực, tự cường, tinh thần đoàn kết, tình đồng chí, đồng đội, ý thức cộng đồng, sự nhân ái, khoan dung, cần cù, sáng tạo, tinh thần thượng tôn kỷ luật, khiêm tốn, giản dị… cần được tích hợp sâu sắc trong mọi hoạt động huấn luyện, sinh hoạt, chỉ huy, quản lý của sĩ quan chỉ huy, tham mưu cấp phân đội.
Những giá trị truyền thống quý báu như: “Trung với Đảng, hiếu với dân, sẵn sàng chiến đấu hy sinh vì độc lập, tự do của Tổ quốc, vì chủ nghĩa xã hội; nhiệm vụ nào cũng hoàn thành, khó khăn nào cũng vượt qua, kẻ thù nào cũng đánh thắng” là cốt lõi tư tưởng và nền tảng tinh thần hình thành nên bản sắc văn hóa chỉ huy trong Quân đội. Các giá trị này không chỉ là niềm tự hào của cán bộ, chiến sĩ mà còn cần được cụ thể hóa, lan tỏa trong mọi hoạt động chỉ huy, quản lý, huấn luyện và công tác tại cấp phân đội.
Tinh thần đoàn kết, ý chí tự lực, tự cường, chủ động, sáng tạo và vượt qua khó khăn trong thực hiện nhiệm vụ cần được lồng ghép vào môi trường văn hóa chỉ huy, tạo điều kiện để sĩ quan chỉ huy, tham mưu cấp phân đội không ngừng rèn luyện, trưởng thành về bản lĩnh chính trị, đạo đức cách mạng và năng lực tổ chức thực tiễn. Xây dựng môi trường văn hóa chỉ huy gắn với phát huy truyền thống quân đội còn góp phần tạo ra chuẩn mực ứng xử, phong cách làm việc mẫu mực, góp phần nâng cao chất lượng công tác lãnh đạo, chỉ huy và xây dựng chính quy, rèn luyện kỷ luật ở đơn vị.
Cùng với đó, xây dựng môi trường văn hóa chỉ huy ở đơn vị cơ sở nhằm phát triển văn hóa chỉ huy cho sĩ quan chỉ huy, tham mưu cấp phân đội cần phải gắn kết chặt chẽ hệ giá trị văn hóa chỉ huy với các mối quan hệ thực tiễn trong quá trình thực hiện nhiệm vụ, từ đó, hình thành và củng cố các mối quan hệ mang tính văn hóa chỉ huy đặc trưng. Việc thường xuyên duy trì, phát triển các quan hệ văn hóa chỉ huy sẽ góp phần tạo nên môi trường lành mạnh, dân chủ, kỷ cương, đoàn kết – nơi người sĩ quan chỉ huy, tham mưu cấp phân đội được rèn luyện, trưởng thành về phẩm chất, năng lực chỉ huy, phong cách ứng xử và bản lĩnh tổ chức hoạt động quân sự.
Bốn là, phát huy vai trò nhân tố chủ quan tự thân trong phát triển văn hóa chỉ huy.
Nhân tố chủ quan thể hiện ở ý thức trách nhiệm, năng lực tự học, tự rèn luyện và tinh thần cầu thị, sáng tạo trong quá trình phấn đấu, trưởng thành nhằm hoàn thiện phẩm chất, năng lực của sĩ quan chỉ huy, tham mưu cấp phân đội. Thực tiễn cho thấy, dù điều kiện khách quan có thuận lợi đến đâu, nếu bản thân sĩ quan không có ý chí, quyết tâm và phương pháp rèn luyện đúng đắn thì khó có thể hình thành và phát triển văn hóa chỉ huy vững chắc, như V.I.Lênin viết: “Không tự mình chịu bỏ ra một công phu nào đó thì không thể tìm ra chân lý trong bất cứ một vấn đề hệ trọng nào cả”5.
Để phát huy nhân tố chủ quan, trước hết, mỗi sĩ quan chỉ huy, tham mưu cấp phân đội cần phát huy tính tích cực tự học tập, tự rèn luyện để nâng cao các phẩm chất, năng lực của bản thân, thường xuyên soi chiếu với lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh về người cán bộ cách mạng “phải vừa hồng, vừa chuyên”, vừa có đạo đức, bản lĩnh, vừa giỏi chuyên môn, nghiệp vụ. Trên cơ sở đó, từng người phải chủ động bồi dưỡng tri thức toàn diện, nâng cao năng lực tư duy khoa học, khả năng phân tích, xử lý tình huống và kỹ năng làm việc. Đồng thời, cần coi trọng việc rèn luyện đạo đức, phong cách mẫu mực, tác phong sâu sát, gắn bó với chiến sĩ để hình thành uy tín và sức thuyết phục trong chỉ huy.
Mỗi sĩ quan chỉ huy, tham mưu cấp phân đội cần luôn coi việc tự học tập, tự rèn luyện để nâng cao phẩm chất và năng lực đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ ngày càng cao là vinh dự, bổn phận, trách nhiệm thiêng liêng đối với Tổ quốc, Đảng, Nhà nước, Nhân dân và quân đội. Quá trình tự học tập, tự rèn luyện phải trở thành nhu cầu nội tại, thường trực trong mỗi sĩ quan; trở thành thói quen, nhiệm vụ hằng ngày và là con đường tự thân để trau dồi, bổ sung những phẩm chất, năng lực cần thiết cho hoạt động chỉ huy, tham mưu. Thông qua đó, củng cố vững chắc bản lĩnh, phong cách và uy tín, đáp ứng tốt yêu cầu lãnh đạo, quản lý, huấn luyện và sẵn sàng chiến đấu trong tình hình mới.
4. Kết luận
Sự phát triển văn hóa chỉ huy của sĩ quan chỉ huy, tham mưu cấp phân đội ở đơn vị cơ sở Quân đội nhân dân Việt Nam cần có hệ thống giải pháp đồng bộ, khoa học và phù hợp. Thông qua nâng cao nhận thức, hoàn thiện cơ chế chính sách, đẩy mạnh đào tạo, bồi dưỡng, khuyến khích tự rèn luyện, phát huy vai trò nêu gương và xây dựng môi trường văn hóa quân sự lành mạnh, văn hóa chỉ huy sẽ được củng cố và lan tỏa. Đây là cơ sở quan trọng để hình thành đội ngũ sĩ quan cấp phân đội có bản lĩnh chính trị vững vàng, năng lực chỉ huy khoa học, phong cách dân chủ, góp phần nâng cao sức mạnh chiến đấu của Quân đội.
Chú thích:
1. Đảng Cộng sản Việt Nam (2014). Văn kiện Hội nghị lần thứ chín Ban Chấp hành Trung ương (khóa XI). H. NXB Chính trị quốc gia – Sự thật, tr. 47.
2. Quân ủy Trung ương (2022). Nghị quyết số 1659-NQ/QUTW ngày 20/12/2022 về nâng cao chất lượng huấn luyện giai đoạn 2023 – 2030 và những năm tiếp theo.
3. C.Mác và Ph.Ăngghen toàn tập (1994). Tập 16. H. NXB Chính trị quốc gia – Sự thật, tr. 771.
4. Hồ Chí Minh toàn tập (2005). Tập 5. H. NXB Chính trị quốc gia – Sự thật, tr. 320.
5. V.I.Lênin toàn tập (2005). Tập 25. H. NXB Chính trị quốc gia – Sự thật, tr. 130.
Tài liệu tham khảo:
1. Đảng Cộng sản Việt Nam (2021). Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII. Tập I, II. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật.
2. Ban Chấp hành Trung ương (2014). Nghị quyết số 33-NQ/TW ngày 09/6/2014 về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước.
3. Nguyễn Phú Trọng (2024). Xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật.
4. Bàn về xây dựng đội ngũ cán bộ ở đơn vị cơ sở trong Quân đội hiện nay. https://tapchiqptd.vn/vi/nghien-cuu-trao-doi/ban-ve-xay-dung-doi-ngu-can-bo-o-don-vi-co-so-trong-quan-doi-hien-nay/14472.html
